Grootgrondbezit
meer last dan lust
In 20 minuten naar
liet dak van Europa
MOEITELOOS DE GOTTHARD OP
Vereniging tot behoud van natuurmonumenten
|ziet het einde van de moeilijkheden nog niet komen
Armoede
binnenland
buitenland
Skiën tot in de zomer
Van stenen naar
elektrische tijdperk
Alternatief
Protest
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM. Eerst gingen we Dijna failliet aan de aankoop
|van landgoederen en natuurgebieden, daarna gingen we bijna failliet
|aan het beheer van de gekochte gronden. Er waren grote tekorten,
Iongeveer 75 gulden per hectare moesten en moeten we bijpassen om
jos gronden goed te beheren. We stevenden regelrecht op een faillisse-
■ment af. We moesten met hangende pootjes naar de regering om
Inaast de aankoopsubsidie ook een bijdrage te krijgen in het beheer
|van de objecten."
Iv ,H/ Gorter, directeur van de
I ereniging tot Behoud van Natuur
monumenten ziet echter het einde
an de moeilijkheden nog niet ko-
ei>- ..Iedere aankoop van een land-
Isoed ot van een natuurgebied ver-
I oogt het exploitatietekort. Voor de
rwtikoop zelf krijgen we vijftig pro-
J nt subsidie van het rijk en vijftig
fo r11' van c'e provincies, behalve
1 Polderland, waar gemeenten en
Mvincie ieder 25 procent bijdragen
v!?or ''et beheer kan via allerlei
i Scluigen beschikt worden over
IJ 1.7 miljoen gulden,
t Umdat echter het aantal landgoe-
L.le" dat te koop wordt aangeboden
jP Sroter wordt en er geen an-
i re kopers zijn dan onze vereni-
[?S zullen de subsidies ook steeds
?'el moeten worden. Gelukkig is
in het verleden ook gebeurd,
Af dat zal in de toekomst ook
oeten gebeuren. Want zoals de
j,, nu ligt zijn we nog niet gered,
jZ1W nog steeds tekorten. Er is
fAr bij de regering veel begrip
ffw deze noodsituatie".
Inet grote knelpunt bij de finan-
ribg van de aankoop en de in-
«ndhouding van landgoederen en
«tuurgebieden doen zich voor op
ovinciaal niveau. De heer Gorter:
provincies als Overijssel, Gelder-
a*d en Drenile zijn rijk gezegend
met natuurgebieden en landgoede
ren. In deze provincies wonen ech
ter in verhouding tot de rest van de
provincies maar weinig mensen, zo
dat ook de begrotingen soms niet
ruimer zijn dan die van een grote
stad in het westen van het land.
Omdat nu juist in de provincies
met een relatief kleine begroting
veel landgoederen moeten worden
aangekocht, zijn de lasten eigenlijk
wat ongelijk verdeeld. In sommige
provincies (Overijssel) dreigt het
ook spaak te lopen, vooral wanneer
er grote objecten moeten worden
aangekocht. De provinciale stichtin
gen voor natuurbescherming zoals
het Overijssels landschap en het
Gelders landschap moeten dan ook
herhaaldelijk bij de provincies aan
kloppen om geld", aldus de heer
Gorter.
Aanleiding tot de regelingen zoals
ze nu zijn, was de situatie van een
paar jaar geleden toen het in alle
provincies begon te knijpen. De
laatste jaren bestond er een steeds
groeiende stroom van aanbiedingen
van landgoederen, die te koop wa
ren. Er moest dan ook op dat mo
ment ingegrepen worden.
„Met een regeling die over 25 jaar
van kracht zou worden, waren we
niet gebaat", zegt de heer Gorter,
„Er is toen een regeling met de
regering uit de bus gekomen die
wat vreemd aandoet, maar toch voor
meer geldmiddelen zorgde. Voor het
rijkssubsidiebedrag (vijftig procent)
kon de Vereniging tot Behoud van
Natuurmonumenten een lening aan
gaan waarvoor dan het rijk de rente
en aflossing op zich zou nemen. Op
die manier komen de lasten op de
schouders van het nageslacht, dat
ook de vruchten zal plukken van
wat er nu gebeurt aan natuurbe
scherming. Ook provincies konden
aan deze leen-füianciering deelne
men, maar veel provincies gaven de
subsidies liever a fonds perdu, zo
lang het nog kan. Op die manier
hebben we het vorig jaar kunnen
redden", aldus de heer Gorter.
Met het aankoopsubsidiebeleid
was de vereniging echter niet gered.
De kosten van onderhoud van de
terreinen was ook bijna een van de
oorzaken geweest voor een bankroet.
De heer Gorter: „Wij zijn op het
ogenblik de grootste particuliere
grondeigenaar in Nederland. We
hebben ongeveer 25.000 hectare,
verdeeld over honderd objecten.
Particulieren, vooral de jongeren
hebben geen behoefte meer aan een
landgoed. Bij een onderzoek dat we
tien jaar geleden hebben gehouden,
bleek dat er sommige landgoedeige
naren waren, die zich alles moesten
ontzeggen om de kosten van hun
landgoed te kunnen betalen. Soms
waren het zelfs schrijnende gevallen
van armoede. Het is voor een par
ticulier beslist niet meer op te bren
gen. Aan de ene kant verbieden wij
namelijk deze mensen om ook maar
iets te doen aan inkomsten te beko
(Van een onzer verslaggeefsters)
URSERN Boven op de Gotthard vriest het dat het kraakt Niet
alleen de kou, de hoogte van 3000 meter en de gapende diepten doen
mij huiveren, maar ook de spanning van 20 minuten zweven in de
cabine naar boven. Wie is ei nu nog bang in zo'n hangend tram
wagentje Duizenden en nog eens duizenden wintersooi ters en toe
risten gaan er dagelijks mee op en neer Ja, maar niet op hun dooie
eentje met alleen maar een sportief, knap jong meisje als wagen
bestuurder.
Haar ogen lachen boven de ge
bruinde wangen. Aan het wollen
mutsje boven één oor, bungelt een
vrolijke pompon. In het modieus
broekpak met zwierige cape kon zij
een toeriste zijn. Maar dat mooie
hoofdje bergt een hoeveelheid exac
te kennis over zweefbaan en berg-
massief om eerbied voor te hebben.
Dat mag ook wel, want zij is direc
tie-secretaresse van de Gotthard-
Lufhtseilbahn.
Zij brengt mij naar het „dak van
Europa". Stap maar in. En opeens
krijg ik angstige belangstelling voor
alles wat bij een gewone bestuurder
al vanzelfsprekens is: het telefone
ren, de belsignalen, het wachten, de
halte bij het tussenstation, het op
nieuw stijgen, het verdwijnen in
nevels, de steile rotswanden, het
uitzien over meer en meer bergen,
de wijkende horizon en in het dal
Andermatt dat nu past in een hand
palm.
De Gemsstock is het eindpunt
waar ik nu sta te bibberen, bang in
de plaats van trots op een vrouw
zoals de nieuwe maatschappij die
toch wil hebben: zij kan (voor een
keertje) met charme dit specifiek
en verantwoordelijk mannenwerk
doen! De Gemsstock is niet de hoog
ste piek van het massief, er is er
één van 50 meter hoger. Maar deze
top ligt zo centraal als een draaipunt
waarom heen alle grote en kleine
bergen met hun gletschers en meren
harmonisch groeperen, dat men zich
waarlijk op „de berg van het mid
den" voelt.
Dit midden is ook het punt van
weer- en waterscheiding. Hier vech
ten de winden, fluit de föhn en
stuiten de wolken. De mensen heb
ben er een harde kop van gekregen,
het weer maakt ze agressief en ex
plosief.
Het water stroomt naar alle kan
ten omlaag, zoals Schiller in zijn
berglied zingt:
Vier stromen bruisen omlaag in
het veld,
Hun bron is eeuwig verborgen.
Zij stromen naar alle vier wegen
der wereld,
Naeht, avond en middag en mor-gen.
Er is gelukkig een balustrade om
me aan- vast te houden als mijn
gids het uitzicht namen geeft. Pas
sinds deze zweefbaan is aangelegd,
staat eindelijk vast dat er 600 berg
toppen te tellen zijn tot 150 km. in
het rond. Tevoren hadden koene
klimmers telkens verschillende ge
tallen genoemd omdat het zicht nu
eenmaal niet altijd gelijk is.
Vanaf november, maar juist vooral
in het voorjaar tot eind juni toe zijn
hier prachtige ski-afdalingen te ma
ken. „Moeilijke en gemakkelijke"
stelt het lieve kind gerust. Halver
wege onze klim, zagen we bij het
tussenstation Gurschen de meeste
skiërs en, op het restaurant-terras,
de zonaanbidders. Hierboven zie ik
soms zo'n glijdend figuurtje heel
alleen achter een bergkam verdwij
nen.... daar komt hij een eind ver
der weer te voorschijn. „Bang?
Waarvoor? Er skiën toch altijd méér
mensen!" Zelf is zij even dol op
skiën als op zomerse bergtochten die
de toerist met gidsen maken kan.
Ter geruststelling laat het meisje
de eerste-hulp-post zien, waar per
manent een wachter zit naast zijn
ski's, transportslee, telefoon, walkie-
talkie en alles wat bij een ongeval
nodig kan zijn. De pisten zijn in
perfecte conditie. Dagelijks worden
ze door patrouilles gecontroleerd.
Machines rijden voortdurend af en
aan om het dek glad te houden. La
winegevaar wordt bedwongen, soms
schieten patronen de sneeuwmassa's
uiteen.
Het hart van de zweefbaan klopt
in het machinehuis waar het meisje
de weg kent en de werking begrijpt.
Maar technische uitleg is aan mij
niet besteed. Ik ben blij te horen
dat de twee kabels van 36 milimeter
dik, sterkt genoeg zijn om een cabi
ne vol mensen te dragen en zelfs
beproefd zijn met een last van 130
ton. Dat wegen wij samen niet, zelfs
niet met de gondel erbij. Som lijk je
in dat trammetje loodrecht omhoog
te gaan in werkelijkheid is
88y2% het maximum. Bij stroomuit-
val kan een noodinstallatie de gon
del toch (langzamer) naar het stati
on terugbrengen. Het tweede traject
is, vanwege het zwaar begaanbare
gebied, uitgerust met een hulpkabel
waarlangs een aankoppelbare red-
dinigsgordeil kan glijden, zodat pas
sagiers in een geblokkeerde cabine
veilig binnengehaald worden. Dat
weet ik tenminste voor de terug
weg!
Ursem, het hoogdal langs de Got
thard, is een grote verkeersweg ge
weest sinds oeroude tijden. Niet een
vergeeld document, maar een pijl
punt uit het stenen tijdperk die
gevonden werd bij het aanleggen
van de nieuwe verkeersweg, levert
het bewijs!
Tot honderd jaar geleden verander
de aan de oude bergpaden nauwe
lijks iets. Maar toen reed de roman
tische postkoets voor het eerst dit
sprookjesachtige gebied binnen. De
beroemde postillon-route van Brig
over Andermatt naar Disentis volg
de de diepe kerf die zo duidelijk
zichtbaar op de kaart het Alpenland
Oost-West doorsnijdt. Het kostte 17
uur rijden, overnachten in Ander
matt, 5 maal paarden verwisselen,
De 8 reizigers per koets dankten de
hemel heelhuids in het lage dal te
arriveren, waar de aankomst vreug
de en voordeel bracht.
In 1779 trok de dertigjarige Goe
the omstreeks half november met
hertog Karl August von Weimar en
een dienaar het dal door om te voet
over de Furkapas de Gotthard te
bereiken, „in een gruwelijke, onon
derbroken met sneeuw bedekte ber
gen woestenij, wetend dat er drie
uur achter ons en drie uur voor ons
geen levende ziel te bekennen was".
Zijn gidsen, „sterk en moedig als
paarden" vertelden dat zij 's winters
deze tocht herhaaldelijk maakten
om geitevellen uit Wallis als han
delswaar naar de Gotthard te bren
gen.
Tot in die tijd konden de bewo
ners van hoge bergtoppen hun do
den in de winter niet begraven,
Maar moesten ze naar de Hochalp
brengen om ze te laten bevriezen.
Pas in de lente had een begrafenis
plaats, een tocht die wel twee maan
den kon duren, vooral wanneer op
de terugweg varkens voor de leven
den werden meegevoerd!
De spoorwegen die enerzijds voor
deel brachten, beroofden anderzijds
hele groepen van hun bloeiende
welstand zodat in de bergen veran
kerde bewoners zich losrukten van
hun Heimat en naar Amerika emi
greerden. Als zij het even hadden
kunnen uitzingenOngekende
welvaart bracht immers de skisport
die omstreeks de eeuwwisseling
wortel schoot in de Alpen. Méér
spoorwegen doorsneden het berg
land, sloten aan op andere netten,
ski-liften maakten het de sportlief
hebber gemakkelijk. Het Urserndal
is nu tegelijkertijd knooppunt van
Alpenstraten en wintersportgebied
van belang.
Vandaag rijdt de rode trein van
de Furka-Oberalp Bahn die oude
postkoetsroute in twee uur en
geeft een overdonderend schouw
spel waarin uitzicht op hoogten en
diepten, water en woud, volks
culturen met eigen talen zijn sa
mengeperst. En 9 maal per dag
kun je met 40 mensen tegelijk in
20 minuten boven op de Gotthard
komen.
men van hun goed, en aan de ande
re karat moeten we dan, als het
helemaal niet meer gaat, dit goed
kopen.
Wij zitten echter met dezelfde
moeilijkheden als deze particuliere
eigenaren. Grondprijzen stijgen,
houitprijzen zijn niet hoog en wie
wil er nog in zo'n tochtig groot
landhuis wonen behoudens een en
kele excentriekeling?"
De heer Gorter ziet dan ook in
het beheer van de aangekochte
gronden de grootste moeilijkheden
ontstaan. Ieder aangekocht stuk
grond doet het exploitatietekort stij
gen. De bijdrageregeling in de be
heerskosten is weliswaar aanzienlijk
verruimd, maar deze zal steeds rui
mer moeten worden.
Een ander probleem voor de
Stichting tot Behoud van Natuurmo
numenten zijn de voortdurende aan
vallen die gedaan worden op het
landschap en het milieu. Van een
stichting die alleen aankopen en be
heer van landgoederen en natuurge
bieden verzorgde, van mensen die
versleten werden voor „gekke na
tuurliefhebbers", is de vereniging
uitgegroeid tot een organisatie die
bij alles wat met natuur te maken
heeft haar stem laat horen.
„Wij zijn een fabriek van alterna
tieven", zegt de heer Gorter, die
wanneer het over de stem van de
natuurbeschermers gaat in milieuza
ken, praat namens de Contactcom
missie Natuur en Landschapsbe-
scherminig. Bijvoorbeeld bij de be
vestiging van een nieuwe energie
centrale aan het Ketelmeer bij
Kampen heeft deze commissie met
kracht geprotesteerd tegen de plan
nen. En niet alleen werd er gepro
testeerd, maar er worden alternatie
ven geboden. „Dat moeten we wel
doen, want alleen maar zeggen dat
je het er niet mee eens bent, is
natuurlijk erg zwak.
Wij hebben een andere vestiigings
plaats voorgesteld, en onze bezwa
ren worden gelukkig serieus over
wogen. Wij staan echter wel met
beide benen op de grond. Energie
centrales zijn nodig, maar wij zullen
alles doen om ze daar te krijgen,
waar ze het minste gevaar opleve
ren. De huidige plannen van IJsse)-
centrale vallen bij ons dan ook niet
in goede aarde. Wij hadden hem
liever verplaatst gezien in de rich
ting vain Oostelij k-Flevoland of de
Noord-Oostpolder", aldus de heer
Gorter.
Een gunstig neveneffect van het
verkondigen van bezwaren tegen
Vereniging tot behoud van natuurmonumenten: Veel financiële problemen om natuurreservaten te behouden.
bijvoorbeeld de IJsselcentrale is de
sterk groeiende belangstelling voor
de Vereniging tot Behoud van Na
tuurmonumenten.
De heer Gorter: „We hebben veel
sympathie gewonnen door ons optre
den. Neem bijvoorbeeld de kwestie
van de voorgenomen vestiging van
Progil bij Amsterdam, dat ging lou
ter en alleen fiiet door, omdat de
Amsterdammers luid geprotesteerd
hebben. Ook in Amerika heeft de
publieke opinie veel bereikt met
protesten tegen aanslagen op natuur
gebieden. Enkele grote projeoten,
zoals een stuwmeer in Alaska en de
aanleg van een groot vliegveld in
Florida, dat nota bene al gedeelte
lijk klaar was, zijn helemaal van de
baan. Nee, wij zijn zeer blij met de
steun van de publieke opinie. Ons
ledenaantal, vijf jaar geleden nog
maar 50.000 is hierdoor gestegen tot
103.000".
„Onze protesten krijgen ook een
veel beter gehoor dan enige jaren
geleden. Milieubeheersing is een
zaak geworden die iedereen aangaat,
en niet alleen een groep van enthou
siaste natuurbeschermers".
Aan het slot van het gesprek
zegt de heer Gorter: „Oh ja, als
u toch wat gaat schrijven over dit
soort zaken, kunt u misschien ook
nog even vermelden dat de plan
nen die de gemeente Deventer
voo: haar uitbreiding heeft, ons
ook helemaal niet lekker zitten.
Het Ijjkt wel of de nieuwe woon
wijken midden in de natuurgebie
den geplaatst gaan worden, want
die zijn er nogal wat rond Deven
ter Over die annexering van Die
penveen willen wij het helemaal
niet hebben, maar dat Deventer
moet uitbreiden in de richting
van dezt mooie gebieden gaat ons
aan het hart. We zullen daar ook
zeker tegen protesteren."
HHHH
