Mooie Joan treedt uit Jacky's schaduw
Ondanks „Akkoord"
het Zuiden nog
steeds exotisch
deel van 't land
Verkrachting: van droombeeld
naar gespannen werkelijkheid
Ga kijken in
Zierikzee
toeRtAND-e&ai
Kind in verkeer:
conflict tussen
2 verenigingen
De Kennedy Vrouwen
door
PEARL S. BUCK
kunst
cultuur
IIHHH
n:
ik
Autoshop
Leendert Vriens
Bij elkaar
over i vomi
de vloer
Te kust
en
te keur
Klootjes
volk en
elite
Woorden
en
realiteit
Vrijdag ló juli 1971
eda
otterdam
i/Leeuwarden/
srsum/
sizen
Uit voorraad leverbaar:
Imperiaals, sleepkabels,
jerrycans, hoofdsteunen,
gevarendriehoeken, EHBO-sefs,
kruissleutels, brandblussers,
pechtassen, reservelampen,
pechlampen, cricks,
autoradio's, cassette-spelers,
Markendaalseweg 74, Breda
Tel. (01600) 22361
HUMORFESTIVAL HEIST-
Knokke gaat door, zoals dat heet,
van 22 tot 28 juli. Een soort ploe-
genwedstrijd, waarvan op 28 juli de
finale en de „gele trui" der humor
aan de orde zijn. Er is een ploeg
Dimitri van Toren (met Jules de
Conté, Elly Nieman en Rik Zuider-
veld en Les Turlupins); de ploeg
Van den Heuvel (ja André)-Van
Altena (met Eva Kant, Sylvia Al
berts en Marjolijn Rommerts), de
ploeg Rattatoej (Willem Vermandere
c.3.) en de ploeg Jan de Wilde-Hugo
Raspoet. Iedere avond om 20.30 uur
in zaal Ravelingen. Inlichtingen te
Brugge tel. 050-32433.
RUDX VAN DANTZIG wordt
enig artistieke leider van Het- Nati
onaal Ballet. Benjamin Harkavy
krijgt geen vervanger. Twee artis
tieke kapiteins op één schip bleek
onmogelijk.
H. P. VAN DEN AARDWEG,
auteur van o.a. de romans „Mensen";
„Het Onafwendbare'; „Maagd ,n
Montparnasse" en dichtbundels ais
„Incidentele Begeleidingen" en „O-
verwegingen" is, 71 jaar oud, over
leden.
DE MENSELIJKE FIGUUR in
de Kunst is de titei van een belang
wekkende tentoonstelling van 19
september tot 21 november in her
Cultureel Centrum van Mecheien
(Belg.) Nog met de tentoonstellin
gen rond Rik Wouters en Fauvisme
in de Europese kunst in herinnering
is het zaak naar deze r.ieuwe expo
sitie uit te kijken Onder de schil
ders, beeldhouwers en grafici treffen
we namen als Appel, Bacon, Cha
gall, Dali, Klee, Permeke, Van Don
gen, Arp. Brancussi, Moore, Wotru-
ba, Zadkine, Cantré, Matisse, Rou-
aul't en vele anderen van kaliber.
HET GEHELE JEUGD en
jongerenwerk kan vanaf 1 september
gebruik maken van de diensten van
de Nationale Dienst voor Kulturele
Vorming; indertijd in het leven ge
roepen voor Verkenners, Gidsen,
Jong Nedeland en Katholiek Meis
jes Gilde. Speel mee en vraag in
lichtingen tel. 030-17663.
113 BUITENLANDSE journalis
ten bezochten dit jaar het Holland
Festival. Wie durft nog te zeggen,
dat cultuur geen exportprodukt is?
OP VAKANTIE in Duits- 1
land? Expositie-tips; Keulen (Wall-
raf-Richartz Museum): „Dürer und
seine Zeit" (tot 26 aug.); München
(Haus der Kunst): Grosze Kunst-
ausstellung München (tot 12 aug.);
Nürnberg (Germanisches National-
museum): Malerei und Grafiek der
Darenzeit (tot 31 aug.) en Stutgart
Dürerzeit (tot 31 aug.) en Stuttgart
(Kunstgebaude)Jahresausstellung
des Deutschen Künstlerbundes (tot
5 aug.).
EDISONS, de klassieke, gaan in
oktober weer de deur uit. Onder de
kunstenaars, die het beeldje haalden
behoren nu o.a. Edo de Waart, Hen-
ryk Szeryng, Claudio Araau, M.
Rostropowitsj, Stokowski en Simon
Preston.
TIEN AMERIKAANSE radio
stations toonden belangstelling voor
hat Van Baaren-concert, tijdens het
Holland Festival. Voor die „culturele"
rendement-denkers!
DE KLEINE KONDITOREI is
voering geweest van de Hoofdstad
sedert 10 jaar de succesvolste uit-
Operette (95 zaalbezetting). U
zag het niet? Nog een laatste kans.
Van 3 tot 12 augustus nog 11 voor
stellingen in Amsterdams Stads
schouwburg,
ZEVEN AVONDEN PER WEEK
„levende muziek" in Nederlands
oudste beat- en popcentrum „De
Marathon" te Den Haag; nieuwe be
huizing aan de Wijdalerweg. Ruimte
voor 1500 bezoekers. Op 31 juli
bijvoorbeeld de groep Osibisa te ho
ren en te zien.
ITALIA OGGI, het filmpro
gramma tijdens het Holland Festival
trok 17.626 bezoekers (USA Today,
vorig jaar, 2000). Geslaagd, zegt de
directie van het festival.
„Het Cultureel Akkoord is een van die instellingen in onze samenleving,
die ondanks de verjnaterialisering de menselijke geest op de eerste
plaats blijven stellen." Toevallig zegt burgemeester drs. L. v. d. Laar van
Bergen op Zoom dit als voorzitter van de Nederlandse delegatie van het
Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord, dat momenteel zijn 25-jarig bestaan
gedenkt. Even goed had hij dit als burgemeester kunnen zeggen, want zijn
het niet vooral de grensgemeenten, die het meest te maken (zouden moeten)
hebben met de Nederlands-Belgische culturele integratie. Zeker nu „het
verdrag of akkoord, in tegenstelling met de tijd vlak na de oorlog, in zijn
activiteiten bij de doorsnee burger is gaan staan," aldus van de Laar. Is
het Cultureel Akkoord toch nog niet te veel een zaak van ambtenaren en
instanties aan de top?
„Dat was bij het begin van het ak
koord wel wat het geval; de tijd
van Reinink en Kuypers", zegt van
de Laar. Op 8 februari 1946 werd de
zogenaamde gemengde technische
oommissie te Brussel geïnstalleerd
en minister Van der Leeuw, secreta
ris-generaal J. Kuipers en direc
teur-generaal H. Reinink bereikten
overeenstemming over de le grote
schilderijen uitwisseling tussen Bel
gië en Nederland. „Het accent lag
aanvankelijk nogal op wetenschap,
tentoonstellingen, orkesten en derge-
lijken", beaamt van der Laar, „maar
in de loop van de 25 jaar is het
cultureel begrip drastisch gewijzigd,
is er veel bijgekomen; met name op
het terrein van volksontwikkeling".
En dan houdt hij een pleidooi voor
het „èn-èn" van de cultuur en kunst
met grote c en k naast de kleine c
en k: niet óf-óf. „Het een moet het
andere voeden".
„Je moet niet vergeten ,dat wij in
de commissie maar een adviserende
functie hebben. Met nadruk wijs ik
op het belang van het particulier
initiatief op dit terrein. Doordat in
de loop van de 25 jaar het begrip
„cultuur" uitgebreid is, is er voor
kleinere uitwisselingen (harmonie-
en, toneelverenigingen etc.) vanuit
de commissie ook meer steun te
verwachten. Natuurlijk zijn er al de
nodige initiatieven op dit terrein
geweest. Bovendien liggen de men
sen aan weerszijden van de grens
hier al zo vaak bij elkaar over de
vloer, dat je nauwelijks nog van
buitenland kunt spreken. Toch ge
loof ik, dat bijvoorbeeld de Kempi-
sche Cultuurdagen in Hilvarenbeek
ten onder zijn gegaan aan het feit,
dat de plaatselijke bevolking er
steeds minder bij betrokken raak
te.
Een andere belangrijke ontwikke
ling, die zeker steun verdient ,is een
steeds grotere interesse van de
jeugd tot culturele integratie. Deze
ontwikkelingen en allerlei kleinere
culturele manifestaties aan weerszij
den van de grens zouden uitstekend
gestimuleerd kunnen worden door
het samenwerkingsverband, dat drie
Nederlandse provincies (Brabant-
Zeeland-Limburg) met de vier aan
grenzende Belgische provinoies ge
sloten hebben. Het is natuurlijk
mooi als Béjart een fraaie balletuit
voering komt geven in Amsterdam
in het kader van het cultureel ver
drag, maar het is veel leuker en voor
de persoonlijke impact beter wan
neer bijvoorbeeld muziekkorpsen
aan weerszijden van de grens bij
elkaar festiviteiten komen opluiste
ren. Je betrekt er op die manier
veel meer mensen bij. De sub-eom-
missie Cultureel Grensverkeer en
Volksontwikkeling staat voor deze
en andere zaken steeds meer
open".
VIJFENTWINTIG MAP,
CMÖUReeL VpMÖ
Op het ogenblik zijn er zo'n tien
tal sub-commissies, die zich beraden
over gelijkwaardigheid van diplo-
ma'n en effectus civilisregeling, mu
ziek, eenmaking van onderwijster-
minologie en -integratie, volksont
wikkelingswerk, jeugdwerk en cul
tureel grensverkeer, neerlandistiek,
het arehitectenberoep, vakantiecur
sussen en film. „Het onderwijs is
een heel stuk bekeken", zegt Van de
Laar De effeetus-eivilisregeling be
gint te komen. Dat betekent in de
praktijk bijvoorbeeld, dat een leraar
aan een middelbare school van Ber
gen op Zoom ook lessen kan geven
in Gent. Ja, er is inderdaad nog veel
te doen, voordat het voor jongens en
meisjes uit de grensstreek straks zin
heeft om aan de nieuwe universiteit
van Antwerpen te gaan studeren.
Het is bijvoorbeeld ook nog lichte
lijk vreemd, dat je per se Belg moet
zijn om in België een artsenpraktijk
te kunnen uitoefenen. Momenteel is
ook het arehitectenberoep in studie,
dat in België wél en in Nederland
niet beschermd is. Wat betreft het
sociaal-cultureel-opbouwwerk is er
in principe stelling genomen, maar
op dit terrein kan er nog veel ge
beuren".
Is er vanuit Noord-Nederland een
hautaine houding ten opzichte van
België? „Niet meer zo erg als het
geweest is", meent Van de Laar.
„Maar niet alleen België, zelfs Bra
bant begint de Noord-Nederlander
al buitenland te vinden. Het zuiden
is nog steeds het exotische deel van
Nederland! Op een ambassade-recep
tie in Den Haag kan een dame wel
tegen mij zeggen: u krijgt alweer
aardig de zuidelijke tongval (de
zachte g) terug, maar ik moet niet
zeggen: mevrouw, u hebt alweer een
aardig Amsterdams accent. De tv-
omroepers mogen onze Nederlandse
taal zoveel beroven van bun mede
klinkers als ze willen, maar ze moe
ten geen zachte g hebben...."
Uiteindelijk gaat het echter alle
maal om „de zorg voor de geestelij
ke gezondheid in de ruimste zin van
het woord. Als je het volk niét
werkbaar en gelukkig houdt gaat
het kapot. „Ik denk", zegt Van de
Laar, „er wel een beetje van ge
schrokken, dat in het nieuwe re-
geer-akkoord, maar twee regels ge
vonden werden over het welzijns-
bestuur- Zonder enige visie. We
moeten nog zo leren leven met de
techniek. Veertig jaar geleden had
Brabant ook bossen, maar toen kwam
men er niet in. Men had wel wat
anders te doen. Buiten de meelopers
om hadden de kabouters wel een
paar gezonde ideeën. Het principe
was gezond; het lijkt op dat van
Franciscus van Assisië. Het gaat er
niet om dat je tegen je vader zegt:
schoft, maar wel: het kan ook an
ders! We moeten op een nieuwe
wijze ons werk leren plaatsen in het
leven. Het gaat om het functioneren
van het menszijn, anders heeft dam
men voetballen en muziek maken
ook geen zin. Er is een belangrijke
culturele ontwikkeling gaande, ook
in het Nederlandse taalgebied. Het
invoeren daarin begint al op de
lagere school. Maar wat weten ze
daar en leren ze daar van België"?
En zo zijn we met oud-leraar Van
de Laar weer terug op het Belgisch-
Nederlandse cultureel akkoord. Het
zit nog op school.
De beeldhouwer Ad Braat en zijn
vrouw, de ceramiste Thesa, die het
feit herdenken dat ze gedurende het
vijfde deel van een eeuw het statige
Burgerweeshuis te Zierikzee bewo
nen en er een soort cultureel cen
trum van hebben gemaakt, zorgden
ook dit jaar weer voor een verras
sing met hun zomertentoonstelling.
Deze draagt als zodanig altijd een
bepaald karakter: in de gangen en
alle vertrekken van het Burger
weeshuis worden antiek, oude gra
vures en prenten getoond en in de
heerlijk verwilderde en daardoor
wat Frans aandoende tuin erachter
kunnen beeldhouwers van diverse
pluimages aan hun trekken komen.
De collectie antiek bestaat dit jaar
uit niet minder dan 253 nummers.
Daaronder bevinden zioh de meest
uiteenlopende zaken, die door verza
melaars hier te koop worden aange
boden. Er zijn verguld bronzen Rus
sische bureaugarnituren, tekeningen
en aquarellen van B. C. Koekoek en
J. Pieneman, handgekleurde gravu-
m
De roman van LIONEL MISKIN:
DE VERKRACHTERS (uitg. De Be
zige Bij f 12,50) heb ik met
gemengde gevoelens gelezen. Dat
komt, omdat Miskin zijn 270 pagi
na's tekst heeft geconstrueerd tot
een mixture van sterk gespannen en
goed getekende situaties, afgewis
seld met psychologisch en literair
gewauwel. Het verhaal van drie ge
vangenen in een vrachwagen met
een liftend „stelletje", die om beur
ten inclusief de jongeman van
het paar het meisje letterlijk
nemen, wordt als gegeven interes
sant aangedragen ;met name door de
talrijke flash-backs bij de dramati
sche personen. Miskin kan daarin
een stuk maatschappij-kritiek kwijt.
„Waren ze (de gevangenen) bij na
der inzien tevoren wel zo vrij ge
weest en geen gevangenen die wei
gerden de werkelijkheid van een
subtielere gevangenis te erkennen,
de onzichtbare muren van het deter
minisme, om hen heen gebouwd
sinds hun kinderjaren?"
De oorspronkelijke titel van het
boek luidde „Pantechicon", een sa-
mentrekking van de woorden Pan,
de god van de geilheid. Technique,
de bedrevenheid en loon, afbeelding.
Samengevoegd een omschrijving
van het totale systeem der herinne
ring, een techniek in het hanteren
van een oneindig aantal gedachten
en beelden uit het verleden en het
heden. Jules, de chauffeur, die de
zaak ensceneert, en de vijf achter in
de wagen doorleven een wereld
waarin droom en realiteit elkaar
ontmoeten; waarin dromen doorbro
ken worden. „Het is een waandenk
beeld dat woorden overeenkomen
met dingen, met schepsels, met de
ruimte waarin ze zich bewegen, met
de tijd waarin ze veranderen en
ouder worden- Woorden zijn volko
men afgescheiden van datgene wat
ze voorgeven te beschrijven. Door
tussen onszelf en de werkelijkheid
een kunstig toverscherm op te rich-
ten, gaan we alles buiten en boven
ons bekijken door die vervormde
waan van vereenvoudiging en ver
wringing". Deze zinsnede is wel de
kwintessens van het boek. Het is
jammer, dat Miskin zich bij de uit
werking daarvan soms laat verlei
den tot tierelantijnig gepraat, hoe
wel hij ook door subtiele beschrij
vingen (de bromvlieg, die op de bil
van het meisje een gespannen situa
tie doorbreekt en versterkt) mees
terlijk boeit.
Het meisje ondergaat de toestand
laconiek, gespannen en verwonderd;
het psychische geweld door de drei
ging van lichamelijk geweld. Sterk
wordt het karakter van haar vriend
getekend: een jongen, die door (ero
tisch gekleurde) afstraffingen op
een kostschool in een gefrustreerde
fantasiewereld rond verkrachtingen
belandde. „Om zich van haar te
zuiveren kon hij slechts één middel
te baat nemen: zich het kleine naak
te lichaam voor de geest halen en
het slaan, steeds en steeds weer, alle
jaren van zijn kinderjaren en puber
teit door".
Is de hele wereld niet zo, vraagt
Miskin zich eigenlijk af. Wij ratio
naliseren en „sublimeren" (b.v. in
de kunst) ons driftleven. „Rechters
waren erger dan smerissen. Geef 'm
de kans om te bewijzen wat een
brave ziuivere ouwe vent ie is. Hij
wordt aangedreven door dezelfde
ouwe motor die ons allemaal aan
drijft; alleen bdj hem zit 't allemaal
in z'n hoofd, in z'n ogen, en wat ie
niet met z'n eigen handen doet, laat
ie anderen voor 'm doen".
We leven in een tijd, waarin door
velen de spanning tussen de reële
en de ideële wereld sterk ervaren
wordt, waarin de schizofrene gesple
tenheid tussen „ziel en lichaam" be
wuster en pijnlijker aankomt. Voor
hen, die deze ervaring delen, kan
dit boek toch een interessante lees-
opgave zijn.
„Dat de artistieke en literaire
smaak van de arbeiders niet dezelf
de is als die van hogere ambtenaren
en intellectuelen heeft veel te ma
ken met een verschil in opleiding en
een verschil in toegankelijkheid van
cultuurgoederen. Maar er is nog een
ander proces aan de gang: een nieu
we elite van beambten, academici
en technici wil zich een betrekkelij
ke machtspositie rechtvaardigen
door blijk te geven van een bijzon
dere gevoeligheid, een goede smaak
die ze onderscheidt van het klootjes
volk. Vandaar dat bijna per definitie
bij die elite in de smaak valt en de
mode is wat „gewone" mensen niet
begrijpen, gek vinden of afwijzen.
Zo zou het wel eens kunnen zijn dat
de woest hervormingsgezinde VPRO
nu juist aan een categorie van tech
nische, intellectuele en economische
stijgers het cachet geeft en de „hij-
zonderheid" die zij nodig hebben om
zich als nieuwe elite af te zetten te
gen een oudere categorie van de
middenklasse en tegen de arbeiders,
die dan ondertussen naar de Tros
kijken. Het zijn misschien niet zo
zeer de arbeiders die verburgerlij
ken, maar de inteligentsia die zich
vermeien in het aandragen van ge
distingeerde cultuurkost voor een
nieuwe elite". Aldus A. de Swaan in
„De Gids".
res met stads- en dorpsgezichten uit
Zuidwest-Nederland, antieke zilve
ren Russische hroches vam zilver,
goud en email, Zeeuwse sieraden,
een bijzonder interessante verzame
ling tabaks- en sigarettepijpen van
Engelse en Russische herkomst,
waaronder fraaie meerschuimen
exemplaren, wandkleden, serviezen,
kristallen tafelgerei, kunst- en ge
bruiksvoorwerpen in ivoor, oude ge
bruiksvoorwerpen uit berke- en
wortelnotehout en schildpad, Boed
dhabeelden. Kortom, te veel om op te
noemen, maar het betreft hier zon
der uitzondering authentieke stuk
ken die men eventueel nog door een
eigen expert kan na laten che
cken.
Zoals in de afdeling antiek werke
lijk voor elck wat wils te kijken en
te kopen valt, is dat niet minder het
geval met de beeldhouwwerken in
de tuin. Een keur van vooraanstaan
de Nederlandse beeldhouwers is
hier voornamelijk 'met kleiner, veel
al in brons of steen uitgevoerd werk
aanwezig. Wij denken hier aan de
uitstekende werken van Theo van
de Nahmer, Pieter Dhont, Hubert
van Lith, Job Goldenbelt (met het
meesterlijke beeld Meisje) ,J. W.
Radecker, Marius Andriessen en last
but not least Ad Braat zelf,om er
slechts enkele te noemen- In het
geheel kregen 87 beelden een op
stelling in de tuin en op andere
plekken rond het Burgerweeshuis.
Een tentoonstelling, die in zijn geva
rieerdheid en hoog niveau uren
kijkstof biedt en die men daarom in
geen geval mag missen.
Zoals ieder jaar is ook deze door
Ad en Thessa Braat met veel zorg
en liefde ingerichte expositie ook
ditmaal weer niets meer of minder
dan een magnifiek cultureel evene
ment voor iedereen. Te bezichtigen
tot 15 augustus aanstaande.
WILLEM ENZINCK.
eindredactie
henk egbers
w*. s,
;;=igij
I
f. JUii P
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG Veilig Verkeer
Nederland" (VVN) en de „Neder
landse Vereniging Bescherming
Voetgangers" (VBV) hebben allebei
het beste voor met de belangen van
het kind in de maalstroom van au
to's, brommers en fietsen, maar zit
ten elkaar flink in de haren. En
daar kunnen het kind en de ouders
niet mee gediend zijn.
Het blad de voetganger van de
VBV levert ernstige kritiek op de
door de VVN ontwikkelde „leer
voor kleuters in het verkeer". De
VVN krijgt drieeneenkwart miljoen
subsidie. De VBV nog twee ton.
maar volgend jaar niets meer. Dat
zit natuurlijk ook niet lekker.
Terwijl Nederland zich schaamt
voor het hoogste aantal kleuters die
jaarlijks in het verkeer omkomen,
geven VVN en VBV tegengestelde
adviezen om de kinderen te red
den.
De VBN: een kind beneden acht
jaar is nog niet rijp om zonder
toezicht veilig door het verkeer te
gaan (aldus prof. Sandels). VVN:
kleuters moeten wennen aan het
verkeer.
VBV: u gooit uw kind toch ook
niet in het water voor het kan
zwemmen? Waarom laat u het dan
zonder toezicht los in het verkeer?
VNV: zonder water leert een kind
niet zwemmen. Alleen in het ver
keer wordt verkeersgedrag ge
leerd.
VBV: laat uw kind niet voor het
achtste jaar zonder toezicht door het
verkeer gaan. VVN: laat uw kind
niet te jong door het verkeer
gaan.
VBV: geef hen een goede verkeers-
opvoeding, uw peuter aan de hand,
uw kleuter onder toezicht. VVN: het
kind wordt alsmaar aan het handje
gehouden. Het zal te laat een eigen
inzicht gaan verwerven.
VBV: het kind moet eerst een
zekere rijpheid krijgen, voordat het
veilig zonder toezicht kan gaan.
Maar die rijpheid groeit van binnen
uit en kan niet geforceerd worden
(prof. Sandels). VVN: maar de ver-
keerszekerheden liggen niet in die
regel, maar aan de andere verkeers
deelnemers.
VBV: zekerheid geven, veiligheid
voor alles is een steunpilaar voor de
verkeersopvoeding. Het voorzien
van de bedoeling van de ander in
het verkeer vereist jaren lange oefe
ning. Sommigen is dit verkeersge-
voel aangeboren, anderen kan het
slechts tot op zekere hoogte bijge
bracht worden. (Munsch).
VVN: leer hen gokken op de an
der, ze moeten een verkeersneus
knjgen, en dat kan alleen door op
straat bij te leren.
VBV: men moet een kind geduld
leren m het verkeer en zelfdiscipli
ne. Ouders overschatten hun kinde
ren veelal, (prof. Sandels). VVN:
men moet niet te voorzichtig zijn.
Ouders onderschatten hun kinderen
veelal xn hun mogelijkheden.
Volgens de VBV „draait Veilig
Verkeer Nederland alles om wat de
vereniginggebaseerd op weten
schappelijk onderzoek, propageert.
Een wreed spel", vindt VBV.
Maar voor de ongeruste ouders in
elk geval „ergens" verkeerde voor
lichting.
afl. 25
Ik heb het woord „groot" al vaak
gebruikt in dit verslag over de Ken
nedy's. Maar realistisch gezien heb
ben we geen waarlijk grote mannen
meer in deze wereld. Waar zijn ze
gebleven? Waar zijn de vooraan
staande regeerders, geleerden,
schrijvers, zelfs strategen? Waar
zijn de leiders die kunnen denken
en handelen? We hebben twee tragi
sche wereldoorlogen meegemaakt.
Het allerergste verlies in een oorlog
is niet in geld uit te drukken, maar
alleen in de dood van moedige, bril
jante, onmisbare mannen. Ik gebruik
het woord onmisbaar met opzet,
want de menselijke vooruitgang is
afhankelijk van uitzonderlijke man
nen. Er worden er niet veel geboren.
Er zijn er gevaarlijk weinig in ver
houding tot het toaal van de bevol
king. Maar ze zijn de leiders, zowel
in oorlog als in vrede, ze zijn de
dapperen, de vindingrijken, de dur-
venden en omdat zij aanvoerders
zijn in het gevecht hebben ze het
het hardst te verduren en vallen als
eersten.
Twee generaties lang heeft er in
de wereld op de een of andere
manier en op de een of andere
plaats oorlog gewoed, en iedere na
tie die daarbij betrokken is voelt de
gevolgen in het verlies van leiders
voelt ze in politieke zin maar ook
dn ieder ander aspect van het natio
nale leven.
We hebben bekwame, bruikbare
mannen die hun best doen, maar
geen mannen die groot genoeg zijn
om de pas aan te geven. Evenmin
kunnen we in de toekomst veel
verbetering verwachten, want de
potentiële leiders die overal ter we
reld op de slagvelden gesneuveld
zijn kunnen geen vaders meer wor
den van zonen als zijzelf- Die zonen
zullen nooit geboren worden. Het
zaad is voor altijd verloren ge
gaan.
Waar, zoals in het geval van John
en Robert Kennedy, er wel zoons
geboren zijn, weten we niet hoe ze
beïnvloed zullen worden door een
gewelddadige dood van hun vaders.
Angst en wrok zullen hen er mis
schien van weerhouden de Kenne-
dy-traditie van moed, voortreffelijk
heid, de wil om te winnen in stand
te houden. Als alleen rijkdom en
maatschappelijke positie overblijven
staat het te betwijfelen of de fami
lie haar tegenwoordige eenheid zal
kunnen handhaven. Evenals de fa
milie Bouvier, zal ze misschien uit
eenvallen waarbij een ieder zijn
eigen persoonlijke belangen najaagt,
onverschillig voor iets anders, tot de
familie ondergaat in de massa en als
zodanig niet meer bestaat.
Aan de andere kant bestaat de
mogelijkheid dat er enkelen, of mis
schien zelfs maar één met de vereis
te erfelijke factoren naar voren zul
len of zal komen, bezield door het
martelaarschap van ooms en vaders,
en zich opmaken hun plaats in de
tijd en de geschiedenis in te nemen.
Maar ze moeten de tijd krijgen om
op te groeien en tot rijpheid te
komen. Daar hebben ze recht op. De
afwezigheid van de vader zal voor
deze generatie haar uitwerking niet
missen.
Edward Kennedy's jeugd en zijn
eigen onrijpheid en besluiteloosheid
maken dat het vader-imago slechts
heel vaag kan zijn. De Kennedy-
vrouwen, beroofd van de mannen op
wie ze vertrouwden, blijven voor de
derde generatie over als duidelijke
symbolen van kracht.
Als Edward Kennedy zioh terugs
teekt zal hij misschien de tijd en de
energie vinden om de leiding van de
familie op zich te nemen en een
vader-imago op te bouwen dat sterk
genoeg is om de jonge generatie te
beïnvloeden. Maar is het mogelijk
dat alleen al het feit dat hij zich
terugtrekt voldoende is om het ima
go te verzwakken. Hoe moet moed
onder deze omstandigheden beschre
ven worden?
Joan en Ted hadden een groot
gezin willen hebben. „Groter dan
dat van Bobby", hebben ze eens
gezegd. Joan heeft twee miskramen
gehad en een poos leek het of ze
niet in staat zou zijn meer kinderen
te krijgen dan Kara en Teddy-
Ted had op minstens tien kinde
ren gehoopt. Maar daar is nu niet
veel kans meer op. Rose heeft me
toevertrouwd.dat ze het prettig zou
vinden als Ted zijn gezin beperkte.
„Als Bob naar mij geluisterd had",
zei ze, „zouden ze niet meer dan
acht of negen kinderen gekregen
hebben".
In de vroege herfst hebben we het
droeve nieuws gehoord dat Joan
weer een miskraam heeft gehad.
Het is onvermijdelijk dat Ted Ken
nedy zich zal afvragen of het onge
lukkige gebeuren bij Cape Cod zo
van invloed op zijn vrouw geweest
is dat het haar lichamelijk aangetast
heeft. Het medische antwoord is
vermoedelijk neen. Het lichaam
heeft zijn eigen functies. Andere
vrouwen die onder geestelijke span
ningen geleefd hebben brachten
niettemin gezonde kinderen ter we
reld. Maar bdj een gevoelige vrouw
zijn lichaam en geest nauw verbon
den, De geest heeft invloed op het
lichaam en het lichaam heeft in
vloed op de geest, Er is geen ant
woord voor de jonge echtgenoot. Hij
moet deze laatste ramp voegen bij
de andere die er aan voorafgegaan
zijn.
Laten we op dit punt gekomen
Joan Kennedy eens nader beschou
wen. Af en toe is ze in het nieuws,
maar ze heeft nog geen duidelijk
gezicht gekregen. Ze heeft jaren ge
leefd in de schaduw van Jacqueline
Onassis en is nog maar kort geleden
te voorschijn gekomen uit de scha
duw van Ethel Kennedy.
Haar naam is Virginia Joan Ben
nett en ze woonde met haar familie
in Bronxville, New York; een meis
je zo mooi en blond dat de New
York Daily News, toen ze in 1958
door Francis kardinaal Spellman
met de jonge Ted Kennedy in de
echt verbonden werd, de hele voor
pagina wijdde aan een foto van haar
met haar man- Ted Kennedy stu
deerde toen rechten aan de universi
teit van Virginia en het jonge paar
beleefde daar samen een gelukkige
tijd, tot hij afstudeerde en onder
dook in de politieke beslommerin
gen van de familie. Ze is een rusti
ge jonge vrouw, een zo begaafd
pianiste dat ze is voorgesteld voor
een gastoptreden ten bate van het
Boston Symphony Orchestra. Omdat
ze zo mooi is vergeten de mensen
dat ze ook intelligent is en in zekere
zin leergierig. Tijdens het laatste
jaar dat haar man studeerde volgde
zij cursussen in de sociologie en de
Amerikaanse geschiedenis.
Evenals de andere schoondochters
is ze een loyaal en toegewijd lid van
de familie, en een even toegewijde
vrouw en moeder. Het voornaamste
doel in haar leven is haar man en
kinderen gelukkig te maken en te
houden, en haar huis tot een pretti
ge omgeving te maken.
Haar kinderen gaan naar de Beau-
voir School en alles wat met de
school te maken heeft volgt ze op de
voet. Tussen twee haakjes: op
schooldagen wordt er thuis niet naai
de televisie gekeken en dat is een
regel waar beide ouders strak de
hand aan houden.
Zoals alle Kennedy-vrouwen is
Joan zeer godsdienstig. Godsdiensti
ge plichten, huishoudelijke plichten,
haar functie als bestuurslid van
Washington's National Symphony
Orchestra en haar verplichtingen als
de vrouw van een jonge senator
maken dat ze een druk leven heeft.
Ze gunt zich de tijd om met mensen
te praten als ze haar man op zijn
verkiezingstournees begeleidt. Ze
houdt niet van die tournees. Ze
zegt: „Als ik niet met Ted getrouwd
was zou ik thuis met mijn kinderen
een veel meer afgezonderd leven
leiden. Ik houd eeht niet van dit
soort dingen. Ik doe ze omdat ik
van Ted houd".
Een rijke geest, zo beschrijft een
vriendin haar, en daar kan aan wor
den toegevoegd 'dat ze volkomen
eerlijk is. Ze heeft bij gelegenheid
zelfs kritiek gehad op haar man, ze
heeft er bij hem op aangedrongen
soepeler zijn in de omgang en zijn
gedachten in een begrijpelijker taal
te uiten- In zekere zin lijkt ze op
haar schoonzuster Ethel ze is
innemend en gewoon. Maar Ethel
maakt gemakkelijker vrienden, ze is
speelser, levendiger, minder gereser
veerd.
(Wordt vervolgd)
Joan Kennedy in 1963. Jong,
mooi, blond.
