niet
Ardennen
to^pijn culinaire zwerftocht
dubbel en dwars waard
staan
Natuurpark:
BANGE BAASJES KUNNEN
DE HOGE
BETER 1IJDE!
FRAHAN
België
in kort bestek
HM KMI
ltttll
vergeten pelgrimsoord voor rustzoekers
NIEUWE ATTRACTIE IN HAN
1*11
•hoppen
TROEVEN
BALSEM
Terwi|l het moeras je
voeten gulzig wegzuigt,
wacht je op de rochel
van een stervende
HEKSEN
GELIEVEN
KWAAIE SAPPEN
LITxacaravanJ
■t - adria v.a. 290®'
■vouwcaravans
l[tur - inruil
in caravanshop
■saterdag ,,r
DE STEM
(Van een onzer verslaggevers)
België is slechts een kleine scherf van de aarde. Met zijn 30.500
vierkante kilometers beslaat het één 346e deel van Europa.
Het heeft de vorm van een rechthoekige driehoek, met de Franse
grens als basis en de Nederlandse, Duitse en Luxemburgse grenzen
als rechthoekszijden. De kust is 67 kilometer lang op een totaal van
1145 km grens. Er wonen 9,5 miljoen mensen, van wie er 60 procent
VlaamsNederlands spreekt. De hoofdstad Brussel heeft ongeveer
1.100.000 inwoners. Aan de grens met Duitsland, in de omgeving van
Eupen en Malmedy wordt door 90.000 Belgen Duits gesproken. On
danks de zeer korte afstanden (van noordwest naar zuidoost 280 km.
van noord naar zuid 175 km) is België een uitermate gevariëerd
land. Het reliëf stijgt geleidelijk van de kust naar het oosten, waar
het Signal de Botrange met zijn 694 meter het hoogste punt vormt.
België is een grondwettelijke parlementaire democratie. Het is inge
deeld in negen provincies, ook wel kantons genoemd Brabant, Oost
en West Vlaanderen, Antwerpen, Limburg, Luik, Luxemburg (niet
te verwarren met het zelfstandige groothertogdom Luxemburg), Na
men en Henegouwen.
De kleinste bestuurlijke eenheid is de gemeente. Er zijn er in Bel
gië niet minder dan 2586. De kleinste stad in België is Durbuy.
met benen kuriU
ook naar post
kantoor of bank
lopen om vijf
gulden van
uw vakantiegeld
over te maken
voor een
onvergetelijke
zonnebloem-
vakantie
van langdurig
bedlegerige
zieken van alle
gezindten
G1ROU55535
(TWEE x 1, VIJF x5
TEN NAME VAN
VAKANTIEFONDS
BREDA
De prijs voor de smakelijkste bro
chure van 1970 gaat ongetwijfeld
naar „Ardenne et Meuse vous invite
sa table", een gezamenlijke uit
gave van de provincies Luik, Luxem
burg en Namen. In dit groene, ge
benedijde Waalse gebied wonen
sinds mensenheugenis de geautho-
Iriseerde lekkerbekken, de gastrono-
Jmen pur sang, die hun maaltijden
Smet de Franse slag savoureren.
De Nederlander, die gewend is om
buiten de steden uitsluitend getrak
teerd te worden op de onvermijde
lijke uitsmijter ham of ros en de
Imodctervette carbonade met het ge-
Ibakken aardappeltje, weet dan ook
■niet, wat hem overkomt, als hij in
leen minuscuul Waals dorp een res
taurant betreedt en gelijk met zijn
Ineus in de knoflookboter valt. Hij
[geeft zijn wensen maar op en ze
Tvorden discreet en joyeus vervuld.
Gaan zijn gedachten uit naar een
[geroosterd rugje van een ree, een
bortie kikkerbillen, wat kalf snieren
n wijnsaus? Even een onderonsje
bet de ober en de poorten van
luilekkerland zwaaien open.
1 Daar komt nog bij. dat 95 procent
val} de restaurants in het Waalse
walhalla bijzonder smaakvol is uitge-
ponsrerd Dit in tege isteiling tot de
'tomense eethallen, die men veel
vuldig m het Vlaamse gebied tegen-
pomt en waar zo'n 009 Belgen op
7>nclag in radeloze berusting hun
koteletten afkluiven. De Waalse Belg
J11 feite in het voorportaaltje
van Frankrijk, hij weet de hijgende
Boezem van Marianne nabil en aan
lPe veilige wetenschap ontleent hij
Pin levenskunst, die hij graag door
TT,.van zijn spijzen aan de
noorderling doorgeeft.
Op elke speurtoch: door de Ar
dennen kom je ze tegen, de omge
bouwde boerderijen, de oude heren
huizen, de dorpsherbergen, waar de
menukaart een culinaire zakbijbel
blijkt te zijn. Kies maar uit: rivier-
kreeft op zijn Luiks Brusselse mos
selen, gans op de wijze i an Vise,
ganzepastei op zijn Naams, varkens-
ribbetjes a la Hubert, kalfsmiertjes
op zijn Luiks, gevulde tomaten en
filet Americain, die in weerwil van
zijn Yankee-naam een puur Waals-
Frans produkt is van rauwe boter-
malse biefstuk, die gekruid wordt
met peper, zout, mosterd, olie. azijn
eierdooier en kappertjes. Over de
pata'tes frites boeven wij u mets
meer te vertellen de Belgen clai
men het geboorterecht van deze kro
kante lekkernij en het moet wor
den gezegd, dat ze nergens in Euro
pa zo meesterlijk worden gebakken
als bij onze zuiderburen.
Het Belgische gebak is een hoofd
stuk apart: je hoeft maar naar de
omvang der Belgische vrouwen te
kijken en je weet al, hoe laat het is.
Het Belgische banket oeverloos
in verscheidenheid blijkt een on
weerstaanbare aantrekkingskracht te
Ibezitten. Het is dan ook maar het
beste om er gelijk rond voor uit te
komen.
vellandschap gedropped zijn. Van
Arlon tot Yvoir staan de keuken-
prinsen klaar om u vorstelijk te
onthalen. De meesten offreren u ook
nog hun beroemde gastronomische
weekends tegen uitgekookte prijzen.
Een dergelijk arrangement omvat
het exclusieve diner op zaterdag,
overnachting, ontbijt en de lunch op
zondag. Om u alvast eer idee te
geven:, in hotel Suisse des Ardennes
in Ayuaille kost deze cuUnair: mini-
trip u even 40 gulden per persoon,
in Au Menuchenet in Believaux 21
gulden, in Hostellerie du Cerf in
Bouillon 28 gulden. Wees eerlijk:
probeer voor een dergelijk bedrag
maar eens een weekend gastrono
misch onder dak te komen in een
Nederlands hotel. D zult dan na
afloop wel de vuile borden van het
hele dorp moeten afwassen.
De brochure „Ardenne et Meuse
vous invite a sa table" (gratis, ha,
daar heeft de Nederlander wel rode
oren naai-) geeft een volledige in
ventarisatielijst van alle restaurants
en hotels, die in het Ardennen-ge
bied nun beste gastronomische troe
ven uitspelen. Het zijn er enige
honderden en u vj.idt ze tot in de
kleinste, dommelende gehuchten, die
achteloos in een plooi van het heu-
Een kleine tip: als u geen huis vol
leerplichtig kroost hebt en bij uw
baas wat snipperdagen kunt lospeu
teren, moet u een3 buiten hef. wee
kend naar de Ardennen trekken. De
stilte in de dorpen is dan aangrij
pend en zelfs op toeristische kermis
sen als de Cascade de Coo en de
grotten van Han ligt de balsem voor
nerveuze rustzoekers voor het grij
pen.
In mei, juni en september wor
den daarbij ook nog in de meeste
hotels en restaurants reducties tot
25 procent gegeven. Als u dan ook
nog de brochure „Ardenne et Meu
se vous invite a sa table' in uw
binnenzak hebt, voorspellen wij u
een vakantie, die zijn weerga niet
heeft.
Han-sur Lesse, dat dankzij zijn grotten is uitgegroeid tot een interna
tionaal befaamd toeristenoord, krijgt er dit jaar e-en nieuwe attractie
bij. Vlak naast het grottencomplex, waar generaties Nederlanders zich
aan de druipsteenformaties hebben vergaapt, komt een schitterend na
tuurpark, waar bezoekers de dieren kunnen observeren, die in de loop
der eeuwen tot de vaste stoffering van de Ardennen hebben behoord.
Dus geen biologische geschiedvervalsing met leeuwen, tijgers en giraf
fen, zoals in de reeds bestaande wildparken, maar een natuurgetrouwe
reconstructie van wat eens in België heeft geleefd. De bezoekers, die
gedurende een uur in speciaal geconstrueerde safari-bussen door het
park zullen worden rondgereden (prijs naar schatting 5 gulden) zullen
de lenzen van hun fototoestellen kunnen richten op kudden buffels,
bisons, herten, reeën, mouflons en wilde zwijnen.
De directie van de grotten heeft er géén centje pijn aan, want het
natuurpark is haar eigen vondst geweest.
De hoge venen zijn nu niet be
paald het ideale vakantiegebied voor
wankelmoedige zielen en bange
baasjes, die achter elke eik een
geestverschijning menen te zien.
Ook mensen met een kwaad ge
weten kunnen deze woeste hoogten
tussen Eupen en Malmedy beter
vermijden, want het landschap is
geëigend om zondaars in vertwijfe
ling te brengen. De romantici daaren
tegen, de dichters op doortocht heb
ben hier telkens weer tussen de
nevelsluiers en de verraderlijke
moerassen onuitputtelijke inspiratie
gevonden voor hooggestemde volzin
nen. „Daar boven in deze eenzame
streken," schreef Jean D'Ardenne
al, „murmelt het ondefinieerbaar ge
zang der onmetelijke ruimte".
En Albert Bonjean schreef na een
dooltocht door dit steppengebied:
„Voor velen schijnen ze waarlijk
geen andere eigenschappen te bezit
ten dan van een beklemmend land
schap, een schrale grond met scha
mele voortbrengselen. Enige bevoor
rechten alleen dragen haar een war
me verering toe wegens de verras
singen en de ontroeringen die zij
voor hen heeft gereserveerd. Ande
ren, die het stadsrumoer ontvluch
ten, vinden hier heil en troost in het
Stille, ontroerende braakland".
André Vlecken gooide er nog een
schep romantiek bovop en kwam tot
de slotsom, dat het in de hoge venen
goed is om te leven. „Daar zijn nog
de oneindige horizonten, drijvende
wolkenluchten, wollegrasvelden, dei
nend onder het zuchtje van een
lichte bries, tapijten van veen- en
haarmos, paarse vlekken van heide,
bruine poelen, eenzame wilgengroe-
pen temidden van rossige heide.
Wanneer wij bij zonsondergang het
braakland, waarover de avond zijn
donker kleed smijt, langzamerhand
verlaten om af te dalen naar de
stad, dragen wij met ons het heim
wee naar die toppen van oneindige
schoonheid mee".
Hij zal het waaraphting wel eer
lijk gemeend hebben, maar als je
achter Fernand Kother door de glib
berige venen sopt, heb je toch het
Een zondagochtend in Frahan, een
dorp op de grens van droom en wer
kelijkheid. Amsterdam ligt nog geen
300 kilometer noordwaarts, maar
toch heb je het gevoel, dat je einde
lijk het einde van de wereld bereikt
hebt. Nog één stap en je zult ont
dekken, dat Galileï wel degelijk ge
dwaald heeft, toen hij zijn theorie
over de ronde aarde verkondigde.
Wat kan er immers nog achter die
groene heuvels liggen?
De eeuwige jachtvelden, de
eeuwige stilte. Meer niet. Laat ons
daarom terstond drie tenten bouwen.
Frahan. Er is geen folder, die er
over spreekt. Er is geen VVV-direc-
teur, die er serieus voor warm loopt.
Waarom zou hij ook, want de enige
attractie van het dorp is het totaal
ontbreken van elke attractie. Er is
geen waterval, die de eigenaar van
een souvenirwinkel aan een redelij
ke broodwinning kan helpen, er is
geen bioscoop, die de hijgende harts
tocht in licht ontvlambaar celluloid
verpakt, er zijn geen grotten, geen
kabelbanen, geen wildparken, waar
een verdwaalde leeuw op pantoffels
doorheen sukkelt. Er is alleen een
witte, morsige kerk, waar nog nim
mer de psalmen van pastor Ooster
huis hebben geklonken.
massa-toerisme ontdekt zal worden.
Dat horden dagjesmensen zich langs
de hellingen omlaag zullen storten
en het petieterige pleintje voor de
kerk zullen annexeren.
Als je nu de bus van elf uur tien
mist, moet je wachten tot tien over
zes, want dan gaat er pas weer een.
Frahan vindt het best zo, want zelfs
die twee bussen vertrekken nu al
leeg uit het dorp.
Als u ar met niemand over
spreekt, willen wij u het geheim
van Frahan wel onthullen. U bereikt
het dorp via Luik, het kruispunt bij
Menuchenet, richting Mogimont en
dan via Rochehaut en Poupehan
naar Frahan U heeft daar de keus
uit twee hotels, Beau Sejour en Aux
Roches Fleuries, beide uitstekend en
beroemd om hun voortreffelijke
keuken. Beau Sejour is iets eenvou
diger en de prijzen liggen wat lager.
Een gastronomisch weekeind in Aux
Roches Fleuries komt u op 28 gul
den, een lang weekeind vanaf vrij
dag op het dubbele» Een meer dan
voortreffelijke maaltijd kost nog
geen tien gulden.
Zestig meter boven het dorp ligt
voor de hemelbestormers nog de ho-
tellerie Chalet Ardennais: een ex
clusief zonnebalkon in het woud van
Rochehaut sur Semois. De elf ka
mers zijn vorstelijk ingericht, de
keuken is terecht beroemd. En voor
deze unieke genoegens moet u wel
wat dieper in de buidel tasten een
twee-persoons kamer kost tussen de
35 en 42 gulden, voor volledig pen
sion betaalt u 90 gulden. Een gepe
perd bedrag, toegegeven, maar u
woont dan ook in een klein lande
lijk paleis.
Rochehaut-dorp en Frahan zijn
ook ideale uitgangspunten voor wan
delingen door het heuvelland van de
Semois, De afstanden variëren van
3,5 kilometer tot 9 kilometer.
Als de stilte u te veel wordt, kunt
u altijd nog rondritten maken of
bezoeken brengen aan de grotten
van Han en Rochefort, Bohan en
Neder-Semois, Sedan in Frankrijk,
de abdij van Orval en Botassart.
gevoel, dat Vlecken je nog meer kan
vertellen. Waar zijn de heksen, waar
de hond van Baskerville die zijn
bloeddoorlopen huig tegen de hemel
werpt? Terwijl het moeras je voeten
gulzig wegzuigt, wacht je op de
rochel van een stervende, die het
spoor is bijster geraakt en nu zijn
doodstrijd met de Lanen voert. Het
rad is smal en link'; en rechts ligt
de bruine aarde, die zelfs een licht
gewicht nog niet dragen kan. Als
Kother er welwillend zijn wandel
stok insteekt, verdwijnt het hout tot
aan het handvat in de brei.
Later in het café aan de eenzame
weg, die het veen doorkruist, vertelt
Kother met tegenzin eer de twee
verliefden, die in 1871 in de nabij
heid van de Vecquee in de mist
verdwaalden en in het moeras ver
dwenen. Een scheefgezakt kruis
markeert de plaats, waar het ge
beurde. Sindsdien zijn er meer rei
zigers op onverklaarbare wijze in de
hoge venen het grillige spoor bijster
geraakt. Soms vond men later een
rugzak, een stok, een bril of een
boek, maar in de meeste gevallen
moest men het herinneringskruis luk
raak in de hei planten.
Kother vertelt ook, det er sinds 11
juni 1950 geen mens meer in de
hoge venen verdwenen is. Hij
schrijft dat toe aan de plechtige
zegening, die de vicaris generaol
vaii Luik op die dag over de troos
teloze steppen uitsprak. „Opdat een
ieder gevrijwaard zou zijn van het
kwaad. De nouivesters en houthak
kers. de boeren, die er turf steken
en hooien, de vrouwen, die er bos
bessen plukken en de reizigers, die
er doorheen trekken om gemoeds
rust te vinden."
Voordien wist men in ipen en-
Maimedy, dat het veen elk jaar één
mensenleven als tol eiste.
De 2500 hectaren van de hoge
vtren zijn in het begin van 1956 tot
nat onaai park verklaard. Sindsdien
is de trek erhaj i steeds groter ge-
'■votden. Zonderlingen en dagjes
mensen verdringen zich bij nauwe
drempels, waarachter het moeras
doorgolft tot aan de onzichtbare ho
rizon Kother, die de hoge venen
als zijn broekzak kent en het gebied
talloze malen doorkruist heeft,
waarschuwt adspirant ontdekkers
om vooral niet alleen het avontuur
in het veen te zoeken. Er zijn regel
matig excursies, die vanuit Malmedy
georganiseerd worden door de „A-
mis de la Fagne". als je daar aan
deelneemt, moet je wel zorgen voor
waterdichte laarzen, want zelfs op
een kurkdroge zomerdag, blijft het
gebied geducht zijn kwaaie sappen
uitzweten.
Als beste jaargetijde tipt Kother
de herfst. Dan zijn de hoge venen
op hun best en overdonderen ze met
een kleurenrijkdom, die zijn weerga
niet heeft. Als men dan ook het
geluk heeft, dat de mist niet boven
de moerassen hangt, kan men vanaf
de uitkijktorens van Botrange en de
Barque Michèl een natuurparade af
nemen, die tot aan de valleien van
de Gileppe en de Vesder het Herto
genwoud en Aken, het Land van
Herve en Luik reikt.
En daarna weer gauw weg wezen,
tenzij je zo sterk in je schoenen
staat, dat je een vakantie in de
godverlatenheid der hoge venen zon
der zenuwschok kunt overleven.
Alle inlichtingen bij Nationaal
Belgische Verkeersbureau
Leidseplein 7 in Amsterdam
tel. 020 - 245959.
iSspi
Irgen op Zoom
bondag 14.00-18.00 uu
De
ize
enUmraLrtSiaUir jnts in, liet Frans sprekende gebied van België zijn bijzonder smaakvol uitgemonsterd. In
se omt de gastronoom volledig aan zijn culinaire trekken.
Er lopen wait kippen over de ver
weerde grafzerken, er staan wat
grijze boerderijen met dichtgekne
pen ramen en daaromheen de wei
den en tuinen, kleine broddellappen,
die zich wanhopig aan de hellingen
vastklampen. Er is geen straat, die
niet dood loopt, er is geen wegwij
zer, die uitkomst biedt.
Frahan is het vergeten pelgrims
oord van de rustzoekers, een hand
vol huizen en een kerk, gevangen in
de waterlasso van de rivier de Se
mois, die het dorp tot schiereiland
heeft verheven. Er is alleen een
ontsnappingsmogelijkheid via twee
bruggen en een smalle kronkelweg.
Voor de rest is er alleen natuur,
verpletterend groen, onbestaanbaar
stil. Als je op het terras van Aux
Roches Fleuries zit, heb je de zeker
heid, dat niemand je geluk meer
kan verstoren. De beschaving is
goddank blijven steken achter de
heuvels en ziet geen kans de laatste
barrière te nemen. Is dat misschien
de reden, waarom het bier smaakt
als nectar en de patat als goden
spijs? Eigenlijk zou je er met nie
mand over moeten praten. Het ge
heim voor jezelf moeten bewaren.
Je moet er immers niet aan denken,
dat Frahan nog eens door het
Het graf van de reus in Botassart is één van de oases, die de Ardennen uit rijke voorraad kan leveren.