„SONSBEEK" GAAT NIET
DE PERKEN TE BUITEN
„Verdomme, waar je kijkt zie je Kennedy's"
Manifestatie volgens nieuwe opzet, maar met twijfelachtig resultaat
HEATH STEEDS
MINDER
POPULAIR
De Kennedy Vrouwen
door
PEARL S. BUCK
kunst
cultuur
KOLOSSAAL
FILMS
GRATIS
Dinsdag 22 juni 1971
ehouden.
Camping „International"
Nïeuwvliet. tel. 01171-233, te
huur v.a. 26-6 tot 10-7 een 4-
persoons caravan en van 24-7
tot 8-8 een 4-persoons huisje.
Vakantie diversen
VerWé sta-caravans zijn reeds
ou aj voor het seizoen 1972
verkocht, kunt hem dus ook
nu hestellen Oude prtjs???
in een VerWé sta-caravan zit
dat reeds allemaal Ingebouwd,
komt voordeliger uit snapt
Bekijk de VerWé sta-caravan
dan ook zeer goed. U kunt
toch nog die andere kopen
V- en S. Bovenstraat 53, Hoe
ven. Bubbeldaks trekkersten
ten vanaf t 72.50. bungalowten
ten vanaf f 398.- alle soorten
Kampeerartlkelen en tuinmeu
belen tevens diverse Inruilca-
ravans vanaf 1800.-. Financie
ring en verhuur tel. 01659-
457,
Lessen
10 autorijlessen voor 47,50,
vervolg- en losse lessen ƒ8,50
Autoriischoolcombinatie „De
Centrale" Breda: Haagdijk
141, tel. 30168.
(Van een onzer verslaggevers)
„Sonsbeek buiten de perken" is
begonnen. Niet geopend, want an
ders dan bij vorige gelegenheden
wordt er in het Arnhemse park
geen tentoonstelling gehouden,
maar een manifestatie. Kunste
naars werden uitgenodigd om
voor situaties ter plaatse iets te
ontwerpen dat in die gegeven si
tuatie een optimaal effect zou
hebben. Daarnaast omvat „Sons
beek buiten de perken" tal van
andere activiteiten in het park, in
het gemeentemuseum van Arn
hem en in tal van plaatsen van
Nederland.
Ons bepalend tot de objecten in
het park, moeten we bekennen dat
we niet geweldig onder de indruk
waren. De meeste kunstenaars komen
uit de groep van de Amerikaanse
'minimal art' en enkele van hun Ne
derlandse geestverwanten. Hun
werkwijze is bekend tot het aller
simpelste teruggebrachte vormenin
enorme formaten. Zij deden dat op
vorige tentoonstellingen in Den Haag
en Amsterdam, ze doen het precies
zo in Arnhem, zonder dat ér duidelijk
wordt waarom het object juist op de
plaats waar het terechtkwam een
speciale indruk zou maken.
Daar komt bij dat de heren 'zich er
soms erg gemakkelijk van af hebben
gemaakt. Dat geldt niet alleen voor
de Amerikanen, die niets anders de
den dan een krabbeltje afleveren
waarna Nederlandse constructeurs
aan de gang konden; het geldt bij
voorbeeld ook voor een man als Ca-
rel Visser, de Nederlander wiens
boeiende beeldvormen de laatste tijd
waren verschraald tot simpele roos-
terconstructies, eventueel van een
rooster-samenstel, verbonden door
verticale strips.
Visser is een der Nederlandse deel
nemers. Hij maakte een rooster en s-tn t Tï"r>T/~i
zo'n open kubusconstructie en liet die (tKAI IKï
in een boomgroepje plaatsen. Voor
ons een gebrek aan originaliteit, dan
wel bewijs van een laatdunkende
gemakzucht. Datzelfde kunnen we
zeggen van de Amerikanen. Bladen
tekende een wig die in „hout werd
uitgevoerd en 10 x 30 meter meet.
Een kolossaai ding inderdaad. Robert
Grosvernor maakte ook iets kolos
saals, een kielvorm van 7 meter,
maar die zit voor het grootste gedeel
te ingegraven. Donald Judd liet twee
enorme (7 x 7 m) vierkanten in elk
aar passen, Tony Smith maakte een
simpele, maar wel erg grote poort
en Ulrich Rueckriem liet een meta
len cirkel om een boom leggen.
Tot zover de grote en nogal saaie
zaken die weinig bezoekers tot op
winding zullen brengen. Werkelijk
aangepast aan de parksiituatie is een
constructie van Kenneth Snelcon.
Deze meet 35 meter, maar heeft een
wonderlijke lichtheid door haar open
werking en is werkelijk schitterend
gedacht boven een vijver. Echt mooi
is de kogel van André Volten. Ze be
staat uit twee geopende bollen, de
een binnen de ander, van geschuurd
roestvrij staal. De doorsnee ls ruim
drie meter, maar door het gepolijste
oppervlak en de geraffineerde plaat
sing heeft het iets van een flink uit
gevallen kleinood.
Erg goed in het terrein passend, en
ook wel grappig (er is verder niet
veel'grappigs) is de betonnen auto
van ca. acht meter lang van Wim
Schippers. Het grappige is dat het
op een afstand erg veel op een echte
auto lijkt en zijn absurditeit pas prijs
geeft als men dichterbij komt.
Grappig is ook de constructie die
wel het klapstuk van de manifestatie
zal worden: de tien meter lange trof
fel van Claes Oldenburg. Dat staat
natuurlijk mooi-gek, zo'n ding in een
gazonnetje geprikt. Maar toch lijkt er
iets misgegaan. Het ding is namelijk
te mooi uitgevoerd. In zijn blinkende
onbesmettelijkheid en volmaakte af
gewogenheid is het niet zo absurd als
de meeste Oldenburgheden. Men ziet
er ook de grote maat nauwelijks aan
af. Het werd kitsch.
Wellicht heeft Oldenburg het niet
zo bedoeld. Hij had de troffel aan
vankelijk anders getekend. De Neder
landse constructeur, die het moest
uitvoeren, wees hem er op dat een
steun die aan één kant was getekend
technisch gezien niet nodig was. Claes
vond dat zo mooi dat hij meende dat
die constructeur nu ook maar de
tekening voor het definitieve werk
moest maken. Sindsdien kan deze
man, R. van Hunnik, er prat op gaan
dat hij een echte Oldenburg heeft
ontworpen. Overigens: Claes is zo be
roemd dat hij als enige niet akkoord
kon gaan met het (1500,dollar)
honorarium dat alle anderen kregen.
De 10 meter lange troffel van Claes Oldenburg/R. van Hunnik, zoals het
in het park Sonsbeek te Arnhem staat opgesteld.
Er is meer in Sonsbeek: een com
municatiecentrum met telexen en een
experiment van de PTT een moge
lijkheid tot telefonisch vergaderen
met groepen tot tien mensen per ver
binding. Voorts een video-studio
waar geëxperimenteerd kan worden
met veelsoortige apparatuur, een dis
cussiecentrum en in de tuin van
het gemeentemuseum Arnhem een
filmpaviljoen waar non-stop gedraaid
wordt. Toen wij er vorige week wa
ren, draaide men films die niet om
aan te zien waren. Een van die films
is een ,,buiten-die-perken-object" van
de Leidse lakenhal, die ook ter plek
ke te zien is. Boezem deed er iets on
duidelijks met de Hooglandskerk en
Joes Odufré gaf daar een oninteres
sant verslag van.
Onze taak is te signaleren in hoe
verre een kunstgebeuren van belang
is en tevens u te informeren in hoe
verre het wenselijk is er zelf kennis
van te nemen. Wat het eerste betreft:
een belang is er wel degelijk. Sons
beek kreeg een totaal nieuwe opzet,
waarbij moedig vrij baan gegeven
werd aan experimentele kunst. Wij
vinden die opzet niet geslaagd, maar
juichen het experiment toe en vinden
derhalve niet dat, zoals sommigen al
zeggen, „Sonsbeek alle perken te
buiten gaat".
meentemuseum dat een belangrijk
deel van de Kröller-Möllercolleetie
huisvest.
De vrije toegang impliceert niet
dat de manifestatie „goedkoop" is. Ze
kost rond een miljoen gulden, voor
het grootste gedeelte opgebracht uit
overheidssubsidies en krachtig ge
steund door het bedrijfsleven. De
BBK is boos om dat miljoen voor een
„prestige-object". Zelfs als we menen
dat „Sonsbeek buiten de perken" als
geheel niet geslaagd is (om de term
„mislukt" niet te gebruiken) blijven
we geloven in het experiment waar
van men tot 15 augustus kennis kan
nemen.
Vg.
Een „ingepakte kust", een van de kunstwerken die in het Arnhemse gemeentemuseum op het filmdoek ge
toond wordt. De Bulgaar Christo, die in de V.S. woont, heeft (in 1969) letterlijk een stuk van de Australische kust
(nabij Sydney) in enorme lappen plastic ingepakt.
De vraag of de manifestatie een fijn
kijkspel biedt, hebben we hiermee
eigenlijk tevens beantwoord. Inge-
voerden in de allernieuwste kunst
zullen er weinig nieuws vinden. An
deren zullen er zich wellicht ergeren
om veel wat onzinnig lijkt. Een vrien
delijke bijkomstigheid is wel dat men
gratis toegang heeft tot het park en
tot het filmpaviljoen. Vrije toegang
overigens ook tot het Arnhemse ge-
„Observatorium", een project van staal, beton, hout en grond. Maker:
Robert Morris. Dit kunstwerk staat in Santpoort (Velsen) en is een van
de projecten die buiten het Sonsbeekpark her en der in het land worden
tentoongesteld.
(Van onze correspondent)
LONDEN. Edward Heath' eerste
verjaardag als conservatieve premier
is overschaduwd door de voor zijn
partij niet bijzonder gunstige uitslag
van een tussentijdse verkiezing, die
plaatsvond in het district Heyes en
Harlington. Labourkandidaat Neville
Sandelson werd er gekozen met een
meerderheid van 15.827 stemmen. In
de algemene verkiezingen van precies
een jaar geleden bemachtigde Labour
de Lagerhuiszetel van Heyes en Har
lington met een meerderheid van
5464 stemmen.
De nieuwe socialistische triomf is
een onrustwekkend verschijnsel voor
de regering-Heath, die haar eerste
verjaardag liever op een prettiger ma
nier gevierd zou hebben. Waarnemers
beschouwen de uitslag als een zware
psychologische tegenslag voor pre
mier Heath en zijn medewerkers, die
voortdurend meer af te rekenen krij
gen met een ernstig gebrek aan popu
lariteit. Toen de conservatieven een
jaar geleden op verrassende wijze aan
het bewind kwamen, koesterden vele
Britten optimistische verwachtingen
ten aanzien van de toekomst. In de
meeste opzichten zijn zij bedrogen
uitgekomen.
Aan de vooravond van de verkie
zing beweerde Edward Heath: „Wij
kunnen de uitgaven en de prijzen
omlaag houden. Met prijzen trager
omhoog te laten gaan en minder
werkloosheid, zullen wij een gunstig
klimaat scheppen voor de hervorming
van de industriële betrekkingen."
Heath kwam aan het bewind, maar
het leven van de Britten werd er niet
beter op. De kosten van het levens
onderhoud gingen angstwekkend de
hoogte in en voortdurend meer ar
beiders verloren hun baan. Een jaar
later, begin juni 1971, verklaarde
Heath' minister van landbouw James
Prior, toen hij in een radio-interview
aan de tand gevoeld werd, over de
prijsstijging van 8,5 procent sinds juni
1970: „Ik geloof niet, dat de mensen
onze verkiezingspropaganda inzake
de prijzen ernstig opgevat hebben. De
huisvrouwen waren verstandig ge
noeg om te beseffen, dat Wij de prij
zen zo maar niet in een handomdraai
konden verlagen."
Eind april j.l. zaten ongeveer 800.000
Britten zonder broodwinning. Het
grootste aantal werklozen sinds der
tig jaar. De huidige crisis in de Schot
se scheepstimmerwerven zal vermoe
delijk de werkloosheid nog ernstiger
doen toenemen. In kringen van de
Labourpartij en van de vakbonden
wordt gezegd, dat de regering-Heath
met opzet honderdduizenden Britten
zonder werk wil zetten om de infla
tie, die de economie blijft ondermij
nen, tegen te gaan.
De Britse arbeiders hebben onge
twijfeld een kordate aanpak nodig,
maar als de regering-Heath medicij
nen blijft gebruiken waarmee zij niet
alleen de arbeidende klasse maar ook
de industriëlen tegen zich in het har
nas jaagt, dan zou haar toekomst zeer
onzeker kunnen worden. De regering
weigert toe te geven als de arbeiders
hoge looneisen stellen, maar sommige
industrieën zien geen andere uitweg
dan te betalen wat de werkende mas
sa, die toch ook gebukt gaat onder de
gevolgen van de internationale infla
tie, met de grootst mogelijke nadruk
vraagt. Andere firma's gaan bankroet
en de regering, die zegt dat de Britse
industrie op haar eigen benen moet
leren staan, Weigert ze te helpen.
Premier Heath wil, dat de houding
van de Britten verandert. Ze moeten
harder werken en tevreden zijn met
het loon dat ze ervoor betaald krij
gen. Ondertussen sluit Heath zich op
in zijn ivoren toren. Hij is arrogant,
hooghartig en volksvreemd en wordt
door niemand op de handen gedragen.
Zal hij op die manier zijn land van
de economische ondergang redden en
het betere Groot-Brittannië bouwen
dat hij voor zijn verkiezing tot pre
mier beloofd heeft?
De meeste waarnemers durven het
betwijfelen.
Ik vraag me af of ik te veel
nadruk heb gelegd op de zachtmoe
digheid van Rose Kennedy. Heb
ik zachtmoedigheid verwisseld met
het vermogen om te aanvaarden? En
wat is de oorsprong van dat vermo
gen om het onafwendbare, te aan
vaarden? Ik geloof dat Rose Kenne
dy iin het bestaan van God gelooft;
in een wijze, alwetende, alles-orde-
nende God. Na de meest recente
tragedie die de familie getroffen
heeft, de tragedie die de jongste
zoon, senator Edward M Kennedy
trof. heeft Rose Kennedy die haai
tachtigste jaar nadert verklaard;
„Dit leven is goed. God legt ons
geien kruis op dat te zwaar is om te
dragen...de manier waarop je het
draagt is het belangrijkst, niet de
gebeurtenissen zelf...ik weet zeker
dat Ted dit te boven zal komen".
Enkele dagen na Kathleen's be
grafenis hervatte Rose haar gebrui
kelijke programma: om zeven uur 's
morgens de mis in die kerk van Sr.-
Franciscus Xaverius in Ilyannis,
ontbijt met haar man, om twaalf uur
een duik in haar zwembad of in
Nantucket Sound, 's middags golf.
haar drukke correspondentie, haar
werk voor de geestelijk gehandicap
ten, haar lectuur, de -uren samen
met haar man.
Onder haar kalme terughoudend
heid schuilt iets dat helemaal niet
zachtmoedig is, iets fel vastbera
dens, iets volkomen beheersts, iets
spijkerhards. Ze heeft geleerd het
hoofd te bieden aan de omstandighe
den.
De Kennedy-clan sloo' de gelede
ren en wendde zich tot, de volgend*
zoon, John Fitzgerald Kennedy.
Wilde de volgende zoon na de
dood van zijn broer diens plaats in
de wedloop,, om het presidentschap
eigenlijk wel innemen'' Ik persoon
lijk betwijfel het. Hij had al boeken
gepubliceerd Hij leek goede ideeën
over politiek te hebben Hij begon
/.ich te ontworstelen aan de jungle
van een leven dat nu eenmaal on
vermijdelijk is in grote families. De
Kennedy-.,jungle" was zo dicht, zo
gesloten, dat Eunice Stw.ver eens
gezegd heeft dat het opmerkelijk
was dat ze een van allen ooit ge
trouwd raakten, zo drui? als ze het
hadden met elkaara activiteiten.
Joseph Patrick zelf heef: tegen
een journalist gezegd: „Ik heb Jac«
in de politiek gebracht: dat heb ik
gedaan. Ik heb tegen hem gezegd
dat Joe dood was en dat het daarom
zijn verantwoordelijkheid was om in
de politiek te gaan. Hij voelde er
niets voor. Hij vond dat hij er de
bekwaamheid niet voor had en dat
vindt htij nog steeds. Maar ik neb
hem gezegd dat het moest"
Ik vraag me af of Jack Kennedy
ooit gedroomd heeft van een ander
leven misschien een rustiger leven,
met boeken en vrienden en een
gezin, van een lang leven en een
rustige oude dag. De dood is alleen
droevig als hij de jongeren weg
neemt. En zijn jonge vrouw, .Jacque
line? Zou zij als vrouw gelukkiger
geweest zijn dan nu, als de vrouw
van een van de rijkste mannen tor
wereld, een man die zo veel ouder
is dan zij zelf?
De opkomst van de tweede zoon
had een snel verloop. Hij werd ge
noemd voor de functie van gouver
neur van Massachusetts Maar voor
de vader was dat niet rechtstreeks
genoeg. Hij kwam tot de conclusie
dat Jack's pad naar het Witte Huis
via de Senaat moest leiden. Hij was
al lid van het Congres. Om senator
te worden moest hij de plaats inne
men van Henry Cabot Lodge jr.
Hij begon met zich in de hele
staat bekendheid te verwerven door
overal te verschijnen. De volgende
drie jaar was hij niet te verslaan.
Zijn hele familie stond achter hem-
Grootheid blijkt als uit een tragedie
Iets nieuws ontstaat.
Het symbool van de fenix die uit
zijn as verrijst maar duidelijk door
vuur geschapen is wint aan beteke
nis naarmate men er meer over
nadenkt. Een waarlijk grote familie
trotseert de tragedies waardoor ze
getroffen wordt. De klap komt aan,
wordt geïncasseerd, opgevangen, en
omgezet in nieuwe energie. Kleinere
mensen kunnen die omzetting niet
bezitten. Trotsering is gebaseerd op
woede, en alleen de sterken kunnen
voldoende woede opbrengen om
zelfs de goden te trotseren. De Ken
nedy's zijn sterk genoeg om te aan
vaarden, sterk genoeg om zich
kwaad te maken, sterk genoeg om
hun woede te gebruiken om een
nieuwe stap te zetten naar hun on
veranderlijk doel, het verkrijgen
van macht.
Als ik de individuen van deze
verbazingwekkende familie bezie
merk ik dat macht altijd hun onver
anderlijk doel geweest is Het gaat
hun niet om wat met macht bereikl
kan worden. De Kennedy's waren er
eerlijk van overtuigd dat ze niet
zelfzuchtig waren, dat ze in staaf
waren hun macht alleen ten goede
aan te wenden en dat ze daarom
moreel verplicht waren te proberen
macht te verkrijgen en uit te oefe
nen. De vader van het gezin geloofde
in deze filosofie en voedde zijn
zoons er in op. Ei] was echter prak
tisch genoeg ingesteld om te weten
dat in de Verenigde Staten geld de
basis van macht is. Daarom wijdde
hij zich aam liet vergaren van zoveel
mogelijk geld. Hij leerde zijn zoons
hoe ze geld moesten gebruiken. Hij
werkte om hun het geld te verschaf
fen dat ze als werktuig konden ge
bruiken om macht te verkrijgen. In
niet-democratisehe landen doen de
kanonnen het werk. en dictators ko
men door middel van wapens aan de
macht. Maar in democratische lan
den is geld onontbeerlijk om macht
te verkrijgen.
Toen John F- Kennedv op het
tapijt verscheen bezat de familie
meer dam genoeg geld: miljoenen
dollars, en miljoenen in het ver
schiet. Josepn P. Kennedy was ver
moedelijk de rijkste self-made man
ter wereld.
Toen het plan om John aan de
macht te brengen eenmaal was op
gesteld, schaarde de hele familie
zich er achter. Hoéwe! er in het
land een pro-F,isenhower beweging
in opkomst was, kondigde John
Kennedy aan dat hij zich kandidaat
stelde voor de senaatszetel van Mas
sachusetts.
„Als je Lodge verslagen hebt, is
het belangrijkste achter de rug", zei
zijn vader. „Waarom zou je iets
minders proberen?" Het was een
nagalm van de oude strijdleuze:
„Als je wilt spelen, speel dan om te
winnen en win als '■erste"
De hele familie gaf gehoor aan die
kreet. De vrouwen volgden zoals
gewoonlijk hun mannen zonder
voorbehoud. Er waren „Kennedy-
theeuurtjes" en „Koffie met de
Kennedy's" en Kennedy-dochters
gingen van huis tot huis, frisse jon
ge meisjes, knap om te zien, met de
zelfverzekerde opgewektheid die
kenmerkend is voor een familie die
zeker is van eigen positie.
Zelfs de moeder, Rose Kennedy
nam deel aan de campagne en het
was niet alleen als moeder, maar
ook als ambassadeursvrouw en als
dochter van eer, politicus uit Boston
dat ze de Italiaanse vrouwen en
moeders bezocht, en ze kon met hen
in het Italiaans spreken Kortom, de
Kennedy's waren overal, tot onge
noegen van hun tegenstanders.
„Verdomme nos toe. waar je ook
kijkt zie je een Kennedy", heeft
iemand gejammerd.
Twee andere kanten van de cam
pagne maakten echter nog meer in
druk op me dan het slagen er van
Ten eerste de kracht om ergens
overheen te komen van een familie
met een goede achtergrond. Indivi
dueel noch te zamen konden ze ver
slagen worden. Als een van de fami
lieleden sterft sluiten de anderen
zich nog dichter dan tevoren aaneen
en onmiddellijk wordt het gestelde
doel nog naarstiger nagestreefd dan
tevoren.
Ten tweede ligt de geheime
kracht van dergelijke families in
hun vermogen hun krachten te bun
delen tot éen enkele voortstuwende
factor om het doel te bereiken- Na
tuurlijk kent een dermate grote fa
milie haar verdeeldheid, haar ruzie
tjes, haar onderlinge vooroordelen,
haar persoonlijke voorkeuren. Maar
daar weet de wereld niets van. De
grote faimilie is altijd een gesloten
gemeenschap. Te zamen houden ze
stand en zullen ze stand blijven
houden. Als er op zekere dag mis
schien nog maar twee leden over
zullen zijn zullen die naast elkaar
stand houden. Deze loyaliteit is het
geheim van de kracht van een grote
familie en de Kennedy's kennen dat
geheim. Als bet op de nieuwe gene
ratie kan worden overgebracht zal
de faimilie Kennedy nog vele jaren
macht in Amerika blijven uitoefe
nen.
(Wordt vervolgd.)
„Verdomme, waar je kijkt zie je Kennedy's," zuchtte een Bostonse
Republikem. John (nu eerste der Kennedy's) op verkiezingstoernee met broer
Robert.