Klassestrfjd lil
van de modern
„Wij willen gewoon lekker leven
DE STUDENT
SLAVERNIJ
ALS PRIKKEL?
DE STEM VAN ZATERDAG 8 NOVEMBER 1969
De serie „Van puinhoop
tot welvaart" wordt vandaag
afgerond met enkele artike
len over de vraag: „Heeft de
bevrijding ons werkelijk be
vrijd?"
Onze redacteur Jacques
Levij had rond dit thema in
terviews met een hoogleraar
en een student. Onze mede
werker dr. C. Verhoeven
gaat in op de filosofische as
pecten van „bevrijding" en
„vrijheid"
III 1969
;blauw.
m 1964,
Austin
8, Glider
1966, Off.
dealer.
Cool, Laan
Roosendaal.
:nstr. 14,
1640-5295.
uikte auto
in Dongen-
ellelaan 40,
1. 01640-
straat 63,
de Luxe,
eer goede
Glymes-
gen.
e 1961 goed
corner- en
lerlaan 57
Charm, meisje m. gev.
mor, maatsch. werkster
derbescherming) 29 jr.
zoekt kennism. m. sport,
p, heer van gelijk niv,
International, succesvol
1949. Gouda, Gedenklaa:!
tel. 01820-13937. Venlo, f
usstraat 50. tel. 04700.1:
Huisdieren
T.k. Duitse herders pr. I
boom. T.b. C. J. AkkeritL
Bremswegje 3, Oud-Gas'ij
Pension voor katten
honden. Zuidgeest 13, E
op Zoom, tel. 7564.
W. Gijzen, Dahliastraat l
Willebrord, betaalt de r
prijzen voor tamme kc
Tel 0^653 - 2352.
Te koop: leuke poedeltjü,
Molenstraat 35, Wemeldia
Tel. 01192-534.
T.k. zwarte dwergpoeW
pegineesjes, zwarte ooi"
bruine spaniels en hu&,:
Ampèrestraat 29,
TILBURG „Laten we elkaar maar niets wijsmaken. Mertens heeft ge-
iteld dat er zo'n 200 mensen zijn die in Nederland de dienst uitmaken. Het
Boet er daarbi, niet toe of het er nu waf meer of minder zijn. Feit is dat er
|og steeds een heersende klasse is. Uitvoerige sociologische onderzoekin
gen in de Verenigde Staten hebben dat aangetoond Die klasse omvat daar
zo'n half procent van de bevolking, is bijna ongrijpbaar, vormt een krin
getje en beheerst en controleert wat er werkelijk gebeurt. En het feit dat
Kn meerderheid in ons parlement weigert te laten onderzoeken, of de be
Tieringen van Mertens juist zijn, bewijst maar één ding: ook in ons land is
er zo'n sociologische topklasse. Voor de economie van een land is het be
langrijk dat te weten. Want die klasse dient in de eerste plaats, niet uit
sluitend natuurlijk, het klasse-belang van de managers.
En zo ziet u maar weei dat opvattingen van Marx over klassestrijd
ook in deze tijd nog opgaan. Op een ander niveau dan hij in het midden
van de vorige eeuw stelde".
Landbouw
sen
n een enor-
•omfiets-,
inderdelen.
reg 22. Hul-
i «.50
'lessen f 7.5"
Vooi ge-
antl-sllDeur-
t.anef Au-
itrale' Aan-
«erger »c
rtr 11. tele-
Stati-
7IH Koosen-
3 lel 34097
raat 64 tel
tie
iravans, Ber-
aravanhandel
>wterrein,
1000 meter
Ldria tourca-
19 4-pers.
Iin schokbre-
f 750
Jmge termijn
Ehowroom
T. en "ta-ca-
|nont en
f 6.995.
Siel- en Cara-
leeweg 34a-
tel. 01619-
ns. Ber_
■13, Bergen
TiO) 7124. Za-
|s terrein
I spiritusfa-
Paarden, 5 jarige heap
Adolf v. Wittestein eertjj
getuigd en bereden, en.)
rige Gelderse stamboel 1
rie met dekbewijs van A
Brugm. Moonslaan 30, i
heeze. Tel. 049596nR
Paarden, prachtige rooi]
Gelderse ruin vader An
le klas bereden, en grf
ruin vader Zwier 3,5 ja
goeds en zeldzaam mo"
brugm. Moonslaan Qn
heeze.
Te koop 3 paarden, eeflj
ge Gelderse merrie si
1.58 1.1. een 5-jarige Aai
stokmaat 1.54 1.1. een
Haflinger met papieren i
maat 1,42 1.1., alle drie n
goed te berijden. Bij
makers, Laurentiusdjd*
Steenbergen, tel. O1670-
Diversen
Huwelijksreportases,
schillig welke plaats. J 'M
Ossewaarde, Schoolst:.
Graauw.
Antiekmarkt in Hotel
Chaam, zaterdag 8 e» -
9 november van H-L I
18.00 uuiv
Schieting zaterdag I
p. Leeraert-Nijs, Ho»1]
2.30 uur.
Op zondag 9 novcn*'
prijskaarting bij E-
Groenendijk. Inschrt'Ll
uur 150.- gewaarWJ
I.avita speciaal tegeti
val bij hond of kat
mooie vaste glan»
Geen haren meer 0!^
of meubels. Lav'taj»
'rofessor dr. Th. C. M. J. van de
lundert (33), geschiedenis der eco-
imie, is een „Marxist". Dat wil
Jggen, hij toetst de opvattingen van
de schrijver van „Het Kapitaal" en
vele andere werken aan de huidige
situatie en vindt dat veel van de
ideeën van de Duitser nog steeds op
gaan.
Een levendige jonge man, niet on
der de indruk van dat professoraat
hij was 28 jaar toen zijn Alma
^^iter, de Katholieke Hogeschool
Tilburg, hem benoemde. Hij formu
leert gemakkelijk, onderstreept
ieds de betrekkelijkheid van zijn
ïning, stelt die telkens als het wa
re ter discussie. Zit er losjes bij tij
dens het indringende gesprek, op
een bank ene been nonchalant over
het andere. De handen blijven rus
tig, gebaren weinig. Uit de donkere
"n straalt humor
Tan de oorlog weet hij niet veel.
jrinnert zich nog flauw de ver-
'ikkingen van het bombardement
van Nijmegen in 1944. „Misschien
wel een voordeel als men zijn me
ning moet geven over een kwart
eeuw bevrijding. Het is niet alle
maal geschiedenis voor mij, maar
veel van die eerste jaren na de be
tiding heb ik pas later weten
schappelijk bestudeerd. Op het mo
ment zelf was ik er „niet bij", niet
bewust in ieder geval".
En om maar meteen met de deur
in huis te vallen. Die moderne klas
senstrijd vindt hij hét probleem
van df geïndustrialiseerde samenle
ving.
„Het is frappant dat in onze ideo
logie wordt ontkend dat die heersen
de klasse er is. Juist dat bewijst dat
ze er is. Nog steeds reguleert een
kleine groep mensen een klasse
de samenleving. Het feit dat wij in
Nederland niet durven onderzoeken,
bewijst hoe invloedrijk die klasse
is". En dan ineens: „Die constate
ring lijkt wat negatief. Ze is het niet.
We moeten ook durven erkennen dat
er in die 25 na-oorlogse jaren heel
wat pluspunten te vinden zijn. In het
materiële vlak is in ons land veel
gepresteerd.
De industrialisatie is er een voor
beeld van De stijging van het ge
middelde werkelijke inkomen liegt
er ook niet om. Het reële inkomen
wel te verstaan. De enorme stijging
van de nationale produktie heeft een
stuk sociale zekerheid mogelijk ge
maakt dat er zijn mag En dat alles
vloeit als het ware voort uit de hu
manistische idealen die wij koeste
ren en kon tot stand komen onder
de druk van de sociaal-democra
tische partijen, met steun van con
fessionele groeperingen. Nee, daar
aan hebben we echt wat gedaan".
Keerpunt? „Voor mij is de Ameri
kaanse beslissing West-Europa Mar
shalhulp te geven, een fantastische
geldinjectie, het kardinale punt na
de oorlug geweest. Toen immers
werd globaal de richting gewezen
die wij konden opgaan. Een geniale
zet. De grens tussen altruïsme en
berekening is daarbij moeilijk te
trekken. Die hulp opende voor de
Amerikanen de toegang tot de
grondstoffenrijkdom van de Europe
se koloniën. Maar dat neemt niet
weg dat de Amerikanen ook bereid
waren een stuk van hun welvaart tij
delijk af te staan!
Uitermate belangrijk vindt de
hoogleraar de manier waarop de
toenmalige Nederlandse regering op
die hulp politiek heeft gereageerd.
„De geleide loonpolitiek van Drees
en de zijnen maakte een geleidelijke
ontwikkeling en opbouw van de eco
nomie mogelijk. Men volgde toen de
gezonde tactiek van loonsverhogin
gen die kwamen, nadat er duidelijke
produktiviteitsverhogingen waren
geweest. En laat ik maar zeggen
dat ik de huidige situatie heel wat
gevaarlijker vind".
Er is onrust. Dat is geen wonder,
meent professor Van de Klundert.
De werkloosheid is nu laag en de
loonstijgingen zijn gering. „Dat is
niet vol te houden. De betalingsba
lans komt er door in gevaar Maar
nog belangrijker is dat men zich te
recht steeds meer ongerust gaat ma
ken over het naar onbekende rich
ting wegvloeien van de resultaten
van de produktiviteitstijging".
Een levensgroot vraagstuk, 25
jaar na de oorlog, is de wijze waar
op wij de democratische ideologie
van waaruit wij zeggen te denken en
te leven gaan verdiepen en verbre
den in de praktijk. „Dat is dus het
probleem van de democratisering
van de samenleving. Ik geloof dat
die idee uitbouwen belangrijker is
dan alleen maar ter verdediging er
van het opbouwen van een strijd
macht. In feite ligt dat in het vlak
van de kwaliteit van onze democra
tie. Het gaat erom. of we bereid
zijn in de sfeer van onze materiële
welvaart offers te brengen om ter-
wille van ons welzijn te sturen naar
een richting die democratische be
sluitvormingsprocessen meer kan
sen geeft. Als dat gebeurt zal, zo ge
loof ik vast, een van de brandende
kwesties van deze tijd zijn opgelost".
Men moet goed zien dat die demo
cratisering niet alleen via het parle
mentarisme kan worden bereikt.
Dat parlement wordt steeds techno-
cratischer. Het is een onderdeel van
het establishment geworden, „er zal
een parlement nodig zijn. Maar het
kan niet meer dat een kleine groep
de ontwikkelingen in de maatschap
pij bepaalt. Ook lagere organen zul
len medebeslissingsrecht moeten
krijgen. Democratisering van de sa
menleving betekent dat we bereid
zijn aan de basis meer betekenis en
invloed toe te kennen dan nu nog
het geval is".
Professor Van de Klundert ziet de
oplossing in de vestiging van een
democratisch-socialistische samen
leving die gericht is op humanise
ring. „De mens die geestelijk wat
minder bedeeld is dan zijn mede
mensen, moet beter bedeeld worden.
In dit verband moet het mij van het
hart dat het geven van informatie
in het kader van democratisering
vormingskansen, onderwijs zeker zo
belangrijk is als puur formeren van
instituties. Daarvoor moeten we
veel geld gaan uitgeven. En dat is
precies hetzelfde, bijvoorbeeld, bij
de democratisering van de bedrij
ven.
Het studentenprotest in het bijzon
der en het protest in het algemeen
zijn feiten die in die 25 na-oorlogse
jaren eveneens sterk de nadruk heb
ben gekregen. „Ik geloof dat dat
protest, voorzover het is gericht op
maatschappijkritiek, winst is. Maar
ook vind ik dat de wetenschappelijke
verdieping ervan ontbreekt. Daarom
komt men niet veel verder. Het con
flict staat centraal in dit protest,
maar er zit geen cumulatie in. We
zullen onze kennis van de sociale
verhoudingen in de samenleving
moeten verdiepen en daarbij vooral
de conflict-filosofie in het oog moe
ten houden".
Hij stopt even. Er valt hem iets
in. „Ach. ik meen dat de buitenpar
lementaire actie om grote groepen
mensen met de neus op problemen
te drukken uitstekend is. Maatschap
pij-kritiek is gewenst. Maar we moe
ten dat alles ook wel wat relative
ren, er de betrekkelijkheid van in
zien. We moeten ons ook wel gere
geld afvragen, wat we eigenlijk aan
het doen zijn.
Mijns inziens is die democratise
ring van de samenleving nodig, ook
al omdat er dan veel beter volgens
plannen kan worden gewerkt. En
als we dat hebben bereikt, hoeven
wij ons niet langer te laten dicteren
door de noodzaak van het markt-me-
chanisme"
Kortom, professor Van de Klun
dert gelooft dat er in die 25 jaren
na de bevrijding vele positieve din
gen tot stand zijn gebracht. Daar
door zijn de fundamenten gelegd om
tot een andere maatschappelijke
structuur te geraken. Wij, moderne
mensen moeten daarbij de moed
hebben, hoofdzaken van bijzaken te
scheiden.
Wij moeten ons gaan verdiepen
in het zoekc-n naar het antwoord op
de werkel'iK essentiële vragen die
samenhangen met de democartise-
ring van de maatschappij. Wij ken
nen die vragen, wij kennen de no
den, wij hebben een uitstekend uit
gangspunt.
Wat let ons, zo stelt hij, met
voortvarendheid een nieuwe grote
uitdaging te aanvaarden?
er
Jper vliegtuig
tuiden of per
lnaar de win-
I deze reizen
voor u
Vli'Per Co
114, tel. 2322.
Ide week-
Itaancaravans,
tamers, op-
taravans met
■vanaf fl 800.-
Teweg 26, Os-
Oosterschel-
„Hoop" en
Jrek steiger
(minus ,6 km
J. J. van der
jeliestraat 103
Il25.
fken
oi meuueii. i
graag. Gratis foWer^
Labor. Venlo.
Ziekenhuisverzekeriot ,1
acht kwalen voor .—♦taJ
honderd jaar. Assi
Makelaarskantoor ,at
boom. Gouverneur®"
Sluis, tel. 01178-590
Binnenschietins
bii P. Leeraert, Z», „k
1 wip. Inleg f 4'29- I
Begin 3 uur.
Schieting z°nd?,gJLT'm
de Kind, Kapelleb™'
uur. --
Schieting zondag 9 .jaiif)
fé De Kroon te j..l
Inleg f 4,25. Ter$Llltt'
♦is 20.-. Soc KaP
Begin 3 uur.
Schieting staande ^erl
fl nov. om 30 ka
Sport. st -Jansteen-
uur.
TILBURG - BRUNO LODEWIJK GROEN - vierdejaars sociologie-
^Ident in Tilburg is 25 iaar. Zoon van een vooraanstaand Limburgs jour-
#list. Zijn belangstelling is breed, vooral maar met uitsluitend gericht
op maatschappelijke en polit.eke vraagstukken. Hij oekleedt enkele functies
in de studenten-gemeenschap en is met plezier secretaris van de hoge
School-commissie die het programma van het studium generale verzorgt.
^Misschien bewijst dat programma al dat deze jonge man bepaalt hete hang
ijzers niet schuwt. In Tilburg immers draagt het studium generale een uit-
fc~Besproken „revolutionair" karakter. Hij zoekt, mei zijn mede-commissiele
den, naar fundamentele onderwerpen. „Als we nu een serie hebben om
het onderwerp „agressie"' van alle kanten te belichten, wil dat zeggen dat
•ij vraagstukken als de oorlog in Vietnam, de Maagdenhuis-affaire en de
tarop gevolgde berechting, de discriminatie van allerlei maatschappelijke
"epen en de jeugdmisdadigheid aan de orde durven stellen".
|tere en meest
zoekt seri-
■g voor- Sym-
voedingsleer
I opleiding 30
tog. Nijmegen
Kunt tot een
_r Kennlsma-
e landeWk sa.
■delingen van
■Bemlddeiings-
Hds 1953 ovibe-
Jntcldellng ver-
llibl tnlichtin-
Ibus 6037 Am-
1 Tilburg Nwe
14250-21928
Schieting zaïe»gu|(
ber, café Centraa
200 fr. gratis. Beg»_
Gewaarborgde
Gewaarborgd i--- M
lp!
rorsCt0tBefei
zondag 9
ting om vware ïrort te
7 uur. bij E. de K°r
dijk.
Sehieting zondag
lietere en
bureau zoekt
li akin g voor:
I sociologie 25
lirog. serieuze
Dordrecht,
tel. 01850-
Jïtere en meest
liu zoekt seri-
|ng voor: zelf-
fesse met mid-
Jf 27 iaar R.K
(Dordrecht,
1)9, tel. 01850-
9 D°V!!t
Lanrf
bij R. Heiiens La
op 2 wippen^ff^-
fecS
Huur voor al en?
denies, tancy-Jf^ ft
kindercarrousel voor
Pont ook >n zffs W1'
B. op Zoom. tnau tei
17. Oud-VPssemeej^
„Standen" UfLTme'
voorlichtingsb® j0orsHl
te foto's en 8° teh
ringen. Nederlan
Stuur f 14.99 .P^k
en dit prach'"£nden V>1
omgaand f°ege jnetZ
te verpakkinSbetrcffcli^
documentatie fjng sp
uitgebreide sorted h?j
cosmetica. Pr os,o«ieS
nntterdaü1, G'
bus S249. Rotter"
C30798.
Lortom, Groen is geen fervent de-
Snstrant, geen kamer-bezetter,
|®cr! exhorbitant geklede student.
Hij is een vooruitstrevende zelfden-
«pnde en oordelende jongeman, die
jfred weet wat hij wil. Zijn sympa
thieën zijn links zonder dat hij al
leen de eigen opvattingen als alleen-
Jgligmakend ziet. „Van de bevrij-
•Hhg weet ik uit mezell niets Na
tuurlijk zijn mijn inzichten daarover
gevormd door het onderwijs dat ik
kreeg en misschien nog wel ster
ker door het milieu waarin ik
Bi opgegroeid. Bij ons thuis was en
I Jver vee] gespreksstof Ik heb
uet, familie-aspect van mijn vorming
dBtijd als heel belangrijk ervaren en
heb er steeds heel veel plezier
ean beleefd".
fSfHij peinst even, voordat hij ant-
ifoordt op de vraag, hoe hij die be-
yrijding ziet. „Ik geloof dat die vijf
Jaar onderdrukking, verschrikking,
geweld en onrecht in ons land toch
•el een zekere mate van maat-
®tappelijk inzicht heeft gebracht,
van oen soort collectief geweten. Ik
®een dat de meesten van ons, ook
de ouderen, echt wel voelen dat er
wat mi3 is met die maatschap-
Pmijke structuur, dat er wat moet
gebeuren Maar ik weet ook dat die
■ptenschap, vaak alleen maar een
vaag gevoel van onvrede met het
"[•staande, alleen niet voldoende is
om met voortvarendheid die struc-
™ui te wijzigen"
i-Hij zh niet boordevol kritiek op de
•der" generatie. Hi; heeft gecon
stateerd dat heel veel mensen zoe
ken naar een filosofie die hun hou
vast geeft nu alles wat in hun
jeugd als bijna onaantastbaar gold,
wegvalt, nu heel nieuwe en soms
voor hen onbegrijpelijke normen
zich duidelijker gaan aftekenen, nu
alle problemen in de wereld dag-in-
dag-uit via de massa-communicatie
middelen hun gemoedsrust en con
centratievermogen verstoren.
„Ik geloof dat gewoon de tijd is
gekomen die de mens in staat stelt
heel eenvoudig lekker te gaan leven.
En als ik één ding van wat in de
afgelopen 25 jaar is gebeurd posi
tief bescuouw. is het dat ik de in
druk heb dat de mens voor het
eerst in zijn geschiedenis de kans
heeft leuker te gaan leven. Dat is
namelijk ook een kwestie van gees
tesgesteldheid"
Na die oorlog was de chaos
enorm. Materieel lag er veel in
puin Duizenden en duizenden waren
een gewelddadige dood gestorven.
Moreel waren er wonden die in het
gunstigste geval alleen de tijd kon
helen.
Groen meent dat door dit alles de
normale generatie-controverse veel
scherper, veel feller, is geworden.
Aan de ene kant die ouderen die na
de oorlog hard hebben gewerkt om
de materiële schade te herstellen.
Ze hebben zich vele dingen ontzegd.
Maar de onzekerheid bleef, het ge
voel dat alles wel weer eens zoü
kunnen ineenstorten.
Aan de andere kant de jongere
mensen, 20 tussen de 20 en 30. Zij
geloven best wel dat er hard is ge
werkt. dat er veel is opgebouwd,
ook sociaal. Maar zij kennen die
angst niet die als een soort stempel
van het verleden in de zielen van
de ouderen is gedrukt. Zij zien wat
wetenschap en techniek dagelijks
tot stand brengen. Zij weten dat er
helemaal geen armoede hoeft te
zijn, dat allerlei onrecht helemaal
niet natuurlijk is.
„Wij geloven niet dat het credo
van deze tijd de welvaartsvermeer
dering moet zijn. Wij verzetten ons,
omdat allerlei zaken worden getole
reerd die niet passen in wat wij als
werkelijke democratie zien. Wij
toetsen wat ideologisch wordt bele
den aan de werkelijkheid. Wij zien,
hoe sterk bijvoorbeeld het zakenle
ven is gebonden aan de politiek.
Denkt u maar eena aan een man
als Schmelzer. En niet aan hem al
leen. En dan komen wij jongeren
tot schrikbarende conclusies. Dan
gaan wfj vragen, of die mensen die
ons zo graag vertellen, hoe het
moet nog wel integer zijn. Is het
dan zo'n wonder dat vooral de ra
dicalen onder ons niet meer geloven
in een verandering van de maat
schappelijke structuur zonder ge
weld?"
Groen zelf meent dat er wel een
contact moet zijn tussen „het zaken
leven" en „de politiek". „Maar dat
contact behoort niet allerlei financi
ële inhouden te hebben Het moet
informatief zijn. Politici met com
missariaten zijn niet meer onafhan
kelijk"
Hij praat redelijk over deze din
gen. Zonder stemverheffing, zonder
hartstocht schijnt het, maar duide
lijk met en vanuit een vaste over
tuiging. Het hele welvaartsdenken
in de industriële moderne wereld
vindt hij sterk egocentrisch. „In
dat denken ontbreekt de werkelijke
wil de arme landen te helpen. Er is
eigenlijk geen welzijnsbegrip".
Hij aarzelt even. Waagt dan de
sprong. „Aan de andere kant zou de
jonge kritische generatie ontnuch
terd zijn als zij de sprong dertig
jaar terug zou kunnen maken. Dan
immers zou zij begrijpen dat er toch
heel veel is bereikt A] was het al
leen al het feit dat nu zoveel jonge
mensen kunnen studeren. Dat is
toch wel een positief effect van on
ze welvaart. Misschien ontbreekt bij
velen van ons wel het besef dat
juist de studenten in een zeer be
voorrechte positie verkeren".
Die jonge mensen hebben het
recht op en de plicht tot kritiek. Zij
moeten hun eigen maatschappij op
bouwen „De meeste jonge mensen
willen een reële visie baseren op
een eerlijke ideologie. Zij wijzen de
politiek niet af. Zij pleiten voor
openheid en eerlijkheid in die poli
tiek. Zij zien dat juist dit op vele
niveaus niet haalbaar is. Dat
schept wantrouwen. Ook in de uni
versitaire wereld. „Een trieste
zaak, omdat er bewust wordt gepro
beerd de mensen uit elkaar te drij
ven".
Heel belangrijk vindt Groen dat
er werk wordt gemaakt van de po
litieke bewustwording van de men
sen. „Dat, is een punt in het pro
gramma van de Studenten Vakbe
weging. Ik sta er vierkant achter.
Daaraan moet veel gebeuren, ook
onder de jongeren. Ook bij hen is er
weinig of geen begrip voor de rol
die zij moeten meespelen in het pro
ces dat tot democratisering van de
maatschappij moet voeren".
Groen merkt op dat de kritiek van
de jongere generatie eigenlijk ver
mengd zou moeten zijn met dank
baarheid „De ouderen hebben ons
een situatie gegeven die ons de mo
gelijkheden biedt eer groot aantal
van onze idealen te verwezenlijken.
Een groot deel van die jongeren
krijgt de kans te studeren tot hun
25e jaar, of nog langer. Die jonge
mensen hoeven niet te werken om
in leven te blijven.
Zij kunnen studeren, een toch wel
andere vorm van werken dan er ge
woonlijk onder wordt verstaan. Ik
vind dat een van de grootste ver
worvenheden van de na-oorlogse we
deropbouw.
Dacht u werkelijk dat, bijvoor
beeld. het hele vraagstuk van de de
mocratisering van onze samenleving
zo stringent aan de orde zou zijn
gekomen, als alleen maar een klei
ne bevoorrechte maatschappelijke
groep zou kunnen studeren? Als er
geen welvaart zou zijn? Maatschap
pijstructuur en alles wat daarmee
te maken heeft, komt alleen maar
zo voortdurend en indringend aan
de orde als de mensen weinig of
geen financiële zorgen hebben, als
ze genoeg te eten en te drinken
hebben"
Groen stelt dat een kwarteeuw na
de bevrijding grote sociale, econo-
mische en godsdienstige vraagstuk
ken om oplossing vragen. Hij heeft
het gevoel dat overal mensen zoe
ken naar het „gezicht van de maat
schappij en van de medemens,
waarin zij zichzelf herkennen". Zij
vragen aandacht als individuen. Zij
snakken naar een grotere toleran
tie. Zij beseffen over het algemeen
dat een sociale democratisering es
sentieel is geworden. Zij pogen dit
op alle mogelijke manieren te ver
wezenlijken. Dat is een strijd om
nieuwe werkbare structuren. In de
religie en het onderwijs is dit heel
duidelijk. „Wij democratiseren ons
godsbegrip. Wij weten nu dat heel
wat dingen negatieve zaken veel
al die wij, en vooral onze ouders,
vroeger aan God toeschreven ge
woon een gevolg waren van onde
mocratische machtsstructuren. Is
dat misschien toch ook wel de cri
sis in onze kerk?"
De moderne jonge mens, en hij
niet alleen, zoekt naar de grenzen
van zijn eigen verantwoordelijkheid.
Die reiken heel ver in ons begrip
van goed en kwaad. Dat wordt nog
versterkt, omdat de informatie over
vele gebeurtenissen indringend en
actueel ,s geworden.
„Wij kunnen ingrijpen in de pro
cessen van de erfelijkheid. Wij we
ten dat wij dat ook kunnen in
maatschappelijke structuren. Onze
sociale en economische kennis stelt
ons in staat maatschappelijke struc
turen te vernieuwen. Maar ook daar
door zijn de grenzen van onze ver
antwoordelijkheid veel ruimer ge
worden. Daarvoor schrikken vele
mensen terug. De mogelijkheden
van de techniek maken hen ang
stig. Kortom, ze durven als mens
geen stelling te nemen in die wor
steling die de toekomst gestalte
moet gaan geven.
Ik hoop en vertrouw dat dit pro
ces in de komende jaren zal voort
schrijden, duidelijker contouren gaat
krijgen. En laten we dan niet bang
zijn, smalend te praten, over die
welvaart. Wij moeten die juist ver
groten, omdat vele in onze wereld
er nog niet aan toe zijn. Wij willen
gewoon lekker leven. En „wij", dat
zijn alle mensen.
Het is een grote en edele waarheid, dat de mens geboren is om
vrij te zijn, rechtop en ongeketend over de aarde te wandelen en
de wereld te veranderen naar zijn inzichten. Zonder die waarheid is
het leven de moeite niet waard. Wie dit tegenspreekt en zegt dat we
niet vrij zijn, of erge. nog, wie probeert ons die vri|heid te ontne
men en ons tot slaven te maken, al is het maar voör xorte ti|id of
voor een groot, historisch doel, die is onze vi|and. We bevri|den ons
van die vijand met alle listen die we kunnen bedenken en ai het
geweld dat we kunnen ontketenen. En we veren die bevri|ding als
een nieuwe geboorte.
Wat gebeurt hier? In de bevrijding wordl de vrijheid actueel en
concreet. Vrijheid is abstract en vanzelfsprekend of dreigt dat te
worden, wanneer we haar niet ervaren als een proces van bevri|ding.
Ze lijkt steeds veroverd en geconcretiseerd te moeten worden. De
waarheid dat de mens vrij is, staat niet voor eeuwig aan een verre
hemel geschreven; zij moet voortdurend waar gemaakt worden, üe
geschiedenis is niet het doen en laten van vrije mensen, maar een
proces waarin de mens bezig is zich zelf te bevrijden. Historisch ge
sproken is niet vrijheid het sleutelwoord van het menseli|k bestaan,
maar bevrijding.
Dit brengt een gevaarlijke dubbelzinnigheid met zich mee. Want
bevrijding veronderstelt slavernij, gebondenheid. Ik bedoel hiermee
niet dat de ware vrijheid naar de wetften luistert of een algemene
waarheid van die aard, maar dat in de historie als bevrijding ook
de slavernij een creatieve betekenis heeft. De voorlopigheid van de
slavernij en de dwang is een machtiger prikkel dan de eeuwige vrij
heid. De meeste mensen zijn waarschijnlijk min of meer de s aa
van hun werk; zij hebben het maar tot op zeer geringe hoogte zelf
in alle vrijheid gekozen. Zonder gebondenheid en dwang zou
nig tot stand komen. Dit is niet bedoeld ais een pleidooi voor de
dwang, allerminst, maar als een simpele constatering of een pro
bleemstelling. Zonder het vaste, voorgeschreven kader van een
rooster, een programma een schema of een voorbeeld, door anderen
opgesteld of gegeven en ons vanuit het verleden of van boven af
opgelegd, zouden we nauwelijks kunnen werken. De dwang van het
systeem drijft ons voort en stelt ons in staat geestdriftig bezig te blij
ven en carrière te maken of minstens ons gezin te onderhouden.
Zonder dit heilige of tirannieke moeten schijnen we nauwelijks onze
historische taak te kunnen vervullen.
De bevrijding die wii vieren en gedenken, verlost ons niet van
deze slavernij. Maar zij heeft een krachtige, historische impuls aan
het handelen gegeven Die impuls hield verband met de verworven
vrijheid, maar tegelijk met de voorlopigheid >-an een nieuwe dwang:
de wederopbouw. Dat woord is om verschillende redenen merk
waardig. De eerste is dat het bouwen blijkbaar het meest enthousias
merend is, wanneer he: een „weder"-opbouw is. Het gaat dan om een
dwang, waarvan we duidelijk menen te zien dat hij maar zeer voor
lopig is. Het model is al gegeven en het werk lijkt van korte duur.
Die dwang is een gevolg van de bevrijding en maakt daar een
onderdeel van uit. Op de tweede plaats staat bij „wederopbouw"
een duidelijk doel voor ogen: alles moet weer worden, zoals het ge
weest is. Dat is bereikbaar omdat het al ooit bereikt is. Het verleden
is bij ons handelen een richtsnoer van niet te onderschatten belang.
Maar als norm genomen is het verleden, het vastliggende, een vorm
van gebondenheid en dwang. Wederopbouw is herhaling van wat al
gedaan is; het is nog geen vrijheid, maar bevrijding; het schept voor
waarden voor de vrijhe:d.
Hebben wij bij de üevrijding meer aan het verleden dan aan de
toekomst gedacht? Ais dat zo is, is het verk.sarbaar dat wij na het
herstel en de wederopbouw min of meer met lege nanden staan.
Totale vrijheid is een eeuwige waarheid, een beschouwelijke aange
legenheid en roept in de actieve mens verveling op. Volgens een
bekende gemeenplaats is er een oorlog nodig om de vooruitgang te
prikkelen. Het kan zijn dat die regel een historische waarheid is. Maar
nu is hij een onmogelijkheid geworden, omdat na de volgende oor
log geen herstel meer mogelijk zal zijn. Oorlogen zijn absurd en
hebben geen historische functie, ook niet als zij die altijd gehad zou
den hebben. Het probleem is dat wij, gewend aan de negatieve in
spiratie van rampen en oorlogen, de vrijheid zelf moeilijk als een
opgave kunnen zien, zonder de prikkel van de slavernij. Het gaat,
zoveel jaren na de bevrijding, niet meer om nerstel of wedero'pbouw
van een oude wereld, maar, zo zeggen we dan, om de opbouw van
een nieuwe wereld, waarvan nog geen modei bestaat. „Bevrijding"
heeft betrekking op het verleden, zoals herste' en wederopbouw; vrij
heid is iets dat in de toekomst gerealiseerd moet worden. Die realisa
tie is niet een gemakkelijk te overzien karwei, waarvan het model al
voor ogen staat, maar een eindeloos proces, even eindeloos als de
waarheid dat de mens vrij is. Slavernij, dwang, oorlog en gebrek
waren in het verleden prikkels tot vooruitgang in die realisatie. De
overwinning daarop markeerde telkens een deel van de af te leggen
weg. Het is waarschijnlijk de grootste opgave van deze tijd die ne
gatieve prikkels overbodig te maken en inspiratie te vinden in de
mogelijkheden van de vrijheid zelf.
CORN. VERHOEVEN.
STUDENT BRUNO GROEN
