444
(IV en slot)
De dood is doodgewoon
ZUID-AFRIKA
LIJKT OP NAZI-
DUITSLAND
Russische comité voor
mensenrechten zoekt
contact met buitenland
OPA ALBERTI WEER THUIS
PALEISBEZOEKERS
IN ORANJEZAAL
Open brief 45 Zuidafrikanen:
Dekspuit
Laksheid
binnenland
buitenland
Eerlijk praten
Betere begeleiding
Zuidafrikaans
hockeyteam niet
naar Australië
Afp ersers
aangehouden
Weinig kansen
voor federatie
oliestaatjes
Menselijkheid
Tour de France
Oppositie
Ook voor U gemakkelijker
en prettiger eten met Uw
kunstgebit, dank zij een
grotere kauwkracht.
Dinsdag 20 juli 1971
DOODGAAN IS EEN
FAMILIEPROBLEEM
(Van een onzer redacteuren)
Voor de Westerse mens is
het sterven zwaarder dan
voor mensen uit minder
ontwikkelde culturen. Maar
voor beiden gelden de laatste
woorden van Arnold Toyn-
bee in „Denken over de
dood": „Bij de dood zijn er
twee partijen die lijden; de
gene die daarvan het groot
ste deel voor zijn rekening
krijgt is de nabestaande".
apart; waarschijnlijk het belang
rijkste aspect ervan is, dat het niet
een probleem is voor de gemeen
schap. Als iemand z'n man, vrouw
of kind verliest, een vader of een
moeder, dan is de gewone reactie
van de omgeving, dat er een zekere
tijd in acht genomen wordt waarin
je zo iemand niet te veel lastig valt.
Op zichzelf al een merkwaardige
zaak, want het is helemaal niet ge
zegd dat je juist dan geen behoefte
hebt aan contact. Ik geloof daf wij
het gevoel hebben, dat wij mensen
in die nood moeten helpen bij het
vergeten, bij het ontkennen. „Nou
kom, je moet er eens overheen zijn,
het is toch alweer zo'n tijd geleden
blemen van de stervende patiënt
komt een einde, maar de problemen
van het gezin blijven. Verscheidene
van deze problemen kunnen ver
kleind worden als ze besproken
worden vóór de dood van een ge
zinslid. Maar ongelukkigerwijs be
staat er een neiging de gvoelens
voor de patiënt verborgen te hou
den en te trachten steeds een la
chend gezicht te laten zien en een
masker van voorgewende opge
wektheid te dragen, maar dat is
vroeg of laat toch niet te hand
haven.'
„We hebben gesproken met een
ongeneeslijk zieke man die zei: „Ik
weet dat ik nog maar kort te leven
„Ik ben tien jaar huisarts ge
weest," zegt dokter Michels, ge
neesheer-directeur van een ver
pleeghuis, „mijn ervaring is dat
het sterven niet zo'n probleem
is voor de patiënt, maar een pro
bleem voor de familie. Voor de
stervende zelf is ook het be
langrijkste Punt dat hij die fa
milie moet achterlaten."
De dood is een sociaal gebeu
ren. Maar in onze snelle wereld
moet de dood van de ander zo
vlug mogelijk vergeten zijn. On
ze wereld is er een waarin de
weduwe niet mag huilen. Ze
moet flink zijn en aan de toe
komst denken. „Dat zou je man
ook het liefst willen," zeggen we
dan als valse troost.
In „Omgaan met de dood" (uit
gegeven naar aanleiding van het
gelijknamige symposium van de
Amsterdamse medische studenten
in 1969) staat een brief van een 17-
jarige jongen, die in een ziekenhuis
ligt dood te gaan en die dat heel
goed weet. Hij schrijft onder meer:
„Ik heb ontdekt dat doodgaan op
zichzelf niet zoiets ergs is. Het is
zelfs heel normaal: iedereen die ge
boren wordt gaat een keer dood.
Dat weet je van tevoren, maar de
meeste mensen willen daar gewoon
niet aan, die denken dat ze het eeu
wige leven hebben, dat de natuur
voor hun geval een uitzondering zal
maken. Het vervelende van dood
gaan is dat het voor andere mensen
zo akelig is."
Psychiater A. van Dantzig in „Tot
onze diepe droefheid": „De nabe
staanden is natuurlijk een probleem
en kijk eens naar de rest van de
wereld, je houdt er nog zoveel
over," en dergelijke, wat waar
schijnlijk als resultaat heeft dat
mensen op een heel subtiele manier
merken dat ze met hun verdriet ge
woon alleen moeten blijven, ten
minste na een eerste aanlooptijd."
Verschillende auteurs wijzen erop
dat het stervensproces van de pa
tiënt en het rouwproces van de fa
milie parallel moeten lopen. Essen
tieel is daarbij dat er over en weer
eerlijk gepraat wordt. Dr. Kübler-
Ross in dit verband: „Aan de pro-
heb, maar zeg dat in godsnaam niet
tegen mijn vrouw, zij zou het niet
overleven." Toen wij eens met de
vrouw spraken, gebruikte zij prak
tisch dezelfde woorden. Zij wist het
en hij wist het, maar ze hadden al
lebei de moed niet er met de ander
over te praten en dat na
dertig jaar huwelijk. Het is ten
slotte de jonge pastor geweest, die
hen zover heeft gekregen dat zij
samen gesproken hebben over wat
ze allebei wisten, terwijl hij op uit
drukkelijk verzoek van de patiënt
in de kamer bleef. Ze waren allebei
ontzettend opgelucht dat ze dit spel
van wederzijds bedrog niet meer
hoefden te spelen en ze gingen er
toe over regelingen te treffen waar
toe geen van beiden op zijn eentje
in staat was gewest."
„Ik denk dat de stervende veel
kan doen om zijn familieleden te
helpen zijn sterven te verwerken.
Hij kan dat op verschillende ma
nieren, één van die manieren is, met
zijn gezin te praten over zijn ge
dachten en gevoelens om hen te
helpen dit ook te doen."
Dr. Kübler-Ross wijst erop dat de
gezinsleden verscheidene stadia van
aanpassing doormaken die overeen
komen met die welke de patiënten
doormaken (zie het tweede artikel
van deze serie). Als iedereen even
wel de zaak verzwijgt terwille van
de anderen, zal er een kunstmatige
barrière tussen hen blijven waar
door het moeilijk wordt zowel voor
de patiënt" als voor het gezin om
geleidelijk naar de droeve werk-
lijkheid toe te groeien. De eindfase
zal veel zwaarder zijn dan voor
hen die samen kunnen praten en
huilen. Naarmate de droefheid vóór
de dood kan worden geuit zal ze
naderhand beter te dragen zijn.
Dr. Ross: „Voor het gezin wordt
wellicht de pijnlijkste periode ge
vormd door de laatste fase, waarin
de patiënt zich langzaam losmaakt
van de wereld, zijn gezin incluis.
Zij begrijpen niet dat een sterven
de die de vrede gevonden en zijn
dood aanvaard heeft, zich langzaam
maar zeker moet losmaken van zijn
omgeving, ook van degenen van wie
hij het meest gehouden heeft. Maar
hoe zou hij ooit bereid kunnen zijn
om te sterven als hij aan al zijn re
laties blijft vasthouden die voor
hem zoveel btekend hebben?"
Dr. Ross gaaf ook in op de situatie
van het gezin na het overlijden. Ze
pleit voor een betere begeleiding
van de familie. Ook in 't ziekenhuis
„Er zouden kamers moeten zijn
waar deze familieleden kunnen zit
ten, rusten en eten; waar ze zich
minder eenzaam voelen en elkaar
kunnen opbeuren in de eindeloze
wachttijden. Maatschappelijk wer
kers of pastores zouden voor deze
mensen beschikbaar moeten zijn,
met voldoende tijd voor ieder van
hen, en artsen en verpleegsters
zouden vaker in deze kamers moe
ten binnenlopen en beschikbaar
zijn als deze mensen vragen of zor
gen hebben. Zoals de zaken mo
menteel liggen worden deze fami
lieleden vaak' helemaal alleen ge
laten. Ze brengen hun uren wach
tend door in gangen, cafetaria's of
in de omgeving van het ziekenhuis,
waar zij doelloos heen en weer
wandelen."
DEN HAAG (ANP) Het Russi
sche Comité voor de Rechten van de
Mens is bereid tot samenwerking
met alle internationale organisaties,
die zich vriendschappelijk willen
opstellen tegenover de Sowj et-Unie.
Dat verklaarde Valeri Chaliclze, de
secretaris van het comité in een
telefonisch vraaggesprek met de
redactie van de KRO-actualiteiten
rubriek Echo.
Zondag had prof. René Cassin,
Nobelprijswinnaar en oprichter van
het Internationaal Instituut voor de
Hechten van de Mens in Straatsburg
bekendgemaakt, dat hij telefonische
afspraken had gemaakt over de sa
menwerking tussen zijn instituut en
het Russisch comité. Hij kon toen
oog niet vertellen hoe die samen
werking er in de praktijk uit zou
gaan zien. Het gesprek met René
Cassin heeft de weg voor samenwer
king met het instituut geopend, al
dus Chalidze.
Al eerder kwam een dergelijke
samenwerking tot stand met de In
ternationale Liga voor de rechten
yan de mens in New York „Het
instituut van Cassin gaat een verza
melband uitgeven van het blad dat
!k rier in de Sowj et-Unie redigeer,
waarin allerlei problemen van de
rechten van de mens worden behan
deld. De bladen zijn al in het bezit
*an het instituut en ik heb nu
toestemming gegeven ze uit te ge-
Chalidze verkla-arde zeer veel
Prijs te stellen op reacties van wes
telijke wetenschapsmensen op het
werk van zijn comité. Ook de uiit-
'sseling van literatuur over de
echten van de mens noemde hij
van grote waarde.
>,AIs die uitwisseling via de post
p-l' kan echter de laksheid van de
on j een belemmering zijn. Brieven
documenten, die Cassin mij had
M 4' hebben mij nooit bereikt.
Pmmt ik denk dat mettertijd de
l beter zal gaan werken",
het Russische Comité voor de Rech-
en van de Mens manifesteerde zich
P 10 november vorig jaar met een
Programma van vijf punten: het wil
werken binnen de bestaande Sow-
j et-wetten, personen met politieke
ambities mogen geen lid worden,
het comité gaat uit van de VN
verklaring van de rechten van de
mens, het wil samenweiikinig met de
Sowj et-autoriteiten en met elke in
ternationale organisatie op het ge
bied van de mensenrechten, die de
Sowj et-Unie niet vijandig gezind
De leden van het comité zijn op
dit ogenblik Andrej Sacharov, de
natuurkundige, die de Russische wa
terstofbom ontwikkelde, de natuur
kundige Andrej Tverdochlebov en
Valeri Chalidze. De Russische auto
riteiten hebben het cotoité welis
waar nog niet verboden, maar ze
hinderen het wel. In februari wer
den Chalidze en Tverdochlebov uit
genodigd voor een gesprek met de
officier van justitie in Moskou, die
hen meedeelde dat het bestaan van
het comité in strijd was met de wet,
omdat het niet was geregistreerd. In
maart werd bij Chalide hiuisoeking
verricht, waarbij zijn archief in be
slag werd genomen.
(Van onze correspondent)
KAAPSTAD De Zuidafrikaanse
dames hockeyploeg heeft haar reis
naar Australië en Nieuw Zeeland, die
over twee weken zou beginnen, af
gelast.
Tot deze beslissing is de dames-
hockeybond voor Zuid-Afrika en
Rhodesië gekomen na een telefoon
gesprek met de voorzitster van de
Nieuwzeelandse bond. „Nadat we
hoorden, wat ons van demonstranten
te wachten stond, besloten we dat het
het beste was om de tournee af te
gelasten".
Zanger Wüly Alberti heeft gisteren het St.-Andreasziekenhuis in Am
sterdam verlaten, waar hij na een operatie drie weken heeft gelegen. Hij
werd thuis hartelijk begroet door zijn kleindochter Daniella.
Paleis Huis ten Bosch in Den Haag is opengesteld voor het publiek.
De Oranjezaal met de fraaie wandschilderingen trok veel aandacht.
(Van onze correspondent)
KAAPSTAD. Vijfenveertig Zuidafrikaanse geestelijken en voor
aanstaande leken van diverse gezindten hebben een „open brief aan
Zuid-Afrika" geschreven, waarin ze zeggen dat Zuid-Afrika veel
meer op Nazi-Duitsland lijkt dan de meeste mensen zich bewust zijn.
De opstellers zeggen, dat de reden van de brief is om „ons volk"
van de rand van de afgrond weg te roepen". Verder vinden ze als
christenen de plicht te hebben om „zich uit te spreken".
„Het is pijnlijk voor ons om een
vergelijking te maken tussen nazi-
Duitsland en Zuid-Afrika", schreven
ze, „maar zulke vergelijkingen zijn
oneindig veel pijnlijker voor hen die
lij-den omdat ze waar zijn". Volgens
de open brief is zowel het Zuidafri
kaanse als het nazi-Duitse nationa
lisme beperkt tot hen, die met een
„neurotisch nationalisme" bezield
zijn.
Beide systemen hebben een „nati
onaal messianisme" gemeen en bei
de onderstrepen het belang van
„raszuiverheid". „Zijn onze wetten
tegen huwelijk en buitenechtelijke
ver h.oud-d in gen tussen blanken en
niet-blanken niet overeenkomstig de
beruchte van Neurenberg, die het
verbood tussen ariërs en joden in
Duitsland"?
Een an-de-re overeenkomst is het
idee van het „herrenvolk". In Nazi-
Duitsland moesten arbeiders „werk
boekjes" hebben, zond-er welke zij
niet kunnen werken - hetzelfde
geldt voor de Afrikanen in Zuid-
Afrika. De Afrikaanse reservaten in
Zuid-Afrika zijn vergelijkbaar met
de „arbeidsreservoirs" die Duitsland
schiep in de omringende landen.
De open brief trekt ook vergelij
kingen met de manier waarop Hitier
de handhaving van de wet ontman
telde, d-e rechtbanken onnodig
m-aakte en mensen zonder proces in
de gevangenis zette of verbande,
verder met het Duitse systeem van
aangeven aan de politie, met de
afdanking van de westerse bescha
ving, als zijnde decadent liberalis
me, met het gebruik van door de
staat gecontroleerde radio voor pro
pagandistische doeleinden, de cen
suur en de verdraaiing van de ge
schiedenis in het onderwijs. Boven
dien - aldus de brief - met het zich
voortdurend beroepen op het „chris
ten zijn" om dit beleid te rechtvaar
digen.
(Copyright De Stem-The
Guardian)
LEEUWARDEN (ANP) De po
litie van Leeuwarden heeft twee
mannen, die een veehouder een por
tefeuille met 30 gulden en twee
spaarbankboekjes met een tegoed
van 14.000 gulden afpersten, gear
resteerd.
Het tweetal overviel de rustende
veehouder in zijn woning. Een hield
hem vast en de ander doorzocht het
huig.
(Van onze correspondent)
KOEWEIT Bijna alle grote sta
ten rond de Perzische Golf geven
een federatie van de zeven minuscu
le rijkdommen weinig overlevings
kansen. De heersers van deze staten
die in Dubai bijeen zijn geweest,
hebben aanzienlijke vorderingen ge
maakt naar een centraal-bestuur
voor na het eind van dit jaar, wan
neer de Engelsen er wegtrekken.
Herhaaldelijk hebben zij bezwa
ren gemaakt tegen samenwerking in
een federatie, ondanks druk van di
verse kanten. De vorige week maak
ten enkele persbureau's melding van
overeenstemming over een unie.
Maar toen dit weekend het overleg
na een schorsing hervat werd kwa
men de oude angsten voor een unie
weer naar boven en krabbelde men
weer opnieuw terug. Wat er ook
overeengekomen mag zijn, het zal
nog wel lang du-ren, voordat de
heersers hun veronderstelde autono
mie opgeven.
De verhoudingen liggen er nogal
verward, maar de voornaamste
scheiding tussen degenen, die olie
bezitten, en degenen, die er slechts
enkel over dromen, is overschaduwd
door de aspiraties van de twee rijk
ste sjeikdommen Dhabi en Dubai.
Ze hebben onenigheid over de ver
deling v-an de stemmen in een fe
deraal parlement 'met 18 zetels.
Geen van de heersers is erg geluk
kig met de publikaties van een re
geren door de meerderheid en van
een gedeeltelijke verantwoordelijk
heid voor militaire en buitenlandse
aangelegenheden.
Het overleg volgde op de misluk
king vorig jaar om een federatie
van 9 staten te vormen, waarin ook
Bahrein en Qu-atar moesten worden
opgenomen. Koning Feisal heeft zich
ingespannen voor een negen staten
federatie, hoewel de meeste andere
naties de werkzaamheid daairvan al
lang hebben afgeschreven.
Brieven voor deze rubriek moeien met vol*
ledige naam en adres worden ondertekend. Bij
publicatie zullen deze vermeld worden. Slechts
bij hoge uitzondering zal van deze regel wor
den afgeweken. Naam en adres zijn dan bij
de redactie bekend. Publicatie van brieven
(verkort of onverkort) betekent niet daf de
redactie het in alle gevallen eens is met in
houd, c.q. strekking.
Die hele bedoening rond- het heen
gaan van Bernhards moeder gelezen.
Het is wel bar hoor. Wie van ons
zou het lijden van zijn moeder niet
proberen te verzachten als het mo
gelijk was? Is liefde voor de ouders
of voor een kind ook al laakbaar?
Laat die mensen toch tenminste in
hun gezinsleven vrij, voor de res-t is
het tooh al opstaan en pootjes geven.
En dan heten we een vrijheidslie
vend volk te zijn. Alsjeblief, laten
we menselijk zijn tegenover eenie
der.
BREDA
M. ELZAS-GROOT
Iedereen was ervan overtuigd, dat
wanneer het weer slechter werd
Ocana geen kans- h-aid te-gen
Merckx. Het is slecht weer gewor
den en Ocana heeft door grote risi
co's en boven zijn krachten rijdend
de Tour moeten verlaten. Het .rare is
nu dat v-elen de overwinning van
Merckx kleineren, ondanks het
voorspelde resultaat.
De Tour w-as interessant met Oca
na, maar zeker niet lang meer.
Merckx kwam ontzettend hard terug
en ik weet zeker dat daardoor Oca
na teveel risico's heeft genomen en
door oververmoeidheid zijn reactie
vermogen sterk was afgenomen.
Waarom trouwens een leider met
meer dan 7 minuten voorsprong de
zelfde risico's gaat nemen als num
mer twee in het klassement is voor
mij een raadsel. Ocana had meer z'n
verstand moeten gebruiken, maar
doordat hij d'at niet deed zal hij
geen jaren aan de top staan zoals
Merckx, maar hooguit enkele da
gen!
DONGEN J. v. PELT
Eerder een gebrek aan loyaliteit
dan bezorgdheid dat de wet op het
toepassen van de geneeskunde zou
zijn overtreden, zou men de PvdA-
vragensteller Ter Beek ten laste
moeten leggen, toen hij onbehouwen
stelde: „Dat zelfs een gaste van ons
koninklijk gezin geen recht heeft,
onder welke omstandigheden ook op
privacy inzake het consulteren van
een ook door medici erkend gene
zer".
Het is wel duidelijk dat het mis
selijke spelletje van hinderlijk vra
gen stellen door de oppositie weer is
begonnen en ook is er niets veran
derd in de méér dan loyale beant
woording van deze vragen, zonder
de heren- en dames-vragenstellers
„de neus af te vegen". In eenzelfde
krant lees ik dat ook mej. Postem-a
van de PvdA (gastarbeiders) de be
treffende minister haar bezorgdheid
ter kennis bracht „dat 70 Turkse en
Marokkaanse gastarbeiders, waar
geen werk meer voor was, naar hun
land teruggezonden zouden worden".
De minister bediende ook haar naar
wens en nam haar bezorgdheid
weg.
Een statistiek heeft uitgewezen
dat elke vraag i-n het parlement
gesteld duizenden guldens kost.
Moeten wij daar nu ma-ar in berus
ten? Misschien wel, want een volk
heeft de regering (in dit geval de
minst kwade) die het verdient, de
zwijgende massa inbegrepen.
BREDA
W. NOORLANDER
LONDEN (Reuter) Ook var
kens hebben wel eens geen zin de
liefde te bedrijven. Er zit echter iets
hl de lucht voor de onwillige
zeug.
Een Brits onderzoekingsteam beeft
de „ogenblikkelijke passie" voor
varkens uitgevonden, een spuitbus
met de doordringende geur van een
bronstig mannetjeszwijn.
Proeven hebben uitgewezen dat
een korte druk op de spuitbus al
een stimulerend effect op de zeugen
heeft. Maar het is onwaarschijnlijk,
dat het ook op mensen uitwerking
heeft.
(Advertentie)
Als U lost hebt met Uw kunstgebit, zal Uw
andarts U het speciale Dentofix-kleefpoeder
kunnen aanbevelen. Uw gebit komt daardoor
vaster te zitten en zal bij het spreken niet
gaan schuiven of loslaten, zodat U zich zeker
der gevoelt. Het gevoelige tandvlees wordt
door Dentofix beschermd, zodat U steviger
kunt bijten en gemakkelijker kauwen. Dank zij
Dentofix kunt U zonder bezwaar weer lachen
noesten, zelfs niezen en U spreekt duidelijker'
Dentofix voorkomt ook slechtriekende adem*
(gebitsgeur). Schaft U nog heden Dentofix
aan. Verkmgbaar bij Apothekers en Drogisten
■n neutrale, plastic strooiflacons a tl. 2,67
