Vermaard als portrettist
Unieke
expositie
in
Haags
Ma u rits
huis
Wandtapijten
Sadisme
Taferelen
Scheepsberichte
ANP-beurs
overzicht
Incompleet
'De zomer', een prachtig ontwerp voor een wandtapijt voor het Prado-paleis
te zijn, al zouden we de gemiste
hoofdwerken er uiteraard wel graag
bij hebben gezien.
In het begin van zijn loopbaan
heeft Goya veel ontwerpen voor
wandtapijten gemaakt en ook wel,
in fresco en op doek. geschilderd
voor Spaanse kerken. De tentoon
stelling laat beide genres zien. Er
zijn on rpen voor een reeks wand-
tap'it"-1 voor het Prado-paleis, dat
de seizoenen uitbeeldt, een prachtig
in de kleur staande compositie ..de
wandeling in Andalusië". Van een
religieus schilderij, „de verkondi
ging", is er zowel een voorlopige
schets als het uitgewerkte doek
Vooral in die snelle schets kan men
het compositorisch vermogen alsook
de rake directheid, waarmee bewe
ging wordt gesuggereerd, bewonde
ren.
Goya was ook genre-schilder. Hij
legde het leven van zijn tijd vast op
een onthullende wijze. Onthullend
ook voor wat de schilder zelf be
treft. Want uit de keuze van zijn
onderwerpen blijkt vaak een voor
keur voor het bizarre, het gruwelij
ke. Hij lijkt in dat gruwelijke een
zeker behagen te scheppen. Aan de
hand van schilderijen als „binnen
plaats van een gekkenhuis" en de
twee voorstellingen met kannibalen
zou men zich kunnen voorstellen,
dat een zeker sadisme hem niet
vreemd was. Deze voorstellingen,
waarin Goya zich verlustigt in gru
welscènes, geven een merkwaardige
achtergrond aan het meesterschap,
waarmee hij in een serie etsen d«
gruwelen van de oorlog zo meester
lijk uitbeeldde.
Er zijn ook vredelievender genre
tonelen. Zijn door het affiche al
bekend geworden „reusje spelen" is
behalve een erg knap ook een erg
vrolijk schilderij. Dat geldt ook voor
„de marionettenkoopman", die
toch wei een beetje apart in dit
oeuvre tegen rococo lijkt aan te
leunen. Zijn spotlust toont hij in
„het ongelijke huwelijk", waar een
hoogbejaarde een jonge bruid
trouwt.
Dat laatste schilderij heeft iets
anekdotisch. In hoge mate geldt dat
voor een reeks van zes kleine schil
derijen, twee ervan zijn op de ten
toonstelling te zien, waarin een kor
date monnik een bandiet ontwapent
en onschadelijk maakt. Dit „strip
verhaal" maakt de indruk snel ge
schilderd te zijn, heel trefzeker ook.
Het portret van de gravin van Chinchon.
Mooiste van de genre-taferelen is
wel een reeks van drie schilderijen
die vrouwen uitbeelden. „De tijd"
toont de vergankelijkheid van de
schoonheid in twee oude, haast tot
ruine geworden, gestalten. Op de
achtergrond komt de tijd aanvliegen,
die hier het einde betekenen zal.
Daartegenover de jeugd in „de ma-
ja's op het balkon" en „de jonge
vrouwen", twee werkelijk verrukke
lijke schilderijen met enorm gevoel
voor charme en uiterste finesse ge
schilderd. „De maja's op het bal
kon", uit een particuliere verzame
ling, is sinds 1848 niet meer ten
toongesteld, zodat de aanwezigheid
van dit stuk in Den Haag wel iets
uitzonderlijks genoemd kan worden.
De drie laatstgenoemde schilderij
en behoren tot de genre-taferelen.
Maar de twee doeken van de jonge
vrouwen zijn uiteraard wel naar
model geschilderd. Ze komen dus
dicht bij het portretgenre, waarin
Goya een der grootsten aller tijden
was.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG Francisco José
Goya y Lucientes werd op 30
maart 1746 te Fuedetodos bij Sa-
ragossa geboren. Hij overleed op
16 apiil 1828 in half-vrijwillige
ballingschap te Bordeaux. Zijn
lange leven omspant een turbu
lente tijd van revoltes en bezet
ting. Goya leefde fel. In zijn jeugd
was hij stierenvechter geweest,
hij was in tal van amoureuze pe
rikelen gewikkeld. Hij had een
voorkeur voor het geweld dat in
zijn tijd en zijn land zo overvloe
dig heerste. Hij beeldde dat ge
weld vaak met schijnbaar genoe
gen uit. Toch verdient hij als
schilder de grootste faam om de
doeken waarin hij zich alleen
maar eerlijk, kritiekloos en puur-
objectief kon geven. Om zijn por
tretten nl., genre waarin hij op
één lijn mag worden gesteld met
Titiaan, Rembrandt en Frans
Hals.
Op de Goya-tentoonstelling, die tot
13 september in het Mauritshuis
wordt gehouden zijn het juist de por
tretten die het sterkst de aandacht
vragen. Worden andere genres die
Goya heeft beoefend er op zijn best
goed aangeduid, bij de portretten zijn
er enkele der voortreffelijkste te
zien 'die de schilder heeft gemaakt.
Er is wel eens gesteld dat Goya
ook in zijn portretkunst onbarmhar
tige kritiek heeft geleverd op de
maatschappij om hem heen. Met name
zou dat gelden voor het befaamde
groepsportret van Karei IV en zijn
gezin (hier niet aanwezig) en uit de
voorstudies daarvoor. We kunnen het
nauwelijks geloven. Als de schilder
de plompe onbeduidendheid, de ijdele
verwatenheid en andere kwalijke
eigenschappen van sommige van zijn
modellen zo pijnlijk onthullend vast
legde was dat, menen wij, omdat hij
de werkelijkheid en niets anders
schilderde. Die kwalijke eigenschap
pen werden niet toegevoegd, maar
waren al in het model aanwezig.
Als bewijs hiervoor mag het feit
gelden, dat Goya vele jaren lang een
gevierd hofschilder is geweest, dat
alles wat „grande" was in Spanje er
prijs op stelde door hem geportret
teerd te worden. Dat duidt er op dat
men zijn wijze van voorstellen op
hoge prijs stelde.
La Tirana was een actrice. Goya
vereeuwigde haar op fabuleuze wijze.
Ze staat er, zelfbewust van haar
schoonheid, uitdagend en gelijktijdig
dwingend tot afstand nemen. Nog
mooier is het portret van de gravin
van Chinchon. Deze, hier nog jonge,
vrouw had met haar wispelturige
echtgenoot geen gelukkig leven. Het
lijkt of Goya hier de objectiviteit
doorbreekt door het tonen van extra
genegenheid. Hij schilderde zijn mo
del met een haast liefdevolle deli
caatheid die uit elk detail blijkt: de
buitengewoon mooie kop, de gevoe
lige houding van de armen, de voor
treffelijke stof schildering van de ja
pon. Dit stuk is een absoluut hoogte
punt, niet slechts in het oeuvre van
Goya, maar in de gehele geschiedenis
van de portretkunst.
Goya had toch veel affiniteit voor
het vrouwelijk schoon. Het blijkt ook
uit een ander vrouwenportret, waar
schijnlijk de markiezin De las Mer
cedes, dat eveneens heel verfijnd is.
Bij dit portret moet men speciaal let
ten op de vaardig geschilderde ach
tergrond, die het schilderij een grote
ruimtelijkheid geeft ondanks de do
minerende positie van het model.
Zijn modellen kwamen er niet al
tijd zo gunstig af. De rijk geklede en
met veel ordetekenen omhangen
markies José Antonio Caballero
heeft iets onthutsend onbeduidends.
Van koning Karei III werd verteld
dat hij op een schaap leek en Goyi
laat precies zien waarom dat verteld
werd. Koning Ferdinand VII werd
voorgesteld als een sinistere kerel en
Juan Antonio Cuervo heeft een be
paald verzopen kop.
Door zijn eerlijke objectiviteit
komt Goya heel ver als hij kinderen
schildert. In het Mauritshuis k®
men dat aan verschillende schilde
rijen zien. Het sterkste in een voor
studie van het befaamde groepspor
tret, dat de infante Francisco de
Paul Antonio voorstelt. Een z#
schets van een prinsje dat echt all
kind geschilderd werd, als een ben
gel, die met moeite stil kon staan.
Goya zal er niet veel tijd voor ge
kregen hebben, maar het doek heeft
iets ongemeen innemends.
Goya is tijdens zjjn leven vaak
ziek geweest. In 1792 had een ern
stige ziekte blijvende doofheid tot ge
volg en ook later sukkelde hij va®
met zijn gezondheid. In 1820 kwam
hij zelfs in levensgevaar te verkeren
Daaraan danken we een der merk
waardigste dubbelportretten
ooit geschilderd werden, dat van d'
schilder en zijn arts Arriete, aan wie
hij het doek na zijn herstel opdroeg
Zowel het lijden van de zieke als
behoedzame zorg van de arts zijni OP
bijna navoelbare wijze geschilderd.
De kunstenaar is tot op hoge leer
tijd actief gebleven. Daarvan getui
gen de laatste schilderijen die ron
zijn tachtigste jaar gemaakt moete
zijn: schetsen van een oude manc
van een non en schilderijen van
Petrus en St. Paulus, die tonen j*»-
zijn scheppingskracht tot bijna »e
einde ongebroken was.
De tentoonstelling in het M®®®"
huis is een evenement van de eersw
orde, die geen kunstliefhebber 8
mag laten ontgaan. Er is
voor een fraaie catalogus, die alle l
toonde werken, ten dele in 'kleur,
beeldt. Op het voorplein van het m
seum is een „kijkzaaltje" geb- ,f
waarin dia's vertoond worden van
schilderingen uit het „huis van i
dove".
Asuncion pass 31 Lobos nt- R
«astiaan Broere pass 1 Don
nr Tees, Bernard John pass
Finisterre nr Lissabon, Care)
pass
1 Brunsbuettel nr Triest,
jjeth Broere 2 te Rotterdam,
ma 3 te Mena, Merwelloyd
panamakanaal, Nijkerk 2 pass,
gingen nr Genua, Schielloyd
Yokohama, Stad Utrecht 2 te
York, Straat le Maire 3 550 wn
Auckland nr Auckland 4 verw
(eon 4 vn Singapore nr Saigon,
dema 4 ten anker rede Mer
Ahmadi, Lelykerk 4 rede Mei
Fahal, Straat Luanda 5 te Por
verw, Togokust 4 te Dakar, A*
4 te Port of Spain, Ampenan
Paita nr San Pedro, Britsum
Houston, Camitia 3 te Curasao,
bo Dragon 3 vn Batonrouge nr
terdam. Chevron Rotterdam
Maracaibo, Choluteca 4 vn Aln
te nr Golf ito, Jason 3 vn Pol
Spain nr Paramaribo, Kara
Curasao nr Santo Domingo, Ke
4 op Mississippi verw nr Goodlj
leiderkerk 4 te Bremen, Met
loyd 3 vn Cristobal nr Cur:
Jloerdyk 3 vn Oakland 4 te T
Angeles, Neder Lek 5 te Wellin'j
verw, Neder Weser 3 vn Tampic
New Orleans, Pericles 4 te Por
Spain, Stad Vlaardingen 4 te Li
Straat Clement 4 te Portland, 1
mis 3 vn Maracaibo nr Pto Cab
Tjinegara 4 te Risdon. Willems
5 te Adelaide verw, Witmarsum
Santos, Adonis 3 te Curasao, Cap
Bix 3 vn Kharg Eil nr Durl
Johannes Frans 3 vn Seven IsL
nr Carribbean, Kosicia 3 vn Isle
Grain nr Rotterdam, Radja 3
Duinkerken nr Rouaan, Amstelhe
vn Moji nr Adelaide, Blitar 3
Semarang nr Soerabaja, Canister
vn Port Gentil nr Dakar, Castill
te Armuelles, Gaasterdyk 4 te
vanah, Gulfswede 3 te Antwen
Langoeas 3 vn Bremerhaven nr 1
terdam, Oostkerk 3 van Karachi
Bombay. Ouwerkerk 3 te Antw
oen, Polyphemus p 3 Madagascar
Belawan, Statendam 3 vn Andels
nr Bergen.
Chevron Delzijl 4 te Rotterd;
Daphnis 3 vn Amsterdam nr W
Indie. Domburgh 3 te Rotterdi
Hagno 4 vn Rotterdam nr Le Hav
Hermes 4 vn Rotterdam nr Suri
me, Ilias 4 te Rotterdam. Kopion
3 vn Rotterdam nr Hamburg, Kf
cla 4 te Rotterdam, Marathon 3
Rotterdam, Seinelloyd 3 te Amst-
dam.
Amstellaan 5 te New Catle ver
Amstelmolen pass 4 Sumatra nr S
gapore: Barendrecht 4 te Kharg 1
Bovenkerk 4 dw Dakar nr Antw
pen: Coralmaeandra 4 vn Brunsb
tel nr Rotterdam; Karimata 3
Kaapstad nr Port Elisabeth; Kate
sia 4 te Teesport verw; Maco
pass 4 str, Ormoesz nr Singapo
Nederelbe 5 te Keelung verw: Ph
ne 5 te Bombay verw: Rotti 5
Manilla verw; Straat Holland 4
Eastlondon: Tanama 4 vn Osaka
Nagoya; Voorne 5 te Moji verw.
AMSERDAM, 4 aug. Op
een terugslag van Wall
Street na de recente koers
stijgingen was men aan het
beursplein wel voorbereid,
maar de reactie in New York
van maandag is dinsdag
in. Amsterdam nogal hard
aangekomen. Dat het dow
jonescijfer met 11 punten
omlaag ging werkte teleur
stellend en het gevolg was
een flauwe markt met
slechts weinig kooplust. Dit
neemt niet weg, dat men op
langere termijn bepaald
niet pessimistisch is. De
ontwikkeling van gisteren
beschouwt men in Wall
Street als een gezonde reac
tie.
Alleen de nationale fondsen
kwamen op lager niveau en Na!
werden slechts schaars ver- on
handeld. Voor Akzo lag de
opening bijna ƒ2 lager op
ƒ2,80 en hetzelfde was het
geval voor Heineken op
ƒ208.
Philips moest ƒ1,20 afstaan
<>p ƒ64. Volgende week ko
men de kwartaalcijfers van
het Philips-concern. Tevens
volgt men met aandacht de
nog vage berichten over een
mogelijke grote Europese
computercombinatie. Kon
Olie was circa ƒ1 lager op
135,30.
Donderdagochtend zal vde
Shell haar cijfers over het
2e kwartaal bekendmaken.
Hoogovens moest 140 af
staan van de recente avan
ce, en Unilever werd het
zwaarst getroffen door te
rug te gaan van 93,80 naar
91,50.
Alles bij een flauwe markt
waarbij men echter vol
strekt niet in pessimistische
voorspellingen gelooft.
Wat de overige afdelingen
betreft, de Nederlandse
staatsfondsen behielden een
vrij goede tendens. Bij kal
me affaire bewogen de
koersen zich enigszins on
regelmatig rondom het vo
rige peil, met als belangrijk
aspect de beide nieuwe
staatsleningen, waarvan
woensdag het prospectus zal
verschijnen.
Aandelen KLM herstelden
tot 117. In de scheepvaart-
hoek was de HAL zeer
JJ®t op 87.5 (vorige koers
o5.3). Ook Kon Boot was
ttogor op ƒ88.50. Van Om
meren deed het ditmaal rus
tig aan en Scheepvaart Unie
0.50 lager. In de cul
tures was weinig te doen.
elj was aan de vaste kant
enHVA was nauwelijks
prijshoudend, bankaandelen
vertoonden einige reactie.
grootste schilders aller tijden,
in ons land is aan zijn schilde
rijen nog nimmer een tentoon
stelling gewijd. Dat alleen is
stelling gewijd. Dat alleen al
is voldoende reden lijkt ons.
Wij hebben dus geen enkele moei
lijkheid met de keuze van dr. De
Vries. We bewonderen wel zijn
moed om deze keuze te durven ma
ken. Goya immers is hier goed be
kend om zijn etswerk. Dat is her
haalde malen herdrukt, voor het
laatst, menen we te weten, nog in
1937 in opdracht van de Spaanse
regering, die er een middel in zag
voor de strijd tegen Franco. Die
etsen zijn regelmatig öök in ons
land op tentoonstellingen te zien.
Met de schilderijen ligt het an
ders. Als gezegd, Nederland bezit er
slechts een. Mensen die, als wijzelf,
nimmer in Madrid waren kennen
misschien nog enkele werken, die in
Londen of Parijs te zien zijn, maar
moeten voor het overige voor hun
kermis putten uit afbeeldingen.
Steeds afgebeeld zijn enkele hoofd-
'La jeunesse' uit het museum voor schone kunsten te Lille
De „wandeling in Andalusië".
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG „Waarom
Goya?" Dat is de vraag, die
dr. A. B. de Vries herhaalde
lijk werd gesteld toen hij bij
zijn afscheid als directeur van
het Mauritshuis in Den Haag
de gelegenheid aangreep om.
toen hem werd aangeboden
nog eenmaal een tentoonstel
ling in te richten, juist deze
Spaanse meester te kiezen. De
vraag ligt enigszins voor de
hand. Het Mauritshuis heeft
geen enkele binding met Goya
en in ons land is slechts één
schilderij van deze meester, in
het Rijksmuseum nl.
Toch is de vraag „Waarom
Goya?" in wezen een onzinni
ge vraag.
Goya immers was een der
werken: de naakte en de geklede
Maia (meer gekend vooral om de
pikante geschiedenissen die er rond
verteld werden), het grote groeps
portret van Karei IV en zijn fami
lie, de fusillade door Franse solda
ten.
Nu stond het voor dr. De Vries bij
voorbaat vast, dat uitgerekend deze
doeken niet naar Den Haag zouden
kunnen komen, evenmin als de fan
tastische schilderijen „Uit het huis
van de dove". De tentoonstelling zou
dus bij voorbaat een incomplete in
druk maken, Is dat een bezwaar?
We menen van niet., Op de eerste,
plaats is een tentoonstelling er voor
wat men te zien krijgt, nietvoor
wat men missen moet. Voorts menen
we te kunnen stellen, dat het met
die incompleetheid nogal meevalt.
Als men er van uitgaat, dat het
grote oeuvre van Goya in ruim vijf
tig schilderijen valt samen te vatten
(en een veel grotere tentoonstelling
zou de overzichtelijkheid niet bevor
deren) dan blijkt het overzicht van
dat oeuvre toch vrij representatief
