Hobbyist wil
haar een
museum geven
en haar
schedel op
de kop tikken
Blijven haken
h Uit'
Opsporing
Winst druipt eraf
Bedje gespreid
"Huisvlijt"
Ongelukken
Naar België
Naar Parijs
Afwijzingen
jaren steeds vaker wordt ge
hoord, luidt: was zij wel de
spionne met de capaciteiten
die wij haar toedichten? Of
was Greetje Zelle een zonde
bok? Het Barbertje dat moest
hangen om de chaotische toe
standen in het Franse leger
en op de departementen ver
borgen te kunnen houden.
Feit blijft dat haar proces
ondanks de gesloten deuren
de aandacht van alle wantoe
standen afleidde en dat de
geruchtenstroom zo sterk was,
dat ook nu nog Mata Hari in
Frankrijk gezien wordt als een
meesterspionne.
Steussy woont met vrouw en
kind in Zwijndrecht. Hij is 45
jaar en heeft enkele maanden
geleden zijn eigen café-restau
rant in Loon op Zand ver
kocht. „Als kwajongen heb ik
plaatjes van Mata Hari verza
meld. Ik ben als het ware aan
haar blijven haken. Waarom?
Tja. Ik respecteer vrouwen
Nederland,
paradijs voor
j enever stoker s
controle meer in de Benelux.
In België gaat de pure alcohol
naar destilleerderjjen, die er
allerlei soorten sterke drank
van maken. Van daaruit wordt
de jenever, mirabelle, likeur,
cognac of noem maar op, af
gezet In flessen bij café's of
particulieren".
Het opsporen van een sto
kerij begint meestal met het
achterhalen van afzetkanalen.
„Soms krijgen de stokers of de
tussenpersonen ruzie en be
ginnen te klappen. Maar dat
geluk hebben we bijna nooit.
Zo'n man komt er nooit meer
tussen en daar passen ze wel
voor op. Het zijn altijd de
zelfde mensen. Als ze ook
maar enigszins vermoeden dat
de politie een spoor heeft, bre
ken ze de stokerij onmiddellijk
af om ze weer op een totaal
onbekende plaats op te bou
wen. Dat is vakwerk hoor! Er
zijn hier in België specialisten
die niets anders doen".
Volgens Bernard wordt bij
na uitsluitend gedenatureerde
suiker als grondstof gebruikt.
„Dat is eigenlijk voor con
sumptie ongeschikt gemaakte
suiker, die aan beesten ge
voerd wordt. Ze kost slechts
twee francs per kilo. Andere
grondstoffen zijn gist en wa
ter. Maar je kunt in feite van
bijna alles jenever stoken. Van
pruimen, appelen, fruit, aard
appelen en zelfs van hout.
Maar het is vakwerk hoor! Als
het niet goed gebeurt krijg je
een soort spiritus, dat is echt
levensgevaarlij k".
Joseph in de ban van Mata Hari
0 Door een wir-war van leidingen wordt het mengsel van
suiker, gist en water naar de stookketels gevoerd. Ter camou
flage is de vervallen boerderij helemaal volgestopt met
strobalen en -matten.
Na de koffie- en boter-
smokkelaars is het nu de
beurt aan de klandes-
tiene jeneverstokers. Omdat er
door de afbraak van de tolmu
ren in de E.E.G. geen droog
brood meer te verdienen valt
in de „normale" smokkel,
werpt het smokkelaarsgilde
zich de laatste jaren enthou
siast op het vervaardigen van
alcohol. Nederland geniet
daarbij de twijfelachtige eer
zich ontwikkeld te hebben tot
een waar paradijs voor illega
le jenever-producenten.
Gingen tot het midden van
de zestiger jaren maandelijks
tienduizenden kilo's boter en
^koffie bij nacht en nevel de
Belgische grens over, sinds 3
jaar heeft geestrijk vocht de
plaats van de levensmiddelen
ingenomen.
En omdat in ons land ieder
een jenever, cognac, likeur of
andere sterke drank in onbe
perkte hoeveelheden in de
kost mag hebben en in vrijwel
elk café geschonken mag wor
den - dit in tegenstelling tot
België - vinden de stokers hier
als het ware hun bedje ge
spreid. Geen wonder dat hun
werkterrein na verloop van
tijd de Belgische binnenlanden
verlegd is naar afgelegen
boerderijtjes in het Nederland
se grensgebied. Sinds in 1969
in St. Oedenrode de eerste ile-
gale jeneverstokerij werd op
gerold zjjn in Zeeland, Bra
bant en Limburg nog vijf
„destilleerderjjen" ontdekt. De
laatste en verreweg de groot
ste werd enkele weken gele
den in een vervallen boeren
hoeve in het Midden-Limburg
se dorpje Roggel ontmanteld.
Wekelijks werd daar bijna
4000 liter hoogwaardige alco
hol van 96 procent gestookt.
De staat zag zich maandelijks
ruim twee ton aan accijns door
de neus geboord.
„Maar er zijn er zeker nog
meer. Daar hebben we vol
doende aanwijzingen voor",
zegt de Belgische ras-jenever
speurder Pierre Bernard. In de
afgelopen 25 jaar heeft hij met
zijn opsporingsdienst vele
tientallen „geheime stokerij
en", zoals hij ze noemt, uitge
spit. „Kijk, bij ons in België
mag geen enkel café drank
verschudden, die meer dan 22
procent alcohol bevat". Maar
omdat in België de wetten
kennelijk gemaakt worden om
ze te ontduiken is het duide
lijk, dat er altijd al een wijd
vertakte zwarte handel in ster
ke drank is geweest. „Direkt
na de oorlog had je hier vele
honderden stokerijen; daar
waren kleine huis-stokerjjtjes
bjj die nog geen 50 liter per
week produceerden, maar ook
hele grote van duizenden li
ters per week", aldus Bernard,
die tijdens dit jarenlange
speurderwerk als het ware een
0 In deze ketel van de grootste klandestiene jenever-stokerij, die ooit in Nederland ontdekt
werd, in Roggel, werd wekelijks vier duizend liter alcohol gestookt.
jenever-neus ontwikkeld
heeft".
„Er zijn ook heel wat on
gelukken bij gebeurd. Door
het drinken van niet goed ge
stookte alcohol zijn heel wat
mensen blind geworden of ge
storven. Tijdens en vlak na
de bevrijding hebben zich hier
wat tonelen afgespeeld met
S' ldaten, die dat spul naar
binnen goten.
Geen wonder dat wij streng
optreden tegen alcohol-stokers
of tussenpersonen. Iemand die
in België betrapt wordt gaat
zonder mankeren een jaar in
het gevang. Bovendien krijgt
hij steevast een boete van
70.000 francs. In Nederland
moet iemand al bijna op he
terdaad betrapt worden, wil
hij beschuldigd kunnen wor
den van klandestiene stokerij.
De politie of douane moet bij
jullie bewijzen dat de alcohol,
die gevonden wordt inderdaad
illegaal gestookt is. Vinden ze
de stokerij zelf dan moet be
wezen worden dat ze ook ln
wei king is geweest. Hier in
België is het in bezit hebben
zonder documenten van alco
hol al voldoende om zo iemand
in de kraag te vatten", aldus
de heer Bernard.
Het staat volgens hem wel
vast dat vrijwel alle alcohol
naar België gesmokkeld wordt.
„Bjj jullie is de vraag naar
zelf gestookte jenever niet
groot. Je kunt die overal vrij
kopen. Op iedere liter verdie
nen de stokers hier in België
350 frs. (bijna f 25,-)". In Ne
derland wordt „slechts" f 15,98
accijns ontdoken. Bernard ver
wacht dat de komende jaren
nog meer stokers de wijk naar
Nederland zullen nemen. „Het
is nu geen kunst meer om al
cohol de grens over te smok
kelen, er is toch bijna geen
Vanwege de bewijslast is
de Nederlandse douane
recherche er altijd op uit om
de stokers „aan de ketel" te
betrappen. In Roggel was dat
bijna gelukt, maar op het
laatste moment hadden de da
ders toch nog lucht van de ac
tie gekregen. Niettemin was
het de eerste stokerij in Ne
derland die onbeschadigd en
gebruiksklaar in handen van
de politie viel. In Middelbeers
kwam de alcohol-fabriek pas
aan het licht toen de boerderij
afbrandde. Omdat de winst er
bjj wijze van spreken vanaf
druipt is het vrijwel zeker,
dat nog meer voormalige
smokkelaars in het Neder
landse stokersparadijs hun heli
gaan zoeken, nu hen de grond
in België te heet wordt onder
de voeten.
Tekst: Bert Nabben
Foto's: René de Swart
Op 7 augustus 1876
werd in Leeuwarden
Margaretha Geertrui-
da Zelle geboren. Een
meisje dat in haar jonge
jaren opviel door haar
„edel karakter". Ze hielp
vaak kinderen van minde
re afkomst. Een feit dat
wel eens kwaadaardig
wordt uitgelegd als „het
trekken van aandacht, het
maken van goede sier".
Later bleek dat ze „uni-
formziek" was. Geen man
met uniform kon ze laten
lopen. En andersom, dat
haar bekoorlijkheden ook
door weinig mannen wer
den versmaad. Op haar
zestiende werd Greetje
Zelle van de Leidsche
Kweekschool gestuurd na
een verhouding met de
directeur.
Op haar achttiende trouwde
ze met een KNIL-officier,
McLeod. In 1897 vertrekt het
echtpaar met zoon Norman
John naar Nederlandsch Indië.
Greetje doet ervaring op in
oosters dansen. Twee jaar
duurt het geluk; dan wordt de
zoon vergiftigd door een huis
knecht. Het gezin keert terug
naar Nederland. Het echtpaar
is al uit elkaar als ze in Velp
gaan wonen. Ze besluiten te
scheiden. Zij op grond van zijn
scheldkanonades; hij op grond
van haar flirtpartijen met
derden. In 1903 volgt een
eerste optreden van Greetje.
Ze ligt bij Koos Speenhoff op
een canapé. Meer niet.
Een jaar later reist ze naar
Parijs en treedt op als de
eerste naaktdanseres in Euro
pa. Haar wereldfaam is ge
vestigd. Ze reist de hele we
reld rond om voor rijke fa
milies te showen. De Friezin
komt als Oosterse Danseres in
alle beroemde theaters en
trekt volle zalen. Mata Hari
flirt en vrijt met mannen die
in hun tijd het wereldnieuws
beheersen. Vlak voor de eerste
wereldoorlog verlaat ze over
haast Berlijn; haar bagage
Mata Hari getekend door een vriend. Drie jaar voordbt ze de
kogel kreeg.
blijft achter. Enkele maanden
later stemt ze toe in het aan
bod van de Duitse gezant in
Den Haag om te spioneren.
Greetje Zelle krijgt f 20.000.
Ze beschouwt het geld als ver
goeding voor de verloren ba
gage.
Later moet ze zich bij het
hoofd van de Duitse spionage
dienst Von Kallen verantwoor
den. Ze heeft geen enkele in
lichting doorgegeven. Wanneer
ze in Parijs komt, vraagt het
hoofd van de Franse inlich
tingendienst Ladou (eens be
schuldigd van hoogverraad)
haar te spioneren voor
Frankrijk. Ze zegt ja. In het
proces tegen haar wordt ge
zegd dat het herfstoffensief in
1917 een gevolg is van haar
informaties. Een onbewezen
feit. Iedereen kon het offen
sief voorspellen. In dat jaar
wordt ze veroordeeld tot de
kogel. Vijftig jaar later zijn
de processtukken pas open
baar geworden. Tot nog toe is
er niemand geweest die een
zeer nauwkeurige studie van
de procesgang heeft gemaakt.
Joseph Hendrik Steussy,
conservator van het Mata Hari
Museum-in-oprichting. Initia
tiefnemer van een stichting ter
nagedachtenis van een be
roemde landgenote. Spreek
met hem en je krijgt het idee
dat de zaak Mata Hari nog
steeds leeft. Dat de stormen
voor en vlak na haar fusille
ring tijdelijk zijn gaan liggen.
Ze kunnen zo weer opsteken
zodra iemand zich werkelijk
gaat verdiepen in de ware ge
beurtenissen die zich rond
haar persoon voltrokken. Is
het dan verwonderlijk dat
hobbyist Steussy het plan
heeft opgevat de 36 dozen met
materiaal over Mata Hari ten
toon te stellen in een ruimte
die grenst aan een café-res
taurant?
Mata Hari. Een naam die in
de verbeelding van vele men
sen gedachten oproept aan een
begeerde mait.resse die in haar
bed vele generaals hun be
roepsgeheimen wist te ontfut
selen. De vraag die de laatste
Familieleden hadden van
wege de golf van verdacht
makingen niet de moed het
op te eisen en het in Neder
land te laten begraven. Alleen
de schedel van Greetje Zelle
moet nu nog aanwezig zijn ln
de ruimten van de medische
faculteit in Parijs. Een attri
buut dat niet mag ontbreken
in het Mata Hari Museum.
Zeer beeldend roept de Con
servator dan ook enkele malen
tijdens het gesprek uit: „Ik
moet die schedel op de kop
tikken".
Steussy: „Ik wil met die ad
vocate naar de Nederlandse
consul in Parijs en via hem
met verklaringen van Mata
Hari's nog levende familiele
den de schedel opeisen. Ik ga
het hierop gooien: zij is een
Nederlandse en hoort dus in
Nederland thuis. Er moet dan
heel wat gepraat worden,
neem ik aan, want ik verwacht
beslist niet dat ik hem zo on
der mijn arm mee naar huis
kan nemen".
Een afgietsel van Mata Hari's
verleidelijke lichaam dat bij
Madame Tussaud in Amster
dam staat, mag evenmin in het
Museum ontbreken. Ook zal
Steussy in Parijs de belang
rijkste processtukken foto-
copiëren. Zijn enige zorg is dat
ze hem „niet als een klein
kind van de stoep zullen stu
ren wanneer hij een serieus
verzoek doet". Vandaar ook
dat hij zoveel waarde hecht
aan de officiële Stichtingsakte
en de Koninklijke Goedkeu
ring. Met deze papieren op zak
zal hij zich op en top de eerste
Conservator van het Mata
Hari Museum kunnen voelen.
Iemand heeft Greetje Zelle
eens beschreven als een
„speelse natuur waar de ro
mantische verhaaltjes in de
loop der tjjd heel wat zoge
naamde feiten aan hebben toe
gevoegd. Een geëmancipeerde
vrouw met een buitengewoon
sterke wil. Die zichzelf kon
zjjn en die telkens alles wat
ze had bereikt, opgaf om een
man met een uniform in haar
bed te krijgen".
Steussy lacht na die type
ring en zegt: „Ach, ik ben nog
steeds een kwajongen".
Tekst:
Herman Moscoviter
met een doorzettingsvermogen
zoals zij had. Misschien ben je
het niet eens met al hun da
den, maar je respecteert ook
een Angela Davis en Berna-
dette Devlin. Waarom? De één
spaart sigarenbandjes, de an
der postzegels, een derde alles
over Mata Hari. Ze is een per
soonlijkheid. En ze was onte
genzeggelijk mooi. De enige
die dat heeft ontkend was
haar eerste man".
Steussy lacht hartelijk: „Die
zei van haar: ze heeft platvoe
ten".
Wanneer de Conservator
vertelt, komen hem zo nu en
dan de woorden met een sap
pig Amsterdams accent over
de lippen. In de richting van
de hoofdstad moet zijn af
komst dan ook worden ge
zocht. Ruim 21 jaar zit hij in
de horeca. Nu acht hij het
ogenblik gekomen dat hij
werk en hobby moet vereni
gen. Vandaar dat hij een aan
tal gesprekken heeft gevoerd
met eigenaars van bedrijven
in Eefde en Breda om een
café-restaurant annex mu
seum te kunnen beginnen.
Breda ligt volgens hem
geografisch goed. Op de weg
AmsterdamParijs. Hij is be
reikbaar voor Nederlanders,
Belgen en Fransen met be
langstelling voor Mata Hari.
Wat betreft Eefde ziet hij
voordelen vanwege de toeris
tische aantrekkelijkheid en de
nabijheid van de graven van
Greetje Zelle's eerste man en
haar tweede kind in Velp. Lie
ver zat Steussy nog dichter bij
die graven, maar brieven aan
de gemeenten Rheden en
Arnhem werden afwijzend be
antwoord.
„Ik wil namelijk via ge
meente of brouwerij een café
restaurant exploiteren. De
moeilijkheid wordt 'dan, dat
men mij financieel tegemoet
moet komen". Die beperking
weerhoudt Steussy niet de
akte van oprichting van de
Stichting Mata Hari Museum
bij de notaris te laten passe
ren. „Op dit ogenblik zijn er
ongeveer 40 donateurs a een
tientje per jaar, maar ik ge
loof zeker dat er meer ge-
interesseerden zijn. De meeste
mensen weten niet eens van
het bestaan van onze Stichting
af. Evenzo ga ik er van uit
dat er in Nederland nog men
sen zijn die gegevens hebben
over Mata Hari. Ze moeten die
pas in bruikleen afstaan als er
werkelijk een museum is".
Zo kreeg Steussy tot nog toe
bij zijn zoekacties zeer veel
medewerking van de gemeen
tearchivarissen van Leeuwar
den, Rheden, Amsterdam en
Den Haag. Juffrouw Buijs,
verbonden aan de school waar
Greetje onderwijs genoot
schrijft hem: „Het was een
meisje met een edelmoedig
karakter, begaan met het lot
van arme kinderen. Waardoor
ze vaak in moeilijkheden
kwam". En een Apeldoorns
familielid van Mata Hari moe
digt hem bij zijp naspeuringen
aan: „Vroeger werd er thuis
nooit over haar gesproken. Nu
vind ik het leuk er over te le
zenIk hoop dat ik het
museum, gewijd aan mijn
nicht spoedig kan bezoeken".
De Amsterdamse advocate
mr. D. F. M. Twaalfhoven
schrijft dat ze met Steussy
mee wil naar Parijs om de
proces-dossiers die nu ein
delijk openbaar zijn te be
studeren. Een aanbod waar de
pretentieloze Steussy erg prat
op gaat, want hij is de Franse
taal niet machtig.
HÜ heeft nog meer plannen.
Het lichaam van Greetje Zelle
werd na haar dood door de
medische wetenschap gebruikt.
0 Conservator Steussy bij Mata Hari (in Tussaud Amsterdam)
op bezoek.
t,
