Aankondiging
besprekingen
V.S. Rusland
Totaal nieuw en
mildQ amerikaans
Golden Fiction
Maatvast, krachtig en
open, maar iets te iog
VERWACHTING BIJ VERENIGDE NATIES
STADHUIS EINDHOVEN VANDAAG OPEN
SOEHARTO
BELOOFT
AMNESTIE
Xl>.\X\'\\XX-}>>
PRESTIGE
In West-Irian
MOEILIJK
IN DEN HAAG
Klacht over
optreden politie
Vier doden bij
vechtpartij
in Kaapstad
Ifalpa-systeem
tegen
lucbtpiraten
de
extra
milde
1.75
FILTER
LJ KINGS
mm
DE STEM VAN DONDERDAG 18 SEPTEMBER 1969
Een buitenaanzicht van het nieuwe Eindhuvense stadhuis, dat uit twee gedeelten bestaat. Deze siaan met elkaar in verbinding door middel van
een glazen doorgang op de begane grond.
(Van onze correspondenten)
NEW YORK In de Verenigde Naties te New York verwacht men
dat de Russische minister van buitenlandse zaken, Andrei Gromyko,
de algemene vergadering van de VN nog deze week zal meedelen
wanneer de besprekingen tussen Amerika en Rusland zullen begin
nen over de beperking van de strategische wapens. De verwachting
is, dat de besprekingen in Helsinki zullen worden gehouden, vanaf
midden-oktober. Maar reeds vandaag wordt met de voorbreidingen
begonnen, als Gromyko zijn Amerikaanse collega Rogers in New York
ontmoet.
Hoewel een rede van Gromyko niet
is aangekondigd, houdt de algeme
ne vergadering van de Verenigde
Naties wel degelijk rekening met een
toespraak op vrijdag. Reeds lang is
er in de V.N. op aangedrongen dat
de atoommogendheden hun bereid
heid tot het stopzetten van de atoom
bewapeningswedloop wat duidelijker
zouden demonstreren. Het beginnen
van besprekingen is een dergelijk te
ken.
De Amerikanen hebben zich al
sinds half augustus bereid verklaard
met de besprekingen te beginnen. De
Russen hebben enige tijd lang uit
vluchten trachten te vinden, om hun
besluit samen te laten vallen met de
opening van de algemene vergade
ring van de V.N.. Het propaganda-
effect zou op deze manier maximaal
zijn. Ook op een ander terrein is
winst geboekt. De V.S. en de Sow-
jet-Unie gaan een verdrag opstellen
dat het verbod inhoudt atoom- en
andere wapens op de oceaanbodem
te deponeren: altans buiten de 12
mijls grens.
Vandaag zal president Nixon de
Verenigde Naties toespreken. En dat
is een belangrijk gebaar. Het ver
trouwen in de VJi- is de laatste ja
ren sterk afgenomen, omdat de orga
nisatie er niet in is geslaagd om een
oplossing te vinden voor de nog
steeds voortdurende oorlogen in Viet
nam, Nigerië en het Midden-Oosten.
Nixons doel is het vertrouwen van
zijn land in de V.N. te bevestigen,
maar tevens het fatalistische gevoel
uit te bannen, dat momenteel effec
tieve onderhandelingen verhindert.
Het is tragisch dat de wens, die de
voorgaande jaren sterk leefde bij de
afgevaardigden in New York een
betere verstandhouding tussen de
twee grote machten nu vervuld
is, terwijl de spanning in de wereld
toch niet minder is geworden. Het
is een teken, dat de beide grote mo
gendheden niet zo veel vat meer heb
ben op het wereldgebeuren als vroe
ger. De oorlogen in Afrika en het
Midden-Oosten zijn daar de beste be
wijzen voor. In principe zijn beide
landen voorstanders van vrede, hoe
wel daar bitter weinig van te mer
ken is. Russische vliegtuigen gaan
naar Egypte, Amerikaanse Phan
toms vliegen in (en buiten) Israël
en B-52 bommenwerpers helpen pre
sident Thieu. Amerika en de Sow-
jet-Unie houden zich afzijdig in Afri
ka en het Midden-Oosten, terwijl
Egyptische en Vietnamese boeren
sterven en Biafraanse kinderen om
komen van de honger. De eenvou
dige mensen, op wie al die moder
ne wapens zijn gericht, hoort men
niet.
Sommige filosofen onder de V.N.-
afgevaardigden menen, dat geweld
noodzakelijk is om veranderingen te
bewerkstelligen en historisch gezien
zit daar ook een kern van waarheid
in. Een van de doelstellingen van de
beschaving moet echter de overwin
ning op de fouten van vroeger zijn
en het zoeken naar wegen om geweld
onnodig te maken.
Maar natuurlijk is oorlog niet het
enige. Er is honger, verwaarlozing,
armoede en gewelddadige verdrij
ving van mensen uit hun huizen- De
tragedie van de oorlog wordt scherp
belicht door het feit, dat een frac
tie van de kosten van de oorlog in
het Midden-Oosten voldoende zou zijn
om de Sinai-woestijn grotendeels
vruchtbaar te maken. De Mekong-
delta zou weer de grote rijstschuur
van Azië kunnen worden, als de Viet
namese oorlog beëindigd zou worden.
Nixon juist hij moet een
steeds sterker twijfelende en cy
nisch geworden wereld ervan over
tuigen dat het nog steeds de moei
te waard is om vrede en ontwikke
ling op de agenda van een vergade
ring van de Verenigde Naties te
plaatsen. Voor Nixon moet dat niet
zo'n grote opgave betekenen. Een
iets andere benadering van een
vraagstuk, een kleine verandering
in de politiek kan bijzonder veel ver
schil maken. Het is toch niet nood
zakelijk om aan te nemen dat de jo-
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG De Haagse politie
heeft een klacht gekregen van een
Amsterdammer, die tijdens de relle
tjes in de Haagse binnenstad door
een politieman zou zijn geschopt.
De man liep in de Poten en werd
door een agent een bepaalde rich
ting uitgestuurd. Kort daarop kwam
er een andere politieman die tegen
de Amsterdammer zei dat hij de te
genovergestelde richting uit moest,
Hjj zou bezwaar hebben gemaakt
en toen door een politieman zijn ge
schopt. De inwoner van Amsterdam
heeft zijn grief telefonisch kenbaar
gemaakt. De Haagse politie zal een
onderzoek instellen.
GROMYKO
den en Arabieren elkaar altijd zul
len haten en het is eveneens niet on
mogelijk aan te nemen dat de ener
gie, die nu aan oorlogen wordt be
steed, op een dag gebruikt zal wor
den voor de opbouw van de wereld.
De wereld zal dit echter pas gelo
ven, als president Nixon de moed
heeft om het conflict in Vietnam te
beëindigen.
(Copyright De Stern-The Guardian)
een
KAAPSTAD (Reuter) Bij
vechtpartij tussen Japanse en Chine
se zeelieden in Kaapstad zijn vier
mannen om het leven gekomen en
verscheidenen gewond geraakt. De
vier die in het ziekenhuis stierven,
zijn nog niet geïdentificeerd.
Bij het gevecht dat met een ruzie
begon, waren circa 80 zeelieden be
trokken. Toen de politie op het to
neel verscheen, was de strijd al
voorbij.
MONTREAL (AFP) Een experi
menteel programma ter voorkoming
van het kapen van vliegtuigen is door
een woordvoerder van de internatio
nale organisatie voor de burger
luchtvaart bekendgemaakt.
Het systeem is voorgesteld door
het federale bestuur van de Ameri
kaanse luchtvaart, en is gebaseerd
op de kennis van het typische ge
dragspatroon van luchtpiraten. Dit
houdt o.m. in, dat op de luchthavens
apparaten moeten worden opgesteld,
die door de passagiers vervoerde
metalen voorwerpen kunnen opspo
ren. Voorst wordt gedacht aan affi
ches op de vliegvelden, die de lezer
eraan herinneren, dat het kapen van
vliegtuigen zwaar wordt gestraft.
De internationale organisatie voor
de burgerluchtvaart (Ifalpa) heeft
bovendien een ontwerp gemaakt voor
een internationale overeenkomst, vol
gens welk de leden van de organi
satie verplicht zouden zijn afdoende
op te treden tegen degene, die een
vliegtuig kaapt. In 't ontwerp wordt
ook voorgesteld, dat de dader in al
le lidstaten als misdadiger zal wor
den beschouwd.
(ADVERTENTIE)
DJAKARTA President Soeharto
van Indonesië heeft in Djajapoera de
toezegging gedaan, dat amnestie zal
worden verleend aan alle Westiri-
anese opstandelingen, die vrijwillig
naar hun haardsteden terugkeren, ai-
dus is gisteren officieel in Djakarta
bekendgemaakt.
Generaal Soeharto sprak in de
Westirianese wetgevende vergade
ring tijdens een plechtigheid, waarbij
West-Irian tot provincie werd uitge
roepen met dezelfde administratieve
autonomie als de 25 andere provincies
van Indonesië.
Soeharto vermeldde in het bijzon
der papoea's die betrokken waren bij
de opstand te Enarotali en Waghete,
in het gebied van de Wisselmeren en
de volgelingen van Lodewijk Mandait-
jan en Frits Awon, in het bergachti
ge gebied van de Vogelkop.
President Soeharto heeft voorts een
beroep gedaan op de Westirianezen
in het buitenland, die „activiteiten in
strijd met de wensen van het West
irianese volk" op touw hadden gezet,
naar huis terug te keren en voor hun
land te werken". Volgens de Indo
nesische president is het zinloos door
te gaan met het verzet tegen het re
sultaat van de vrije keuze", op grond
waarvan West-Irian deel blijft uit
maken van Indonesië.
Generaal Soeharto zei dat hij geen
lege beloften zou doen over de ont
wikkeling van West-Irian, omdat
zulks slechts ontevredenheid zou ver
oorzaken. „Ik ben niet hier gekomen
oui een gevoel van teleurstelling te
veroorzaken, maar om alle Westiria
nezen uit te nodigen, samen te wer
ken teneinde tekortkomingen te over
winnen en de resultaten die wij be
reikt hebben te verbeteren".
EINDHOVEN Eindhoven heeft
dan eindelijk zijn nieuwe stadhuis.
Ruim veertig jaar nadat tot de
bouw er van was besloten. Het is
bepaald niet vanwege de feestelijke
gelegenheid dat we geen behoefte
hebben om die lange weg naar de
verwezenlijking van het raadhuis in
de lichtstad ais een lijdensweg te
schilderen. Want er is een stuk ont
wikkeling van de Nederlandse ar
chitectuur en ook van Eindhoven
zelf verwerkt in het project, dat nu
zijn forse definitieve gestalte heeft
gekregen. De ontwerper, wijlen ir.
Jan A. van der Laan uit Leiden,
heeft de wijsheid bezeten niet door
te willen gaan op zijn oude ontwerp
waarvan de eerste vleugel in 1952
was gerealiseerd. Het plan zelf was
toen al vier jaar oud en gezien de
snelle ontwikkeling van de archi
tectuur wilde ir. Van der Laan lie
ver een totaal nieuw project maken.
Toen dat gereed kwam heeft het
nogal kritiek ontmoet. Niet aller
eerst om een gebrek aan kwaliteit
maar om de frontverandering die
ir. Van der Laan zou hebben ge
maakt in zijn architectonische op
vattingen. Nu zijn nieuwe ontwerp
dan eindelijk steen is geworden kun
nen we alleen maar vaststellen dat
het zeker voor deze tijd in een in
dustriële stad als Eindhoven een
gelukkig historisch feit is geweest,
dat Van der Laan het risico van
deze kritiek bewust heeft willen ne
men. Vlak bij het nieuwe stadhuis
staat nu wat peuterig van schaal
en verouderd van gezicht dat eerste
vleugeltje van 't overigens niet uit
gevoerde plan als een sprekend be
wijs van wat Eindhoven niet had
moeten hebben. De diensten huis
vesting en sociale zaken zitten
meestal niet in gebouwen van een
bijzondere en actuele kwaliteit.
Is het nieuwe raadhuis dan een
staaltje van hoe het wel moet in on
ze tijd en het produkt van een com
plete gezichtsverandering van de
architect? Die vragen zouden we
niet graag volmondig met ja willen
beantwoorden. Twee jaar geleden
is Van der Laan gestorven en zijn
werk is voortgezet door de archi
tecten Jules H. M. Kirch, ir. J. B.
Hermans en Theo M. van der Eer
den te Leiden en zij hebben onge
twijfeld mede hun stempel gezet
op de nadere uitvoering van het
ontwerp. Maar aan de andere kant
zien we duidelijk in de maatvast
heid van het ontwerp van het ge
heel en zijn onderdelen een zekere
voortzetting van Van der Laans
strenge opvattingen op dit punt.
Het raadhuis is duidelijk ontleed in
twee hoofdelementen: de adminis
tratieve hoogbouw van twaalf eta
ges en de zgn. representatieve bun
galow, die niet meer dan twee ver
diepingen heeft. In de hele concep
tie overheerst de horizontale lijn op
een bijzonder krachtige manier.
Dat is duidelijk nieuw ten opzich
te van het oorspronkelijke plan.
Niet nieuw is de neiging tot een
zekere verabsolutering van de ar
chitectuur, een soort architectuur-
om-de-architectuur opvatting zoals
die in de naoorlogse Bossche archi-
tectuurschool werd onderwezen en
ontwikkeld.
Nieuwe opvattingen omtrent func
tie en betekenis van een stadhuis
zijn wel degelijk mede bepalend ge
weest voor de vormgeving vooral
van het representatieve blok. De
publiek-trekkende afdelingen zijn
daarin centraal komen te liggen en
er is een maximale openheid van
de begane grond nagestreefd.
Op zich spreekt hieruit de tegen
woordige tendens om minder macht
en gezag in een raadhuis te be
klemtonen en via openheid tot een
harmonisch samenspel van gemeen
schap en gemeente te komen. Trou
wens het hele representatieve deel
is het resultaat van een streven
naar een ruimtelijke openheid tot
in de raadszaal toe waar de burgers
eenvoudigweg in dezelfde ruimte
als de raadsleden plaats kunnen ne
men. En toch: het architectonisch
taaleigen waarin het Eindhovcnse
stadhuis het woord democratie uit
spreekt is er eigenijk te log voor.
De soberheid in materiaalkeus
en alle openheid kunnen niet ver
hinderen dat het gebouw iets abso
luuts heeft als het ware niet op
mensen staat te waehen maar zijn
bestaan ook leeg min of meer zou
weten waar te maken. Dat valt ex
tra op bij het kunstwerk van André
Volten een soort bladerdak van
blanke stalen platen dat als ver
bindend element tussen de parter
re en de verdiepingen in de repre
sentatieve bungalow moet optreden.
Het is een subtiel werk dat speelt
op de veranderlijkheid van de be
lichting. maar binnen dc forsheid
van de architectuur lijkt het juist
daardoor een stukje tijdelijke expo
sitie bestemd om na een niet te
lange periode te worden opgeruimd.
En de quasi-Iuchtige monumenta
liteit van de carillonpartij op het
dak heeft iets van eer. „aanvaring"
De één-kleurigheid van hoog- en
laagbouw samen geeft het gebouw
iets monolitisch, dat aan zeer oude
monumenten doet denken. En de
opstelling van de garderobe-kasten
Ls een super-dramatische situatie
wekt het gevoel dat het gebouw op
sommige punten meer om de archi
tectuur dan om het gebruik in
neergezet.
Tot zover onze kritiek. Er is juist
in het matenspel veel goeds aan
dit postume werk van Van der
Laan te beleven. Het bezit een ze
kere gaafheid in soberheid die op
ons nog steeds zijn aantrekkings
kracht heeft en er is zogezegd ge
smeten met beeldende kunst, zodat
'n rijke artistieke staalkaart is ont
staan van kunsbeoefening in Bra
bant en daarbuiten. Een staalkaart,
die reikt van Arthur Spronken tot
Thea Gregoor. Binnenhuis-architect
Jack Haan deed fantasie-volle din
gen ook met meubles uit bestaan
de collecties als de Millereollectie
en gaf daarmee de trouwzalen zelfs
een geestig effect. De vertrekken
van burgemeester en wethouders
hebben naar onze smaak wel een
beetje het karakter van ruimten die
captains of idustrij zich plegen aan
te meten.
Mr. A. J. ,T. VAN ROOIJ
BiMfiit
Laakt vanaf de publieke tribune. Op de achtergrond boven is ook nog plaats voor belang-
naa^szaa" *n n*euwe stadhuis,
stellende toeschouwers.