„ik wil niemand doodschieten,
daarom heb ik geweigerd"
KAMP
VLEDDER
MONOTOON
ZINLOOS
WERK
EN
KOOS VAN ERKELENS:
KEES TELDER;
HENK BLOEMHOFF:
„op zichzelf doet het
me niks maar zo
vlak naast de deur"
„ze zouden er een
vredeskamp
van moeten maken
„gewetensbezwaarden
moeten onder
c.r.m. komen te staan"
hoofdbrekens
rustige jongens
rotzooi
geen biertje
overdreven
complex
om te janken
confrontatie
ouderen
out w ikkel ingsliulp
rT erstnummer
DE STEM
Er zijn twee soorten BVD's
in Nederland. De een is de
Binnenlandse Veiligheidsmenst,
je ander: de Bond van Dienst
weigeraars. Het zijn eikaars
tegenpolen.
Het aantal dienstweigeraars in
ons land neemt gestaag toe.
Beliep het aantal verzoeken
om als gewetensbezwaarde
erkend te worden in I960 165,
vorig jaar bedroeg het ruim 600.
Dat is overigens nog geen half
procent van de 118.000 jonge
mannen, die ingeschreven
stonden voor de .lichting 1969.
Ondanks zijn numerieke
minderheid bespeelt de
dienstweigeraar de viool van de
publiciteit veelvuldig.
„De BVD is een broeinest van
onrust", zegt J. D. Ras, sinds
zestien jaar directeur van
kamp Vledder in Drente, waar
zo heet het officieel
ongevangen worden totdat er
een plaats vrij is in
een rijkswerkplaats
(psychiatrische inrichting,
staatsdrukkerij etc.)
Kamp Vledder is in opspraak
gebracht door stakingen, relletjes
en noem maar op.
Van de ruim 600 verzoeken
worden er zo'n 150 tot 200
iaarljjks „gehonoreerd" dooi
de commissie van advies inzake
gewetensbezwaren militaire
dienst. De leden van die
commissie varen op het kompas
van een psychiatrisch rapport
en op eentje van de sociale
dienst. Op 1 januari 1969 waren
er 113 tewerkgestelde
gewetensbezwaarden in ons
land.
De kreten waarmee sommige
leden van de BVD jongens, die
worden gekeurd voor militaire
dienst, bewerken liegen er niet
om. Uit de Passiefist: „Als ik
misschien ooit moest gaan
vechten om een conflict te
beslechten deed ik het met de
mond maar niet op een hondse
manier met een bom of raketten",
"n: „Goedgekeurd? Ga dan niet
'n dienst, besteed je krachten
beter".
Een socioloog (mede-oprichter
van de BVD) heeft de.dienst-
weigeraar van nu
gecatalogiseerd:
1. of hij is principieel
pacifist, afkomstig uit een
kerkgenootschap met nauwelijks
enige maatschappelijke interesse,
2. of hij weigert dienst vanuit
een maatschappelijke
betrokkenheid en helt over naai
de sociaal-revolutionaire kant.
De erkende gewetensbezwaarde
moet 23 maanden burgerdienst-
plicht opknappen. Voorheen
waren dat 26 maanden.
Defensie motiveert dat als volgt:
een militair moet achttien
maanden dienen. Een aantal
echter (kaderpersoneel en
specialisten) krijgt et drie
maanden bij. Daarbij komt dan
nog de mogelijkheid van twee
maanden herhalingsoefeningen.
Dat opgeteld maakte 23
maanden. Hoewel het aantal
militairen dat drie maanden
extra moet dienen klein is op het
totaal, vindt defensie dat deze
tiid voor gewetensbezwaarden
uitgangspunt moet zijn, wat
betreft zijn burgerdienst.
De dienstweigeraar is het met
lie redenering niet eens,
venmin als de heer Ras.
Ik geef de jongens, die daar
'"gen tekeer gaan, volledig
gelijk".
De objecten, waar de ge
wetensbezwaarden tewerk
worden gesteld, zijn momenteel
punt van discussie.
De BVD heeft aangedrongen
o m. kamp Vleddeif.pm te
vormen tot een vredeskamp.
De jongens zouden b.v. kunnen
helpen met de oprichting van
het nationale instituut voor
vredesvraagstukken.
I De suggestie werd gelanceerd
tijdens de hearing van de
lefensiecommissie van de tweede
kamer over de wet
gewetensbezwaarden.
In kamp Vledder, waarvan
het gerucht gaat dat het zal
worden opgeheven, hoewel er
net aardgasleidingen zijn
aangelegd en een cel is
gebouwd, zitten vijf jongens te
wachten tot hun 23 maanden,
voorbij zijn. Het ritme van
alledag is er monotoom. Ook al
omdat de vijf het werk dat
zii er moeten doen, vrij zinloos
vinden.
(Van een onzer ver
gevers)
VLEDDER - Kees Telder
(20) uit Hoogvliet staat tot
aan zijn heupen in een
sleuf, waar straks een aard-
gaspijp doorheen zal wor
den gelegd. Een oudere op
zichter geeft hem aanwij
zingen hoe hij het gemak
kelijkst de sleuf kan uitdie
pen. Kees knikt. Zijn blon
de haar hangt hem op de
schouders.
Rondom hem staat een groep ba
rakken, in grijzig blauw met wit ge
schilderd: kamp Vledder. Een door
gangskamp voor dienstweigeraars
zoals het officieel heet. Jongens, er
kende gewetensbezwaarden, wach
ten hier tot het bericht afkomt, dat
er in een of andere rijksinstelling
een passende job is gevonden.
Bij de dienstweigeraars zelf staat
Vledder bekend als strafkamp. „Van
jongens, die ergens anders werken
en daar uit de band springen hoor
je dat er gedreigd wordt met: pas
op, anders ga je terug naar Vled
der", zegt Kees.
Hij heeft de ergste modder van zijn
plompe werkschoenen afgeveegd en
draait een halve zware. Even voor
het gesprek begon en de fotograaf
aanstalten maakte heeft hij 'n zonne
bril opgezet. Links en rechts van
hem zitten nog vier jongens. Even
eens „erkend door de commissie".
Een van hen draagt ee^ ban-de-bom
speldje. Op de deur van de slaapzaal
schreeuwt een rood plakkaat „Stop
America's brutal war in Vietnam".
Kamp Vledder lijkt als militair in
stituut wel heel ver weg.
Kamp Vledder is vaak in het
nieuws geweest. De affaire Cees Pot
heeft directeur D. J. Ras genoeg
hoofdbreken® gekost. Al zestien jaar
vervult hij zijn functie. „Ja het is
soms ontmoedigend werken", zegt
hij.- Ras is aangesteld door CRM,
maar voert opdrachten van Defensie
uit. „Wanneer de een zegt dat ik te
strak ben, zegt de ander het tegen
overgestelde", vprtelt hjj.
Zo heeft Defensie nu bepaald, dat
kamp Vledder de beschikking moet
krijgen over een cel. „Natuurlijk
werkt dat min of meer provocerend"
geeft directeur Ras toe. „Maar het
staat in de wet. Ik had altijd wel de
mogelijkheid om ze naar Zwolle te
sturen. Eigenlijk deed ik dat ook lie
ver. Maar ja
Die ceilenbouw heeft al voor de
nodige opschudding gezorgd onder
de huidige vijf kampbewoners. „In
eens zie je ze bezig", zegt Henk
Bloemhoff (21) onderwijzer uit Nije-
berkoop. „Op zichzelf doet het me
niks", bestrijdt Koos van Erkelens
(22), scholier MTS uit Meppel.
„Maar zo vlak naast je deur", vult
Henk aan.
Alleen al het feit dat een paar da
gen geleden enkele politieagenten op
kamp Vledder rondliepen blijkt de
gemoederen al in beroering te heb
ben gebracht. En dat terwijl direc
teur Ras gezegd heeft, dat de vijf
„rustige jongens" zijn. Dienstweige
raars blijken mensen te zijn, die
wantrouwend reageren. „Gewetens
bezwaarden moeten onder CRM ko
men te staan", vindt Bloemhoff.
„Want Defensie wordt als een na
tuurlijke vijand gewantrouwd". „En
op het laatst strekt zich dat uit tot
heel Den Haag", voegt Klaas Koo
renstra (22), jeugdleider uit Harlin-
gen er aan toe. De andere vier knik
ken instemmend. De fotograaf knipt
zijn eerste plaatje.
Directeur Ras beaamt de wantrou
wende houding van de dienstweige
raars in kamp Vledder. Hij geeft ook
toe dat het de laatste maanden „een
rotzooi is geweest". „Er is een ver
andering in de mentaliteit van de
jongens die hier komen te bespeu
ren". Ze worden linkser. Sommigen
accepteren helemaal geen gezag.
Velen zetten zich af tegen de huidi
ge samenleving. Er is soms niets
met ze te beginnen".
Ik vraag naar het eventuele causa
le verband dat bestaal tussen de
herrie van de laatste maanden en
het feit, dat er nu slechts vijf jon
gens te vinden zijn. Directeur Ras
ziet dat niet direct. „Er zijn er op het
ogenblik veel voor de herkeuring",
zegt hij. „En een aantal onderwijzers
werkt momenteel in Amsterdam. Ze
waren daar nodig".
Kees Telder zegt later, dat som
mige dienstweigeraars graag naar
Vledider willen om zich daar te laten
afkeuren. Wordt de man in kwestie
inderdaad of op geestelijke of op li
chamelijke gronden afgekeurd, dan
is hij van de 23 maanden vrijgesteld.
Valt het onderzoek positief uit dan
moet de erkende gewetensbezwaarde
zijn tijd volmaken. „Sommigen vin
den de burgerdienst echter ook on
aanvaardbaar", zegt Kees Telder.
„Wij zijn moreel niet geschikt",
meent Klaas Koorenstra.
Het Drentse dorp Vledder merkt
weinig van de dienstweigeraars. Toen
het kamp dichter bevolkt was ging
een aantal wel eens een biertje
drinken. Maar de Drentse bevolking
ergerde zich aan de lange haren en
ruige baarden. („Eens is een jongen
op die gronden uit een café ge
weerd", zegt Telder).
„Ze praten enkel over dienstwei
geraars", aldus de caféhoudster.
„Vroeger werd er nog wel eens een
voetbalwedstrijd gespeeld tussen jon
gens uit Vledder en de dienstweige
raars. Maar dat willen ze ook al niet
meer".
De gewetensbezwaarden in kamp
Vledder zijn in hoofdzaak betrokken
bij boswerkzaamheden. Staatsbosbe
heer heeft rondom Vledder uitge
breide boscomplexen in eigendom.
Een deel van het onderhoud wordt
uitgevoerd door dienstweigeraars.
(„Bomen rooien en sloten uitdiepen"
zegt Koos van Erkelens). Met een
groene legerauto worden jongens
naar hun werk gebracht. De Vled-
derse bevolking heeft die wagen de
bijnaam „apenbus" gegeven, van
wege de lange haren en baarden van
de inzittenden.
„Als ze niet willen werken, dan
werken zo niet", gaat de schenkster
van koffie verder. „En er is ook
geen contact tussen de jongens en
het personeel. Trouwens, dié laat-
sten zijn voortdurend overspannen".
Directeur Ras vindt dat overdre
ven. „lyiaar door 'die herrie van de
laatste tijd zijn inderdaad twee men
sen licht overspannen geworden".
In de kamer öp het kamp zitten
vijf jongens rond de oliekachel ge
schaard. Vier ervan praten. De vijf
de; Hénk Osinga (22), m.o.-student
uit Hollandscheveld zwijgt.
„Waarom hebt u deinst gewei
gerd"?
„Dat kan ik niet zeggen, dat is
een heel lang verhaal. Neen, u zou
het niet uit zijn verband rukken. En
in het kort vertellen gaat niet".
„Probeert u het eens".
„Neen, trouwens ik vind al dat ge
praat over die redenen vrij zinloos".
„Hebt u geweigerd op religieuze
motieven"?
„Ja, zo kunt u het stellen".
Kees Telder: „Eigenlijk heeft
Henk op andere gronden geweigerd.
Hij is hier tot bekering gekomen (ge
lach van de anderen). Zo is het toch
Henk"?
„Ja dat is zo. Het dienstweigeren
is de aanleiding geweest tot mijn ge
loof".
Het gesprek gaat verder. Dan
staat Henk Osinga op en verdwijnt.
Ik zie hem niet meer terug.
.Wat was voor u de reden om te
weigeren in dienst te gaan"?
Koos van Erkelens: „Religieuze
motieven".
Klaas Koorenstra: „Het is een
complex van redenen. Uit ethische,
religieuze, maatschappelijke en we
tenschappelijk e gronden. Alles loopt
door elkaar. Ik wil niemand dood
schieten. Daar komt het op neer".
Henk Bloemhoff: „Ik accepteer
het middel van geweld niet. Ik wil
een protestdaad stellen. Het moet
politiek mogelijk zijn de grote tegen
stand tussen de twee blokken te over
bruggen als je wat wil bereiken
moet je iets opofferen. Desnoods
moet het westen eenzijdig ontwape
nen".
Kees Telder: „Ik heb geweigerd
op dezelfde gronden als Henk
Bloemhoff Door het vechten van
Portugal met Navo-wapens in Ango
la en Mozambique ben ik er over na
gaan denken. Dat is voor mij de aan
leiding geweest om dienst te weige
ren".
Henk Bloemhoff: „We zijn niet al
leen teger. de wapens van de Navo,
maar ook tegen die van Rusland en
China. Zet dat er alsjeblieft bij".
„Vinden jullie het werk dat je
hier doet zinvol"?
Allen: „Neen". Henk Osinga
maakte toen hij er nog bij was
een uitzondering. Het kan hem niet
schelen wat hij doet.
Kees Telder: „Ze zouden er een
vredeskamp van moeten maken".
Klaas Koorenstra: „Het is zuiver
een politieke maatregel dat we hier
zitten".
Kees Telder: „Ik'rzie kamp Vled
der als een straf".
Henk Bloemhoff: „Ik heb dialec
tisch werk gedaan voor prof. Heero
ma uit Groningen. In Oost- en West
Stellingwerf. Daar is nu geen geld
meer voor. En ik raak het maandag
kwijt. Neen, ik ga niet dwars liggen.
Maar dat het werk wegvalt, omdat
er geen geld voor is, vind ik een rot
te ziekelijke plek in de maatschappij.
Dat is om te janken".
Directeur Ras (een half uur later)
„Kijk dat zit zo. Defensie mag niet
concurrerend opereren op de vrije
arbeidsmarkt. Wanneer een jongen
ergens te werk wordt gesteld, dan
moet die instelling het volle pond be
talen. De dienstweigeraar krijgt zijn
wedde als soldaat (plm. f. 160 per
maand), de rest is bestemd voor de
instandhouding van het bureau gewe
tensbezwaarden". Een eventueel ba
tig saldo daar zou bv. naar een or
ganisatie als het Rode Kruis over
gaan heeft men in Den Haag ge
zegd. Het is een systeem, dat Henk
Bloemhoff niet pruimt.
Het feit dat het aantal verzoeken
om erkend te worden jaarlijks toe
neemt (in 1968 kwamen er ruim 600
binnen, van wie er 150 tot 200 wer
dén toegestaan) stemt met name
Henk Bloemhoff tot tevredenheid.
„Ik zie dienst weigeren als een be
weging onder alle jongeren. Hij
houdt rekening met de mogelijkheid
dat hij later maatschappelijk minder
zal slager, doordat hij deze daad ge
steld heeft „Alleen al de confronta
tie met de gedachte door anderen is
belangrijk", vind hij. „Die gedachte
wil ik uitdragen. Maar de mensen
moeten zelf beslissen. Er komt
steeds meer waardering van de kant
van de samenleving voor de dienst
weigeraar Mijn vader gelooft er niet
in. Hij is het dan ook oneens met
mij, maar liet me wel de vrije keus.
Mijn moeder is er mee akkoord. Bij
Klaas Koorenstra bestaat thuis de
zelfde situatie. De ouders van Kees
Telder zijn het allebei eens met de
keuze van hun zoon.
„Denk je dat jullie door dienst te
weigeren een positieve bijdrage ge-
ven aan de vrede"?
Allen: „Door het werk wat.we hier
doen niet. Maar het gaat Örn het
principe'
Henk Bloemhoff: „In Vledder
krijgt je idealisme wel een deuk,
gaat soms kapot".
Kees Telder: „Bij mij wordt het
alleen maar versterkt".
Klaas Koorenstra: „Je wordt hier
radicaler ten aanzien van het doel
dat je nastreeft. Op zichzelf is dat
geen voordeel. Het wordt moeilijk
een goed gesprek met iemand te voe
ren. In kamp Vledder heerst een
ireële situatie".
Henk Bloemhoff: „Ja, je gaat
overal wat achterzoeken".
En dan volgt het verhaal over de
ceilenbouw en de aanwezigheid van
een paar politiemannen. Allen zijn
van mening, dat dienstweigeren
vooral voorkomt onder wat ouderen.
Onder jongens, die eerst uitstel kre
gen om studieredenen.
Klaas Koorenstra: „Het is de col
lectiviteit waarin Defensie enkel
maar belang stelt. Individualisme is
er taboe. Op deze manier worden
veel mogelijkheden voor gewetens
bezwaarden afgesneden".
De mogelijkheid wordt geopperd,
dat de dienstweigeraars een soort
rampenbrigade zouden kunnen vor
men. Koos van Erkelens wijst op het
feit, dat sommigen helemaal geen ge
zag of discipline kunnen verdragen.
Naar zijn oordeel is dat aspect onlos
makelijk verbonden met een derge
lijke organisatie. Het gespreksonder
werp gaai als een nachtkaars uit.
Alle vijf dienstweigeraars in
kamp Vledder zijn van mening, dat
er een keuze moet komen tussen het
in dienst gaan en het weigeren
daarvan. Henk Osinga gaat in de
richting van ontwikkelingshulp. „Ik
was er voor goedgekeurd, maar toen
bekend werd dat ik dienst ging wei
geren, was de zaak afgedaan". Kees
Telder komt met een verhaal waar
uit het tegenovergestelde blijkt
Ondertussen is het donker gewor
den. Buiten maakt het even huiten
het dorp liggende kamp Vledder een
mistroostige indruk. In de slaapzalen
wordt gewerkt aan de cellen. Het is
een rommelig langgerekt hok dat
slecht wordt verlicht. De bedden lig
gen er vaak in wanorde bij. Aan de
wanden ontbreekt de traditionele
blote-juffen-parade. Het anti-oorlog-
in-Vietnam-plakkaat is er wel.
i „Soms heb je het hier erg moei
lijk", zegt Kees Telder bij het
afscheid. „Dat mag je hier afrea
geren met een partijtje voetbal.
Maar vanmiddag hebben we dat
gedaan in een gesprek met u.
■i-,,Vledder is een open kamp",
zegt de heer Ras. „Als iemand er
tussenuit wil kan-ie dat. Maar
waar zou hij naar toe moeten"?
