RG
"s
n" B.V.
11
-1
uit
'an
uitenaf
ibeurde
niets
Ik heb
een
heerlijk
gezin
Niet de
kinderen
de haat
doorgever
voor je
verdriet
Gaan
leven
voor de
kinderen
Ik zag
alleen de
mooie
dingen
zomer
/ERELDKLASSE
in de zak.
idige zekerheid.
Drt aanwezig
wbare
;erd bedrijf,
TEL. 01170-2255
foon 01170-2648
TEL. 01170-2462
5STBURG
lleenstaande ouders. Weduwnaarsweduwengescheiden mannen en vrouwenongehuwde moeders en vaders,
jlemaal hebben se één ding gemeen: se staan er met hun kinderen alleen voor.
Tat gebeurt er eigenlijk na de dood van een geliefde; als vader en moeder scheiden gaan Wat sijn de consequenties
oor het onvolledige ges in, een vorm van samenleven waarop onse maatschappij niet gebaseerd is
ar die tegelijkertijd slechts kan ontstaan omdat de maatschappij juist met het gesin als basis is opgeset.
eontine van Velp ging twee dagen naar het vormingscentrum De Essenburgh in het dorpje Hierden
)aar se sprak met een aantal moedersdie weten wat het seggen wil: als je man er niet meer is
AODE - LINGERIE
door
corn, verhoeven
Adressen voor
alleenstaanden
wsch-Vlaanderen.
deren.
engten 3, 4, 5, 6 en 7
nouw
voorradig
3 IJZENDIJKE
an Gorsel
E
Is
eters
rra)
aken
louteren
van Belois
:ubels
lliano
iwart
odes
sleyn
Markt
Markt
Markt
Markt
Markt
Langestraat
Langestraat
Brouwerij straat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerij straat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Breedestraat
Jan Steemstraat
Brouwerijstraat
Brouwerij straat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
Brouwerij straat
Brouwerijstraat
Brouwerijstraat
DE STEM ZATERDAG 14 JULI 1973
Is je
an er
iet
eer is
lorLEONTINE VAN VELP
Achttien alleenstaande moe
ders. Hier bijeen op de trap
van landgoed De Essenburgh,
waar ze een weekje met elkaar
konden praten over de proble
men van het onvolledige ge
zin. Vormingscentrum-direk-
teur Jan van der Steen (voor
grond) was hun gastheer.
Hierden, een dorp vlakbij Harderwijk, met aan de
grens het landgoed Essenburgh. Een door oude
muren en vrolijk groen afgepaalde oprijlaan
voert naar het statige gebouw, dat in 1652 werd vol
tooid en in 1929 opgeknapt.
Daar waar een haan zijn
best doet om te kraaien, een
den en ganzen scharrelen in de
vijver en vogels opgetogen
fluiten in de prachtige oude
bomen, daar zijn in deze dagen
achttien alleenstaande moe
ders bijeen.
Achttien dames, want de ne
gentiende kon niet komen. Zij
besloot tot haar derde zelf
moordpoging toen haar zwa
ger aan het begin van dit
weekje Essenburgh liet we
ten niet zijn belofte na te ko
men om haar en de drie kin
deren naar Hierden te rijden.
Wég weekje uit. Wég kans om
eindelijk eens te praten met
vrouwen, die weten wat het
betekent om in je eentje de
zorg te hebben voor een heel
gezin.
Teveel slaaptabletten had
den er een einde aan moeten
maken, maar ze had „geluk".
Ze werd ontdekt en haar maag
kon nog worden leeg gepompt.
Anderen zorgden dat de kin
deren toch hun beloofde
„weekje uit" zouden krijgen.
Maar de achttien anderen
zijn er wel. En ze zijn er blij
om. Hier kunnen ze een week
op adem komen, terwijl hun
kinderen op een steenworp
van het kasteel genieten van
hun vakantie.
Eindelijk eens een weekje
zénder zwoegen en sjouwen.
Zonder dat er gestoft, gezogen,
gekookt moet worden.
De kamers zijn comfortabel,
da omgeving en het huis rust
gevend. Het natje en het
droogje goed verzorgd.
„Je krijgt het er soms wel
moeilijk mee, zo verwend als
je hier wordt. Dat ben je niet
gewend", merkt een van hen
op. Toch is het niet alleen
de verwennerij die de sfeer
bepaalt. „Het is het samen
zijn met mensen die dezelfde
raakvlakken hebben. Die met
elkaar weten waar ze het over
hebben. Die bekend zijn met
eikaars problemen en zorgen,
maar niet te persoonlijk ge
bonden, waardoor ze ervarin
gen en moeilijkheden kunnen
uitwisselen en al doende vap
elkaar leren."
En er wórdt wat uitgewis
seld. Ook tijdens het eten; ook
tijdens het roeien 's middags
en ook tijdens de wandelingen
in het bos. 's Avonds zijn er de
borreluurtjes op het terras,
die wel eens uit willen lopen
tot diep in de nacht.
Een aantal „levensverhalen"
zijn hier opgetekend. Verhalen
vol bittere nood, maar verteld
in een soms onwezenlijke
sfeer van uitgelaten vrolijk
heid. Zoals die keer toen de
groep van achttien de polder
in ging voor een huifkar
tochtje. Een bruiloftsstoet.
Een gescheiden vrouwtje, dat
het nog maar eens ging pro
beren, zo bleek na informatie.
„Oh die weet dan wel waar
ze aan begint". Alle achttien
keken opgelucht toe. Van ja
loezie was geen sprake. Hoe-
wel.^B,
Maria Hendriks-Bos, 47 jaar,
sn, sinds 6'/s jaar we
kt, woont in Helmond.
k was erg verwend in mijn
plijk. Het was een geweldig
mijn man trok ook
met de kinderen op. Al-
i al door zijn dood kreeg ik
1 grote psychische klap. Dat
de eerste. De tweede kreeg
1,1 de buitenwereld. Ze zeg-
>°ch arm" en dan houdt
MD. Je verwacht hulp, een
"'ie begrip. Maar dat valt
s tegen. Voor hen is het ge-
p de volgende dag zijn ze
f Wgeten.
eerste jaren was ik hele-
lam geslagen. Mijn man
Waren helemaal op elkaar
«eld. Ik kon het overlijden
een geliefde, iemand
ie helemaal naar toe ge-
bent, niet verwerken,
onderen hadden het er ook
pk mee. Tegen de oudste
ét ze op school je moet
een goede steun voor je
er zijn. Totaal verkeer-
epvang; <jat kind was zélf
'gek op haar vader Ze zag
verdriet en durfde zich
"lij te uiten, twee jaar
heeft ze zich teruggetrok-
b baar kamer. De kinde
ken er enorm veel on-
lijden dat de moeder het
at!? ergste vind
de buitenwereld er totaal
j See van heeft wat er in
ehn op dat moment ge-
Opmerkingen en gedra-
van de buitenwereld
het gezin vaak in nog
s moeilijkheden.
I?s gezin had echt opvang
m msar van buitenaf ge
tooid niets' Geen maat-
bk we-k, geen steun
geestelijkheid. Ja, de
i(n*n kwamen wel kijken.
7 t is triest en dan
Ik) .e 'veer Ik ben enorm
sip proot gebracht.
3 zondags naar de kerk
gaan werd een probleem omdat
we geen vervoer hadden. Dan
zei de geestelijke u hoeft ook
niet Maar daar vroeg ik
niet om. Ik vroeg om daadwer
kelijke hulp, want ik had die
mis hard nodig.
Na een paar jaar ga je weer
vechten. Weer proberen iets
voor je kinderen te betekenen.
De Essenburg is mijn redding
geweest.. Ik kom hier nu drie
jaar, de kinderen vinden het
fijn, en ik kan hier praten.
Een paar jaar geleden had ik
bij hetzelfde verhaal allang zit
ten brullen. Ik ben nu ook ac
tief in de WW-bond. In het
begin enorm huiverig, dan een
beetje praten maar ik heb nu
de ervaring dat ze elkaar be
grijpen en veel gemakkelijker
opvangen. Er zijn er een hoop
die er onderdoorgaan. Ik ben
voor preventief werken. Onder
wijs, geestelijkheid, maatschap
pelijk werk en de wijkverple
ging, ze zouden er allemaal veel
meer op gericht moeten zijn
om onvolledige gezinnen op te
vangen."
Fien van den BroekCrae-
nen, 49 jaar, 3 kinderen, sinds
9 jaar weduwe, woont in Eind
hoven.
„Ons gezin heeft het eigen
lijk moeilijker gehad voor het
overlijden van mijn man, dan
daarna. Mijn man is bijna vijf
jaar ziek geweest. Zijn overlijden
was voor ons min of meer een
bevrijding. Aanvankelijk was 't
na zijn dood ook wei erg moei
lijk, maar ik meen dat we er
ons goed doorgeslagen hebben
De ziekte van mijn man heeft
grote druk op het gezin uitge
oefend. Het is nu allemaal meer
ontspannen. Ik heb een heerlijk
gezin. Natuurlijk wel pro
blemen anders zou het een
saai gezin zijn. Nu, doordat
ik alleen ben, ben ik helemaal
naar mijn kinderen toege
groeid. Ik word opgevoed door
mijn kinderen. Het komt alle
maal erg goed over.
Financieel hebben we het niet
zo breed. Maar ik pas me aan.
Ik geloof dat ik steeds primi
tiever ga leven. Ik ben er erg
gelukkig mee. Iets breder mag
wel. Ik heb ooit eens bij de
bijstand geïnformeerd. Je
mocht een beroep op ze doen
voor grote dingen. Op zo'n ma
nier hoeft het niet voor mij.
,,'t Meest teleurgesteld ben
ik in de toeziend voogd.
Die heeft helemaal geen be
langstelling voor de kinderen.
Maar zonder- hem gaat het ook
wel goed. Ik heb wel eens ge
dacht aan hertrouwen maar ik
geloof niet dat een man in ons
gezin een oplossing zou zijn.
Als ik weer zou trouwen zou
ik zoveel prijs moeten geven
wat ik verworven heb. Je eigen
beslissingen, je zelfstandigheid.
Natuurlijk missen de kinderen
wel een vader, maar ze-kennen
nu geen tegenstrijdigheid tus
sen de meningen en beslissin
gen van man en vrouw. Vol
gens mij komt dat de opvoe
ding binnen het gezin ten goe
de. We wonen in een complex
woningen waar we tegelijker
tijd zijn ingetrokken. Mijn bu
ren hebben alles meegemaakt
en zijn mijn beste vrienden. Ik
geniet veel meer van mijn gro
te kinderen dan ik ooit van
mijn baby's genoten heb. Ik
voel me jong tussen mijn kin
deren. Ik geloof niet dat ik ooit
eenzaam zal worden. Daar ben
ik het type niet voor".
lijkst dat ik geen weerklank
vind. De afwezigheid van een
volwassen direct betrokkene is
het grootste knelpunt. Je hebt
met je man een heel andere re
latie dan met je kinderen. Als
de kinderen naar bed zijn kom
je tot jezelf. En in een normaal
gezin kun je dan met je man
de dingen van de dag bepra
ten. Dat mis je, en ook het
sexuele contact mis je, dat mag
je niet verdoezelen. Maar ik
heb wel willen scheiden. Voor
mij zou het een oplossing zijn
te hertrouwen. Maar het is een
heel moeilijke zaak juist ie
mand te vinden waarmee je 'n
goed contact hebt.
Wat ik belangrijk vind is dat
je je als gescheiden vrouw aan
leert de vader in zijn waarde
te laten. Je bent zelf zo teleur
gesteld in hem. Maar je moet
niet je eigen haat aan de kin
deren doorgeven. Je moet leuk
en gewoon over vader blijven
praten en je volwassen kinderen
adviseren „bepraat dat ook eens
met vader". Zeker als ze tegen
de twintig lopen hebben ze ook
van hem steun nodig. Dan mis
sen ze, en ik ook, die vaderfi
guur op de achtergrond".
E
begrijpen dan zijn ze er niet
meer voor je. Ik heb een huis
en een auto en dan zeggen ze
met jou hoeven we geen
medelijden te hebben, moet je
eens kijken hoe je erbij zit
Bij echtparen hoef je ook niet
op bezoek te gaan. Van heel
veel kennissen zijn de vrouwen
bang dat je aan hun man komt.
Dan volgt de periode dat ze
vinden dat je een man moet
hebben. Proberen te koppelen.
Of ze vinden dat je wat moet
gaan doen, ga jij maar werken,
ga jij maar afleiding zoeken.
Dan zijn ze van je af.
Als ik mezelf vergelijk met vier
jaar geleden vraag ik me soms
wel af „wie ben ik". Ik ben
veel veranderd, wel positief, -
veel zelfstandiger geworden,
veel meer gaan regelen. Ook
ontdek je en doe je dingen die
je vroeger nooit zou doen, din
gen waar je nooit aan toe zou
komen als je getrouwd bent.
Maar je moet wel.
De buren waren tijdens het
ziekbed enorm goed, daarna
zijn ze weggevallen, ze wisten
zich geen raad. Je eigen leven
misgunnen ze je een beetje.
En de kreet na een paar
jaar laten ze je liggen ge
loofde ik niet. Ik heb er hard
aan gewerkt, ben mijn kennis
sen blijven opzoeken. Maar het
is waar, ze blijven weg. Ze vin
den ze is er over heen en
dan zijn ze klaar. Nu geloof ik
dat je als alleenstaande ook
alleenstaande vrienden en
kennissen moet opzoeken.
Ook al zeggen al die echtparen
dan je blijft teveel in je ei
gen kringetje Ik heb er veel
plezier van nu ik het wel doe.
Zij begrijpen mij en ik begrijr
hun"
kinderen, sinds 5 jaar weduwe
woont in Berkel.
„Ik ben helemaal gaan leven
voor de kinderen. Laat die er
alsjeblieft niet onder lijden. Je
bent kapot als het gebeurt,
maar het is onherroepelijk. En
je moet doordouwen. Als je je
ellendig voelt mogen de kin
deren dat best weten. Buiten
staanders hoeven het niet te
weten, maar hebben het vaak
ook niet in de gaten.
Als de dominee komt zie je
hem bij de deur op z'n horloge
kijken, vijf minuten gepland.
Met de huisdokter is het een
der. Vertel je hem dat je in de
put zit. Wil je even praten of
alleen maar dat hij luistert.
Maar het antwoord is „dat heb
ben we allemaal wel eens",
daar kun je het dan mee doen.
Breed heb ik het niet, maar
genoeg. AWW en de opbrengst
van vier ochtenden werken in
de week. Als ik een leuke jurk
wil kan ik hem kopen. Auto
rijden hoeft niet.
Erg belangrijk vind ik dat er
iemand is die je begrijpt, met
wie je kunt praten. Ik bof met
een goede vriendin, die in het
zelfde schuitje zit. Deze week
Essenburgh is een openbaring
voor me. Ik heb het nog nooit
zo prima naar mijn zin gehad.
Als je er met elkaar over praat
en de verhalen van anderen
hoort denk je ik heb het zo
slecht nog niet Heel anders
dan wanneer je met stellen uit
gaat, dan voel je je zo stik al
leen."
Margreet Prins, 43 jaar, 4
kinderen, 5 jaar gescheiden,
woont in Groningen.
„Voor mij is het het moei-
WiUy K., 32 jaar, 1 kind,
sinds 4 jaar weduwe, woont er
gens in Zuid-Holland.
„In het begin voelde ik me
diep ellendig. Je kunt hét niet
geloven. Mijn man is drie jaar
ziek geweest, we wisten dat het
zou gebeuren, we hebben veel
over „later" gepraat, als hij er
niet meer zou zijn, maar het
komt allemaal anders uit.
Het eerste jaar laten de men
sen je liggen. Ze zijn bang voor
je verdriet, ze vinden het zielig
voor je. En als je dan zover
bent dat je je verdriet kunt
Nel van der Sanden, 43 jaar,
6 kinderen, weduwe, hertrouwd
en weer gescheiden, woont in
N(jmegen.
Lenie Schellevis, 35 jaar, 2 „De eerste jaren na de dood
van mijn man ben ik doorgeko
men omdat ik het zo druk had
met de kinderen. Maar 's avonds
gingen ze naar bed, en dan heb
je hele avonden waarop je met
niemand kunt praten. Het al
leen met de kinderen leven, het
niet kunnen voeren van een
normaal gesprek, vind ik iets
verschrikkelijks. Ik had geen
interesse meer in verjaardagen
en feestdagen, het deed me
niets meer.
Toen ben ik in contact ge
komen met een weduwman met
twee kinderen. Een beetje week,
na 3Vz jaar alleen zijn. Ik zag
alleen de mooie dingen. Hij o-
verlaadde me met -adeaux en
ik klampte me aan hem vast.
Na'een half jaar kennis zijn we
getrouwd. Ik woonde in Bra
bant, had een eigen huis en 'n
goed pensioen. De buren zagen
het niet zo zitten met hem en
trokken zich van me af. Ik wil
de helemaal opnieuw beginnen
en ben naar Nijmegen gegaan.
Het huis in Brabant verkocht,
een nieuw in Nijmegen.
Dat bleek na een half jaar toch
te klein voor 10 mensen. Dus
weer een nieuw huis gekocht,
maar dat kwam nu op beider
naam. Daar was ik niet voor
gewaarschuwd. Er kwamen
strubbelingen, tussen ons over
de kinderen. Maar ik dacht, ik
zit in het bootje en ik zal roei.
en, roeien tot ik niet meer kan.
Op een dag vertelde een fa
milielid van hem dat hij ge
zegd had: „Ik heb geld, ik heb
goed voor mezelf gezorgd".
Nou ia. om een lang verhaal
kort te maken, 't Was hem ach
teraf alleen om het geld te
doen. Bankboek.jc dat gezame-
lijk zou zijn op eigen naam, -
mijn auto ingeruild en het aan
vullende bedrag per kwitantie
op zijn naam. Het huis op bei
der naam. Toen was het me ge
noeg en wilde ik scheiden.
Achteraf zie ik wel in dat ik
helemaal fout ben geweest. Ik
was het alleen zijn beu, en ben
onvoorzichtig geweest. Ik wil
mensen in dezelfde positie
waarschuwen. Want niemand
heeft mij gewaarschuwd. En dat
is me zwaar tegengevallen. Je
moet goed informeren. Dat heb
ik wel gedaan Maar de mensen
durfden niet te vertellen wat
ze van deze man wisten. Ze
willen „iet de naam hebben.
Want denken ze, het kan e-
ventueel ook goed gaan.
Ach, ik geloof niet dat ik
rancuneus ben, en ik wil wel
weer trouwen. Alleer zal ik nu
beter oppassen. Een gewaar
schuwd mens.
Op uitzonderlijk warme
en droge dagen over
valt mij dikwijls de
gedachte dat ik in een andere
tijd leef, bijvoorbeeld in de
achttiende eeuw. En behalve
door de hitte word ik dan ge
plaagd door de vraag wat die
inval te betekenen kan heb
ben. Het wil mij niet duidelijk
worden en er zijn, voorzover
ik weetook geen instanties
waa, men in zo'n geval om
inlichtingen kan vragen. Op
eigen gelegenheid kan ik
alleen enkele voor de hand
liggende assosiaties vinden
waardoor ik op deze hardnek
kig aanhoudende gedachte
gebracht kan zijn.
Op de eerste plaats is daar
de geheimzinnige uitdrukking
„ouderwetse zomer". Daarmee
zal wel niet bedoeld zijn, dat
de zomers ook al riet meer
zijn wat ze vroeger waren of
dat ze bezig zijn te verdwij
nen, maar iets als een voor
beeldige zomer (of winter) zo
als we ons die uit onze kin
derjaren herinneren. Zo'n
herinnering is waarschijnlijk
samengesteld uit hoogtepunten
van ervaringen met een sei
zoen, die ons .bijgebleven zijn.
Een ouderwetse zomer is alles
wat we ons aan zomersheid
herinneren, bijeengebracht in
een beeld en geprojecteerd in
de kinderjaren. De herinne
ring heeft alles mooi en dui
delijk gemaakt. Ik herinner me
overigens dat ik als kind meer
last had van winterse kou
dan van zomerse hitte.
an is er de stoffigheid.
J Die is ouderwets inzo-
verre wij tegenwoordig
gewend zijn aan geasfalteerde
wegen. Hoe meer de zomer en
de vacantie ons op binnenwe
gen voert, des te meer zand
zien we weer. Op een zand
weg voel ik me altijd een rei
ziger uit een andere eeuw, een
vermoeidi. voetganger of pel
grim op weg naar een verre
stad. Ik denk dat ook de tro
pische warmte zelf een rol
speelt en de klok van de ge
schiedenis terugdraait. Hitte is
een rem op de drang naar
productiviteit en op onze be
hoeften. Een deel van onze
vooruitgang en onze behoef
ten zijn misschien te verkla
ren, zoals ook wel gebeurt, uit
de betrekkelijke kou waarin
we meestal moeten leven en
die ons dwingt tot het nemen
van allerlei maatregelen. Iets
daarvan lijkt weg te vallen
als het erg warm is. Een huis
gaat minder betekenen en
daarmee ook onze ver door ge*
voerde huiskamercultuur.
Schaduw wordt belangrijker
dan een compleet dak en in de
koelte daarvan lijkt het soms
bijna alsof het einddoel van
alle werken en alle geschiede
nis bereikt is. We zijn niet
meer onderweg, maar aange
komen. We voelen iets van de
■luiheid die, naar men wel zegt,
in warmere streken de voor
uitgang tegenhoudt of over
bodig maakt. Het gevoel dat
een warme zomer ouderwets
is, kan vertaald worden als de
ervaring dat warmte overal
om ons heen een elementair
karakter heeft en dat de aan
wezigheid van elementaire za
ken een deel van de geschie
denis opheft.
/n onze geschiedenis
speelt de tegenstelling
tussen buiten en binnen
een grote rol. Voor een deel
berust die op een verschil in
temperatuur en de strijd te
gen kou en regen. De moder
ne mens is in hoge mate een
binnenmens. In het weren van
kou en regen is zoveel energie
geïnvesteerd, we zijn daar zo
ver in gevorderd en het heeft
zoveel neveneffecten opgele
verd, dat het wegvallen van
die strijd een deel van onze
vooruitgang ter discussie stelt
namelijk dat deel dat binnen
voorbereid, uitgedacht en ge
maakt is. De wereld wordt
weer een open terrein, zoals
hij, stellen we ons voor, in
het begin was en lange tijd
gebleven is. De cultuur kan
een aangelegenheid worden
van straten en pleinen, ter
rassen en stranden, demokra-
tischer en minder individua
listisch dan in de winter. Mis
schien is die toestand toch
eerder „utopisch" te noemen
dan „ouderwets".
1. Nederlandse Weduwen en I
Weduwnaarsbond.
Postbus 8065. Rotterdam. I
Tel. 010-249231.
2. Stichting organisatie ge
scheiden mannen.
Lübeckstr. 73, Hen Haag. I
Tel. 070-463535.
3. Bond voor gescheiden I
vrouwen, Divortium.
Postbus 10472, Amsterdam
Tel. kantoor 020-245834.
4. Bond van ouders zonder
partner.
Postbus 2889, Den Haag. I
5. Nederlandse Federatie van
Instellingen voor de On
gehuwde Moeder en haar I
Kind (F.I.O.M.)
Nieuwe Schoolstraat 28,
Den Haag.
Tel. 070-645848.
6. Landelijk Centrum voor
Huwelij kscontacten.
Prinsenlaan 1, de Bilt.
Tel. 030-760630.