DE RIJKEN GAAN EN KOMEN
VAN MACHTSSTRIJD,
TOT STAATSGREEP
binnenland
buitenland
Nationalisatie
Vreemde rol
DE dag nadat de Chilenen
via de stembus hadden la
ten weten dat een kleine
meerderheid dr. Salvador Al
lende de geschikste kandidaat
voor het presidentschap vond,
volgde een paniekreactie van
de bezitters. Er ontstond een
run op de particuliere banken,
die haastig moesten sluiten
omdat ze anders dreigden te
worden leeggehaald. In één
week haalden de rijken 310
miljoen gulden van hun reke
ningen af.
CHILI
[BÖLiVIA
intofogosti
SANTIAGO j
'Roncoguo;
.oncepciorta
:^r=:l.otp
~Temuco<
^VoldivioU
rrrrrPunta Arenn\^j&Mo!iettan_str.
*cy-N'JEVA-
LENNAXZZ
I Allende met Fidel Castro (links) tijdens een bezoek van
ruba's leider aan Chili,
0 Allende begroet enkele Moscovieten tijdens zijn bezoek aan
Rusland. Links de Russische president Podgorny.
Demonstratie tegen de stakingen in Chili. Een bekend beeld 0 Demonstratie van vrouwen in Santiago tegen het bewind van
in het Chili van 1973. Allende. Deze foto werd eind vorige week gemaakt.
SALVADOR ALLENDE
Een leven lang sociale strijd
(Van onze redactie buitenland)
SANTIAGIO In 1970, nog vóórdat Salvador Allende Gossens voor de eerste
lieer tot president werd gekozen, schreef een Mexicaanse politieke commenta
tor1 „Als Allende werkelijk als socialist aan het werk gaat, zal het Chileense
leger het als haar heilige plicht beschouwen deze man te wippen".
Allende zelf dacht daar anders over. Op 5 mei 1971 zei hij op een persconferentie voor
I buitenlandse journalisten in Santiago: „Wij zijn trots op onze strijdkrachten. Het ken
merk van de Chileense strijdkrachten is hun gehoorzaamheid aan de burgelijke over-
heid. de absolute eerbied voor de wil van het volk die via de stembus tot uitdrukking
kwam, voor de wetten van Chilli en voor de Chileense grondwet'.
Toch zijn het uiteindelijk de
I strijdkrachten geweest, die
een einde hebben gemaakt aan
het marxistische experiment
I tan Allende. Het leger, de
I marine en de luchtmacht wer-
i in de loop der jaren, toen
Allende er niet in bleek te
;en het land uit een econo-
fcmische chaos te halen, onte-
I vreden.
Salvador Allende werd door
het congres met 153 tegen 35
stemmen tot de 34e president
van Chili benoemd omdat bij
de verkiezingen geen van de
drie presidentiële kandidaten
de absolute meerderheid had
verkregen- Hij beloofde dat
rijn regering de winning van
toper, ijzer en nitraten zou
rationaliseren. Ondanks de
verholen of openlijke tegenac
ties van Amerikaanse onder
nemingen en geheime dien
sten, maakte Allende daar
Seen haast mee. Pas in juli
'W tekende hij de wet waar-
®j de staat het recht kreeg de
minerale rijkdommen van het
and over te nemen. Enkele
®Sen later namen vijf com
missies de grote kopermijnen
'ver, die tot dan toe in handen
van de Amerikanen waren ge
west.
Onmiddellijk volgde even-
I J™ de uittocht van buiten
lands kaderpersoneel en tech-
jjici, De mijnwerkers zelf, de
'est betaalde werknemers van
i 'et gehele land, werden onte
vreden omdat de regering niet
ogfflg op hun looneisen, die
I °°r de Amerikaanse onderne
mingen voortdurend waren in-
«emlligd. Ondanks herhaalde
I j.zoe^en van Allende zelf aan
mijnen, konden stakingen
voorkomen worden. En
i nfenijdiiig van deze voor
5 Chileense economie zo vita-
levensader bleek het begin
11 het einde. Financiële
°r,n, logden op, de infla-
tie"i voort („hyperinfla-
en de tegenstellingen
''Wem''n'iS 6n rec^ts bleven
blende was van mening dat
m de economie ruimte moest
blijven voor particuliere on
dernemingen, zolang deze de
economische belangen van het
land dienden. Maar de jongste
reeks stakingen tegen de rege
ring, stakingen die openlijk
gesteund werden door de recht
se nationale partij en de chris
tendemocraten, werd een
rechtstreeks duel tussen het
socialisme en de vrije onder
neming. De nu al meer dan
vijf weken durende staking
van 45.000 vrachtwageneige
naars maakte de economische
chaos compleet.
Daarnaast bleef het terroris
tische geweld in het land aan
houden. In juni van dit jaar
tenslotte gingen de strijd
krachten, in toenemende mate
bezorgd over de uitbreiding
van het geweld en de dreiging
van een economische ineen
storting, zich meer met de po
litiek bemoeien. Een voor het
Chileense leger vreemde rol.
Want de strijdkrachten hadden
in Chili een traditie hoog te
houden van niet-inmenging.
Er volgde evenwel een
reeks confrontaties tussen Al
lende en de strijdkrachten en
de toestand werd zo ernstig
dat Alilenctes adviseurs hem
aanraadden af te zien van zijn
deelneming aan de conferentie
van de niet-gebonden landen,
die afgelopen zondag werd be
sloten.
Allendes populariteit bij de
arbeiders bleek toen niet vol
doende meer- Buiten de arbei
dende klasse had hij weinig
aanhang
Onder leiding van de machtige
christendemocratische partij
heeft de oppositie de meerder
heid in beide huizen van het
parlement en beheert zij de
meeste voorlichtingsmedia. De
oppositie heeft echter nooit de
tweederde meerderheid weten
te verkrijgen om Allende op
parlementaire wijze tot heen
gaan te dwingen. Dezelfde
meerderheid van de oppositie
remde Allendes mogelijkhe
den.
Salvador Allende Gossens
was gewend aan politieke
strijd. Sinds hij aan het eind
van de jaren twintig medicij
nen studeerde aan de universi
teit van Santiago was hij ac
tief in de politiek. Wegens
zijn aandeel in potestdemon-
straties van studenten na de
verdrijving van generaal Carlo
Ibunez in 1931 zat hij ver
scheidene malen in de gevan
genis. Toen hij tijdens één van
zijn straffen een uur in vrij
heid werd gesteld om de be
grafenis van zijn vader bij te
wonen, zei hij aan diens graf:
.„Vanaf dit ogenblik zal ik
mijn leven wijden aan de so
ciale strijd."
Een van zijn drijfveren
daarbij kan uit het volgende
citaat worden gehaald: „Wat is
geweld? Terwijl sommigen in
luxehuizen leven en een groot
deel van het volk in armoede
leeft of zelfs geen plaats
heeft om te wonen dat is
geweld. Terwijl sommigen
eten kunnen weggooien en an
deren helemaal geen eten heb
ben, dat is geweld."
Salvador Allende is slechts
korte tijd arts geweest. Hij
werkte als patholoog-anatoom
in een ziekenhuis in Santiago,
maar „de ziekenhuizen wilden
geen specialistische aa-ts". De
rest van zijn leven heeft hij
besteed als volbloed politicus,
als volbloed democratische
politicus. Zelfs zijn tegenstan
ders hebben dat herhaalde
malen moeten toegeven. Salva
dor Allende heeft daarom ook
nooit gegrepen naar het ge
weld waarmee hij nu is ver
dreven.
zuster van de afgezette Chileense president,
toerker met en®9e tientallen andere vooraanstaande mede-
Santjus nioeten melden op het ministerie van defensie in
(Van onze redactie
buitenland)
Op de dag, dat Allende ge
dwongen werd zijn macht af
te staan, stegen de noteringen
op de Newyorkse beurs met
sprongen. Vooral in de koper-
hoek was er opwinding, want
de koperbazen zien weer goe
de tijden aanbreken.
Het zijn de normale reacties
van bezitters, dde angst en af
keuring demonstreren als hun
belangen bedreigd worden en
instemming betuigen als hun
belangen weer nieuwe kansen
krijgen- Die kansen worden
getuige de reacties op de
beurzen gezien, nu aan Al-
Iende's experiment geweldda
dig een einde is gemaakt.
Het is ongenuanceerd te
stellen, dat het buitenland,
met name Amerika en zijn
multinationals, het Chileense
experiment hebben doen mis
lukken, maar het is zeker zo,
dat de voormalige kredietge
vers aan Chili (de Wereld
bank, de Interamerikaanse
Ontwikkelingsbank en de Ex
port-Import Bank) samen met
de grote maatschappijen het
Allende heel moeilijk hebben
gemaakt.
Zij zijn er mede verant
woordelijk voor te stellen, dat
grote leningen aan Chili wer
den bevroren, omdat zoals Ro
bert McNamara, president van
de Wereldbank, eind oktober
1972 zei: Het is onmogelijk,
de fondsen van de bank pro-
duktief aan te wenden ten ba
te van de Chileense bevolking
en met een redelijke kans op
terugbetaling".
President Allende heeft dit
probleem aangeroerd in zijn
befaamde speech in de Vere
nigde Naties op 4 december
1972. Hij zei toen: „Sinds net
ogenblik dat wij op democrati
sche electorale manier hebben
overwonnen, 4 september
1970, voelen wij ons geplaatst
tegenover een geweldige druk
van buitenaf, die geprobeerd
heeft de machtsovername van
een bewind dat op volslagen
wettige wijze aan de macht is
gekomen, te verhinderen en
die nadien geprobeerd heeft
diit bewind, toen het aan de
macht was, omver te werpen.
Die ons heeft willen isoleren
van de wereld. Die ons econo
misch heeft proberen te wur
gen en ons ook commercieel
de voet heeft dwars gezet met
de uitvoer van ons voornaam
ste produkt, de koper. En ons
verhinderd heeft deel te heb
ben aan de internationale kre
dietbronnen. Wij zijn ons er
van bewust dat financiële en
economische blokkade, waar
mee men ons aanvalt, moeilijk
te begrijpen valt voor het bui
tenland en voor sommige men
sen in Chili zelf. Want het
gaat niet om een openlijke
agressie, het is geen directe
aanval. Het is een aanval op
slinkse ondergrondse manier
die velerlei bochtige wegen
volgt, maar die niettemin heel
erg schadelijk voor Chili is.
We staan tegenover krachten
die in de duisternis werken,
zonder vlag, met machtige wa
penen, die zetelen in de meest
gevarieerde invloedrijke ge
bieden van de wereld. Ons is
geen enkele manier om te on
derhandelen, om zaken te
doen meer over".
(Van onze redactie buitenland)
SANTIAGO Sedert president Salvador Allende op 4
november 1970 aan de macht kwam is er in Chili politieke
onrust geweest die in augustus 1972 het aspect kreeg van
een ware machtsstrijd tussen regering en oppositie.
Hieronder volgen enkele belangrijke gebeurtenissen met
data:
21 augustus 1972 Gewelddadige demonstraties van
rechtse groeperingen. Vrouwen betogen tegen het voedsel
tekort. Staking van 24 uur van winkeliers. Afkondiging
noodtoestand voor de provincie Santiago.
9 oktober 1973 Staking van wegvervoerders uit pro
test tegen de vorming van een staatstransportonderneming.
13 oktober 1972 Staking van winkeliers. Afkondiging
noodtoestand voor 24 van de 25 provincies.
2 november Vorming van een nieuwe regering met
drie opperofficieren. Drie dagen later eindigt de staking
van wegvervoerders en winkeliers.
6 maart 1973 Verkiezingen- dé oppositie van centrun?
en rechts behoudt de meerderheid in de twee huizen maar
krijgt geen tweederdemeerderheid die nodig is om Allende
te verdrijven.
19 april 1973 Staking bij de kopermijnen van El Tenien-
te, de grootste in het land op 5 mei opnieuw gevolgd door
een noodtoestand, ditmaal voor Santiago en de koper
mijnen.
27 juni 1973 Nieuwe noodtoestand na een mislukte
aanslag op generaal Carlos Prats.
29 juni 1973 Mislukte militaire staatsgreep doordat
het leger niet meedoet. Alende vraagt daarop bij volmacht
te mogen regeren maar de oppositie weigert.
30 juni 1973 —-Noodtoestand tot heel Chili uitgebreid.
Het land onder controle van de militairen.
3 juli 1973 Einde van de mijnstaking bij El Teniente
na 74 dagen en einde van de noodtoestand. Alle leden van
de regering treden af.
Op 5 juli 1973 wordt een nieuwe regering gevormd, ditmaal
zonder militairen.
25 juli 1973 President Allende stelt een dialoog voor
met de oppositie. Deze aanvaardt en eist deelneming van
de militairen aan de regering.
26 juli 1973 Nieuwe staking van de wegvervoerders.
27 juli 1973 Moord op de presidentiële adjudant Ar-
turo Araya Marin door een rechtse extremist.
9 augustus 1973 Vorming van een nieuwe regering
waarin de 4 bevelhebbers van de strijdmachtonderdelen
zitting hebben.
Stakingen en acties duren voort.
18 augustus 1973 Generaal Ruiz neemt ontslag als mi
nister van vervoer.
21 augustus 1973 Winkeliers en artsen voor 48 uur
in staking.
22 augustus 1973 Het huis van afgevaardigden neemt
een motie aan waarin de linkse coalitie onwettig wordt
genoemd en stelt de militairen voor de keuze de wetgeven-
of de uitvoerende macht te steunen.
23 augustus 1973 Generaal Prats neemt ontslag als
minister van defensie en opperbevelhebber van het leger.
28 augustus 1973 Tweeëntwintigste kabinetswijziging
in 33 maanden. Drie militairen, die geen belangrijke be
velvoerende posten bekleden, worden benoemd op tech
nische posten.
posten.
4 september 1973 Massabetoging in Santiago ter ge
legenheid van de derde verjaardag van de regering van
de Volksunie.
8, 9 september 1973 Allende stelt een nieuwe toenade
ring tot de Christen-Democraten voor en zegt in het geval
van een weigering van die zijde een volksstemming te over
wegen.
11 september 1973 Strijdkrachten nemen de macht in
handen en arresteren Allende na zijn paleis in brand te
hebben gebombardeerd.
Allende heeft ook de namen
genoemd van de „duistere
machten": de International Te
legraph and Telephone Com-
pany (die hem in samenwer
king met de Amerikaanse ge
heime dienst, de CIA, probeer
de af te zetten en een burger
oorlog probeerde te ontkete- j
nen), Anaconda en Kennecott I
Copper Corporation (wier be-
langen Allende nationaliseer- i--v-,.... ..i
de, maar die daarna beslag T
lieten leggen ook in Neder- |-~
land -op de koperuitvoer f-rz-zrzt^ZzlQlcohugnoj
van Chili), de Westeuropese ton
banken (die op aanraden van -IJCCUÜH:
de Amerikaanse koperbonzen töóö
weigerden kredieten te gevan
aan Chili), het Internationaal
Monetaire Fonds, de Wereld
bank, de Interamerikaanse
Ontwikkelingsbank en parti
culiere Amerikaanse banken
(die langzaam de kredietkraan
dichtdraaiden).
Niemand heeft Allende te
gengesproken. Niemand hoef-
de de Chileense president te
gen te spreken, want de be-
wijzen van Allende's aan
klacht liggen voor het opra-
nen.
Spoorweg
/~<hili is het meest zuide-
lijk gelegen, langste
en smalste land ter we
reld. Van het woestijnach
tige noorden tot het ijzige
Zuiden heeft Chili een
lengte van meer dan 4000
km, dat is een afstand van
Madrid tot Moskou. Ner
gens is het land breder
dan 350 km.
Deze smalle strook tussen
de Stille Oceaan en de ke
ten van het soms 6000 m
hoge Andes gebergte is 24
keer groter dan Neder
land. Er wonen maar 10
miljoen mensen, waarvan
er bijna 3,5 miljoen in de
hoofdstad Santiago wonen.
En 300.000 in de havenstad
Valparaiso.