mijnwerkers legden
;el
len
aan
wij
heel
ontvangen.
om tot een jujs
waren prachtig,
de oplossin,
ij niet elke go,
wat zijn, 0|
prijswinnaars
heri gewonne
vertoon van dez
natura kunnen ni«
noemde advertee
Een aantal prjj
)or
71
Huisdieren
VUURSTEENMIJN BLOOT
Techniek
Complex
tervaat van staats-
Slim
Op de buik
Witte vlek
Conserveren
Trekpleister
fUMI
vrn.
raterdagbijlage van 23 oktober 1971
it 6, Vlissingen P. p,
Jonge, LangeweegjeJ
G. A. Dankaert, Schelt
iat 6, VlissingenR.
an; J. Maas, Norbertijr
en Tender, Perkstraaf
ceumstraat 18, Hulst;
23, IJzendijke; M. G.
Lageweg" 45, Ossenisse; G. I
•ordstraat 14, Walsoorden; P.
Schooldreef 5, Heikant;
stdijksestraat 4, Hengst
Cock, Hulsterweg' 128, Tefbl
it, Grote Bagijnestraat 6, Hv
Elzastraat 11, Axel; Th. Fi
eslechtendijk 35, St. Janstf
iLijnzaadstraat 3, Koewacht;
:k, Groenedijk 13, Kloosterzan|
(Kloosterzande); M. Dobbel;
lart, Schipholstraat 4, Westdi
an, Groenendijk 138, Hontenis
anssens, Olmenstraat 9,
ercara-
n luxe
Merken
ïeverly.
Cava-
lyhome
lie ge-
ijksweg
1914 -
;ral, A,
Alba-
stacara-
bagage-
ara van
hier 't
(1 km
Loeven).
servi-
soonlij
;erd op
erva-
ënten,
vinden
ïnspart-
k eens
itact op
cmanstr
Zwolle,
05200-
Postbus
Nij.
telefoon
;e spon
zoeken-
45-55 j
br. m,
34751 C
Jonge vrouw, schuldloos
scheiden, 29 jaar, met
kinderen zoekt kennism;
met nette heer uit goed
lieu. Leeftijd 30 tot 40
Brieven met foto onder
HK 020686 C bureau van
blad
Te koop witte- grijze enfl
te dwergpoedels,
chows, boxers, gou
pekmeesjes, pincherqes e
verse huishondjes. Alle sow
vogels, hamsters, marmc
Ook al uw dierenvoeding-
onze huisdieren met 3J"
oen garantie. Fahrenh»1
B, Roosendaal.
.De Vogelgids" hoX
Leiden, Onmisbaar
bobbyblad. Vraag
nummers
Kanaries, roodbrons,
bel, zalm, oranje-rooa,
blauw, goudisabel, a-
zilver, pastel, opaal. U
opaal. J. P. v. Steen, Kan*
straat 25. Breda.
T.k.a. Yorkshire terrier
Bernards, d'
cocker-:
Laagvel<
36712.
T.k. langharige teckeltjes»
af f 100,-; prachtige
niel f 60,- en hj*
15,-. Te bevr. Gro<
51. Oudenbosch.
•re ei
au. Er
'an toe'
erlening
's-Gra-
■-spanieli
eldsestr.
zwarte d'
tjes, pekineesjeSi v
huishondjes, teckeW»
dershonden. Alle j;
prijzen Tevens hond
men. Lange Brug
Leur.
is het
Neder-
centrum
en, er
in Toe
ikbetui-
grote
succes-
iddehng.
egevens
57. Am-
Nwe
04250-
aan he
em een
en er-
jatior ai-
maangc-
"weiijks.
erkend
'oezicht.
;m Gld,
en. Ve-
82. Bre-
70, tei.
Landbouw'
Twintig Limburgers hebben de af
gelopen zeven jaar in hun vrije tijd
een fors steentje bijgedragen aan
de wetenschap: zij legden in de
Zuidlimburgse bossen 'n stuk van
een unieke prehistorische vuur
steenmijn bloot. Er zijn vele duizenden werktuigen
opgegraven, de belangstelling uit alle hoeken van
de aarde is heel groot. Binnenkort wordt de opgra
ving stopgezet. Op de valreep zijn verslaggever
Hans Veldhuis en fotograaf Anton Werker in de
prehistorie afgedaald om op hun buik door de mijn
gangen schuifelend met eigen ogen te zien, waar
toe een stukje vrijetijdsbesteding heeft geleid.
stenen tijdperk
Een bijna spookachtig gezicht,
dat spitten in het stenen tijd
perk. Een driftig draaiende
generator, een paar kleine
loodsen, een lopende band en
een paar mijnwerkers, wier
hobby geweldig veel weten
schappelijk stof doet opwaaien
dan werd vanuit de laatste
gang een nieuwe schacht ge
maakt, waarna 't graven weer
van voren af aan begon. Maar
steeds zodanig, dat er een
vluchtgang open bleef. Hier
voor was een zeer vernuftige
organisatie vereist. Ook uit de
gangen zelf blijkt hun kennis
van de ondergrond. Sgms hou
den stukjes vuursteen ter
grootte van 2025 cm de hele
bovenliggende grondmassa
ook nu nog in bedwang
Nergens zijn sporen van in
storting gevonden.
4-weekse
mestkuitajlJ
Copp's,
sendaal. Tel. 01'
Copp's, GasteWeg 1 d
a voor
Te koop gevraagd
ille «nnvrassen
jks-con-
ion, er-
an Toe-
•den uit
eenzaam
eens
ïgt vrij-
lijst en
Breda,
01600-
ze weg
ver
en ont-
32 met
rbedien-
■iden en
blond
n goed
Helga
Eindho-
at 7, tel.
gs.
land alle P°nStiiden'
paarden. Alle en
apeenveulens. Gelder^
lings type. Wor<«reSt-BraW
iep zaterdag Tl oins!
'kp zaterdag
Zeeland, Langs
itraat
Bellen
ken en Breda. 10.„.
dagsavonds tuss
20.00 uur. Tel. jp
per briefkaart. 29,
koop. Wilhelmin P
venbergen.
Prijskaarting, R
24 oktober mi- oi".
truy, café „Cen |cippen
teletten. worst en
Begin 7 uur.^-^0
Condooms; P*°f$£atS
Blausiegel eni F 45 st
procent koHmg. pe£
Chriko, P°st„ binnen 5
den, Betaling
na ontvangst-
Condooms, ®£n aajiK0°?t
(2-3 stuks), bij Keuze uitj
iedere 12 stuksjallSje0
rex, Fromms en f
nieuwe sexbla gn te
films, te W>'°P ta]ogus. 5((
Vraag gratis's«poStbiis
nen-Postorders, r
Eindhoven.
Condoo»s,f4!'
Kwaliteits gtoS V
den^Geen tleoruitbe'3
ijd wordt de bodem van de vuursteenmijn omge
zien rzocht °P waardevolle voorwerpen. Graven in het
en tijdperk is een moeizaam en vermoeiend karwei.
Met deze werktuigen met honderden tegelijk in de vuursteen- Als de bodem is doorzocht, worden de vondsten in een karretje
mijn gevonden zochten de mensen uit de Michelsb erg er cultuur geladen en naar de bewoonde wereld getrokken. Nu kunnen de
naar de "bouwstenen" voor het maken van gereedschappen.
archeologen aan de slag.
it!'! "ANS VELDHUIS
SI -.NTON werker.
"A 50 meter brede
"aaiin wat houten
'Jen i™, stal.cn Platen
11 kuil een drif-
1 aaiende generator,
aai kleine loodsen,
e«=n zwak pitje
i. 'nen een met hoop-
mde b bede'{te lo-
n kos 'v, /311 alle kan"
Sc va f de entou-
^L»riSche gl'°0tSte Ple"
i- r. e vuursteenmijn
Christus 'n bloeiende mijn
industrie rijk was. Als de
geleerden het goed hebben
dan hebben leden van de
z.g. Michelsbergercultuur
daar bouwstenen gedolven
voor het maken van bijlen,
hakken, messen, pijlpunten
en andere (stenen) voor
werpen. Het ware slimme
riken ze exporteerden
naar alle delen van Eu
ropa.
Sd'Plaat--n„a-
tussen Grons-
•jckholt rGcci;truitl en
eaHsten ',an(llevo'
erker. est ex-mijn-
iven staPte kier zo'n
iidaJ®31', la"S iedere
eeuwd/an de.twin-
nnc„ ,.n 1 Prehistorie
knier H ,"czcn °p die
>n3 ,at i' sebicd tus-
00 en jaar voor
De eerste vondsten, die op
mijnbouw wezen, dateren al
van het einde van de vorige
eeuw. Bovengronds werd toen
het restant van een heel „fa
briekscomplex" aangetroffen
met duizenden stukken vuur-
steenafval. Waar de grondstof
vandaan kwam bleef echter
een raadsel. Totdat archeolo
gen enkele tientallen jaren
geledei tot de conclusie kwa
men, dat er in de buurt een
prehistorische mijn moest lig
gen. Het lukte echter niet in
de bodem door te dringen. De
laatste (mislukte) poging da
teert van 1964 toen de Gro
ningse professor Waterbolk
een schacht groef en daarbij
inderdaad op mijngangen
stootte Verder kwam hij niet.
Maar Waterbolk kreeg hulp.
Een paar Limburgers staken
de koppen bij elkaar en vorm
den een werkgroep. In het ge
heim begonnen twaalf man,
die hun sporen in de mijnen
hadden verdiend, vrijwel zon
der apparatuur te graven. Al
snel kwam Staatsbosbeheer er
achtei, maar kneep een oogje
dicht Iedere vrijdagavond om
half acht begonnen de dappe
ren aan het helse karwei. Een
gewone dagtaak op kantoor of
fabriek was hun niet genoeg.
Om vier uur 's nachts hielden
ze op. t Tonnen zand en klei
werden die eerste tijd met de
hand verplaatst. Toen na een
haK jaar bleek, dat het de
groep ernst was, werd officiéél
toestemming gevraagd.,
Maar zo'n toestemming krijg
je niet een twee drie. Stapels
formulieren moesten worden
ingevuld Immers, in een na
tuurreservaat mag de bestaan
de toestand niet worden ver
anderd Uiteindelijk wist een
slimme ambtenaar een uit
weg. Aan het gemeentehuis in
Gronsveld ging kort daarop
een aanvraag tot het „weder
om in bedrijf nemen van pre
historische vuursteenmijnen",
een verzoek dat wettelijk niet
meer kan worden afgewezen.
Toen kort daarop de Stich
ting Zuiver Wetenschappelijk
Onderzoek de groep een subsi
die gaf een geweldige er
kenning van de waarde van
hun speurwerk werd een
beroep gedaan op alle Lim
burgse bedrijven voor finan
ciële steun. Met name de mijn
industrie liet zich niet onbe
tuigd.
De mannen konden nu pas
goec'l aan de slag. De bedoeling
was op het niveau van de
verwachte mijningangen dwars
door het terrein een tunnel te
graven tot de schacht van pro
fessor Waterbolk. Voetje voor
voetje ging het eerste gedeelte.
Een instorting volgde. Toch
zetten zij door. Iedere vrijdag
avond in weer en wind, en
andere avonden thuis hun ar
cheologische kennis vergro
tend. Zelfs hun vakantie
brachten de leden door op
plaatsen in het buitenland,
waar van historische mijn
bouw sprake was. De pogingen
werden op de voet gevolgd
door hun gezinsleden, want
menigmaal kwam de groep
bijeen om de verdere werk
wijze en de resultaten te be
spreken.
Steeds verder drong de groep,
d'e ir de loop der jaren tot
twintig man uitgroeide, in de
ondergrond door. De grote tun
nel op een diepte van 712
meter kreeg een omvang van
2 bij 2 meter en iedere oude
mijngang waarop men stootte
werd links en rechts van de
tunnel zo'n 10 a 14 meter uit
gegraven. Plat op de buik lig
gend werden de kruipgangen
met een hoogte van 60 a 70
cm met kleine schopjes uitge
graven Alles werd Ier plaatse
onderzocht en vervolgens met
een lopende band door de grote
tunnel afgevoerd. Een berg, die
wexelijks werd afgegraven
omdat in het bovengronds ge
bied niets mocht veranderen.
De prehistorische tunnels
kenden makkelijk worden ont
dekt. De vroegere mijnwerkers
bleken namelijk de gangen,
nadai ze de vuursteenlaag er
uit hadden gehouwen, met het
kalkafval, waarin die laag zat,
weer te hebben dichtgegooid.
Het materiaal was echter los
en omdat de meeste gangen
niet tof bovenaan waren dicht-
gestopt kon hun loop makke
lijk worden gevolgd. De „af
val'" bleek een bron van waar
devol materiaal. Hoewel tot nu
toe slechts zo'n 5°/o van het to
tale mijncomplex dat op
een oppervlakte van 25 ha
wordt geschat is onderzocht
(de lengte van de grote tunnel
bedraagt 150 meter) zijn ze
ker IS.000 werktuigen terug
gevonden, gebruikte en nieuwe,
vele tienduizenden skeletten
van dieren en zelfs een men
selijke schedel, die nu om zijn
sterk afwijkende vormen op de
Groningse universiteit wordt
onderzocht.
Maai behalve de vele dui
zenden werktuigen, waarvoor
van alle kanten in de wereld
belangstelling bestaat en die
na het sluiten van de opgra
vingen vele jaren zullen wor
den bestudeerd, heeft het nu
blootgelegde gedeelte geleerd,
dat de stenentijdperkmens he
lemaal niet zo primitief was
als tot nu toe veelal wordt
aangenomen. De mijnbouw ge
tuigt zelfs van een zeer hoog
staande ontwikkeling. De hui
dige mijnbouwtechniek is nog
precies dezelfde. Gebleken is
dal de Michelbergers een
schacht groeven, van waaruit
min of meer in stervorm gan
gen werden gegraven. Ze hak
ten met hun hakken de kalk-
laag boven en onder de vuur
steen weg, brachten die naar
een eerder gegraven gang en
transporteerden de vuursteen
vervolgens naar boven. Alleen
al hiervoor moeten zeker zes
tig man nodig zijn geweest.
Was een gangenstelsel klaar,
To* nu toe vormde deze tijd
een witte vlek in de prehisto
rie. Niets wist men van de
bewoners in Nederland, België
en Duitsland af. Ook in Bel-
gie zijn resten van mijnbouw
ontdekt, ergens in de omge
ving van Bergen. De Limburg
se opgravingen geven echter
op vele vragen een antwoord.
Toen de ouderdom werd nage
gaan van de opgegraven werk
tuigen, bleek die tussen 3700
en 2800 jaar voor Christus te
liggen. Men vermoedt nu dat
die „oermensen" hier een in
dustrie hebben gesticht, die
zijn weerga in de geschiedenis
niet heeft. Het totale complex
moet zeker aan 150 man werk
hebber, verschaft. De groep
hoeft vermoedelijk langs de
Maas gewoond op de plaats
waar nu Gronsveld ligt.
Alle leden van de werkgroep
in leeftijd tussen even 20
tot 50 jaar zijn enorm blij
met het nu bereikte resultaat.
Wani hoewel slechts een be
perkt deel van de mijn in
kaart is gebracht, zullen de op
gravingen in januari worden
geslaakt Dan volgt een perio
de van zeker 5 jaar onderzoek,
waaraan zij allen zullen mee
doen. Tenslotte volgt dan een
wetenschappelijke publikatie
door de Groningse universiteit.
Allen hebben ze de ondefi
nieerbare sfeer geproefd die
er hangt in de prehistorische
mijngangen. Letterlijk kruip
je uit de 20e eeuw de prehisto
rie ibinnen, ziet de mens van
toen aar het werk, hoort a.h.w.
de doffe slagen tegen de vuur-
steenlagen. Overal zijn hak-
sporen duidelijk te zien en de
afgesleten hakken overal op
de grond spreken duidelijke
taal.
Een van de mannen achter
de schermen en lid van de
werkgroep, de heer P. J. Fel-
dev uit Cadier en Keer, hoopt
met zijn broer en initiatiefne
mer W. M. Felder, dat het re
sultaat bewaard kan blijven.
„Zoals het er nu bijstaat, kan
ik hei niet langer garanderen
dan twee jaar. Maar als de
tunnel geconserveerd wordt,
dan kan hij zeker 50 jaar mee".
En daarmee brengt hij onder
woorden wat de hele weten
schap hoopt: dat waar dan ook
vandaan de benodigde f 400.000
op tafel komen. Vier ton voor
het in beton spuiten van de
ingang (het moeilijkste en ge
vaarlijkste stuk) van de mijn
en her afsluiten van de prehis
torische gangen om het milieu
niet verder aan te tasten.
„In de toekomst zouden stu
denten of anderen de mijn dan
eventueel verder kunnen uit
graven. De kosten hebben tot
nu toe zo'n f600.000 bedragen.
Het moet toch mogelijk zijn
vier ton bij elkaar te krijgen
om dit stukje prehistorie te
bewaren?" En met een zucht
geeft de heer Felder te ver
staan dat pogingen om bij de
overheid geld los te krijgen
tot nu toe op niets zijn uitge
lopen.
Ontsluiting voor het toeris
me kan ook geen oplossing
zijn want de mijn ligt in een
niet voor het publiek toegan
kelijk gebied. Maar weten
schappelijk kan het een enor
me trekpleister worden. Uit
alle delen van de wereld zijn
al aanvragen om materiaal
binnen gekomen, evenals voor
bezoeken ter plaatse. Oo ver
schillende plaatsen in Europa
zij/i instituten bezig met de
eerste onderzoekingen. Een
van de grootste problemen
waar men nu nog mee zit is
de vraag wat de mijnbouwers
terugkregen voor hun handel.
Hun exportgebied lag zeker
600 km naar het noorden, zui
den en oosten van Europa en
het is niet aan te nemon dat
de Michelsbergers met een
habbekrats tevreden waren.
Ze hadden eigen huizen (ver
moedelijk vakwerk), een lapje
grond, en dieren en voedsel
genoeg. Geld kenden ze ech
te'' niet. Het moet een „mil-
jotnenindustrie" zijn geweest,
daar ir. Zuid-Limburg. Mis
schien dat nieuwe opgravin
gen op alle nog resterende
vragen te zijner tijd een ant
woord kunnen geven.
