O
mijn
krullebol
dank zij
krulset
Kunstsmid Jan van de Wiel
maakt van witgloeiend ijzer
sierlijk smeedwerk
QOGOOOöOi
ji
Van mini- tot
maxibedrijf
Elektrische
haarrollers
Vliegende handen
REEDS JONG
SNOBISME
f:'N
t Hoe krijgt U een nieuw kapsel in 10 minuten?
(Vari een onzer verslaggevers^
Seeland, Denemarkens
grootste eiland, is een goe
de honderd kilometer breed.
Op de Oostkust ligt Kopen
hagen aan de Sont, en in een
rechte lijn over het land ligt
de stad Kalundborg aan de
grote Belt. Daar staat een
nieuwe fabriek die niet
klaar schijnt te komen: met
haastige spoed wordt er
ff steeds verder gebouwd om
de expansie bij te houden
van het bedrijf dat elektri
sche haarkrulsets vervaar
digd onder de naam Carmen
Curler.
Het lijkt nogal overdreven om in
Kopenhagen de showroom voor
mooie krullen te bezoeken en naar
Kalundborg te reizen om te zien hoe
daar krulsets worden gemaakt-
Maar als u wist dat momenteel da
gelijks 35.000 vrouwen over de
hele wereld zo'n set kopen om
(evenals 10 miljoen die haar voor
gingen) te kunnen luisteren naar de
woorden: „O mijn lieve krullebol,
jij maakt heel mij hart op hol", dèn
geeft u toe dat die haarkrullers van
het hoogste belang zijn voor het
zieleleven van vrouw en man.
Ook voor het materiële leven want
ze kosten tussen de f 39,95 en f 129,50.
(voor de fabrikant materieel natuur
lijk het belangrijkst).
Van Kopenhagen dus dwars het ei
land over naar Kalundborg.
Land en nog eens land, akkers en
nog eens akkers. Hier en daar een
boerderij, kapitaal complex van wit
huis en gebouwen.
En daar staat dan aan de Westkust
onder eenzelfde wijde hemel en mid
den in de ruimte, een laagbouwfront
van gele baksteen in bungalowstijl,
waarachter men geen immense fa
briek vermoedt.
Rollers indraaien in droog haar of na het wassen.
Nu nog in het gewenste model borstelen.
Zes jaar geleden, op de dag af,
stichtte hier een „gewone" man met
ongewone gaven, Arne Bybjerg Pe-
dersen, een bedrijfje met 3 emplo
yes op een,lapje grond van 150 m2.
Hij ginig electrisch te verwarmen
haarrollers jnaken. Oppervlakkig be
schouwd nou niet een onderneming
om je kapitaal in te steken. Had het
toch maar gedaan! Want Arne had
goud in zijn vingers. Dat zit nu in
een gigantisch bedrijf en staat op de
bank!
Drie jaar na die onopgemerkte
stichtingsdag werd de eerste gele
baksteen gelegd voor de huidige fa
briek. Toen bouwde hij 1200 m2 vol,
maar die oppervlakte is vandaag al
weer verdubbeld en als komend
voorjaar het project waaraan thans
wordt gewerkt, voltooid is, zal het
geheel 37.000 m2 beslaan. Dat is daar
na toch weer uitbreiding gaat vol
gen, kan niet missen.
Arne Pedersen had dus een goed
idee toen hij begon. Maar een goed
idee kan, desnoods met een kleine
wijziging,' gauw door reeds bestaande
wereldconcerns overgenomen wor
den. Bobs daar maar tegenop. Be
halve een goed idee had hij gelukkig
zoveel organisatorisch talent als no
dig is om een product tot het best
verkochte op te voeren. Zonder dat
talent is het beste nog tot mislukking
gedoemd
Hij had trouwens ook in zijn kop
dat een op de twee vrouwen in de
moderne wereld zijn rollers in bet
haar zouden draaien
Na één jaar stond de personeels
sterkte op 5 en werden er 5000 sets
gemaakt. Nu vijf jaar later heeft hij
2400 man personeel, binnenkort zijn
het er 3000 en gedurende dit jaar
zal hij 5,5 miljoen sets verkocht heb
ben.
Op dit moment is de dagproductie
35.000 sets. Het is gemakkelijk uit te
rekenen dat volgend jaar de omzet
met 50 procent kan stijgen.
Arne was natuurlijk iemand die de
juiste man op de juiste plaats kon
krijgen. Zijn eigen juiste plaats is
al niet meer op de directeursstoel.
Hij is nog „slechts" adviseur.
Alle haarrollers die in parfumerie-
en, warenhuizen en drogisterijen te
koop zijn worden gemaakt voor de
doe-het-zelver. Dat gaat tegen kap-
persbelangen in. Maar kappers heb
ben de haarmode niet in de hand.
Zij moeten buigen voor de mode die
gemaakt wordt door het samenspel
van enkele beroemde coiffeurs met
enkele grootbedrijven die kappersbe
nodigdheden fabriceren.
Zij hebben een ingewikkelde zaak
van ons kapsel gemaakt. Vandaag
zijn we gewassen, gewatergolfd en
mooi. Morgen ook nog, als we maar
goed stijlgespoten zijn. Overmorgen
kan het er nog net mee door, maar
daarna wachten we met smart tot
we weer naar de kapper kunnen
gaan. Is het wonder dat steeds meer
vrouwen zélf de handen aan het
haar slaan? (Intussen maken dezelf
de fabrieken die met de meesterkap-
pers conspireerden, nu ook de spul
len voor drogist en parfumerie. Zij
lijden geen pijn, maar de kapper ziet
vooral te weinig jonge klanten).
Zes jaar geleden zag de stichter
van Carmen Curler deze ontwikke
ling zo duidelijk dat hij ervan over
tuigd was de vrouwen te winnen met
eletrisch voorverwarmde rollers.
Plastic rollers hebben een vulling
(geheim van de fabrikant: een op
was gelijkende substantie). De krul
lers worden op het bijgeleverde toe
stel met metalen staafjes in 10 minu
ten opgewarmd tot 75 graden. Dank
zij de vulling behouden zij die tem
peratuur buiten het toestel 20 mi
nuten lang. Voor een normale krul
is vijf minuten ingerold-blijven vol
doende. Men kan met een uitgebreide
set de eerste ingezette kruller uitrol
len als de laatste juist is ingedraaid
De Camen Curlers krullen zowel
droog als vochtig haar. Na het was
sen: droogwrijven. een kwartiertje
later aan de slag met de rollers.
Deze methode is beter voor het haar
dan het gebruik van gewone rollers
onder de droogkap. De hitte van de
droogkap doet de hoofdhuid uitdro
gen; bovendien laat nat haar zich
uittrekken tot 120 procent waarna het
onder de droogkap weer krimt en
„over zijn structuur getrokken wordt.
Was de oorspronkelijke gedachte:
van de kapper naar de doe-het-zelver
het succes is zo groot dat nu al
reeds 3 van de 4 Deense kappers
deze sets in gebruik hebben voor een
Quick-Service. Intussen gebruiken zo
wel kapper als klant de set ook voor
het krullen van pruiken.
De fabriek werkt dag en nacht con
tinu in drie ploegen van 8 uur. Ar
beiders, maar vooral arbeidsters
(hal na hal toont vrouwen die met
zenuwslopende haast alsmaar het
zelfde onderdeel van het proces uit
voeren) worden door 22 bussen in
een radius van 50 km van en naar
het dunbevolkte land gebracht. (Meer
dan de helft van de Denen woont in
Kopenhagen). Met de vijfdaagse
werkweek verdienen de vrouwen een
gemiddeld maandinkomen van f 1200;
f 1500,- is geen uitzondering.
De razende snelheid van de reppen
de handen aan machine en lopende
band is verklaard door die ene
vrouw aan het einde van de ry, die
het stukwerk telt
Betrekkelijk weinig handelingen
ziin niet geautomatiseerd. Dat rode
puntje bijvoorbeeld. Elke kruller
draagt een rood puntje op zijn kop.
Als mevrouw Piekhaar zit te wach
ten bij haar ingeschakelde Curlerset,
ziet zij dat rode puntje zwart worden
ten teken dat de juiste temperatuur
van 75 graden is bereikt. Dit is nog
handwerk: rode puntjes zetten, rode
puntjes zetten, rode. 40.000 puntje3
in 8 uur.
Er gaat een koffiepauze en een
lunchpauze in de kantine van af.
Misschien liggen dan de handen wer
keloos in de schoot en ontspannen
zich de verbeten monden. De kantine
is ervoor geschapen: een sprookjes
achtige Oosters lijkend theehuis, met
veel glas, planten, rieten zonnewering
en een hoog dak dat geopend kan
worden.
Het ligt vlak achter de entree van
de fabriek, waar een wintertuin vol
planten en bloemen een rustpunt voor
het oog is Hieromheen zijn de kanto
ren en tekenkamers (met 40 ingeni
eurs) gevestigd langs de gang die
geluiddempend is gemaakt, blauw
groene vilten vloeren heeft en een
permamente schilderijententoonstel
ling aan de muren draagt.
Alles wat er bij de vervaardiging
van de sets komt kijken wordt in de
Kalundborgfabrieken zelf gedaan.
Zelfs het bedrukken van de verpak
kingen. Met dat al is Carmen de 7e
industrie van Denemarken en de
grootste plasticverwerkende industrie
van Europa.
In ons land worden 6 verschillende
seta verkocht.
En zo ziet u maar weer dat het
Assepoesverhaal, dat in onze we
reld het verhaal is gewordeh van
de schoenpoetser of krantenventer
die Amerikaans miljonair wordt,
door Arne is overtroffen. In 5 jaWr
tijds van vijf medewerkers tot
30.000. In diezelfde tijd van een
meneertje uit Kalundborg tot de
grootindustrieel die momenteel o.a.
65% van alle in Amerika verkochte
haarkrulsets levert. Hij moet nog
even doordouwen. Dan is het doelt
één op de twee bereikt.
;C0©C1
TILBURG - JAN VAN DE
WIEL staat doodstil, met in
gehouden spanning, tussen
het grote bruinkoolvuur en
zijn reusachtig aambeeld. In
zijn linkerhand klemt hij de
ijzeren staaf, witgloeiend
licht het einde in de vlam
men, rechts vat hij, als het
ware liefkozend, de donker
houten stee! van de smeed-
hamer. Zonder aarzeling,
jaren ervaring en gerijpt
vakmanschap manifesteren
zich, legt hij het vurige ein
de van de staaf op het don
kere koude ijzer van zijn
smidsblok.
Snel vormt de hamer een fraaie
krul, vaardig duwt de linkerhand de
bijna vloeibare materie in de ge
wenste vormen, een zachte tik hier,
een klein klopje daar. De lange
rechte staaf gehoorzaamt aan de
wil van deze man. Die zag in het
ruwe materiaal reeds het smeed
werk dat hij tot stand wilde bren
gen.
..Zo vormt hij dag-in dag-uit uit
ijzer, koper en staal weerbarstig
materiaal de lampen, haarstoelen,
kandelaars, lantaarns, decoratieve
trappenhuizen, schenkmanden en
nog veel meer. Allemaal unieke
scheppingen van smeedkunst, ont
sproten aan een rijke fantasie, eerst
op schaal getekend en daarna tot le
ven gewekt uit vuur en ijzer.
Jan van de Wiel, 60 jaar, rijzig
met verwonderlijk zachte handen en
graag lachende blauwe ogen die wat
verbaasd de wereld inkijken, is een
van de weinige kunstsmeden die
men in ons land nog vindt. „Als het
or nog 10 zijn zal het mij meeval
len ze.gt hij. Een uitstervend vak?
Waarschijnlijk wel. Ook al, omdat
jongeren bijna altijd bezwijken voor
de verleiding zich te lenen aan se-
rie-produktie. „Dan is het gauw met
u ,te vak gedaan. Daaraan
ambacht. Ik maak unica.
3Juk dat mijn werkplaats ver
laat, heeft zijn eigen karakter. Als
ik ergens mijn naam opzet, weet de
koper dat er nergens een tweede ex
emplaar is te vinden dat precies het
zelfde is".
Achter de kleine winkel aan de Til-
burgse Bredaseweg 54 u vindt er
juweeltjes van smeedkunst heeft
hij zijn werkplaats. Hij doet alles
zelf. Vroeger had hij knechten. „Ik
ben ermee opgehouden. Ik zou er
aan kapot zijn gegaan. Ik moeit al
leen zijn, als ik werk. Dan kan ik al
les om me heen vergeten en krijgt
het ruwe materiaal voor mij iets
persoonlijks, iets van mezelf kan ik
er dan inleggen. Niets leidt me dan
af. Ik ervaar hoe gaat groeien, wat
ik in mijn gedachten voor mij zag.
Dat is het, waarom ik van mijn vak
houd, waarom ik geen massawerk
kan maken, waarom ik de zorg van
medewerkers niet kan dragen".
Dit harde werk dat zulke sierlijke
produktan voortbrengt, staart Van de
Wiel op het lijf geschreven. Vakop
leiding?
„Ach, thuis in Vughit zag ik als
kind niet anders. Mijn vader was
een uiterst bekwaam kunstsmid. Ik
ben met dit beroep, ambacht zegt
men tegenwoordig, opgegroeid. Toen
ik zes jaar, smeedde ik stiekum
mijn eerste pook". Hij lacht ontspan
nen, als hij terugdenkt aan dat
blije maar ook wel spanningsvolle
moment 54 jaar geleden. „Vader
was weg. Het vuur was afgedekt. Ik
nam een ijzeren staaf, trok aan de
balg, er volgde een kleine explosie.
Wist ik vee] van gassen en wat al
nietMaar van dat moment af
wist ik dat ik hetzelfde wilde worden
als mijn vader".
Hij heeft daar thuis in die Vughtse
smederij zijn opleiding gekregen.
„Maar oen ding heb ik steeds begre
pen: ontwerpen is hoofdzaak. Kijk,
smeden, goed je vak leren, is be
langrijk Maar je schiet er niet veel
mee op, als je niet weet vast te leg
gen wat je uit dat ijzer, koper of
staal wilt vormen. Ik ben al jong be
gonnen tekeningen te maken van de
dingen die ik wilde smeden. Ik heb
tekencursussen gevolgd tot ik 31 jaar
was. Nog steeds teken ik alles voor
dat ik het ga smeden.
Als er mensen bij mij komen die
iets willen hebben, ga ik eerst eens
bij hen thuis kijken. Wat past bij hen
bij hun interieur, bij hup opvatting
over het leven? Ik vind dat mijn
smeedwerk in harmonie met dat al
les moet zijn. Anders vloekt het im
mers. En als ik dagen heb gewerkt
aan iets en ik vind dat het niet is
wat ik me had voorgesteld, komt
het mijn werkplaats niet uit". Dan,
om er nog eens de nadruk op te leg
gen. „Nee, zonder fantasie en zonder
dat je kimt tekenen kom je in dit
vak nergens".
Pratend pakt hij een van de vele
mappen die in zijn bureau liggen.
„Ik bewaar al mijn' ontwerpen". El
ke tekening heeft voor hem een ei
gen verhaal, ook over de opdracht
gevers, over de worsteling met de ei
sen die zij stelden, over hun dank
baarheid en vreugde als een uniek
stuk werkelijk hun eigendom werd.
„Dat stemt tot voldoening". Van
die Engelsen die zijn winkel bezoch
ten. Ze bouwden ergens in Kent een
bungalow. „Nou, het eind van het
lied was dat ik al het smeedwerk
voor dat huis heb gemaakt. Ik deed
hun de naam „De Kievit" aan de
hand. Ik installeerde er mijn werk
en had, samen met mijn vrouw, drie
heerlijke vakantieweken bij die men-
setn
Of het verhaal van die Duitser, ge-
trouwd met een Tilburgs meisje, die
toch maar niet
„Kijk, die mensen zien helemaal
niet het mooie in een eerlijk stuk
werk dat nu gemaakt is. Die hang
naar antiek is wonderlijk. Ik geloof
dat het meestal gewoon snobisme
van die mensen is. Ach, ik zou zo'n
handelaar, of zo'n buitenlamp, best
kunnen laten roesten. Ik denk er niet
over. Als je 20 of 30 jaar met zoiets
leeft, krijgt het zijn eigen kleur en
bekoring, krijgt het ergens in je le
ven invloed en betekenis. Dan is het
geen dode materie meer, dan leeft
het mee. En waarom zou antiek dat
meer hebben dan een goed stuk am
bachtelijke kunst uit deze tijd"?
Hij wijst op een oude muurklok in
zijn woonkamer. „Die is nog van
mijn ouders en die hadden haar van
mijn grootouders. Antiek is ze. Maar
voor mij heeft ze waarde, omdat ik
weet diat ze in het leven van mijn fa
milie steeds een rol heeft gespeeld,
niet omdat ze antiek is. Weet u, te-
ambacht, dat de vakman steedr
nieuwe vormen en uitingsmogelijkhe
den vindt, dat hij steeds weer ver
rast is over het feit dat zijn beheer
sing van de materie hem in staat
stelt dat wat zich in zijn geest vorm
de zichtbaar te maken. Dat dwingt
hem om te kijken naar wat anderen
maken en maakten. Elke vakantie
is voor mij, en mijn vrouw, ook een
soort kunst-bedevaart. Wij bezoeker
musea, kijken naar het smeedwerk
van ambachtslieden wier naam nie
mand meer kant, leren daardoor dat
elke tijd een eigen sfeer en eiger.
vormgevoelighedd heeft. Maar steeds
vind je in het echte eerlijke am
bachtswerk iets terug van jezelf, iet:
waarnaar je verlangt zonder het tc
kunnen definiëren, iets van de schep
per die in de materie die hij bewerk
te een stukje van zichzelf legde".
Hij kijkt even strak voor zich uit
peinzend. Gedachten dringen zich
kennelijk aan hem op. „Kijkt u
op de Lüneburger heide een huis
neerzette. „I-k maakte voor hem, on
der andere een prachtige open
haard. Die mensen komen steeds
langs, als ze in de buurt zijn". En
ook die Rotterdammer die in de
Kempen een boerderij kocht en die
helemaal in oude stijl inrichtte. Hij
vond d- weg naar de kundige Til-
burgse ambachtsman. Van de Wiel.
„Elke keer bestelt hij wat. Zijn huis
in de Kempen wordt zo langzamer
hand een juweeltje".
Van de Wiel kan zich opwinden,
als hij praat over de mensen, het
zijn er nogal wat, die toevallig de
winkel binnenkomen en dan hun zin
nen zetten op een van zijn scheppin
gen. „Is het antiek", vragen ze dan.
„Nee, ik heb dat pas zelf gemaakt".
„Ja, ja, dachten we al, het roest
immers niet, Nee, dan doen we het
genwoordig worden er prachtige
klokken gemaakt, maar oude model-'
len. Waarom zouden die nou niet net
zoveel plezier en vreugde kunnen ge
ven als die echte antieke klokken?
Gewoon een vervelend welvaarts
verschijnsel die niet door werkelijke
kennis en gevoel voor sfeer gedra
gen hang naar antiek"!
Met enige weemoed spreekt hij
over de tijd, rond 1948, toen hij met
vrienden-ambachtelijke kunste
naars „Brabants Edel Ambacht" op
richtte. „Twee keer per jaar hadden
we exposities. Zijn zo heel Brabant
doorgetrokken met ons werk. Maar
er komen steeds minder ambachts
lieden. De organisatie verdween. Je
voelt dat je steeds meer een enke
ling wordt. Sterft het ambacht uit?
Ik weet het niet. Het lijkt er wel op.
Jonge mensen zoeken het in massa-
werk in een steeds herhalen van een
bepaald stuk. Dat kan ik niet. Mis
schien dot wel het geheim van het
maiar rond in de winkel. Daar staal
wat ik gemaakt heb. Ik kan niet be
oordelen, of al die stukken, ook die
eenvoudige muurlamp, iets van me
zelf in zich dragen. Dat moeten an
deren ontdekken. Als zij het vinden
voelen is misschien eerder het ge
val, ben ik gelukkig. Want daarvooi
werk ik tenslotte. Natuurlijk, jk moe:
leven. Moet dus aan het werk var
mijn geest en mijn banden verdie
nen. Zo is het nu eenmaal in de we
reld.
Maar dat is toch maar bijzaak
Weet u, ik heb altijd een beetje
verdriet als mensen iets mooi vin
den en weggaan, omdat ze er hel
geld niet voor hebben. Dat vind ik
naar. Mijn vrouw kan dat ook
slecht hebben. Maar ja, we kunnen
het niet- weggeven".
JACQUES LEVIJ
FOTO BOVEN
Ingespannen tekent Van de Wiel op ware grootte het raam dat hij gaat
smeden. Elke lijn krijgt straks haar vorm in ijzer.
FOTO ONDER
Gloeiend ligt de staaf gebed in de bruinkolen. Bijna is het ruwe mate»
hamer" °m Seho<H"zaam te buigen onder de zachte drang van de
