„Ik hoor
klokken
luiden,
er
schijnt
iets
mis
te•
zijn
PROBLEMEN ROND PROLOOG:
MEER DAN GROEISTUIPEN
water
SCHRIK
ALARM-SIGNAAL
RALANS
HULPCENTRA
TRAGIEK
EILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PE L NGEN PE L NGEN PE L NGEN PE LINGEN PE WNGEN
LINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN „PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILING
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINOEN
(Van onze kunstredactie)
BREDA De moeilijkhe
den rond de Brabantse Toneel-
werkgroep Proloog zijn moei
lijk grijpbaar. Er wordt ge
dreigd met intrekken van sub
sidies; groepen en personen
komen overeind om het be
dreigde bestaan van Proloog te
verdedigen. Diepste oorzaak
van deze ellende lijkt op het
eerste gezicht de linkse maat
schappijvisie, die Proloog
steeds meer in zijn produkten
voor de jeugd doet. Maar de
spanningen worden, mijns in
ziens, veeleer veroorzaakt door
de wijze waarop Proloog, zo
wel binnen als buiten de
groep, opereert met zijn nieu
we maatscliappij-visie: een
niets ontziende en daardoor
vaak onmenselijke doordrijve
rij, culminerend in de figuur
van directeur Rick Hancké.
Toegegeven: de „bewijzen"
voor deze indruk zijn m's-
schien nog wat schaars, want
het toneelwereldje (i.e. Pro
loog) is een nogal gesloten
wereld (spelers, die „kletsen"
worden op staande voet ont
slagen e.d.).
De feiten zijn bekend: de ge
meente Eindhoven bevriest de
subsidie (f 165 208); VVD
fractie in Brabantse Staten
vecht subsidie (f 420 000) aan:
achtereenvolgens bedanken
voor het Proloog-bestuur drs
Paul Sonke, voorzitter mr. A.
Leenders en penningmeester
G. Dijkzeul. Als voornaamste
reden klinkt telkens door een
afkeer van de linkse maat
schappijvisie. „Proloog werkt
in dogmatische, demagogische
en marxistische lijn" (christel'j
ke fracties Eindhovense raadt1
„de ideologische basis is te
smal als verklaringsgrond voor
alle verschijnselen" (Sonke)
„geen eerlijke voorlichting
ondermijning van de democrs
tie" (VVD in de Staten).
Gedeputeerde Johan Wil-
lems heeft in de Staten te
recht gezegd, dat het te be
treuren zou zijn, als om rede
nen van censuur subsidie zou
worden ingetrokken, zeker zo
lang de consumenten, in dit ge
val de scholen, geen bezwaren
hebben." Afgezien van het
feit, dat eventuele bezwaren
van de scholen evenzeer cen
suur kunnen inhouden, kan
overheidssubsidie nooit inge
houden worden op grond van
overwegingen, die te maken
hebben met goede zeden,' poli
tieke inhoud, gekwetstheid van
bevolkingsgroepen e.d. Daar
kan eventueel een onafhanke
lijke rechter aan te pas ko
men. Het feit, dat politici (po
litieke partijen, die dat
mag verondersteld ook een
maatschappijvisie hebben) be
slissen over subsidie aan hun
wel- of niet gevallige maat
schappelijk gekleurde institu
ten is eigenlijk uit den boze.
Maar al te gemakkelijk
wordt er geschermd met kre
ten als „ondermijning van de
democratie" (lees: bestaande
orde: die kan hier en daar best
wat optaters gebruiken).
Hoe reageren nu die consu
menten van Willems? Als je
de speellijst van Proloog voor
deze maand analyseert, blijkt
Brabant niet meer zo warm te
lopen voor de produkties. Er
is „marktverlies". Plaatsen als
Tilburg, Uden. Veldhoven
voorheen goede klanten laten
het afweten. Het werkterrein
verplaatst zich buiten de pro
vincie (Wageningen. Amers
foort, Purmerend, Nijmegen
Gouda; nieuwe klanten). Di
rectie van Proloog: „Brabant
betaalt ons 60%, het rijk 40%
we voelen ons daarom ook
verplicht tegenover de andere
orovincies". Dat is erg aardie
revonden- Voor de laatste
nogal gewraakte produktri
Breken een Bouwen is er over
le hele lijn één contract.
En Zeeland, de laatste jaren
een opvallend goede afnemer
van Proloog (40-50 beurten
per jaar)? Directeur W. Meer
kamp van Embden van de
Stichting Cultuurspreiding
Zeeland: „Vooral de scholen in
Midden-Zeeland en Walchteren
laten het afweten; niet in
Zeeuwsch-Vlaanderen en
Schouwen. Ja, de contracten
lopen aanzienlijk terug". Drs.
R. Ploum, de al jarenlang
schoolvoorstellingen in Breda
organiseert: „Ik heb de indruk
dat Proloog in Breda praktisch
niet meer aan bod komt". En
J. de Ridder, leraar Gertrudis-
seholengemeensehap Roosen
daal: „We hebben de laatste
jaren telkens één voorstelling
gehad. Leerlingen en het me
rendeel der docenten waren
enthousiast. We hebben de
beste verwachtingen voor de
toekomst". Het blijft echter
link deze overigens bona
fide consumenten als norm
te hameren, zolang dezen be
staan uit schooldirecties e.d
en niet uit b.v. „gemengde
commissies" zoals eens
werd voorgesteld van lera
ren, leerlingen èn ouders (wat
zeer wenselijk zou zijn, bij
aanvechtbare produkties: het
lanvechtbare is nl. nog geer
norm om „neen" te zeggen)
Bovendien riekt het consu
mentenprincipe me te veel
naar het vermaledijde profijt
beginsel. Het algemeen belang
(wat is dat?) kan soms uitste
kend gediend worden met za
ken, die zich niet in de alge
mene populariteit mogen ver
heugen-
We zitten nu met talrijke
reacties pro en contra. Eigen
lijk een polarisatie-effect, dat
Proloog principieel dierbaar
moet zijn. Je vraagt je over:
gens af in hoeverre de pro- en
contra-bonzen weten waarovei
ze het hebben.
De meesten ervan hebber
Proloog nog nooit aan het
werk gezien of praten publie
kelijk anders, dan ze privé
doen over Proloog. Er speler
dikwijls zoveel belangen door
teen. Twee zaken dienen uit
mgehouden te worden. Hei
'nstituut Proloog, dat in Ne
derland de spits afbeet en
steeds meer navolging vindt
zal niemand willen missen; de
wijze waarop het zijn zaken
momenteel aan de man brengt
binnen en buiten de werk
groep roept begrijpelijk
vraagtekens op.
De kentering ligt twee Jaar
geleden, toen Jurg Molenaar
als leider wegging en Rick
Hancké onder pressie van
"en aantal Proloogacteu's
door het bestuur als opvolgel
werd geaccepteerd. Voor dr.
Gerard Knuvelder een van
de oprichters van Proloog
was dat aanleiding om op te
stappen uit het bestuur. Hanc
ké was betrokken geweest bij
liet Brusselse Beurstheater,
dat met een flinke publieke
rel uiteenklapte. Hij kwam
naar hier met zijn bewonde
ring voor de omstreden Belgi
sche prof. Ernest Mandei,
wiens publikaties over mar
xistische economie e.d. in
meer dan tien talen versche
nen. Hancké heeft de afgelo
pen twee jaar van Proloog een
soort noviciaat gemaakt, waar
bij onder het processievaandel
van Trotzki Mandel dè grote
Messias werd. In wekelijkse
trainingen werd de Mandel
catechismus onderwezen en in
praktijk gebracht. Mandek
uitgangspunt is de tegenstel
ling Kapitaal-Arbeid- Ophef
fing van werkverdeling, here
niging van theorie en praktijk
zelfbeheer, opheffing tegen
stelling deskundig-ondeskun
dig, competent-incompetent
zijn wat thema's uit Mandeis
vaak achtenswaardige
theorieën. Het Proloogbestuur
werd op 49% Proloog-leden en
51% externe leden gebracht
(een manipuleerbare mar
ge).
We leven in een vrij land.
althans dat pretenderen we.
Proloog heeft dus de vrijheid
om welke theorie dan ook te
verdedigen. Subsidie, is daar
bij geen gift, maar betaling
van arbeid voor de gemeen
schap. Eén ding kun je Pro
loog niet verwijten: dat er
niet gewerkt zou worden. Het
tegendeel is waar. Dat de ide
ologie van Proloog bij een
aantal mensen verkeerd aan
komt (VVD beet de spits af in
de staten) mag geen reden
zijn Proloog op straat te zet
ten. Dat doet denken aan de
tijd, dat fabrieksdirecties hun
arbeiders de poort wezen als
ze lid werden van een vak
bond. Wat m.i. wel een onpar
tijdig onderzoek rechtvaardigt
is de bijna dwangmatige en
neurotiserende wijze waarop
Proloog deze ideologie probeert
waar te maken intern en
ixtern. Een onderzoek waarbij
edereen zonder angst voor
repercussies durft te pra
ten. Er bestaan voldoende aan-
wijzigingen om dit onderzoek
te rechtvaardigen.
G. Dijkzeul, die als penning
meester van Proloog bedankte'
,Ik heb een warm hart voor
Proloog, maar er heerst nu een
dictatuur tot en met. Vanwege
de uiterst links-extreme pola
risatie werd samenwerking
onmogelijk. Ik had geen ver
trouwen meer in de directeur
Als je bij Proloog nu sollici
teert is de eerste vraag: Heb
je Marx gelezen?" Ook een
aantal acteur(trices) kon de
sfeer binnen de groep niet
meer harden, raakte overspan
nen of nam ontslag. Ande
ren werden op een zijspoor
gezet, wanneer ze niet achter
de trainingen stonden, bepaal
de rollen niet wilden spelen
omdat deze naar hun mening
een te eenzijdige kijk op de
realiteit gaven of werden voor
andere rollen niet goed bevon
den. „Het echtpaar Otterloo-
Van Klaveren heeft het laatste
jaar geen rol meer gekregen",
vertelt Dijkzeul. Voor de rol
len, waarvoor zij geopteerd
hadden, werden gastspelers
(extra kosten) aangetrokken
Van Otterlo werd uitgeleend
aan GLT, dat overigens om
een andere speler verzocht
had. Zo wordt iets teruggevan
gen van de kosten, want op
non-actief gezette spelers, die
op de rol blijven, krijgen na
tuurlijk toch hun salaris. Bart
Scheepens, een van de oud-
getrouwen, heeft bedankt.
„Ben het met het beleid niet
eens, verder kan ik niets zeg
gen, want anders sta ik mor
gen op straat hetgeen ove
rigens niet alleen bij Proloog
het geval is", zegt hij tegen
me als ik hem bel. In een
open brief spreekt hij even
wel van „dreigementen en re
presailles." Een indruk, die
wordt bevestigd, wanneer ik
de acteur Kees Waterbeek (al
enkele maanden „overspan
nen") bel: „Geen commentaar;
kan niets zeggen".
Dezer dagen komt het me
morandum gereed, dat de vier
subsidiërende Brabantse ste
den samen met gedeputeerde
Willems over het toneelbestel
in Brabant hebben samenge
steld. Ik ken de inhoud nog
niet, maar vraag me af of dit
memorandum voor gesignaleer
de problemen rond Proloog
uitkomst zal bieden. Boven
dien zet ik vraagtekens bij
een politiek college, dat een
dergelijk memorandum samen
stelt. Je zou in eerste instantie
zeggen: een kluif voor de
nieuwe culturele raad, die
Brabant twee weken rijk is.
Maar ook hierbij vraagtekens.
In die raad, met name in de
advies-voorbereidende werk-
commissies zitten me nog te
veel belangengroepen, die
zichzelf op deze wijze hebben
ingedekt.
Wanneer vice-voorzitter van
Proloog prof. J. Godefroy zegt,
dat er sprake is van „groei
stuipen" dan is dat m.i- wat
te laag geschat, maar ik kan
hem bijvallen wanneer hij de
hoop uitspreekt, dat Proloog
een pluriformer gezicht zal
krijgen. Maar ook deze hoop
wordt de bodem ingeslagen. G.
Dijkzeul: „In het bestuur is
een compromis-voorstel ge
daan om in het komende sei
zoen een stuk uit te brengen,
waarin spelers, die mentaal
niet aan bod komen, zouden
kunnen spelen. Dat voorstel
bleek een wassen neus."
De idealistische rechtlijnig
heid blijkt Proloog parten te
spelen Proloog met blijven.
Maar hoe? Daarover is het
laatste woord nog niet ge
zegd.
HENK EGBERS
0 Op het nippertje gered.
greda De eerste fe
bruari van het jaar
1953 is nog maar enkele
uren oud. Op de redac
tie van het Algemeen
Nederlands Persbureau
in Den Haag neemt bui
tenland redacteur Joop
Baggerman (nu hoofd
redacteur van het ANP)
de waakdienst over. Met
moeite heeft hij tegen
de storm kunnen optor
nen, maar in het redac
tielokaal is het warm en
behaaglijk.
Baggerman kan gerust zijn,
zegt diens collega, terwijl hij
zich gereed maakt om te
vertrekken. Het is een barre
nacht geweest, maar het
nieuws is goed bijgehouden.
Tot voor enkele minuten zijn
er berichten naar de bladen
gegaan over schepen in nood.
Bij Schouwen zit een Fins
schip aan de grond en op de
Ierse Zee dreigt zich een
ramp te voltrekken. Het
Britse passagiersschip „Prin
cess Victoria", met 189 opva
renden aan boord, bevindt
zich daar in zinkende toe
stand. Het Zweedse schip
„Selene" drijft stuurloos
rond ter hoogte van Huil;
tussen Noordwijk en Kat
wijk is een kotter gestrand
en op de Nieuwe Waterweg
is een sleepboot vergaan.
Dwars voor Texel heeft een
Duitse sleepboot zijn sleep
verloren met alle runners
aan boord.
Beeld van de rampochtend in Fijnaart.
De storm raast angstwek
kend over Den Haag. De stra
ten liggen er leeg en desolaat
bij. Baggerman maakt het zich
gemakkelijk. Het mag dan
druk geweest zijn, voor de
rest van de nacht zal het wel
meevallen. Het is niet de eer
ste keer dat het stormt en
schepen in nood hoe drama
tisch ook behoren tot de
routine van het journalistieke
bedrijf.
Het is nu half vier. Over de
noodgolf komt een nieuw be
richt binnen. De „Princess
Victoria" is inderdaad ver
gaan. Bij de ramp hebben 139
mensen het leven verloren.
Buiten lijkt de storm nog in
kracht toe te nemen. Bagger
man krijgt het gevoel dat de
nacht toch onheilspellender is
dan het zich liet aanzien. Hij
luistert verder de noodgolf
uit.
Een telexist van het ANP
vindt gelegenheid om tussen
twee berichten over schepen
in nood een verslag door te
geven van de KVP-partij-
raadsvergadering, die de vori
ge dag iis gehouden- Dat
nieuws had geen haast. Het is
pas voor de ochtendbladen van
m and-ag bestemd.
Professor Romme, zegt het
versie 0, heeft zijn bezorgdheid
uitgesproken over de interna
tionale situatie. Hij bliijft van
oordeel dat met het oog hierop
een zo breed mogelijke sa-
mainwerking tussen de KVP
en de Partij yan de Arbeid
noodzakelijk is.
De telex krijgt even rust.
Baggerman luistert naar het
loeien van de storm en de
bonkende geluiden die ermee
gepaard gaan. Hij schrikt van
het nadrukkelijk rinkelen van
een telefoon. Neemt toch snel
de hoorn op.
Er is een man uit Dordrecht
aan de lijn. Zijn stem klinkt
nerveus. „In de verte hoor ik
klokken luiden", zegt hij. „Er
schijnt iets mis te zijn, maar
meer weet ik niet".
Baggerman legt, na een snel
bedankje, de hoorn op de
haak, neemt hem er daarna
onmiddellijk weer af en belt
een relatie in Dordrecht- Het
toestel is in gesprek. Hij
draait drie, vier andere num
mers en krijgt telkens de in-
gesprek-toon. Eindelijk heeft
hij een dijkgraaf aan de lijn.
Hij kan zijn vraag niet afma
ken. „Het is verschrikkelijk",
zegt de man aan de andere
kant van de lijn, „verschrik
kelijk. Het water slaat over de
dijken. Er is geen houden
meer aan".
Nauwelijks is het bericht
uitgegaan of het geluid van de
telefoon vult opnieuw het ver
laten lokaal. Willemstad loopt
onder water.
Dit tweede telefoontje geeft
Baggerman de overtuiging dat
er inderdaad iets falikant mis
is. Hij waarschuwt Harrie Ne-
lissen, toen chef-binnenland
van het ANP. Enkele minuten
later wordt het alarm-signaial
gegeven-
De rijkstelefonisten worden
gebeld. Op hun beurt waar
schuwen dezen een aantal an
dere centralisten van de PTT.
Het werkt als een kettingreac
tie.
Verslaggevers van het ANP
worden uit hun bed gebeld.
Kranteredacties raken gealar
meerd. Het nieuws begint nu
binnen te stromen. Maassluis
door het water bedreigd, nood-
alarm op Goeree, bij Kruinin-
gen breken de dijken door.
Hansweert loopt onder water.
En dan Yerseke, Rotterdam,
Texel de Hoekse Waard.
Toch blijft het nieuws vaag
en onvoldoende. Met veel plaat
sen kan men geen verbinding
krijgen. Gedetailleerde infor
matie ontbreekt. Men heeft
geen overzicht van wat er nu
precies aan de hand is. Eén ding
echter is duidelijk: er zijn men
sen in nood. Zijn het er hon
derden? Duizenden?
Om tien voor negen worden
alle colonnes van het Rode
Kruis opgeroepen- Veertig mi
nuten later krijgen alle mili
tairen bericht dat zij naar hun
kazernes moeten terugkeren.
Het reddingswerk begint.
het
sloeg
toe
9 JOOP BAGGERMAN
nerveus telefoontje
dat niet twaalf, maar mis
schien wel twaalfhonderd
mensen hun toevlucht op de
daken hebben gezocht.
Eerst dagen daarna, als de
balans van de ramp is opge
maakt, zal men weten dat de
gruwelijkste fantasie die zon
dagmorgen nog tekort schoot.
Veertienhonderd mensen vin
den de dood in een barre
woesternij van kolkend en ijs
koud water, driehonderddui
zend landgenoten verliezen in
de nacht van zaterdag op zon
dag al hun bezittingen. Zij
kunnen met moeite worden
gered. Meer dan 175.000 hecta
re land zijn door het zoute ot
brakke water overspoeld,
In de polders staan honder
den huizen op instorten en
terwijl de kadavers van paar
den en koeien in het prikkel
draad blijven hangen, vechten
leger, Rode Kruis, individuele
vissers en iedereen die hulp
kan bieden voor de levens van
de getroffenen.
Om kwart voor twaalf richt
de bevelhebber van de derde
militaire afdeling een verzoek
tot de Nederlandse bevolking
om particuliere vaartuigen
voor het reddingswerk be
schikbaar te stellen. Het lucht-
machtpersoneel wordt opge
roepen en het Rode Kruis
vraagt hulpgoederen voor de
slachtoffers van de ramp. Om
half drie doet het Nationale
Rampenfonds een oproep om
financiële steun.
Overal worden hulpcentra
ingericht. Ze stromen vol met
mensen die ternauwernood aan
het watergeweld zijn ontko
men. Al hun bezittingen heb
ben ze moeten achterlaten
Maar er zal nog een nacht
moeten voorbijgaan voordat
het reddingswerk een groot
scheeps karakter krijgt.
Uit het buitenland arriveren
hulpcolonnes en in het ramp
gebied trekken zich tweedui
Inmiddels gaat de storm lig
gen. Geleidelijk aan krijgt
men nu een beeld van wat er
gebeurd is.
Maar de toestand is nog cha
otisch. Men weet nauwelijks
waar men beginnen moet. De
telefoonverbindingen met Zee
land zijn uitgevallen en ook
met een aantal andere plaat
sen, waaronder Nieuw-Vosse-
meer, kan men geen contact
krijgen.
Om twee minuten voor tien
komt er een bericht binnen
over de situatie op Walcheren.
Men vreest daar voor bet ver
lies van mensenlevens. Tot op
dat moment zijn er nog ner
gens slachtoffers gemeld. Of
toch: tussen Dordrecht en
Moerdijk is een automobilist
door het water verrast. Een
lifter die naast hem zat is
verdronken.
Een piloot van de Sabena
krijgt opdracht met zijn heli
copter over Goeree-Overflak-
kee te vliegen. Men heeft ver
nomen dat daar twaalf mensen
op de daken van ondergelopen
huizen zitten-
De piloot, Gerand Tremery,
geeft aan de opdracht gehoor.
Even later weet hij te melden
zend schepen samen. Voor de
kust van Schouwen-Duiveland
alleen al liggen er- vijfhon
derd.
Belgische en Franse genie
troepen gaan samen met het
Nederlandse leger aan de slag.
Autocolonnes van de Ameri
kaanse, Canadese en Britse
strijdkrachten in Duitsland
rollen ons land binnen. Neder
land lijkt een land in oorlog.
„Stille" vliegvelden, zoals
Woensdrecht en Gilze-Rijen
worden belangrijke centra
voor hulpverlening. Helicop
ters en andere toestellen vlie
gen af en aan. Ze werpen
levensmiddelen en kleding uit
boven de geïsoleerde gebie
den, ze droppen ladingen
zandzakken om de dijken pro
visorisch te dichten. De hele
dag hoort men het donderende
lawaai van laagvliegende ma
chines. Duizenden mensen zijn
in de weer om duizenden an
deren te redden en te verzor
gen.
Dramatische details komen
los. Halsteren, Nieuw-Vosse-
meer, Stavenisse, Hontenisse,
Kruiningen, Fijnaart, Dintel-
oord, de eilanden Schouwen-
Duiveland en Goeree-Overfla-
kee: elke plaats, elke streek
die door het water getroffen
is, heeft haar eigen onuitspre
kelijke tragiek.
Tussen dat eerste telefoontje
van de man uit Dordrecht en
de dichting van het laatste
dijkgat bij Ouwerkerk ligt een
episode uit de jongste geschie
denis, die zich nauwelijks be
schrijven laat voor wie er
geen getuige van is geweest-
Toch willen we in een aan
tal reportages, waarvan deze
de eerste is, het beeld van de
rampnacht en de dramatische
dagen daarna, no-g eens voor
de geest roepen. Al was het
alleen maar om duidelijk te
maken, dat mensen werkelijk
met mensen begaan kunnen
zijn en zichzelf kunnen over
treffen, wanneer de nood tot
de lippen stijgt.
JAN VERDIESEN
i
