OUT
N.V.
ts
LOON
retaresse
MBO heeft nieuw huis
jttk
MICHELANGELO ALS ROMANFIGUUR
Computer-tijdperk: gevaar of zegen?
JIZEN
tehuis
Wie heeft de
verant
woording
kunst
cultuur
l
Kunst
en
keur
Abortus
en
cultuur
Open
huis
lied
Woning
als
hotel
Tijd
in
beeld
onderkind
Controle
VRIJDAG 12 FEBRUARI 1971
r architektuur van
e, luxe afgewerkte
in het plan
met open
kap en aansluiting
Badkamer met
afels.
erdieping. Vloeren
nertegels.
tkele
jle huis.
106.verwoont u
nciering mogelijk.
V.
lat 4, Amsterdam
ok na kantoortijd,
s grijze bouwkeet
rk). Tel. 01420-4846 I
van het diploma
■ijs.
wonnen op ons
sche Dienst, tel.
r L. J. Bodelier;
^JBURG
TEL. 01834-548-425
i gestoorde bejaarden)
1971 van ons nieuwe
alsmede diploma
n.
ektie, van Baerleplant-
Negan kandidaten hebben zich ge
meld voor het Nationaal Vioolcon
cours, dat op 4, 5 en 6 maart in
Amsterdams Kleine Concertgebouw-
zaal voor die derde keer gehouden
wordt Dit beroepsoonoours voor
jonge beroepsviolisten (15-30 jaar)
werd eerder gewonnen door Emmy
Verhey en Vera Beths. Hoofdprijs f
16.000,-.
„De financiële situatie van het
Operagezelschap Forum is inderdaad
slecht. In hoeverre vernieuwingen
daardoor worden tegengehouden is
bezwaarlijk te beoordelen". Ant
woord van de minister van C.R.HI. op
vragen van drs. de Boo in de Tweede
Kamer. In een ander antwoord staat
o.a.: „Met alle waardering voor het
werk van Forum kan niet worden
gesteld, dat een uitvoering van Brit-
tens Curlew River een experiment
is."
Honderiwijfentwintiig grafici doen
mee aan de actie „Grafici voor Viet
nam". Tot 21 februari is momenteel
in het Stedelijk museum van Am
sterdam de tentoonstelling „Over
zicht" t.b.v. het Medisch Comité Ne
derland - Vietnam.
Van 18 februari, tot 7 april in het
Rotterdamse Bouwcentrum: exposi
tie „Zeventig jaar zitten". Een over
zicht van de ontwikkeling van de
stoel, van grootvaders stoel tot het
huidige massa-produkt.
Vijfentwintig jaar Belgische Ne
derlands cultureel akkoord: op 7, 8
en 9 april een conferentie over het
functioneren daarvan in Schiedam
en Dordreaht. De 60 deelnemers zijn
gelijkelijk verdeeld over Nederland
en België. Onder de inleiders-pre-
adviseurs bevindt zich o.a. W. Meer
kamp van Embden, directeur Stich
ting Kultuurspraiding Zeeland.
De Paastentoonstelling in Amster
dams Rijksmuseum: „Hollandse
schilderijen uit de Franse musea" 70
schilderijen van 17e eeuwse mees
ters, afkomstig uit, vaak zeer afgele
gen provinciale Franse musea, aan
gevuld met werken uit het Louvre.
Volgens het juryrapport heeft Ri
chard Hamilton baanbrekend werk
verricht en behoort hij tot de grote
en veelzijdige generatie van kunste
naars, die in de jaren vijftig en
zestig de Engelse kunst tot ongeken
de bloei heeft gebracht. En daarna
kreeg Hamilton de Talensprijs en is
zijn werk nu, tot 14 maart, in het
Amsterdamse Stedelijk te zien. Nu
het juryrapport vanavond afwachten
voor die Talensprijs voor Brabantse
en Zeeuwse vrijetijdschiilders. Baan
brekers? U kunt het zelf vonof he
denavond gaan zien in de „Krabben-
dans" te Eindhoven waar onze pro
vinciale schilders exposeren.
Van 31 maart tot en met 3 april in
de Haagse Houtrusthallen: „Hobby
71", een presentatie van 60 tot 70
vormen van vrijetijdsbesteding. Des
kundigen van naar verwachting 50
tot 60 overheids- en particuliere in
stanties, die zich met recreatie bezig
houden, zullen daar kosteloos voor
lichten. Honderd stands met materi
alen en lectuur zullen de bezoekers
prikkelen tot activiteiten. Ook aan de
gehandicapten wordt gedacht.
Dezer dagen komen de volgende
Italiaanse films op de markt: „De-
camerane", een film die belangrijk
lijkt om de persoonlijkheid van de
regisseur (Pasoliini) en om het lite
raire thema. Regisseur Bolognini had
reeds succes met „MeteiUo" en
..Canzonissima". Nu brengt hij het
paar Massimo Ramieri en Ottavia
Piccolo op het doek in „Bubu di
i Montparnasse". Het draait allemaal
om een fragiele figuur, die de fout
begaat verliefd te worden op een
I prostituee. De „moeilijke" Bertolucci
(populair geworden mat de t.v.-ver
toning van ziin „Strategiadel rag-
iro") brengt die film „Conformists",
naar het verhaal van Moravia. De
bekende acteur Nino Mamfnedd wil
ook regisseur worden. Hij is op weg
Hoe? Dat zal blijken uit de film, die
hij maakte: „Per gnazia Rioevuta".
De Fransman Morellet, die in '66
te zien was op de interessante
Kunstlicht-Kunst tentoonstelling in
het Eindhovense Van Abbemuseum
is er nu teruggekeerd (28 febr.).
Deze minder opvallende naam uit de
Group de recherche d'art visuel is
het onthouden waard. Behalve kine
tische bolconstructies (lichtritmes)
en te organiseren neon-buizen-com-
posities zijn er nu ook schilderijen
van hem te zien, die structureel aan
de Amerikaan Stella (onlangs in
Amsterdam) doen denken. Over zijn
uitgangspunten staat het nodige te
lezen in de catalogus. Boeiend voor
iedereen, die ontwikkelingen wil
blijven volgen en niet openstaat
voor al te veel pretenties.
Wie de laatste ontwikkelingen van
de Brabander Rien van den Brink
(geb. Oosterhout, St.-Joost woont te
Eersel) wil zien, moet (tot 15
maart) gaan kijken in kunstzaal De
Hoge Hees te Eersel. En dat zal voor
velen de moeite waard zijn.
Geïnteresseerd in een bijzondere
techniek? Ga dan kijken naar de
reliëfdrukken van Harry van Kuyk
gen hard en dun papier trapsgewijs
gelijmd. Zijn werk gaat binnenkort
naar exposities te New York, Boston
en Pittsburg.
Noteren: Vanaf 19 febr. in het
Centraal museum te Utrecht: Ruim
tetijdkunst. Onrust en beweging van
kunstenaars als Vasarely, Calder,
Malina, Soto Schöffer en Agam. Het
is een reizend deel van de Stuyve-
sant-collectie (Art of the Space
Age) die nu voor het eerst in Euro
pa hier getoond wordt. Prof. Polak
komt zelfs aan de opening te pas.
Werkstuk R. v.d. Brink.
bij Beilfires in Hapert (27 februari).
Op speciaal geschept, hout- en zuur
vrij papier drukt hij met een daar
voor gemaakte pers (165 ton) zijn
vormen, gemaakt uit roestvrij staal-,
mierozink of aluminium segmenten.
Onder deze segmenten worden voor
het zogenaamde ophogen tot 40 la-
Vanavond gaat in het Eindhovense
Van Abbe open de expositie „Een
keuze uit de eigen collectie". Deze
keuze werd gemaakt door de Gor-
cumse kunstenaar Marinus Boezem.
Werken van Duchamp, Mondriaan,
Radinsky, Klein, Chagall en Picasso
(Tot 28 maart).
Het Brabants Orkest repeteert nu
(eindelijk) in zijn nieuwe repetitie
lokaal. „De verbetering overtreft on
ze verwachtingen. Vooral akoestisch.
Peutz heeft de akoestiek (1, 2 na
galm) opgemeten; het klopte precies
volgens de berekening", aldus ad
junct-directeur Stalpers. Eén van de
musici: „We gaan nu met een veili
ger gevoel spelen in het akoestisch
zo goede Turfschip van Breda". Op
8.40 m. hoogte is een schrotenplafond,
waarachter absorberend en reflecte
rend materiaal is verborgen. Een
gebogen stenen wand omgeeft de
zaal van 20 x 13 meter. Het balcon
heeft behalve geluidstechnische
kwaliteiten een „open-huis" karak
ter. Schoolklassen komen nu al re
petities volgen en praten met de
musici in de kantine. „Ieder zingt
zijn eigen Ued", speelt het orkest,-
dat o.l.v. Sjef Pijpers bezig is aan
de voorbereiding van een carnavals
concert (zie foto) In dé technische
kamer, waar een uitgebreide appa
ratuur opnamen kan maken (om zelf
kritisch te beluisteren), staat de 18-
jarige violiste Marcovici. Na Frank
rijk, Portugal, Italië, Luxemburg en
Oostenrijk viert zij nu triomfen met
het HBO, daarna gaat zij naar Enge
land, Afrika, Baltimore en Miami.
Het vrij fantasieloos gebouwde
complex (van de Maastrichtse archi
tecten Schwencke en Bosch) in de
schaduw van het in aanbouw zijnde
provinciehuis, bevat verder allerlei
administratieve ruimten en een lift
aangepast voor vervoer van muziek
instrumenten. Eigenaar van dit ge
bouw, inclusief het daaronder gele
gen winkelcentrum, is de Rijkspost
Spaarbank. HBO huurt.
„Maakt een schrijver aanspraak
op natuurgetrouwheid, dan is hij
niet goed of eigenwijs. Steevast
schuilt er onder de boekbesprekers
immers een betweter die hem on
waarheid of onwaarschijnlijkheid
aanwrijft", aldus Jacques Kruithof,
die in RAAM-71 (Brigittenstr. 7.
Utrecht) de mimetische kritiek on
der handen neemt.
Corn. Verhoeven denkt na over
het verschijnsel „shag" en Wesselo
over de 5de Meridiaan-reeks („Die
geen hond leest") en neemt dan
Weverberghs „Puin" onderhanden.
Geert van Beek persifleert heerlijk
onder „Fan" op zijn schrijversbes
taan, Bertus van Dijk gaat uitvoerig
in op Jorge L. Borges en Cornets de
Groot (Met andermans veren) legt
verbanden tussen Lucerbert en
Slauerhof (Serenade).
De wet kan onmogelijk abortus in
principe toelaten zonder de waarde
van de menselijkheid zelf aan te
tasten. Dit wil nog niet zeggen dat
abortus zonder enige uitzondering
als strafbaar delict is te bepalen,
want er zijn andere menselijke
waarden, die eveneens erkenning
opeisen". Dat is één van die conclu
sies van KULTUURLEVEN-1 (Jus
tus Lipsiusstr. 18, Leuven), dat dit
maal en „dossier Abortus" aanbiedt.
Een viertal bijdragen, die oorsprong
van leven, de wet, demagogische
aspecten en de medische ethiek
i.v.m. dit vraagstuk behandelen.
Verder o.a. artikelen over de UNO,
België en de gastarbeiders; éducati-
on permanente en dienstweigeraars.
„De idealen der communards,
vaak ook verloochenend door dege
nen die zeiden ze aan te hangen,
hebben een ongewoon wijde wer
kingssfeer gekregen", in DE GIDS-
10 (Beulingstraat 2, Amsterdam)
gaat daarom A. Constandse uitvoerig
in op „De commune van Parijs", die
dit jaar herdacht wordt. Dat geldt
ook de opstand van Kronstadt in
1921, waaraan Rudolf de Jong aan
dacht besteedt („Kronstadt 1921 en
de reacties in de Ned. Arbeiders
pers") en de actie rond de tuinman
en dienstweigeraar Groeoendaal in
hetzelfde jaar (Hans Ramaer: „Her
man Groenendaal moet vrij"). An
dere bijdragen zijn o.a. van A. Reh-
niing; „Anarchisme en bolsjewisme"
en B. Willink; „De eenheid van de
wetenschap".
Irving Stone, die eerder het leven
van Vincent van Gogh tot onder
werp van een roman maakte en met
deze „Lust for Live" wereldwijde
bekendheid kreeg, schreef nu ook
een roman over het leven van Mi
chelangelo. „The agony and the ex-
tacy" verscheen in een Nederlandse
vertaling van Clara Eggink bij Hol-
landia N.V. te Baarn. Het is een
fascinerend boek.
De auteur had in feite weinig
speelruimte. Weinig kunstenaarsle
vens zijn zo goed gedocumenteerd
ails juist dat van Michelangelo. Elke
tijd heeft wel zijn Michelangeloken-
ners gehad die samen bibliotheken
over hem vol hebben geschreven.
Tot die kenners kan ook Irving
Stone thans wed gerekend worden.
Hij heeft jarenlang wonend in Flo
rence en Rome, een uitputtende stu
die gemaakt van het voorhanden
materiaal waardoor hij over een
schikte, die hij in zijn roman ver-
enorme hoeveelheid aan feiten be
werkte. Toch wist Stone het gevaar
te vermijden dat het documentaire
karakter zou gaan overheersen. Hij
bereikte dat vooral door zijn leven
dige dialogen die gevoerd worden in
een gewone spreektaal.
Stone laat ons het leven van de
kunstenaar vrijwel van dag tot dag
volgen. Levendig schetst hij het ate
lier van de schilder Ghirlandaio,
waar hij als dertienjarige leerling
werd. Zijn lust toen al om beeldhou
wer te worden kon hij weldra be
vredigen toen hij onder het be
schermheerschap van Lorenzo de Me
dici kwam. Snel komen zijn eerste
werken tot stand en al in 1498, hij
was toen 23, gold hij als een
van de grootste beeldhouwers van
zijn tijd. In dat jaar kreeg hij op
dracht voor de befaamde Piëta.
Zijn gehele verdere leven zou hij
veel meer opdrachten krijgen dan
hij kon verwerken. In 1505 droeg
Paus Julius II hem op een mauso
leum voor hem te ontwerpen, het
werkstuk dat hem bijna zijn ievon
lang als een vloek zou begeleiden
omdat hem steeds de tijd ontbrak
het te voltooien. De wispelturige
Julius prachtig getekend door
Irving Stone was het die hem
belastte met de beschildering van
het plafond van de Sixtijnse Kapel,
het enige werk vain grote omvang
dat hij kon volooien.
Stone heeft veel aandacht voor de
woelige tijd waarin Michelangelo
leefde: de tijd van De Medici, van
Savonarola, van heerszuchtige pau
sen en afgunstige kunstenaars. Juist
door het herscheppen van dit tijds
beeld heeft Irving Stone met dit
boek voontreffelijkk werk geleverd.
„Het is heel goed mogelijk dat
eerst een onaardige rotzooi ontstaat,
als alle benepen vergunninkjes en
andere mentale barrières zouden
wegvallenen een ieder naar harte
lust z'n huis en onmiddellijke omge
ving gaat „opknappen". Maar net als
de nieuwe gevoeligheid bij het
bloot, zou na verloop van tijd een
actieve ordening kunnen ontstaan,
die vele malen positiever is dan de
nu bestaande steriele toestand. Wo
ning en woonomgeving worden nu
kant en klaar afgeleverd het
betrekken ervan krijgt meer en
meer het karakter van een Hotelka
mer gaan bewonen, waar men in
afwachting van het vertrek naar het
volgende huis, het een en ander
rangschikt".
Citaten van Willem Koerse, die in
Tijdschrift voor Architectuur en
Beeldende Kunsten 2 (Nobelstraat 21,
Heerlen) een pleidooi houdt voor
het inschakelen vam d;e Filosofie in
de stedenbouw.
eindredactie
henk egbers
(Van onze onderwijsredacteur)
TILBURG Computers dwin-
Sea de mens na te denken over
Wat hij doet. Als we dit nadenken
aan computerdeskundigen overla-
en' dan delegeren we onbe
wust een stuk beslissings
macht. Dan schieten we tekort.
verzamelen, verwerken, rangschik
ken, toetsen en rapporteren. De
mensen moeten beslissen, ook over
de alternatieven die zij door de
computer leren kennen. Dat eist
duidelijkheid in de organisatie van
de beslissingsbevoegdheid en de be
stuurskracht. Het eist, niet minder,
een afdoende controle op dit be
stuur.
Een
computer is geen snelle re-
- jo gvcil .yiiv.ni v.-
en- of boekhoudslaaf. Hij is ech-
er ook geen toverinstrument dat
automatisch voor alle problemen
«P'ossmgen geeft. Mensen bedie-
®en en gebruiken hem.
t.?o computer is een wonderkind,
tn ïen u" ''d huwelijk van logica
seri n'ca' maakt automati-
d» VjU alle Processen mogelijk,
van c'e geleidelijke vervanging
a0 vee'. menselijke denkarbeid
n. .machines. Dat versnelt de tech-
Ijj wetenschappelijke ontwikke-
e maatschappij-structuur zal
verin<!0r ook weer geleidelijk
door dit en|, De maatschappij zal
kelrt al'es ook steeds ingewik-
daaJu Werden. Beslissingen kunnen
oien '!or met meer uitsluitend geno-
traipJ™ eu ,°P grond van ervaring,
baarhei" en "politicke haal~
I mant??331'6' obiectief en niet ge-
C^eerd' zal de basis moeten
I gen V?or veranfwoorde beslissin-
'-OttiDut 'Wfewihkelde situaties. De
r kan daarvoor gegevens
tieke beslissing. Het gaat om grond
rechten van burgers die in de
grondwet moeten worden opgeno
men. Die grondrechten zijn:
1. Iedereen moet weten wat er
aan gegevens over hem (haar) en
zijn minderjarige kinderen bewaard
wordt en hij moet die gegevens
kunnen inspecteren;
2 Iedereen heeft het recht on
nauwkeurige of niet terzake doende
informatie over zichzelf aan te vech
ten;
ring te eisen van informatie over
privè-gewoonten en idealen.
Bovendien zal er een scheiding
moeten zijn tussen de beheerder van
de persoonsgegevens en de gebrui
ker. Het beheer zal in handen moe
ten komen van een onafhankelijke
centrale informatiekamer. Die ka
mer moet ook het toezicht hebben
op informatiebanken van particulie
re instellingen en lagere overheids
organen.
Vooral bij hen zijn namelijk de
Vast staat dat modern, slagvaardig
beleid niet meer gevoerd kan wor
den zonder uitgebreide informatie.
In een technische samenleving komt
die van „informatiebanken", de
computergeheugens.
Het opbouwen van een registratie
ve informatiebank voor persoonsge
gevens kan bij onvoldende reglemen
tering zeer gevaarlijk zijn voor de
persoonlijke vrijheid, voor de demo
cratie Zulk een systeem kan de
privacy van het individu aantasten.
Met zijn allen zullen we moeten
uitmaken, wat zaken zijn die in de
privé-sfeer vallen. Dat is een poli-
DE LEIDSE HOOGLERAAR professor dr. G. Zoutendijk (numerieke
wiskunde) heeft onlangs een inleiding gehouden over de betekenis (en
het gevaar) van de onlangs een inleiding gehouden over de betekenis
(en het gevaar) van de computer voor onze democratie. Uit die in
leiding heeft vooral zijn kritiek op de manier waarop de aanstaande
volkstelling met te weinig zekerheden voor de privé-sfeer is omkleed
de aandacht getrokken. Die kritiek vormde echter slechts een soort
„terzijde" hij zijn voordracht.
Wat hij heeft gezegd over het feit dat onze samenleving organisato
risch, juridisch en mentaal niet gereed is de enorme ontwikkelingen
van informatiebanken het hoofd te bieden, is waarschijnlijk van veel
verder strekking dan zijn uitlating over de volkstelling. Hij wijst er
namelijk op dat in toenemende mate de beslissingsmacht dreigt te ver
schuiven naar de technocraten en dat die macht regering en parlement
uit handen dreigt te worden genomen, als niet snel wettelijke voorzie
ningen worden getroffen. Een samenvatting van dat indrukwekkende
betoog bieden wij hierbij onze lezers aan.
3 Iedereen heeft het recht te we
ten en te controleren wie toegang
heeft tot zijn gegevens;
4 Iedereen heeft recht op schade
vergoeding voor ten onrechte ge
bruiken van persoonlijke gegevens,
of voor onjuiste informatie-verstrek
king;
5 ledereen heeft recht verwijde-
gevaren van misbruik zeer groot.
Niemand weet immers wat die in
stellingen en lagere organen precies
aan gegevens bewaren en wie ze
gebruiken. Men moet daarbij nu
reeds beseffen dat een volledige au
tomatisering van het betalingsver
keer iemands financiële „levens
loop" volledig registreert. Dat een
door alle levensverzekeringsmaat
schappijen en ziekenhuizen in te
steJien medische informatiebank een
schat van zuiver persoonlijke ver
trouwelijke gegevens zal bevatten.
Een groot probleem is de controle
op de naleving van gestelde regels,
juist omdat computergebruik ertoe
leiden zal dat op den duur een
hoeveelheid controle verdwijnt. In-
formatie-gegevens gaan nu nog door
vele handen. De ene hand contro
leert de andere. Maar via direct
toegankelijke computersysteem is
deze controle niet aanwezig. Vooral
als de gegevens gebruikt worden om
tot beslissingen te komen, bestaat
het gevaar dat deskundigen gaan
beslissen welke alternatieve oplos
singen gepresenteerd moeten wor
den. Ze zouden dan hun persoonlij
ke voorkeur via die manipulatie
kunnen laten gelden in de adviesge-
gevens die zij opstellen. Het beleid
kan dan niet langer objectief kiezen.
De neiging is nu al sterk om
overdreven waartoe toe te kennen
aan „wat de computer zegt". Maar
de computer zegt niets uit zichzelf.
Het zijn de mensen achter de com
puter die de machine iets laten zeg
gen. Als we niet oppassen zullen die
de computer dat Laten zeggen wat ze
zelf gaarne horen. Dan wordt het
parlement (en de regering) in een
bepaalde beslissingshoek gedrongen.
Een echt debat over alternatieven is
dan bij voorbaat uitgesloten.
Reeds nu verschuift de werkelijke
beslissingsmacht naar deskundigen,
naar de plaatsen waar de berekenin
gen worden gemaakt, naar gespecia
liseerde instellingen en soms zelfs
naar particuliere ondernemingen. Er
zijn bedenkelijke voorbeelden van!
Technocraten, bureaucraten en
pressiegroepen, geen van alle op de
mocratische wijze gekozen, dreigen
regering en parlement de beleids-
macht te ontfutselen. „Het apparaat"
droigi een zelfstandig ongecontro
leerd leven te gaan leiden.
Democratie zal in een technologi
sche samenleving niet in de eerste
plaats een bestuursstelsel kunnen
zijn, waarbij iedereen over alles kan
mee! erJissen Het dient een stelsel
te zijn, waarbij de controle op de
maoht afdoende is geregeld. Welnu
ons controle-systeem dreigt door de
techniek ontwricht te worden. Het
stamt uit de negentiende eeuw. Het
is verouderd Het evenwicht tussen
macht en controle dat wij nog ken
nen, werkt niet voldoende meer en
zal steeds meer onvoldoende blijken
te zijn. De problemen zijn zo inge
wikkeld en de wetenschappelijke
vindingen volgen elkaar zo snel op,
evenals de technische ontwikkelin
gen, dat zij die besturen eigenlijk
niet weten wat er feitelijk aan de
hand is De kloof tussen de beleids-
figuren en de mensen die werken
aan de verdere ontwikkeling van de
wetenschap en de techniek wordt
steeds groter. De deskundigen
vluchten in hun specialismen. De
bestuurders in juridische haarklo
verijen. Overbrugging van die kloof
is een voorname taak van ons on
derwijs, ook het onderwijs in com-
puterkunde, in het vak informatica.
JACQUES LEVIJ
Hoe kan de lezer zien of het STEM
commentaar afkomstig is van de
hoofdredacteur dan wel van de (ge
hele) redactie? Is zo'n commentaar
nu redactiebeleid of een one man
show zander beraad? Deze vragen
zijn afkomstig van drs. W. A. F.
Wilbers uit Bergen op Zoom, door D
'66 kandidaat gesteld voor de Twee
de Kamer. „Het gaat hier", aldus
drs. Wilbers „over een belangwek
kende zaak voor een krant, die na
de laatste veranderingen nog aan
kwaliteit gewonnen heeft en die ook
als opiniemedium velen kan beïn
vloeden".
Drs. Wilbers stelt de commenta-
renrubriek aan de orde in een reactie
op een redactionele kanttekening bij
het onlangs gehouden PvdA-congres.
Zijn voornaamste bezwaar tegen dit
commentaar: onze veronderstelling,
dat D '66-ers, die weinig voelen
voor samenwerking met de PvdA
zich meer thuis voelen bij he con
fessionele partijen.
„Dat is een conclusie, die nergens
op gebaseerd is", meent drs. Wil
bers, „Na het regeringsbeleid van de
huidige KVP is er weinig aanleiding
voor welk D '66-er ook, hij vóór
of tegen samenwerking met de
PvdA is, om zich in die KVP thuis
te voelen".
Wie heeft gelijk, de hoofdredac
teur, die bedoeld commentaar ge
schreven heeft of het aanstaande
Kamerlid? De toekomst zal het le-
ren.
Terug nu naar de vragen over de
verantwoordelijkheid voor de com
mentaren bij De Stem.
De verantwoordelijkheid voor de
hele redactionele inhoud van de
krant, dus ook voor de commenta
ren, berust uiteindelijk bij de hoofd
redacteur. Dat betekent echter
geenszins, dat er bij de Stem-redac-
tie sprake zou zijn van een „one
manshow zonder beraad". Heel de
krant wordt zoveel mogelijk
gemaakt in onderling overleg. Dat
geldt ook ten aanzien van de com
mentaren-
Daar is allereerst het gegeven, dat
lang niet alle commentaren geschre
ven worden door de hoofdredacteur.
Er wordt consequent naar gestreefd
het commentaar te laten schrijven
door de journalist, die op het be
trokken gebied het meest deskundig
is. Op het ogenblik staan tegenover
één hoofdredactioneel commentaar
ongeveer vijf commentaren van an
dere Stern-redacteuren.
Alle commentaren worden voorge
legd aan de hoofdredacteur. Deze
legt op zijn beurt zijn commentaren
voor aan de redactie c.q. aan die
redacteuren, die het behandelde on
derwerp eveneens hebben bestu
deerd. Onoverbrugbare meningsver
schillen doen zich niet dikwijls
voor. Dat ligt eigenlijk voor de
hand. Wij praten op De Stem zeker
niet allemaal op dezelfde golflengte
(gelukkig niet) maar wij conforme
ren ons wel allemaal aan de begin
selen die aan het redactionele beleid
ten grondslag liggen. Daarom kan
van de meeste commentaren wel
gezegd worden, dat zij in grote
lijnen het gevoelen weergeven
van net grootste deel der redactie.
Het komt echter ook voor, dat
hoofdredactie en redactie c.q. een
deel der redactie over bepaalde za
ken zeer verschillend denken. Dan
wordt er gepraat. Soms lukt het
elkaar te vinden op een nieuwe
formulering. Het gebeurt echter ook,
dat men lijnrecht tegenover elkaar
blijft staan. In dit soort gevallen
zo goed al altijd principiële kwesties
heeft de hoofdredacteur krach
tens zijn geheel eigen verantwoorde
lijkheid het laatste woordZo is het
een enkele maal voorgekomen, dat
een commentaar van De Stem
slechts door een minderheid van de
redactie werd onderschreven.
Er is wel eens over gedacht om in
een dergelijk geval twee commenta
ren te laten verschijnen, één com
mentaar dat de zienswijze weergeeft
van de hoofdredacteur en één com
mentaar, dat de mening vertolkt van
de rest der redactie. Hierbij doen
zich echter een paar praktische
moeilijkheden voor. Bij zo'n kwestie
zou de gehele redactie geraadpleegd
moeten worden en dat is bij een
snelle reactie, zoals een commentaar
nu eenmaal is, moeilijk te realise
ren. Bovendien blijft dan het pro
bleem, dat de hoofdredacteur toch
nooit in de krant een commentaar
kan laten afdrukken, dat naar zijn
diepste overtuiging in strijd is met
de hoofdlijnen van het redactionele
beleid.
Maar, zoals gezegd, dit zijn uitzon
deringen. Over het algemeen doen
zich op De Stem ten aanzien van
commentaren weinig problemen
voor, al is het natuurlijk voor de
individuele journalist gevoelsmatig
soms moeilijk te verteren dat niet
hij (of zij) maar de hoofdredacteur,
als puntje bij paaltje komt, de be
slissende stem heeft. Dat probleem
kent echter ieder bedrijf.
Met het bovenstaande wil niet ge
zegd zijn, dat de redactionele in
spraak op De Stem reeds maximaal
gerealiseerd is. Dat is nog niet het
geval. W- hebben echter de indruk,
dat we hier op de goede weg zijn.
De grootste handicap is niet van
principiële maar van praktische
aard.
Er moet iedere dag keihard ge
werkt worden om een goede krant
te maken er die op tijd bij de lezers
te bezorgen. Onder die omstandighe
den is het geen eenvoudige zaak tijd
te vinden om ook met elkaar te
discussiëren. Maar meestal vinden
we daar wel wat op, al kost het
vrije tijd, dat grote goed, dat jour
nalisten zo schaars is toebedeeld.
DE REDACTIE
