„Schrijven was een soort
therapie voor mij"
Itu
Breda was een politieke „heksenketel
ED HOORNIK, TWEE DAGEN VOOR ZIJN DOOD:
rg n.v.
Wereld
geeft meer
uit voor
bewapening
dan ooit
„Pittig WD-congres"
„Agressieve
KVP-jongeren"
Nationalisatie van
Zweedse apotheken
banken (nog) niet
MONTEUR
1EID ZIEN
V00RJAARSBEURS
VERLICHTINGSBEURS
FILM EN FOTO
VAKBEURS KARWEI
TECHN0-BEURS
/oor spoedige
ding
4.V.,
Salon
Picasso
Barak 17
ier doden
bij botsing
DE STEM VAN DINSDAG 3 MAART 1970
11
4
g zo nieuw
een
indig, dan
in het bedrijf,
je verdient
k. En wat zo
een vak, waar
je werkuren
ebt.
»or, kom dan
sf bel op,
lar wijzer van
worden
iOES TEL.7686
(Van een onzer verslaggevers)
Ed Hoornik door Ab Visser gekenschetst als „de diplomaat in
onze literatuur" zou volgende week zijn 60ste verjaardag vieren.
I Hoornik overleed twee dagen na een interview, dat onze verslaggever
vrijdagmiddag met hem voerde over zijn jeugd in Den Haag, over de
oorlogsjaren, over zijn vakanties in Spanje, zijn weekendhuisje in het
Noordhollandse dorp Hensbroek en over zijn laatste roman De Vin-
gerwijzing.
aats in Breda.
iewijs B-C-D, kunnen
ren etc. strekt tot aa
;oede beloning en ea
fig-
aan:
tONBEM ALIN GS-
en wij Uw berichte!
Ed Hoornik had vele diepe herin-
ringen aan de stad van zijn jeugd.
Sommige van die herinneringen la
gen zo aan de oppervlakte, dat ze
I zelfs terugkeerden in zijn jongste ro-
man, De Vingerwijzing, dat het
afgelopen jaar bij Meulenhoff is uit-
I gekomen, met voorin een citaat uit
I Herzog van Saul Bellow: „Depressie-
I ven kunnen geen afstand doen van
hun jeugd, zelfs niet van de beproe-
vingen van hun jeugd".
De Vingerwijzing speelt zich af in
|Den Haag, vooral rond het Oranje-
I plein, in welke buurt Hoornik is ge
iteen. Het is nu een afbraakbuurt
[geworden. Daar staat de kerk waar
Ihij catechismus kreeg. „Daar heeft
Izich voor mij een drama afge
speeld", zei Hoornik. „Mijn moeder
Istierf toen ik zeven jaar was. Die
Itararten rond de Bankastraat en de
I Kerkhof laan hebben een Eline Vere-
ze zijn een beetje Couperus-
lachtig Zo hebben verschillende wij-
Iken nog wel aantrekkingskracht voor
■mij in tegenstelling tot de nieuwe
Irvijken, waar ik ogenblikkelijk ver-
Idwaal. Zondags gingen we altijd wan-
I delen naar de dierentuin, en toen we
1,18 werden, gingen we daar dansen.
[Daar ligt een stuk van je jeugd.
IScheveningen betekende toen ook
Iveel meer voor mij, maar de sfeer
Ivan toen is er geleidelijk aan ver
dwenen. De broederschool, die in De
Vingerwijzing voor komt is de lagere
school waar ik op zat".
Later volgde Hoornik de hbs bij de
ïczuïeten. Veertien jaar geleden
hij van het Centraal Bureau
00 uur
00 uur
tijdstip.
Huisvesting een gewezen winkel aan
de Prinsengracht in Amsterdam ter
beschikking als woonruimte. Door
Edo Spier, toen nog opmaakredac
teur bij het Parool, liet hij het huis
verbouwen. Vier jaar geleden ver
bouwde Spier ook een daglonershuis
je in het Noord-Hollandse dorp Hens
broek, waar het echtpaar Hoornik -
Bouhuys de weekends placht door te
brengen
Hoornik had veel vrienden die
's avonds laat kwamen napraten in
wat ze noemden „de salon van Ed
Hoornik". Mulisch bijvoorbeeld, Jan
Hein Donner, Cees Nooteboom en
Peter Schat. Ed Hoornik werkte niet
op gezette tijden, maar heel onregel
matig. Aan zijn literaire werk wijdde
hij zich bij voorkeur tijdens de va
kanties, die hij steevast gedurende
twee tot drie maanden per jaar in
Spat-je doorbracht, dank zij een
werkbeurs van het fonds voor de let
teren, en dankzij zijn functie bij de
Stichting Culturele Samenwerking
(Sticusa) en zijn directeur- en secre
taris-redacteurschap van Delta.
Delta is een soort cultureel visite
kaartje van Nederland en bestrijkt
een breed cultureel en wetenschappe
lijk vlak. Het tijdschrift verschijnt in
een Engelse vertaling, met medewer
king van ambassades en het ministe
rie van buitenlandse zaken. Het
wordt volledig gesubsidieerd door
CRM.
Hoornik had een Rembrandtnum-
mer uitgebracht, éen doodsnummer,
een provonummer, een modern art-
nummer en had in de toekomst met
een Suriname-nummer, een architec
tuurnummer en een sportnummer
willen komen.
Hij memoreerde de actie, die gaan
de is, omdat de subsidieregeling van
het fonds voor de letteren ontoerei
kend wordt geacht: er vallen teveel
mensen af. „Steven Membrecht bij
voorbeeld", zei ik. „In de Haagse
Post van 28 januari zei hij: „Ik be
schouw me als een onderbetaalde en
ondergewaardeerde arbeider op een
fabriek, die zich in alle opzichten te
kort gedaan voelt en daarom ontslag
neemt".
„Tja", zei Hoornik, „Membrecht
is een niet zo goed verkochte auteur,
weliswaar, maar hij werkt heel hard
en hij heeft bovendien een onmisken
baar talent, dus een behoorlijke toe
lage komt hem wel toe".
Ed Hoornik en zijn echtgenote
Mies Bouhuys, die in het verleden
het hele Iberische Schiereiland heb
ben doorkruist („om misverstanden
te voorkomen, we zijn zeer gekant
tegen het regime, maar we houden
van de Spaanse mensen") keerden
de laatste jaren steeds terug in Mar-
bella aan de Costa del Sol, niet ver
van Malaga, de geboorteplaats van
Picasso.
Daar verrichte Hoornik zijn literai
re werk, terwijl Mies Bouhuys er
veelal op uittrok om de in de loop
der jaren gemaakte vrienden op te
zoeken en om colleges te bezoeken:
Mies Bouhuys studeert Spaans en
staat vlak voor haar kandidaatsexa
men.
Ed Hoornik liet zich destijds door
Zuid-Spanje inspireren voor zijn eer
ste roman De Overlevende. Uitgangs
punt was het bericht, dat Amerikaan
se vliegtuigen in de buurt van Mar-
bella een bom hadden gedropped.
„Ik heb me in die situatie ingeleefd
en mijn indrukken verwerkt eendeels
in de plaats waar die bom gevallen
is, en anderzijds in Auschwitz".
Ed Hoornik heeft een paar jaren
concentratiekamp Dachau onder
gaan, maar in De Overlevende
schrijft hij over Auschwitz. In Da
chau stierven dagelijks honderden
mensen, maar er waren geen gaska
mers. Auschwitz daarentegen was
de machine des doods. Om daar over
te kunnen schrijven heb ik al 100 boe
ken over het concentratiekamp gele
zen. Ik heb er niet over durven
schrijven zonder mij helemaal daar
in te hebben ingeleefd, ik wilde me
niet beperken tot mijn eigen ervarin
gen van Dachau".
Ed Hoornik heeft in Vught en Da
chau gezeten, in de laatste plaats in
barak 17.
„Barak 17 was de beste barak,
want daar bevonden zich alle gevan
genen die in de keuken werkten. Van
de ketel soep bleef altijd wel iets
over. Het laatste halfjaar in die ba
rak had ik er een speciale functie:
ik moest toezicht houden op de spin
den, de kastjes van de gevangenen.
En ik had ook de luizencontrole. Dat
baantje was wel niet officieel, maar
werd toch oogluikend door de SS toe
gestaan. De Bloekalteste had om ba
rak 17 een speciale prikkeldraadom
heining laten maken, zodat gevange
nen uit de andere barakken niet naar
barak 17 zouden kunnen komen. Ik
vertel dit, omdat in mijn werk het be
grip schuld nogal een rol speelt. Toen
ik een uitgemergelde gevangene wa't
soep gaf, dreigde de Bloekalteste me
naar een buitencommando te sturen,
waar je dan een zekere dood tege
moet ging.
Daarop gaf ik die gevangene dan
maar een trap. Op dat moment
dringt het fel tot je door, dat je ge
ïnfecteerd wordt door datgene waar-
De dichter Ed Hoornik, die zondag op 59-jarige leeftijd aan een hartaanval
is overleden, in zijn woning in Amsterdam.
tegen je hevig gevochten hebt. Je
doet 't dan wel uit zelfbehoud, maar
dat neemt het schuldgevoel niet weg.
Door dat soort ervaringen was het
mij mogelijk een deel van De Over
levende in Auschwitz te situeren, om
dat veel gebeurtenissen parallel lie
pen".
„Waarom moest u daarover schrij
ven"?
Hoornik: „In het concentratie
kamp zitten is geconfronteerd wor
den met de naakte mens en met de
dood. Dat is een ingrijpende erva
ring. Goed en kwaad splitsen zich in
het concentratiekamp veel duidelij
ker af dan in de welvaartsstaat,
waar goed en kwaad op alle mogelij
ke manieren gecamoufleerd worden.
Er lijden nog veel mensen aan wat
prof. Bastiaans noemt, het concen
tratiekampsyndroom, en dat is, wat
ik door het schrijven van me heb
kunnen afzetten. Het schrijven was
een soort therapie voor mij".
„U bent het dus helemaal kwijt"?
Hoornik: „In het boek, dat u aan
het lezen bent - De Vingerwijzing -
komt de oorlogservaring nog in een
hoofdstuk voor. Ik ben er nu af, ten
zij die Kuyll, die nu in twee van mijn
boeken voorkomt, me weer een loer
draait. Ik ben nu met een derde ro
man bezig en om nu voor goed van
Kuyll af te komen, laat ik hem nu
dood gaan".
Behalve met zijn derde roman was
Hoornik bezig, samen met zijn echt
genote, met een filmscenario over
roerig Amsterdam in de jaren 1870
tot 1919, dat R.I.P. zou gaan heten
en dat volgend jaar op het repertoire
van de Nederlandse Comedie zou
staan. Met poëzie hield Ed Hoornik
zich de laatste tijd niet meer bezig,
(Van een onzer verslaggevers)
BREDA In de Bredase politieke
leksenketel van het voorbije week-
«d dwarrelden ook de rode „PAK"-
'ozetten in het rond. Aangezien de
f VVD, waar de door Haya ge-
de tientjes bij duizenden bin-
«nkomen, beslag had gelegd op het
'as te water gelaten „Turfschip",
mesten de sympathisanten van het
'regressief Akkoord genoegen ne-
®n met de aftandse stadsschouw-
lurg.
In de hal van de gekuiste muze-
fflpel werd zonder enige schroom
jongste werkje van partij-filo-
Jurgens, „De PPR op Aarde", bij
pels te koop aangeboden, zonder
lat iemand zih afvroeg of het boekje
door burgemeester Merkx was ge
cureerd.
De plakkaten-plakkers hadden ook
M best gedaan. Niet in het minst
He uit Oostburg en Terneuzen, die
'et blijkbaar nodig vonden de uit
lagen van de gemeenteraadsverkie-
wgen van vorige week woensdag te
mlletineren, aan weerszijden van het
iapende toneel. De PPR-Harderwijk
l°ok daar?) had een enorm lelijk
Ipandoek meegebracht, maar dat zag
elukkig niemand. Het hing onder het
alkon achter in de zaal en ieder-
|en zat er met zijn rug naar toe.
Het congres, dat zou gaan spreken
fer het onderwerp „Geen vakbewe-
'Pg zonder politiek" had kennelijk
le vooropgezette bedoeling de vak-
Hffldsbonzcn eens om de oren te
I SWALMEN (A.N.P.) Vier men-
ft hebben het leven verloren bij
J ^verkeersongeluk op rijksweg 72
'^cn Venlo en Roermond. Ter
van Swalmen verliet een
[^moedelijk Duitse personenwagen
P file om in te halen. De auto bot-
daarbij op een uit de tegenover
stelde richting komende autobus,
bestuurder en twee passagiers
1 de Duitse auto, allen afkomstig
West-Duitsland, waren op slag
®°d. Een 18-jarig meisjes uit Roer-
'°".d (C. Majollee) kwam bij de
IJtsing eveneens om het leven. De
[jarige Elisabeth Nass uit Roer-
i werd met zware verwondingen
een ziekenhuis in Roermond
'voerd.
ten teken, dat voorzitter mevr. H. van
Someren-Downer bepaald niet in het
ledige sprak en dat men ondanks
het geroezemoes, dat men zelf ver
oorzaakte, wel degelijk attent was.
Overigens gaf de VVD haar con
gresgangers geen gelegenheid om
zich volledig te onttrekken aan het
gebeuren, want ook buiten de zaal
werd men met de vergadering gecon
fronteerd en wel via een gesloten tv-
circuit. Het was wat wonderlijk, dat
mevrouw Van Someren moest aan
dringen op verhoging van het inter
menselijk contact (in de afdelingen)
want tijdens het congres zat het wel
goed met dat contact. Het waren, on
aardig uitgedrukt, allemaal ouwe-jon-
gens-onder-elkaar. Onaardig gezegd,
omdat er opvallend veel vrouwelijke
congressisten waren. Wat dan wel
JURGENS
aaien. Dit gebeurde dan ook. Op zijn
heetst door vertegenwoordigers van
de vakbonden zelf. Zij konden rustig
hun gang gaan, want hun kinderen
zaten opgesloten in de crèche in de
Maria-kweekschool en konden het
niet horen.
Fractieleider Aarden werd nijdig
toen een journalist, die door al de
politieke vergaderingen de partijen
niet meer zag, hem vroeg hoeveel Ka
merleden de PPR had. Aarden kortaf:
„De gehele fractie is aanwezig!"
Vanzelfsprekend ook Annie Kessel,
die pas de griep gehad heeft en nu
wéér verkouden is.
Omdat de voorzitters van politieke
partijen hun congressen, hoe ze ook
aflopen, meestal een „goed congres"
noemen, sprak VVD-voorzitter (me
vrouw de voorzitster, riepen de con
gressisten steeds) over een pittig
congres". Die „pit" zat dan voorzover
aanwezig, aan het eind, toen het be
leid van de fracties in het parlement
aan de orde kwam en ook daarbij ging
het niet eens zo onstuimig toe. Een
buitenstaander kreeg toch, zeker tot
dat moment, meer de indruk van een
volgzaam congres.
Het aantal keren, dat de handen op
elkaar gingen, was nauwelijks te tel
len. Men vond alles uitstekend. Men
kon overigens wel bewondering heb
ben voor de veelzijdigheid van de
congressisten, want hoewel zij zich
bijna voortdurend druk converserend
door zaal en wandelgangen bewogen,
op weg naar of - met gevulde hand
komend van de buffetten, werd er
steeds op het juiste moment geklapt
H. VAN SOMEREN DOWNER
weer zal komen, omdat een vrouw
voorzitter is. Dit stimuleert ongetwij
feld. Overigens waren er ook wel mo
menten van grote attentie. Dat was
met name het geval als fractievoor
zitter mr. Geertsema aan het woord
was. Over zo'n stem valt trouwens
niet heen te murmelen, zelfs al staat
de geluidsinstallatie af.
Ver over de helft van het twee
daagse congres kwam men plotseling
tot de ontdekking, dat er in Het
Turfschip wat gebeurde, dat helemaal
niet kon. Statutair moet de VVD na
melijk in maart congresseren en men
zat nog maar op het einde van de
maand februari. Mevrouw Van So
meren stelde het congres voor de
keus: doorgaan tot na middernacht en
dan alle besluiten .nog eens bevesti
gen dan wel het bestuur machtigen
van de statuten af te wijken, aldus de
vergadering legaliserend. Men besloot
heel snel tot het laatste, want men
moet de gezelligheid ook weer niet
overdrijven.
Het kleinste vergaderzaaltje in het
politieke mekka dat Breda afgelo
pen weekend was werd bezet door
de Brabantse KVP-jongeren. Ze zou
den er trouwens best mee hebben
kunnen volstaan, ware het niet dat de
KVP-senioren zoveel belangstelling
hadden getoond. Dat was bepaald niet
vanwege de toespraak van het Bre
dase statenlid mr. H. Maeijer, die van
die onregelmatig binnenvallende se
nioren eigenlijk alleen maar last had.
Tijdens zijn rede al, want toen moest
hij op een bepaald moment gewoon
pauzeren om de tafels wat dichter
bijeen te laten schuiven en stoelen te
laten aandragen. Na zijn toespraak
ook, want de boodschap waarmee ir.
Siepman van Bouvigne was geko
men leidde de aandacht van mr.
Maeijers speech af. Hoewel die speech
vooral voor jongeren pittige discussie
stof bevatte.
Voor jongeren die volgens lande
lijk voorzitter ir. Jac. Stienen een a-
gressieve groep binnen de partij moe
ten vormen. Maar dat kwam er niet
uit. Ondanks mr. Maeijer, die met
voorbeelden aantoonde, dat de staten
niet meer zijn wat ze waren toen
hij acht jaar geleden zijn intrede
maakte. Het aantal zetels wordt uit
gebreid, maar het aantal slaapplaat-
MAEIJER
sen is drastisch verminderd. En dat
komt, zei hij, niet alleen door de
nieuwe provinciewet, maar ook door
het groot aantal taken dat op het pro
vinciaal bestuur afstormt. Dat aantal
noemde hij zo beangstigend groot, dat
hij zich afvroeg of de provincie nog
wel het geëigende bestuurslichaam is.
Dat vroeg hij zich af op grond van
de betekenis van West-Brabant in de
Gouden Delta, op grond van de wer
kelijke betekenis van het Reimers-
waalplan, op grond van de gang van
zaken met het industrieterrein Moer
dijk, waarin „een burgemeester van
een willekeurige stad samen met Rot
terdam allerlei dingen kan doordruk
ken die G.S. gewoon overkomen".
Herinnerend aan zijn recent optre
den in de staten zei mr. Maeijer, dat
de geschiedenis met de achtste me
dische voor hem het breekpunt is ge
worden. „Van het begin af is in Bra
bant op dat gebied de vinger op de
mond gelegd", zei hij, „terwijl G.S.
van Limburg met een helikopter naar
Den Haag vlogen".
„Wij verwachten van G.S. wel iets
meer management", zo schetste hij
een moderne opzet van het provin
ciaal bestuur, „iets meer aanvoelen
van, wat je zelf moet bereiken, aan
voelen dat je niet moet afwachten".
Nogmaals, de agressie van de jon
geren bleef uit. Afspraak is afspraak
en vijf uur is vijf uur. Even leek de
vergadering op te leven toen ir. Siep
man merkwaardigerwijze onge
vraagd met zijn bericht van de de-
putabelen kwam. Maar, vonden de
jongeren, de senioren moesten hun
strijd maar elders uitvechten. En zo
kon voorzitter Van Thiel nog keurig
binnen het tijdschema de vergadering
sluiten, nadat was afgesproken dat
het onderwerp voor de volgende jon-
gerenraad zal zijn: de KVP als op
positiepartij. Op donderdag, 26 maart.
(ADVERTENTIE)
O dinsdag- A woensdag K donderdag fi vrijdag 7 saterdag-
maart ■rrnaart maart Gma
Q t»-*- 2T155 o vi*.
maart
maart
maart
maart
9 -18 uur
9-18 uur
9 -18 uur
9-18 uur
geëindigd
9-18 uur
19 - 22 uur
9-18 uur
19 - 22 uur
9-18 uur
9-18 uur
geëindigd
9-18 uur
18 - 22 uur
9-18 uur
9-18 uur
9-18 uur
9-18 uur
9-18 uur
18 - 22 uur
9-18 uur
9 - .18 uur
9-18 uur
9 -18 uur
9 -18 uur
9-18 uur
9 -18 uur
9 -18 uur
9 - 18 uur
ooui Viil X VX COX AJ KUlii
Voordelige reis-toegangbiljetten op de stations verkrijgbaar
NEW YORK (Reuter) „Als men
elke seconde een dollarmunt zou la
ten vallen, zouden er 126.000 jaar no
dig zijn om door al het geld te ko
men, dat tegen 1980 aan bewapening
in de wereld zal zijn uitgegeven".
Dit zegt de Unesco, de organisatie
der V.N. voor onderwijs, wetenschap
en cultuur. Volgens deze organisatie
geeft de wereld op het ogenblik meer
geld uit aan militaire zaken dan ooit
in de gehele geschiedenis, afgezien
van de hoogtijjaren in de tweede we
reldoorlog. Deze uitgaven komen
overeen met ongeveer 7 pet. van
's werelds bruto produkt en zijn ge
lijk aan het gehele jaarlijkse inko
men van de 1 miljard mensen, die in
Latijns-Amerika, Zuid-Azië en het
Midden-Oosten wonen.
Tussen 1964 en 1967 namen de mi
litaire uitgaven veel sneller toe dan
zowel de wereldbevolking en het
bruto wereldprodukt. De Sovjet-Unie
en de V.S. waren verantwoordelijk
voor ongeveer driekwart van de toe
neming.
In 1967 stond het peil van de we
relduitgaven voor bewapening op on
geveer 182 miljard dollar. Maar te
gen 1980 zal het peil van 4.000 mil
jard dollar bereikt zijn, aldus heeft
de Unesco uitgerekend.
De Unesco heeft voorts uitgerekend
dat als dollarmunten ter dikte van
2,5 mm op elkaar gestapeld zouden
kunnen worden, men de militaire
uitgaven van de wereld in 1980 zou
kunnen uitbeelden door een toren
van 16 miljoen km.
De Unesco heeft voorts berekend,
dat in de minder ontwikkelde lan
den der wereld 72 pet. van de we
reldbevolking woont. Maar de open
bare uitgaven voor onderwijs in de
ze gepieden bedragen slechts 11 pro
cent van de totale werelduitgaven
voor onderwijs.
De V.N -organisatie constateert nog
dat Japan meer dan viermaal zo veel
geld uitgeeft voor onderwijs dan voor
bewapening. Canada geeft voor on
derwijs tweemaal meer uit dan voor
bewapening. Dan zijn er volgens de
Unesco nog een aantal landen, die
meer aan onderwijs dan aan bewa
pening uitgeven. Deze landen zijn:
Nederland, België, Denemarken, Ita
lië, Noorwegen, Zweden en Zwitser
land.
De militaire uitgaven van de min
der ontwikkelde landen zijn meer
dan tweemaal zo hoog als hun ont
vangsten aan buitenlandse economi
sche hulp.
De ontwikkelde landen besteden
aan de minder ontwikkelde landen
per hoofd van de bevolking gemid
deld acht dollar. Hier tegenover
staat een uitgave van 170 dollar per
hoofd voor militaire doeleinden, al
dus de Unesco.
STOCKHOLM (DPA) De apo
theken in Zweden zullen met ingang
van 1 januari 1971 worden genatio
naliseerd.
De staatssecretaris van het minis
terie van sociale zaken, Goethe Tridh
heeft meegedeeld, dat minister Sven
Aspling binnen drie weken een des
betreffend wetsontwerp op de rijks
dag zal indienen.
Er zal een nieuwe maatschappij
worden opgericht, die belast wordt
met de'levering van medicamenten.
Tweederde deel van de aandelen van
deze maatschappij zullen in handen
van de staat zijn. Het andere deel
wordt toegewezen aan een door de
apothekers gevormde stichting. In het
bestuur van deze maatschappij zul
len ook vertegenwoordigers van de
ziekenhuizen zitting hebben, de
staatssecretaris zag als voordeel van
de nationalisatie het door een actieve
prijspolitiek goedkoper beschikbaar
kunnen stellen van medicijnen.
NIEUW DELHI (Rr.) De Indiase
premier, Indira Ghandi, heeft ver
klaard dat de Indiase regering voor-
lopig geen buitenlandse banken zal
nationaliseren.
Vorige maand verklaarde het In
diase hooggerechtshoof de overne
ming van veertien grote banken in
India onwettig, maar volgens de pre
mier verandert dit besluit niets aan
de regeringspolitiek tegenover bui
tenlandse banken.
Zij sprak een bericht in de „Wash
ington Post" tegen dat de dertien
buitenlandse banken die in India
werken meest Britse, Amerikaan
se en Japanse helemaal niet zul
len worden genationaliseerd.