De Wadden schreeuwen om bescherming T ANDERE WERELD OP DE GRENS VAN ZEE EN LAND Vereniging tot behoud Waddenzee groeit als kool binnenland buitenland - üüiHHHi Kabinetszaak lil I MW.Dlfe ZDRBZAMÉ ZAL DOQR GÜB WORDEN GEI DP ZIJN TUD IHLEYEN 53 JAREN ill m£ BEWH.EN ALSSflftJSMAifl 17 MOV. 18-73 M f <7 MAART i960 SEDERT 23 MEISSE BEDS. YAR, ANTJE V155ER C. W. DE 5. DE BI cN KINDEREN Machteloos Post-delta TV var] Tussen het land en het open water ligt het wad-, een steeds wis selend stuk natuur waar miljoenen vogels fourageren en van jaar op jaar steeds nieuwe duizenden mensen ge zondheid en levensvreugde komen halen. De Wadden; Europees natuur- en recreatiegebied van wereldfor maat. - De laatste boot van Nes naar Holwerd doet er vandaag sneller over dan de pont, die ons naar Ameland bracht. De rgis duurt gemiddeld zo'n 45 minuten, maar als het water opkomt, is de terugreis naar de kust het snelst. Bij zakkend water gaat de tocht naar het eiland het vlugst. De Waddenzee is een getijdenzee en het is gewoon onmogelijk om daar als bezoeker niets van te merken. Het wordt steeds donkerder boven het wad. Hoog in de lucht drijven nog lang lichte wolken en in het zuiden geeft een bleke vlek tegen de donkere hemel de plaats aan, waar Leeuwarden ligt. Donkere banken, met een lichte schuimrand, steken hun koppen boven het water uit. Allerlei vogels scharrelen op het slik. Tussen takken, bezems en genum merde dobbers zijn we, met een in de wind gerafelde vlag op de voor plecht naar Ameland gevaren. Er is veel te zien op de Prinses Maria Louise. Doorgewinterde varensgas ten blijven in de kajuit bij een kop koffie hun romannetje lezen, maar wie niet regelmatig de oversteek waagt, ondergaat de tocht naar zo'n eiland toch telkens weer als een klein avontuur. Wanneer de dam er zou komen, die de Delta-planners ntet meer nodig achten, maar waaro ver de eilandontsluiters niet ophou den te praten, ben je er ongetwij feld sneller, maar dan zou er wel een stukje romantiek verloren gaan. Van het restaurant op de pier van Holwerd gezien, ligt Ameland onder handbereik, maar er is tijdens de overtocht alle gelegenheid om te ge nieten van de aanblik van het ook bij kalme zee telkens overspattende 1 buiswater, van de scheepsuitrusting met boeien, gereedschappen en een onbegrijpelijke wirwar van touw werk. Goed begin van een ontdek kingsreis. i „Kakebortken" Mijn schoondochter is een Friezin, maar die heeft moeite om ons te verstaan". Het eeuwenlange isolement van de Waddeneilanden is oorzaak van hun eigen karakter. Zelfs de natuur is er anders dan op het vasteland. Zeepie- ren, om mee te hengelen, kun je op het wad zowel langs de Friese kust als aan de oostkant van Texel van gen en het „te-piet" van de scholek sters (bonte pieten) hoor je boven alle soorten stranden. Maar op Texel vind je geten groene specht, geen veldmuizen, geen wezels, mollen of bunzingen en de reeën en hazen van Ameland zijn daar pas een kwart eeuw geleden ingevcterd. Toch liggen er voor de mavoschool van Den Burg en bij de jeugdher berg Panorama (beide op het gou den boltje, zoals de Textel-aais hun van menselijk ingrijpen te wijten en voor de eidereenden geldt hetzelf de. De zeehonden tAypische wadden- dieren worden met uitroeiing be dreigd. Er is voor hen een staatsna- tuurreservaat, waarover Koos Boon van Texel in zijn snelle „Phocha" dag en nacht waakt, maar tegen kwikvergiftiging kan hij niets uit richten. „Zeehonden?" zegt schipper De Jong, je ziet alleen nog dooie op het strand". En op Schier monnikoog voorspelt schoolmeester en beheerder van het natuurmu seum, H. Koning, dat je over een paar jaar een goeie dag hebt gehad wanneer je nog eens een zeehond gezien hebt. Er zijn er nu nog zo'n 650 in het waddengebied. Vorig jaar 900. In de bassins van het Texels museum, waar jonge, door de moe ders verlaten zeehondjes opge kweekt worden, gaan die tegen woordig aan de lopende band dood. Oorzaak: kwik. De hoogste concen tratie kwik in dierlijke weefsels wordt bij de zeehonden gevonden en düs zijn deze de eerste slachtoffers. Maar dat wil niet zeggen dat andere dieren, of de mensen er vrij van blijven. Bruinvissen zie je sinds ja ren al vrijwel niet meer aan onze kusten. De heer Koning heeft er dit jaar twee gezien. Allebei waren ze dood. Toch zegt staatssecretaris H. Vonhoff: „De Waddenzee wordt nog niet bedreigd. Wat er nu gebeurt, mag geen naam hebben. Maar ik ben zeer bepaald voor een open en schone Waddenzee. De waddeneilan den liggen mij trouwens na aan het hart". De heer Vonhoff staat, zegt hij, op dit punt helemaal achter de regeringsverklaring waarmee het kabinet Biesheuvel zijn loopbaan begon. Daarin werd de belofte ge daan, de Waddenzee voor aantasting te behoeden. De lieer T.F.J. Pronker te Heilo, topfunctionaris van de Hoogovens en voorzitter van de landelijke vereni ging tot behoud van de Waddenzee, zegt hierover: „Wanneer het de re gering ernst is, dan zal het beleid betreffende het waddengebied een kabinetszaak moeten worden en mag men de beslissingen niet overlaten aan de individuele ministers". Op het oegenblik werkt men langs elkaar lteen. De grootste zorg van de waddenbeschermers is dat het over heidsapparaat niet deugt. Er is van een duidelijk regeringsbeleid ten aanzien van dit unieke gebied geen sprake. De heer Pronker illustreert dat heel simpel: „De ene afdeling van de staat stelt een inspecteur aan en de andere probeert hem voor-zijn raap te schieten". Dat slaat dan op Koos Boon, de man die de zeehon den moet bewaken in een gebied, waar de marine schietoefeningen houdt. De moeilijkheid is telkens: wie moet je hebben? De waddenzaken vallen onder wel zeven departemen ten. De ministers van CRM, Econo mische Zaken, Financiën, Land bouw, Verkeer, Defensie en Volks huisvesting bemoeien zich ermee, maar tot dusver is er volgens de heer Pronker bij de regering als geheel nog weinig gebleken van eén werkelijke wil om de wadden echt te beschermen. De heer Pronker heeft nog wel andere voorbeelden dan de kogels, die Koos Boon be dreigen. Hij wijst op de proefborin gen, die de NAM wilde verrichten op Het Oerd, het natuurgebied aan de oostkant van Schiermonnikoog, 't Fryske Gea, dat het beheer heeft, stond dit niet toe, maar aangezien de zeereep (strand en eerste duinen rij) buiten het monument valt er^ in beheer bij Rijkswaterstaat, kon de NAM ongestraft gaan boren op een meter afstand van het verboden ge bied. Een vergelijkbaar'gebied, De Bos plaat op Terschelling, kreeg van de Raad van Europa het diploma Euro pees natuurmonument. De regering heeft dat 'dankbaar aanvaard, maar aan de voorwaarden", die Straatsburg aan een dergelijk diploma verbindt, kan Nederland niet voldoen. Die houden namelijk in dat het gebied, waaraan de ondersoheiding is ver leend, een wettelijke status krijgt,- De bus, die tot het landingshoofd rijdt, brengt ons via de hoofdplaats Nes en het dorpje Buren naar Hol- lum, waar vroeger de rede van Ameland lag. Dat was nog heel lang het geval, tot ver na de gouden tijd van de Waddeneilanden, waaraan de achttiende-eeuwse jaartallen en de geprofileerde gemetselde dwarsbal ken in de gevels der vroegere com mandeurshuizen herinneren. Ame land heeft een groot aandeel gehad in de Groenlandvaart, op een gege- ven moment woonden er meer dan 150 commandeurs (kapiteins op de walvisvaart) en behalve in de plaat selijke oudheidkamer die door een rij „kakebonken" (stukken walvis kaak) van de weg afgescheiden is, vind je de bewijzen daarvan in de vorm van grafstenen met uitgehakte scheepsafbeelding'en op het hoge kerkhof aan de zuidzijde van het rustieke dorp. Nog altijd toont Hollum zijn eigen karakter, al moet je er wel buiten het hoogseizoen konten om dat te ontdekken. Dan heeft de bevolking ook tijd om te praten, wanneer de campings verlaten en de pensiongas ten weer bezig zijn om over de toeren te raken, die ze tijdens hun zomerse eiland-vakantie zo mooi kwijtgeraakt waren. Oud-schipper van de reddingsboot, S. de Jong (71), herinnert zich de tijd dat je met een zeilsloep weieens drie dagen onderweg was om de Noordhollandse kust te bereiken. Nu vaart er een motorschip op Har] in- gen en Amsterdam, om van de veer pont naar Holwerd maar niet te spi'eken. Maar vroeger hadden de mensen zo'n haast niet. Ameland is niet meer hot Ameland van een halve eeuw geleden, vanden De Jong en zijn (van oorsprong Drentse) vrouw. Er zijn zoveel nieuwe buizen en er hebben zich zoveel vreemden van de vaste wal gevestigd. „Het intieme van vrcteger is weg. De mensen hebben nu meer geld, maar toen hadden ze meer tevredenheid. Ook al stond het zeewater toen bij wijlen tot in het dorp". De Jong heeft jarenlang met een bottertje op het wad gevaten. Hij ving er bot, paling' en schar en hij eist de eer op de eerste toeristen op Ameland te hebben rondgevaren. Dat waren twee Amsterdamse pro fessoren, nu allang overleden. ..Te genwoordig varen ze meer met toe risten dan dat ze vis vangen. Het verdient wel mooi, maar ik vis toch liever. Ameland hoort nu bij Fries land, maar wij benne geen Friezen. eiland verliefdelijk noemen) grote zwerfstenen, net als iets kleinere in sommige tuintjes op Schiermonnik oog. Dezelfde soort stenen ,als je in Drente of in het Gaasterland kunt li vinden. Eenmaal heeft er een onafgebro ken duinenrij langs de Nederlandse kust gelopen, maar die schoorwal is van lieverlede op een aantal plaat sen doorbroken. Toch is Texel pas sinds de achtste eeuw een eiland. De getijdenstroom, die door de ga ten schuurde, spoelde het achter de duinen liggende land weg en de zee vrat zich een gat tot diep in het huidige Friesland. De mens herwon grote gebieden (van de Middelzee in de middeleeu wen tot de Lauwerszee in onze tijd), maar een grote oppervlakte „op de grens van zee en land", die dan weer een paar uur droog en dan weer een tijdje nat is, bleef als Waddenzee liggen. Waddenzee hangt samen met „waden". De Romeinen spraken van maria vadose (door waadbare zee). Van Wierum wan delden dit jaar zo'n 5000 wadlopers naar Ameland, van Pietersburen vertrokken er wel 15.000. Het is een „zee" met een geheel eigen karak ter. Niet erg rijk aan soorten, maar wel aan individuen. Op het eilandje Griend (bij hoog water 12 ha groot) waar behalve gasboorders vrijwel niemand toegelaten wordt, en waar voor enkele jaren tienduizenden grote sterns db dood vonden toen gifstoffen uit het Rijnmondgebied via plankton en garnalen hun voed sel de spiering, bedorven hadden, telde de bioloog dr. D. Hillenius desondanks in korte tijd 36 soorten vogels in hoeveelheden van tallozb duizenden. Die vogels komen af op de onvoorstelbare grote voedselvoor raad in het wad. Per jaar zo'n vijf miljoen trekvogels. Russischb biolo gen hebben zich dan ook ongerust gemaakt over onze inpolderingsplan nen. Diezelfde voedselrijkdom maakte dat de Waddenzee het best geëxploiteerde mosselproduktiege- bied van Wbst-Europa werd. Toelt is de vogelstand van het waddengebied eenmaal veel en veel rijker geweest. Van de nu uiterst zeldzame bruine kiekendief verza melde op Texel eens iemand in één dag meer dan honderd eieren (ten behoeve van Engelse „vogelliefheb bers"). De decimering van het aan tal sterns is aan een andere vorm ai j IS'liS'irv. Ti l— 1™ i ,™J L, ik jiippl ir t-mex na Tf» sscoe 533-S 2 G0h seI*T QH$ uu 'aJ zodanig dat geen enkele aantasting mogelijk is. Maai' Nederland bezit een natuurbeschermingswet vol compromissen. Niet alleen vallen de bestaande monumenten niet automa tisch onder dbze wet, maar zelfs de gebieden die door de staat beheerd worden, zijn slecht beschermd. Elke minister, anders dan die van CRM, kan namelijk „indien de andere landsbelangen dit eisen", de status van natuurmonument voor zo'n ge bied vervallen laten verklaren. En De Bosplaat valt zelfs niet ondbr de (beperkte) bescherming van deze na jaren van strijd tot stand gekomen wet. De raad van Europa heeft de Ne derlandse regering hierover ter ver antwoording geroepen, maar Straats burg wordt door onze bewindslieden van het kastje naar de muur ge stuurd. Nu weer heeft staatssecreta ris Vonhoff een brief geschreven. Hij heeft zijn goede wil beleden, „maar eigenlijk blijkt uit die brief, dat hij niets te vertellen heeft" zegt de heer Pronkers. De vereniging zou willen, dat het hele kabinet achter de zaak van De Waddenzee ging staan, Zij wil een gesprekspartner zijn voor de over heid en zij probeert ook gemeente besturen die vaak het apparaat mis sen om de zaken van ruimtelijke ordening, bescherming van land- schaps- en stedeschoon en dergelijke zaken goed onder de knie te krij gen, van advies te dienen. In Harlingen heeft de nog jonge vereniging nu dit jaar Het Wadden huis betrokken en er een bescheiden staf aangesteld. Het Waddenhuis, in een fraai oud pand gevestigd, is niet alleen als administratief centrum bedoeld, maar ook als „open huts" voor iedereen die zich over De Wad den wil oriënteren. Van verder kan het huisvesting verlenen aan de „braintrust" van de vereniging, die er vele weekeinden lang confereert. Heel wat wetenschappelijk gevorm de verontruste wadd'envriènden zijn Ook de eilanden behoren bij de Wadden, met hun door de zee ge vormde volkscultuur, waarvan graf stenen als deze een typische getuige nis afleggen. bereid om pro deo hun krachten aan deze goede zaak te geven. Daardoor kan de vereniging een sterke vuist maken, sterker dan andere vereni gingen van 16000 leden dat kunnen doen. Overigens groeit de waddenvere niging als kool. Na zes jaar telde men begin 1971 zo'n 8000 leden. Alleen in het afgelopen jaar dus is dit aantal verdubbeld. Mevrouw D. Dijkstra-Mulder ,,.xk heb op drie waddeneilanden ge woond") die met drie helpers het zwaar overbelaste apparaat runt is dag en nacht met de waddenproble men bezig. Alleen haar vakantie brengt ze elders door. Voorzitter Pronker: „Het gaat goed met de vereniging, maar eigen lijk moet je zeggen: helaas. Het is immers een veeg teken. Veel be- stuurslieden hebben er een onbezol digde tweede dagtaak bij, dank zij de waddenproblematiek. Maar door dat die de mensen zo aangrijpt, bestaat er een grote bereidheid om zich volledig in te zetten. De voorzitter zelf (nu drie jaar bestuurslid) stamt uit een geslacht van zeevaarders. „Mijn beide groot vaders waren kapiteins op de zeil vaart. Willem Barentsz zit nog in mijn voorgeslacht. Van jongsaf, toen ik bij mijn grootvader op Vlieland logeerde, ben ik verknocht aan het Waddengebied." De vereniging is begonnen met het bundelen van de protesten tegen de inpolderingsplannen. Al gauw bleken er veel meer bedreigingen te bestaan. „Wij proberen nu in een ijltempo voor het signaleren daarvan te zorgen en tegenstroom te bieden". Het gaat om de totale waarde van het hele gebied, niet alleen natuur, landschap en ecologie, maar ook de cultuurhistorische waarden. Vandaar dat ook de plannen als die van Terschelling (grote veerboot, vier baan autoweg,) heel kritisch ont vangen worden. „Wij willen de ver eniging uitbouwen tot een instituut, dat op duidelijke wetenschappelijke gronden probeert om tegenspeler van de overheid te zijn". De heer Pron ker pleit er voor, dat de vereniging tijdig in alle waddenzaken gekend wordt, zodat de strijd niet in de prestigesfeer terecht hoeft te ko men. „Wij hebben veel hooi op onze vork genomen en we zullen priori teiten moeten stellen, maar het werk word je van buitenaf opge drongen en de tijd is zo kort. De ont luistering gaat dagelijks verder". De leden verlangen veel activiteit. Ze vragen ook, wat ze zelf kunnen doen. Er is overstelpende hoeveel heid contact tussen de leden en het bureau in Harlingen. Er zijn nu ook afdelingen van de vereniging ge sticht, tot in Oost-Gelderland toe. Een goede zaak was de protestac tie tegen gas- en olieconcessies. Ruim 8000 leden hebben bezwaar schriften ingediend. Dat houdt de zaak in elk geval op." „Je moet dat functioneel gewoon niet doen in een natuurgebied" zegt de her Pronker. Maar hij heeft ook gedetailleerder argumenten tegen de boringen. De regering ontkent de mogelijkheid van calamiteiten, maar een week nadat een kamerlid dit te horen kreeg, sloegen er bij Uiterburen in Gronin. gen vijftien mensen op de vlucht voor een gasspuiter. Seismisch on derzoek zou geen schade veroorza ken, maar de krater, die in juni bij Pieterburen geslagen is, zit er nu nog. Levensgevaarlijk voor de wad lopers! De oliemaatschappijen hebben haast. Zij proberen te profiteren van onvolledige regelingen. Van het nog ontbreken van bestemmingsplannen, van het feit, dat het grootste deel van het, wads niet provinciaal en dus ook niet gemeentelijk ingedeeld is. Van het verschil in opvatting tussen instanties, die toestemming moeten geven. Ze zijn wel geschrokken van de tegenactie, die de concessieverle ning in elk geval zal vertragen. Maar er moet ook geen concessie komen, vindt de heer Pronker. Als „Petroland" krijgt, wat het ge vraagd heeft, dan stel je een lawine in werking. Het is niet voldoende, dat de maatschappijen bereid zijn om buiten het broedseizoen te bo- De Wadden schreeuwen om be scherming. De gaswinning is op het ogenblik de grootste bedreiging. Maar het plan voor een verkeersdam naar Ameland is nog niet van de baan al heeft de Kroon op juridische gronden beslist, dat daarvoor geen stichting opgericht kan worden. De schim van een PDGG (Post Delta Pressure Group) wordt niet weggeschreven door één stelling in een proefschrift (dr. P. Kloos te Amsterdam): „Vermeden moet wor den, dat De Waddenzee wordt inge dijkt of ingepolderd, alleen omdat de Zuiderzeewerken en de Delta werken in het komende decennium worden voltooid, waardoor een po tentieel aan kapitaal en een kapi taal aan technische kennis vrij komt, waarvoor een nieuw doel gezocht zal worden". Het probleem van de smeerpijp zal op de duur door zuivering opge lost worden, maar industrialisatie van het gebied rondom Delfzijl roept steeds weer nieuwe vervui lingsproblemen op. De geluidshinder door de marine blijft, de recreatie- golf neemt toe en dreigt de eilandbe volking te ontwortelen. De heer Pronker: „De kleine winkeliertjes op de eilanden moeten zich nu wel drie maanden rot werken maar ze kun nen negen maanden lang hun ge moedelijke levenswandel handha ven. Maar denk eraan, dat schaal vergroting tot Albert Hein leidt". De eilanden moeten ook tegen zichzelf beschermd worden. Blij is de vere niging met het resultaat van haar protest tegen het plan pm op Texel een groot hotel te bouwen. De kroon heeft dit afgewezen, terwille van het landschapsschoon. Maar er zijn dagelijks aantastin gen van het milieu die lang niet altijd rechtgebreid kunnen worden. Er is bovenal de onzekerheid door het ontbreken van een vaste koers op rigeringsniveau. De wet op ruimtelijke ordening functioneert niet door het ontbreken van een gemeentelijke indeling. Bovendien valt mijnbouw niet onder de indus triële activiteiten, die in deze wet geregeld zijn. De rijksplanologische commissie slikt dat van economische zaken en er is ook geen minister van Volkshuisvesting, die de vinger op steekt. De heer Pronker: „Wij hebben de vorige regering al gevraagd om een kabinetsbeleid, maar ze blijven er omheen draaien". Een wetenschappelijk onderzoek op Terschelling heeft aangetoond, dat 60 van de bezoekers ook zou blijven komen wanneer ze (zoals op Vlieland en Schiermonnikoog) hun auto's niét meer mogen meebrengen. En dan komen er zeker ook ande ren, die. nu vanwege de rustversto ring wegblijven". Rust, ruimte en frisse lucht, dat is wat het Waddengebied zo aantrekke lijk maakt. En dat zo zal moeten blijven. Het is de frisheid van de wind, die waait, wanneer de Prinses Maria Luisa een lichte baan trekt over het steeds donker wordende water. Als een brede loper ontrolt zich een sprookjesweg naar de ai vager wordende andere wereld, die wij achter ons laten. En daar is de ruimte aan alle kanten rondom het schip. Daar is de rust van de kalme zee, waarin de lichten van het lan dingshoofd zich spiegelen en een gele zebrastreep over het water trekken: „Veilig voor voetgangers". Zou het symbolisch kunnen zijn? NEDERLAI* 17.30 Kini (K) (K) Anno uit de afgelo Tenslc (K) (K) (K) (K) caba <K) Pauze <K) jaar —01.30 Flitser amusei 1971 omr NEDERI 15.30 18.45 18.55 19.05 19.45 20.00 20.21 21.30 22.30 23.50 23.55 24.00 00.15- 18.45 18.55 19.05 20.00 20.21 20.50 22.30 23.45 00.01 00.10 (K) (K) (K) eerste (K) Binner Herinr Don speel Bran Tot Niei M. Einde DUITSLAND 10.00 10.05 10.30 11.55 12.50 13.00 14.00 14.15 14.25 16.30 17.55 18.00 18.05 18.40 19.15 19.25 20.00 20.10 20.15 22.00 00.05 (K) (K) (K) Saw; (3), (K) (K) persi 13.20 (K) Oud (K) (K) Fran (K) (K) (K) <K) jaar: (K) (K) (K) (K) de (K) (K) caba (K> Hare (K) amu het DUITSL, 13.35 13.50 14.20 15.35 16.35 17.00 17.30 17.35 18.05 18.40 19.10 .19.45 19.55 20.00 20.10 22.05 24.00 00.05 (K) de (K) Penny Goldr: Ame (K) (K) tv-se (K) verg (K) (K) (K) Quiz (K) buib (K) Zust (K) (K) Bon (K) Bank (K) amu: (K) aansli blauei Strau: iplm muz: amu BELGIË 18.00 (K) 18.05 De Belgn 18.45 Verk( 18.50 R.-k 19.20 Prog 19.33 Keu 19.39 Med 19.45 Nier 20.00 (K) 21.10 (K) 21.55 (K) film: 22.05 (K) Shov 22.50 (K) film 23.05—plm Oper o.m. open BELGIË 18.55 (K) 19.00 Cant tv- 19.30 Waa 19.40 Wee: 19.45 Jour 20.10 La 22.00 (K) 23.00 (K) 24.00 00.05—01. filrri FRANK 18.30 18.35 18.55 19.00 19.25 19.45 20.15 20.30 20.35 21.35 22.35 00.00 Niet Lev Voo Regio Rien Jourr F ram autre Un Gel Fer Sér Ré\ Nieuwjaarswe

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1971 | | pagina 8