iduline
STEMMEN
UIT DE
KAZERNE
poppertjes
et drama van de Synode en
aar „operatie"
wij
nu
11!' II
wij
„Maak zelf je
eigen maatschappij
dëger
MASSA"
Ossenproject
KERK
EN GOLFPLATEN
jongeren
pagina
J Laten wij om te beginnen
Weidelijk stellen, dat we principieel
•gen het toepassen van welke vorm
ill geweld dan ook zijn, waarbij
e echter aantekenen, dat binnen
ut samenleving als de onze het op
it moment nog kan voorkomen, dat
11 te rechtvaardigen is als er
rweld wordt gebruikt om erger te
orkomen. De enige, die dit
weid, in voorkomend geval, zou
ogen toepassen binnen onze
:chtsorde is dan de overheid, die in
]eze gecontroleerd moet worden
•or het parlement. Hierbij willen
we echter een tweetal opmerkingen
maken.
•ff
Br)
CENTRA
AANDACHT
door
dr- corn, verhoeven
houd is er zelfs helemaal
ine is onaantastbaar. Zon,
turen, industriële afvalgas-
leert Onduline niet.
m Onduline dan niet twee
1 kost als het kost? Ach, zo
wij nu eenmaal.
Elferdag
2 oktober 1971
*W
lE vredesweek is al weer ruimschoots achter de rug. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het thema
vrede" uit de actualiteit verdwenen is. We zouden de krant vol kunnen blijven schrijven met stukken
Ler de vrede (helaas dwingt het wereldgebeuren vaker tot verhalen over oorlog). De discussies die naar
janleiding van de vredesweek zijn gevoerd, zijn door deze krant zoveel mogelijk aangehaald. Vandaag
publiceren wij een brief die ons deze week opgestuurd werd door een groep dienstplichtige militairen. Het is
de weerslag van een discussie die in een kazerne werd gevoerd.
In onze democratie geldt de
ning van 50% plus 1, waardoor
bevoegdheid van de overheid om
if een bepaalde situatie geweld te
gfbruiken wel eens dubieus zou
leun n en zijn.
In feite is het zo, dat er iets mis
J tussen overheid en volk, als deze
(kerheid om zijn gezag waar te
ifiaken van machtsmiddelen, dus van
•weid, gebruik moet maken.
In onze maatschappelijke ordening
■schikt de overheid dus kennelijk
iaal over een aantal
eldsinstrumenten als
1MachtsmiddelenWij noemen
omvoorbeeld de politie en het
leger.
■3 Graag willen we het probleem
proberen van de andere kant te
beien, namelijk vanuit het
standpunt van de mens, die, zoals in
ons geval, gedwongen wordt deel uit
tl maken van een dergelijk
gewcldsinstrument. Wij zijn
Ibiomclijk van mening, dat een leger
geen bestaansrecht kan hebben, als
flkgenen, die deel uit maken van dit
leger, niet gemotiveerd zijn om er
twillens en wetens deel van uit te
■maken en derhalve, zoals in ons
\\geVal, daadwerkelijk hiertoe worden
^Êduiongen. Dit impliceert, dat
|j|mirod, die niet gemotiveerd is en
toch wordt gedwongen deel uit te
maken van een leger aan geweld
•otstaat, hetgeen wij ten stelligste
•zuren.
oorts is het zo, dat iemand, die
uit maakt van een leger,
opgeleid wordt tot geweldpleger,
iets, dat in onze situatie wel eens
totaal tegen de principes van
iemand kan indruisen. Verzet in alle
openheid en alle eerlijkheid
hiertegen is in dat geval niet
mogelijk, aangezien men dan
voortdurend bloot kan staan aan
intimidatie de vrees voor het
weekend), indoctrinatie (eenzijdige
voorlichting) en straf. Vooral dit
laatste betekent, dat het mogelijk is
te worden gestraft voor iets, dat
men doet of nalaat vanuit zijn
overtuiging. Als tegenargument zal
men aanvoeren, dat de
dienstplichtige, die op grond van
zijn geweten niet bereid of in staat
is deel uit te maken van een
gewapende macht, een beroep kan
doen op de wet-
gewetensbezwaarden, teneinde
daarna op een andere wijze
dienstbaar te kunnen zijn aan de
overheid, dan als militair. Wij
vimden het echter onjuist, dat het
gegrond verklaren van een dergelijk
beroep gebaseerd is op een
gewetensonderzoek (hoe kun je
iemands geweten onderzoeken?
waarbij alleen godsdienstige of
zedelijke overwegingen een rol
mogen spelen en geen politieke of
gevoelsmatige. Bovendien heeft dit
onderzoek een lange wachttijd tot
gevolg, waardoor in ongunstige
gevallen iemand ongeveer 3 jaar
bezig is voor hij van alls af is in
plaats van 16 maanden dienstplicht
op te knappen.
Als gewelddadig ervaren wij
tevens de situatie binnen het leger,
dat er binnen de dienstverhoudingen
nauwelijks of geen sprake is van
een goede communicatie met
superieuren. Wij ervaren het, alsof
deze superieuren op andere planeten
wonen, waardoor de afstand tussen
hen en ons nauwelijks overbrugbaar
lijkt, hetgeen ons een voortdurend
gevoel van onmacht geeft.
Als gewelddadig ervaren wij
tenslotte de onprettige bejegening,
die ons soms te beurt valt, als we in
uniform gekleed ons onder de
burgerij begeven. Dezelfde burgerij
die kennelijk in meerderheid vóór
De Nederlandse Christelijke
Plattelands Jongerenbond doet méér
dan zich met binnenlandse
agrarische problemen bemoeien. Een
tijdje geleden is deze bond het
„Ossenproject Dahomy" gestart. Het
idee voor deze actie is van Jan
Reyntjes, een Nederlandse jongen in
dienst van de FAO.
De reden, dat Jan Reyntjes met 'n
ossenproject startte, was dat hij
ontdekte, dat machines geen
oplossing boden in dit arme land
aan de oostkust van Afri®. Het
antwoord vond hij in acht werkloos
staande tractoren. Boeren zonder
één rooie cent konden ze niet
onderhouden. Hij leerde de boeren
zichzelf te helpen met ossen. Op een
trainingscentrum leert hij de boeren
ossen af richten tot bruikbare
trekdieren. Anderen krijgen een
opleiding in het maken van eggen,
ploegen en karren.
Deze werktuigen weet Jan
Reyntjes soms te realiseren met
behulp van oude auto-onderdelen
Om dit projekt voldoende tot
ontplooing te laten komen is 70.000
gulden nodig. Er is al veel geld
binnen maar nog lang niet genoeg.
Het gironummer van de actie is
924198.
het in stand houden van een leger
is.
Op grond van het hiervoor
genoemde, willen wij een aantal
alternatieven ter overweging en
overdenking aanbieden.
1. Een herziening van de wet-
gewetensbezwaarden in die zin, dat
het gewetensonderzoek en dus ook
de vaak lange wachttijd worden
afgeschaft, waarbij de
gewetensbezwaarde een ruime
sortering mogelijkheden wordt
aangeboden om op andere dan
militaire wijze zijn medemens
dienstbaar te zijn.
(Ontwikkelingshulp!) In dit
verband verdien t het naar onze
mening tevens aanbeveling om te
gaan overwegen in hoeverre het
wenselijk is een leger, waarin
dienstplichtigen zijn opgenomen te
gaan vervangen doof één bestaande
uit vrijwilligers.
2. Het bevorderen van een goede
communicatie tussen „hoog" en
„laag", waarbij „hoog" en „laag" in
principe op voet van gelijkheid met
elkaar moeten kunnen omgaan.
„Hoog" moet als inhoud krijgen:
„belast met meer
verantwoordelijkheid" en niet, zoals
nu: „in het bezit zijn van meer
privileges".
3. Een ieder make zich de
geweldsproblematiek zoveel
mop-'ijk zelf bewust, waarbij het
eerL.e gebaar moet zijn de hand, die
in eigen boezem steektom
vervolgens vanuit deze
bewustwording le trachten
inspirerend te werken op anderen
met als ideaal dat er eens in de
wereld een situatie van
geweldloosheid kan ontstaan.
4. Het niet meer toelaten van
■manipulaties van mensen door het
verschaffen van objectieve
informatie over een zo breed
mogetijk front".
A. N. J. M. VAN EMMERIK
J. B. BUIKHUIZEN
J. W. VERBAAN
S'. S. LINGSMA
R. VAN TIL
Tijdens de Olympische Spelen,
die volgend jaar in München
gehouden worden, zal van 26
augustus tot 10 september een
mammoet-popfestival plaatsvinden.
Het is nog niet bekend welke
groepen er zullen spelen
De Engelse popgroep Freedom
zal in december een grote Europese
tournee maken, waarbij
geconcerteerd zal worden in
Nederland, Frankrijk, Duitsland en
België.
De Amerikaanse roek-ster Lee
Michaels zal in november zijn eerste
tournee door Europa maken.
Het laatste optreden van de
Stephen Stills tournee in Amerika is
in zijn geheel opgenomen.
Terwijl wij nog steeds wachten
op de Jimi Hendrix LP „Live At
The Isle of Wight" wordt in
Amerika „Rainbow Bridge"
uitgebracht met allemaal nieuwe
nummers uit een film die hij
gemaakt heeft in Australië.
Areola heeft een verzamelelpee
uitgebracht met werk van o. a.
Little Richard, James Lloyd, Wilson
Pickett en Peret. De elpee heet
„Underdog". Op A en M verscheen
kortgeleden ook een verzamelelpee
„Amazing" waarop de beste
nummers van Don Everly, Gary
Wright, Scott McKenzie, The
Straubs, Humble Pie, Flying Burrito
Brothers en Diilard and Clark.
De VPRO heeft radio-opnamen
gemaakt tijdens het concert van Cat
Stevens in het Amsterdamse
Concertgebouw. De opnamen zullen
in het programma VPRO Vrijdag t.
z. t- uitgezonden worden.
De nieuwe live elpee van
Traffic heet „Welcome to the
Canteen". De groep bestaat op deze
plaat uit Winwood, Capaldi, Grech,
Gordon, Wood en Baah. De plaat
werd opgenomen in de Fairfield
Hall te Croydon en. tijdens het Oz
Benefit Concert.
In hel kortgeleden op dele pagina besproken boek „Opkomst van een tegencultuur" van
een tegencultuur" van Treodore Roszak wordt onder meer een hoofdstuk gewijd aan een van
de belangrijkste voormannen van de Amerikaanse dissidente (zeg dwarsliggende) jeugd,
Paul Goodman. Wetenschapper Goodman is een anti-infelectueel. Hij voelt zich meer
kunstenaar dan wat ook. Boven zijn werken over sociale kritiek, psychotherapie, politieke
theorie en onderwijs staan zijn romans, zoals „Making Do" en „The Empire City". Aanbeveling
uit „Making Do"; „Als er geen gemeenschap voor je bestaat jongeman, jongeman maak dia
dan zelf". Wij willen hier enkele gedachten van Goodman behandelen. Hij is namelijk bij uitstek
de man voor wie „deanderemaatschappij" (vooral levend onder de jongeren) een harde
noodzakelijkheid is, wil het leven menselijk blijven. Aan de basis van zijn denken ligt een
stukje mystieke psychologie. Een partijkiezen voor de niet-verstandelijke spontaniteit, van
kinderen en primitieven, van kunstenaars en minnaars.
Goodman zegt: „De kinderlijke
gevoelens zijn belangrijk, niet als
een verleden dat ongedaan moet
worden gemaakt, maar als enkele
van de mooiste krachten van het
volwassen leven die hersteld moeten
worden: spontaniteit,
verbeeldingskracht, directheid van
bewustzijn en handelen.
Volwassenheid wordt, juist door
degenen die voorgeven zich zo'n
zorgen te maken over de vrije
persoonlijkheid, opgevat in het
belang van een onnodig nauwe
aanpassing aan een
werkdagsmaatschappij, waarvan de
waarde dubieus is en die erop is
ingericht om de volwassene zijn
schuld te betalen en zijn plicht te
laten doen". Als een groot
bloemenkind trapt Goodman hier
het „werkelijkheidsprincipe" van de
middenklasse de vernieling in..
Volgens hem verwerpt de
(moderne) maatschappij - volledig
onder de plak van de techniek als
gouden kalf - de spontaanheid,
zelfregulering en dierlijke
impulsiviteit alsof het gaat over gif
in het politieke lichaam. In plaats
daarvan krijgt men doelen en
gedragingen die kunnen worden
uitgedrukt in reusachtige, abstracte
grootheden, hoge produktiviteit en
massaal afzetten van de produkten
(zeg: het netto-nationaal inkomen),
wedloop in de ruimte en het
uitwerken van administratieve
systemen. Bij hem ligt de nadruk op
het individu en vooral het
gevoelsmatig beleven door deze
persoon. Hij geeft zichzelf willens
en wetens bloot wanneer hij zegt:
„de waarheid is evenzeer een
kwestie van wat ik BEN als van
wat ik WEET. Daarom zal ik jullie
laten zien wie ik BEN". Goodman:
„De wetenschap is tenslotte ook niet
alles en stelt eigenlijk heel weinig
geloofwaardige manier van leven
voor onszelf te scheppen". Voor hem
moeten de steden waarin de
meesten van ons leven of waar we
minstens een directe „betrekking"
mee hebben plaatsen zijn waar de
mensen groot tegen afsteken en dat
op de eerste plaats in hun
inventieve, dwalende speurtocht
naar organische en geestelijke
bevrediging. Want de stad is vooral
het leven. Opeens beseffen we dan,
zegt Goodman, dat, vergeleken met
de menselijke gemeenschap, wat in
onze maatschappij doorgaat voor
„stadsplanning' 'het toepassen van
derderangs foefjes is- „We hebben
dan geen stand en geen planning
maar bureaucratisch geknoei". Voor
Goodman is het een must dat de
jongeren die grotere verwachtingen
van het leven hebben dan hun
ouders en die gevoeliger en
o verdraagzamer zijn voor het
geknoei een duurzame manier van
leven vinden, waarbij deze
verwachtingen en gevoeligheden
zijn veiliggesteld. Zijn aanbeveling:
vorm een gemeenschap met degenen
van wie je houdt en die je
respecteert, waar duurzame
vriendschappen mogelijk zijn,
kinderen, en dank zij wederzijdse
hulp, drie maaltijden per dag die
door eerzaam en aangenaam werk
bij elkaar worden geschraapt.
Misschien mislukt het allemaal, zegt
hij, maar wat moeten we. Het
experiment is de moeite waard. Als
er „geen uitgang" is uit de
maatschappij antwoordt Goodman:
Doe het zelf. Maak zelf je eigen
maatschappij
voor als het erop aankomt een
eindredactie
hans maas
en toebehoren ten be
en overheidsinstanties,
rdt uitgezien naar een
waarde. Enthousiasme
ingrijk, evenals de gave
'ijze gesprekspartner te
k niveau. Omdat geheel
zijn werkterrein is, is
cundair belang.
ca. 25 jaar. Tenslotte:
en vooruitstrevend, ook
aanpakkers boven de
1E BUREAU
ROME Er is op de openingsdag van de bisschoppensynode nogal
"1 van leer getrokken door de paus tegen wat hij het „gevaar van de
ressie" noemde de door mgr. Bartoletti (apostolisch administrator
an Lucca) die direct na de opening in 'n soort schets van de toe-
tand in de kerk en wereld sprak van „soms radicale en vernietigende
ontestatie in de kerk". Over de openingstoespraak van de paus schre-
en wij gisteren reeds. Mgr. Bartoletti stelde o.m.: Een gedeelte van
ie christenheid minimaliseert het institutionele aspect van de kerk
im haar profetisch karakter te verheerlijken, laakt haar banden met
Ie machthebbers en eist dat zjj steeds meer een kerk van de armen
rordt.
Mgr- Bartoletti geeft vervolgens
°e dat deze idealen1 waardevol zijn,
Mar men moet vrezen, zegt hij, dat
'an d ebasis een foute voorstelling
'an de kerk en haar specifieke zen-
ang ligt. De contesterende groepen
n de marge van de kerk breken,
Idus zijn rapport, de kerkelijke ge
meenschap uiteen en geven volgens
alrijke bisschoppenconferenties de
ïelovigen ergernis.
En dan volgt een soortgelijke op-
nontering van de synodevaders, als
>aus Paulus deed: aan hen de taak
ieduldig en wijs in deze contestatie
'et kaf van het koren te scheiden.
De groep priesters en leken die
onder de naam „Operatie-Synode"
in Rome de bisschoppensynode
„schaduwt", heeft met name op de
uitlatingen van de paus dezelfde dag
nog scherp gereageerd. Tegenover
de pauselijke waarschuwing voor
het „gevaar van de pressie", riep de
groep de bisschoppen op „zich door
niemand onder druk te laten zetten,
ook niet door de paus". Een en
ander krijgt een bijna dramatisch
karakter, als men bedenkt dat eer
der paus Paulus zelf weer had ge
zegd, 'dat de bisschoppen in de syno
de volledige discussievrijheid heb
ben en dat hijzelf slechts toehoorder
zal zijn.
De „Operatie-Synode" komt ei
genlijk voort uit de solidaire pries-
tergroepen die vooral twee jaar ge
leden van zich deden spreken in het
Zwitserse Chur, tijdens het eerste
en tot nu toe enige Europese bis-
schoppensymposion, en in Rome bij
de vorige bisschoppensynode. Toen
waren de radicale priestergroeperin
gen, waaronder de Nederlandse Sep-
tuagint-groep, er vooral op uit ge
hoord te worden bij de bisschoppen
en in contact met hen te komen. Dat
is behalve in Nederland waar de
verhouding tussen episcopaat en ra
dicale priesters, zij het soms gespan
nen, altijd goed was eigenlijk
nauwelijks gelukt.
Deze beweging is intussen uitge
groeid er zijn onder meer ook leken
bijgekomen en was het in 1969 nog
hoofdzakelijk een zaak van Europe
se priesters, nu zijn er contacten
met „progressieve" priester- en le-
kengroeperingen over de gehele we
reld. Aam de Operatie-Synode ne
men groepen uit 55 landen deel. Wat
is de bedoeling? Men wil van de
bisschoppensynode een „synode van
het volk Gods" maken, aldus pastor
Joost Reuten (Septuagint). Opera
tie-Synode gaat hierbij uit van de
opvatting dat „een bisschop, theo
logisch gesproken, zonder zijn volk
zowel tijdens als na de synode niets
is".
Gedurende de maand oktober, de
looptijd van de synode, willen deze
uit allerlei landen afgevaardigde
priester en leken in Rome zowel
aan de synodevaders als aan de
wereld (via de pers) laten weten
hoe vele christenen „aan de basis"
van de kerk en in de hele wereld
denken over het priestervraagstuk
en de rechtvaardigheid in de we
reld, de twee thema's van de syno
de.
Om een zo breed en gevarieerd
mogelijk beeld te krijgen, zijn in 39
landen centra ge»Pend. Van daaruit
wordt zoveel mogelijk informatie
gestuurd naar een centraal secretari
aat in Rome (samen met het I-doc
opgezet). Voor Nederland is er zo'n
centrum ingericht in Amsterdam
(Prinsengracht 868), waar dus alle
mogelijke groepen van christenen
uit het land reacties op het synode-
gebeuren kunnen melden.
De opzet is eenvoudig: kanalen
waarlangs communicatie van de ach
terban met hun bisschoppen snel en
efficiënt kan doorstromen. De Ope
ratie-Synode is, zo is ook gezegd,
ontstaan vanuit de gedachte dat
ook al zou men van de synode zelf
niet te hoge verwachtingen hebben
de onderwerpen die daar aan de
orde komen, op zichzelf alle aan
dacht en belangstelling verdienen.
Het is niets nieuws wanneer men
constateert dat er zeker buiten Ne
derland, in ontzettend veel landen
een kloof bestaat tussen de opvattin
gen van „progressieve" (om ge
makshalve deze vrij ongenuanceerde
term aan te houden) christenen en
priesters aan de ene kant en vele
bisschoppen en episcopaten aan de
andere kant- Die kloof ligt in bijna
elk land anders omdat de problemen
telkens anders zijn. Opmerkelijk is
echter (en er lijkt geen andere con
statering mogelijk) dat beide „par
tijen" in bredere zin de „progres
sieve" en de meer „behoudende"
christenen een zeer belangrijk
punt met elkaar gemeen hebben:
beiden zijn diep bezorgd voor de
kerk en haar boodschap. Dit in te
genstelling vaak tot grote massa's
mensen die in deze tijd zo weinig
heil zien in de kerk (en) dat zij er
geen aandacht, laat staan zorg, voor
hebben.
Het (hier boven al gebruikte)
woord „drama'" lijkt hier niet te
misstaan. Wat anders te zeggen van
de twee volgende citaten. Het ene
uit een brief van de organisators
van Operatie-Synode, deze zomer,
m La
waarin men schrijft een kritische
bewustwording op gang te willen
brengen, omdat „men er niet gerust
op is, dat de weg die het Tweede
Vaticaans concilie is ingeslagen, in
derdaad vervolgd zal worden".
En het andere citaat uit het rap
port van mgr. Bartoletti, waarmee
de bisschoppensynode deze week
begon: „De geestdrift van veel
christenen heeft plaatsgemaakt voor
onverschilligheid of wantrouwen, de
rechtzinnige interpretatie voor valse
voorstellingen. Zo wordt het woord
van het concilie afgeremd. Het aggi-
ornamento moet de waarachtige tra
ditie eerbiedigen, van de andere
kant is immobilisme in hoge mate
fnuikend, maar desastreus voor de
vooruitgang van de kerk is evenzeer
een ongebreidelde vernieuwings-
golf".
Beiden zijn bang dat het vuur van
het Tweede Vaticaans concilie een
steeds kleinere vlam zal worden,
maar het is alsof beiden uit twee
geheel verschillende werelden van
hun vrees getuigen. Het lijkt nuttig
dit in de komende synode-weken in
de aandacht te houden.
J. L.
Qfschoon ik maar zelden de
neiging heb ministers of an
dere hoge omes te beklagen,
heb ik mij de laatste weken her
haaldelijk betrapt op een gevoel van
medelijden. Het is mij steeds min
der duidelijk waarom er onder deze
omstandigheden nog enigszins nor
male mensen zijn die zich voor zo'n
baantje lenen. Persoonlijk zou ik het
er, in de drie gevallen die ik ga
noemen, onmiddellijk bij neerge
gooid hebben. De heer Van Agt,
minister van Justitie, werd weken
lang door een plotseling eensgezinde
pers en later in de Kamer achter
volgd omdat hij zich ironisch een
„Ariër" had genoemdDat preten
tieuze woord betekent niets, maar
het is door de oorlog belast. Voor
serieus gebruik leent het zich niet.
Maar een minister mag het ook niet
ironisch gebruiken. Ministers magen
niets: op alles wordt gevit, ook als
het helemaal niet fout is.
De minister van Volksgezondheid
werd in een televisiestudio door het
publiek uitgejouwd omdat hij om
enig uitstel vroeg voor de realise
ring van officiële maatregelen tegen
de luchtvervuiling. Hij moest die
onmiddellijk nemen, legaal of niet,
en hij moest bovendien voor beter
weer zorgen. Ministers mogen niets,
maar ze moeten alles kunnen. Ze
moeten democratisch en dictatoriaal
tegelijk zijn en in beide gevallen
moeten ze exact en onmiddellijk
doen wat de schreeuwers op dit
moment invalt. Eigenlijk mogen ze
niet bestaan.
Dat is minister De Braauw van
het wetenschapsbeleid dan ook inge
peperd. Toen hij een collega verving
bij de uitreiking van een prijs, werd
hij op een merkwaardige manier
aangesproken door studenten over
zaken die op dat moment en in die
omgeving helemaal niet aan de orde
waren. En op zaterdag 25 september
trok er een demonstratieve stoet
door Den Haag waarin, zo vertelde
de nieuwslezer vredig alsof het over
een ballet ging en misschien was
dat ook zo de leus werd meege
voerd: „De Braauw aan een touw".
Dat rijmt en als het verder nog iets
betekent is het dat volgens zo'n
tienduizend mensen deze minister
opgehangen moet worden. Of werd
er alleen maar bedoeld dat hij aan
hun leiband moest lopen?
Deze situaties roepen bij mij twee
vragen op. De eerste is een uitge
sproken nieuwsgierigheid naar de
dikte van de huid die deze hoog-
waardigheidsbekleders omhult. Ik
vermoed dat die huid ongeveer ko
gelvrij moet zijn. Dat vermoeden
biedt een gedeeltelijke oplossing
van het probleem waarom deze
mensen niet weglopen of ontzettend
boos worden. Zelfbeheersing alleen
biedt geen afdoende verklaring.
Maar dan blijft de vraag: moet er
dan op alles geschoten worden wat
kogelvrij is? Er lijkt bij zulke gele
genheden een geweldige agressie los
te komen. Deze heeft met gerecht
vaardigde kritiek weinig te maken
en staat in geen enkele redelijke
verhouding daartoe; zij heeft ook
niets te maken met het verlangen de
situatie te verbeteren. Het ophangen
van een minister kan moeilijk be
schouwd worden als een efficiënt
middel om b.v. het onderwijs te
verbeteren. Maar wat ik nog benau
wender vind is dat deze uitbarstin
gen zo'n anoniem karakter hebben
Zij zijn alleen persoonlijk inzoverre
zij zich tegen een persoon richten.
Maar wie is de persoon die er se
rieus achter kan staan en werkelijk
wil dat de minister gehangen
wordt? De agressie wordt geprodu
ceerd door een anonieme massa. En
massa ia niet een bepaalde groep of
klasse van mensen, maar het effect
dat ontstaat wanneer een grote
groep van mensen bijeen is en geza
menlijk iets wil. Dat gezamenlijk
willen wordt dan vergroofd tot het
geweld van duwen en dringen. Het
loopt uit op een fanatieke agressie
waarin elk doel verloren gaat. Er
kunnen, om een voorbeeld te noe
men, gemakkelijk en vlot honderd
mensen door één deur, maar als ze
er niet alle geweld tegelijk door
willen, komt er niemand door en
verpletteren ze elkaar. Als tiendui
zend mensen bijeenkomen die een
omschreven én gerechtvaardigd on
behagen voelen, ontaardt het onbe
hagen in een redeloze agressie en
kan het alleen op de grofste manier
uitgesproken worden. Het veronder
stelt een grote welwillendheid die
uiting naderhand weer terug te ver
talen en de zakelijke kern erin te
willen ontdekken.
Waarschijnlijk lokt het een het
ander uit. nsen die één voor één
vlot door een deur kunnen en stuk
voor stuk aardig zijn, ontaarden in
massa tot een brute kracht. En men
sen die daarmee geconfronteerd
worden, hullen zich in een harnas
en vragen erom beschoten te wor
den. Het zou mij benieuwen hoe de
reacties zouden zijn, als ook een
minister eens heel boos en grof zou
reageren, gewoon drijvend op de
impulsen die ergens onder zijn huid
zitten. Op zo'n persoonlijke uiting
zou moeilijk anders dan persoonlijk
gereageerd kunnen worden. En dat
is de enige manier om het musa-
effect ongedaan te maken.
j
