DE RIJKEN GAAN EN KOMEN VAN MACHTSSTRIJD, TOT STAATSGREEP binnenland buitenland Nationalisatie Vreemde rol DE dag nadat de Chilenen via de stembus hadden la ten weten dat een kleine meerderheid dr. Salvador Al lende de geschikste kandidaat voor het presidentschap vond, volgde een paniekreactie van de bezitters. Er ontstond een run op de particuliere banken, die haastig moesten sluiten omdat ze anders dreigden te worden leeggehaald. In één week haalden de rijken 310 miljoen gulden van hun reke ningen af. CHILI [BÖLiVIA intofogosti SANTIAGO j 'Roncoguo; .oncepciorta :^r=:l.otp ~Temuco< ^VoldivioU rrrrrPunta Arenn\^j&Mo!iettan_str. *cy-N'JEVA- LENNAXZZ I Allende met Fidel Castro (links) tijdens een bezoek van ruba's leider aan Chili, 0 Allende begroet enkele Moscovieten tijdens zijn bezoek aan Rusland. Links de Russische president Podgorny. Demonstratie tegen de stakingen in Chili. Een bekend beeld 0 Demonstratie van vrouwen in Santiago tegen het bewind van in het Chili van 1973. Allende. Deze foto werd eind vorige week gemaakt. SALVADOR ALLENDE Een leven lang sociale strijd (Van onze redactie buitenland) SANTIAGIO In 1970, nog vóórdat Salvador Allende Gossens voor de eerste lieer tot president werd gekozen, schreef een Mexicaanse politieke commenta tor1 „Als Allende werkelijk als socialist aan het werk gaat, zal het Chileense leger het als haar heilige plicht beschouwen deze man te wippen". Allende zelf dacht daar anders over. Op 5 mei 1971 zei hij op een persconferentie voor I buitenlandse journalisten in Santiago: „Wij zijn trots op onze strijdkrachten. Het ken merk van de Chileense strijdkrachten is hun gehoorzaamheid aan de burgelijke over- heid. de absolute eerbied voor de wil van het volk die via de stembus tot uitdrukking kwam, voor de wetten van Chilli en voor de Chileense grondwet'. Toch zijn het uiteindelijk de I strijdkrachten geweest, die een einde hebben gemaakt aan het marxistische experiment I tan Allende. Het leger, de I marine en de luchtmacht wer- i in de loop der jaren, toen Allende er niet in bleek te ;en het land uit een econo- fcmische chaos te halen, onte- I vreden. Salvador Allende werd door het congres met 153 tegen 35 stemmen tot de 34e president van Chili benoemd omdat bij de verkiezingen geen van de drie presidentiële kandidaten de absolute meerderheid had verkregen- Hij beloofde dat rijn regering de winning van toper, ijzer en nitraten zou rationaliseren. Ondanks de verholen of openlijke tegenac ties van Amerikaanse onder nemingen en geheime dien sten, maakte Allende daar Seen haast mee. Pas in juli 'W tekende hij de wet waar- ®j de staat het recht kreeg de minerale rijkdommen van het and over te nemen. Enkele ®Sen later namen vijf com missies de grote kopermijnen 'ver, die tot dan toe in handen van de Amerikanen waren ge west. Onmiddellijk volgde even- I J™ de uittocht van buiten lands kaderpersoneel en tech- jjici, De mijnwerkers zelf, de 'est betaalde werknemers van i 'et gehele land, werden onte vreden omdat de regering niet ogfflg op hun looneisen, die I °°r de Amerikaanse onderne mingen voortdurend waren in- «emlligd. Ondanks herhaalde I j.zoe^en van Allende zelf aan mijnen, konden stakingen voorkomen worden. En i nfenijdiiig van deze voor 5 Chileense economie zo vita- levensader bleek het begin 11 het einde. Financiële °r,n, logden op, de infla- tie"i voort („hyperinfla- en de tegenstellingen ''Wem''n'iS 6n rec^ts bleven blende was van mening dat m de economie ruimte moest blijven voor particuliere on dernemingen, zolang deze de economische belangen van het land dienden. Maar de jongste reeks stakingen tegen de rege ring, stakingen die openlijk gesteund werden door de recht se nationale partij en de chris tendemocraten, werd een rechtstreeks duel tussen het socialisme en de vrije onder neming. De nu al meer dan vijf weken durende staking van 45.000 vrachtwageneige naars maakte de economische chaos compleet. Daarnaast bleef het terroris tische geweld in het land aan houden. In juni van dit jaar tenslotte gingen de strijd krachten, in toenemende mate bezorgd over de uitbreiding van het geweld en de dreiging van een economische ineen storting, zich meer met de po litiek bemoeien. Een voor het Chileense leger vreemde rol. Want de strijdkrachten hadden in Chili een traditie hoog te houden van niet-inmenging. Er volgde evenwel een reeks confrontaties tussen Al lende en de strijdkrachten en de toestand werd zo ernstig dat Alilenctes adviseurs hem aanraadden af te zien van zijn deelneming aan de conferentie van de niet-gebonden landen, die afgelopen zondag werd be sloten. Allendes populariteit bij de arbeiders bleek toen niet vol doende meer- Buiten de arbei dende klasse had hij weinig aanhang Onder leiding van de machtige christendemocratische partij heeft de oppositie de meerder heid in beide huizen van het parlement en beheert zij de meeste voorlichtingsmedia. De oppositie heeft echter nooit de tweederde meerderheid weten te verkrijgen om Allende op parlementaire wijze tot heen gaan te dwingen. Dezelfde meerderheid van de oppositie remde Allendes mogelijkhe den. Salvador Allende Gossens was gewend aan politieke strijd. Sinds hij aan het eind van de jaren twintig medicij nen studeerde aan de universi teit van Santiago was hij ac tief in de politiek. Wegens zijn aandeel in potestdemon- straties van studenten na de verdrijving van generaal Carlo Ibunez in 1931 zat hij ver scheidene malen in de gevan genis. Toen hij tijdens één van zijn straffen een uur in vrij heid werd gesteld om de be grafenis van zijn vader bij te wonen, zei hij aan diens graf: .„Vanaf dit ogenblik zal ik mijn leven wijden aan de so ciale strijd." Een van zijn drijfveren daarbij kan uit het volgende citaat worden gehaald: „Wat is geweld? Terwijl sommigen in luxehuizen leven en een groot deel van het volk in armoede leeft of zelfs geen plaats heeft om te wonen dat is geweld. Terwijl sommigen eten kunnen weggooien en an deren helemaal geen eten heb ben, dat is geweld." Salvador Allende is slechts korte tijd arts geweest. Hij werkte als patholoog-anatoom in een ziekenhuis in Santiago, maar „de ziekenhuizen wilden geen specialistische aa-ts". De rest van zijn leven heeft hij besteed als volbloed politicus, als volbloed democratische politicus. Zelfs zijn tegenstan ders hebben dat herhaalde malen moeten toegeven. Salva dor Allende heeft daarom ook nooit gegrepen naar het ge weld waarmee hij nu is ver dreven. zuster van de afgezette Chileense president, toerker met en®9e tientallen andere vooraanstaande mede- Santjus nioeten melden op het ministerie van defensie in (Van onze redactie buitenland) Op de dag, dat Allende ge dwongen werd zijn macht af te staan, stegen de noteringen op de Newyorkse beurs met sprongen. Vooral in de koper- hoek was er opwinding, want de koperbazen zien weer goe de tijden aanbreken. Het zijn de normale reacties van bezitters, dde angst en af keuring demonstreren als hun belangen bedreigd worden en instemming betuigen als hun belangen weer nieuwe kansen krijgen- Die kansen worden getuige de reacties op de beurzen gezien, nu aan Al- Iende's experiment geweldda dig een einde is gemaakt. Het is ongenuanceerd te stellen, dat het buitenland, met name Amerika en zijn multinationals, het Chileense experiment hebben doen mis lukken, maar het is zeker zo, dat de voormalige kredietge vers aan Chili (de Wereld bank, de Interamerikaanse Ontwikkelingsbank en de Ex port-Import Bank) samen met de grote maatschappijen het Allende heel moeilijk hebben gemaakt. Zij zijn er mede verant woordelijk voor te stellen, dat grote leningen aan Chili wer den bevroren, omdat zoals Ro bert McNamara, president van de Wereldbank, eind oktober 1972 zei: Het is onmogelijk, de fondsen van de bank pro- duktief aan te wenden ten ba te van de Chileense bevolking en met een redelijke kans op terugbetaling". President Allende heeft dit probleem aangeroerd in zijn befaamde speech in de Vere nigde Naties op 4 december 1972. Hij zei toen: „Sinds net ogenblik dat wij op democrati sche electorale manier hebben overwonnen, 4 september 1970, voelen wij ons geplaatst tegenover een geweldige druk van buitenaf, die geprobeerd heeft de machtsovername van een bewind dat op volslagen wettige wijze aan de macht is gekomen, te verhinderen en die nadien geprobeerd heeft diit bewind, toen het aan de macht was, omver te werpen. Die ons heeft willen isoleren van de wereld. Die ons econo misch heeft proberen te wur gen en ons ook commercieel de voet heeft dwars gezet met de uitvoer van ons voornaam ste produkt, de koper. En ons verhinderd heeft deel te heb ben aan de internationale kre dietbronnen. Wij zijn ons er van bewust dat financiële en economische blokkade, waar mee men ons aanvalt, moeilijk te begrijpen valt voor het bui tenland en voor sommige men sen in Chili zelf. Want het gaat niet om een openlijke agressie, het is geen directe aanval. Het is een aanval op slinkse ondergrondse manier die velerlei bochtige wegen volgt, maar die niettemin heel erg schadelijk voor Chili is. We staan tegenover krachten die in de duisternis werken, zonder vlag, met machtige wa penen, die zetelen in de meest gevarieerde invloedrijke ge bieden van de wereld. Ons is geen enkele manier om te on derhandelen, om zaken te doen meer over". (Van onze redactie buitenland) SANTIAGO Sedert president Salvador Allende op 4 november 1970 aan de macht kwam is er in Chili politieke onrust geweest die in augustus 1972 het aspect kreeg van een ware machtsstrijd tussen regering en oppositie. Hieronder volgen enkele belangrijke gebeurtenissen met data: 21 augustus 1972 Gewelddadige demonstraties van rechtse groeperingen. Vrouwen betogen tegen het voedsel tekort. Staking van 24 uur van winkeliers. Afkondiging noodtoestand voor de provincie Santiago. 9 oktober 1973 Staking van wegvervoerders uit pro test tegen de vorming van een staatstransportonderneming. 13 oktober 1972 Staking van winkeliers. Afkondiging noodtoestand voor 24 van de 25 provincies. 2 november Vorming van een nieuwe regering met drie opperofficieren. Drie dagen later eindigt de staking van wegvervoerders en winkeliers. 6 maart 1973 Verkiezingen- dé oppositie van centrun? en rechts behoudt de meerderheid in de twee huizen maar krijgt geen tweederdemeerderheid die nodig is om Allende te verdrijven. 19 april 1973 Staking bij de kopermijnen van El Tenien- te, de grootste in het land op 5 mei opnieuw gevolgd door een noodtoestand, ditmaal voor Santiago en de koper mijnen. 27 juni 1973 Nieuwe noodtoestand na een mislukte aanslag op generaal Carlos Prats. 29 juni 1973 Mislukte militaire staatsgreep doordat het leger niet meedoet. Alende vraagt daarop bij volmacht te mogen regeren maar de oppositie weigert. 30 juni 1973 —-Noodtoestand tot heel Chili uitgebreid. Het land onder controle van de militairen. 3 juli 1973 Einde van de mijnstaking bij El Teniente na 74 dagen en einde van de noodtoestand. Alle leden van de regering treden af. Op 5 juli 1973 wordt een nieuwe regering gevormd, ditmaal zonder militairen. 25 juli 1973 President Allende stelt een dialoog voor met de oppositie. Deze aanvaardt en eist deelneming van de militairen aan de regering. 26 juli 1973 Nieuwe staking van de wegvervoerders. 27 juli 1973 Moord op de presidentiële adjudant Ar- turo Araya Marin door een rechtse extremist. 9 augustus 1973 Vorming van een nieuwe regering waarin de 4 bevelhebbers van de strijdmachtonderdelen zitting hebben. Stakingen en acties duren voort. 18 augustus 1973 Generaal Ruiz neemt ontslag als mi nister van vervoer. 21 augustus 1973 Winkeliers en artsen voor 48 uur in staking. 22 augustus 1973 Het huis van afgevaardigden neemt een motie aan waarin de linkse coalitie onwettig wordt genoemd en stelt de militairen voor de keuze de wetgeven- of de uitvoerende macht te steunen. 23 augustus 1973 Generaal Prats neemt ontslag als minister van defensie en opperbevelhebber van het leger. 28 augustus 1973 Tweeëntwintigste kabinetswijziging in 33 maanden. Drie militairen, die geen belangrijke be velvoerende posten bekleden, worden benoemd op tech nische posten. posten. 4 september 1973 Massabetoging in Santiago ter ge legenheid van de derde verjaardag van de regering van de Volksunie. 8, 9 september 1973 Allende stelt een nieuwe toenade ring tot de Christen-Democraten voor en zegt in het geval van een weigering van die zijde een volksstemming te over wegen. 11 september 1973 Strijdkrachten nemen de macht in handen en arresteren Allende na zijn paleis in brand te hebben gebombardeerd. Allende heeft ook de namen genoemd van de „duistere machten": de International Te legraph and Telephone Com- pany (die hem in samenwer king met de Amerikaanse ge heime dienst, de CIA, probeer de af te zetten en een burger oorlog probeerde te ontkete- j nen), Anaconda en Kennecott I Copper Corporation (wier be- langen Allende nationaliseer- i--v-,.... ..i de, maar die daarna beslag T lieten leggen ook in Neder- |-~ land -op de koperuitvoer f-rz-zrzt^ZzlQlcohugnoj van Chili), de Westeuropese ton banken (die op aanraden van -IJCCUÜH: de Amerikaanse koperbonzen töóö weigerden kredieten te gevan aan Chili), het Internationaal Monetaire Fonds, de Wereld bank, de Interamerikaanse Ontwikkelingsbank en parti culiere Amerikaanse banken (die langzaam de kredietkraan dichtdraaiden). Niemand heeft Allende te gengesproken. Niemand hoef- de de Chileense president te gen te spreken, want de be- wijzen van Allende's aan klacht liggen voor het opra- nen. Spoorweg /~<hili is het meest zuide- lijk gelegen, langste en smalste land ter we reld. Van het woestijnach tige noorden tot het ijzige Zuiden heeft Chili een lengte van meer dan 4000 km, dat is een afstand van Madrid tot Moskou. Ner gens is het land breder dan 350 km. Deze smalle strook tussen de Stille Oceaan en de ke ten van het soms 6000 m hoge Andes gebergte is 24 keer groter dan Neder land. Er wonen maar 10 miljoen mensen, waarvan er bijna 3,5 miljoen in de hoofdstad Santiago wonen. En 300.000 in de havenstad Valparaiso.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1973 | | pagina 17