Ontroerende „memoires" van
landbouwer J. Verplanke
Programma
Goed dat bevrijding gevierd wordt
POLEN
VOCHTEN
ALS
WARE
HELDEN
Overschot van l leven
tracht
!0S VOET N.V.
pren
achines
:isten
lERT-DE BOCK
VOORZITTER J. P. C. ROELANDS:
ie:
TJES en VESTEN
uwe seizoen
BONTMUTSEN
SCHOENEN en
Tel. 01155-1732
17
DE STEM VAN DINSDAG 16 SEPTEMBER 1969
17
lodellen tonen, u koopt bij
lid een afspraak met een
graag alles tonen, neem
lik uw keuze rustig thuis.
I, OOK DE GEHELE
5PAVONDI1
lachten u.
fE - FINANCIERING
LPT - tel. 01146-482
ÉN - tel. 01155-1301
Ie - tel. 01150-2006
>OM
IELEFOON 01155-1628
EKEN
3D, TEENERS EN TWENS,
neisjes
anbieding
i mooie dessins en kleuren
f kollektie
\XEL - TEL. 01155-1553
■ende kleuren
BUK!
Landbouwer Verplanke
een schrift vol herinneringen.
(Van een onzer
verslaggevers)
VXEL „Den zeventiende
1944 stierven op deze
plaats den heldendood bij
het forceren van 't Kanaal
Axel-Hulst 25 Poolse solda
ten Vom het tiende regi-
WOENSDAG 12 SEPTEMBER
17.00 uur: carillonbespéling
17.30 uur: ontvangst gasten in stad
huis
18.30 uur: kransleggingen op algeme
ne begraafplaats
19.00 uur: kranslegging op r.k. be
graafplaats op graf mevr.
Szydlowski en graven bur
gerslachtoffers
19.25 uur: kranslegging bij Pools mo
nument aan de Zeestraat
20.15 uur: herdenkingssamenkomst in
gereformeerde kerk aan
Kerkdreef
DONDERDAG 18 SEPTEMBER
9.00 uur: plechtige h. mis in r.-k.
kerk
9.30 uur: in ontvangst nemen kran
sen op gemeentehuis
10.00 uur autobustocht naar Poolse
kruis met kranslegging
door ver. AxelPolen en
Poolse gasten
10.30 uur: films voor bejaarden en
andere belangstellenden in
De Halle
11.00 uur: reünie voor Poolse gasten
in stadhuis
14.00 uur: lunapark Hofplein, kunst
markt Kaaiwal, kunstten
toonstelling, jeugdhonk
Bastiva in Molenstraat
14.00 uur: films voor voortgezet on
derwijs in De Halle
18.00 uur: receptie door gemeentebe
stuur in restaurant Zomer-
lust
19.00 uur: behendigheidswedstrijd
voor auto's op Szydlowski-
plein
VRIJDAG 19 SEPTEMBER
9.30 uur: jeugdvoorstelling voor
kleuterscholen en le, 2de
en 3de klassen lagere scho
len
14.00 uur: film in De Halle; buiten
spel voor 4de, 5de en 6de
klassen lagere scholen
14.00 uur: fototentoonstelling in huis
houdschool
14.30 uur: overdracht park-uurwerk
15.00 uur: concours d'élégance
19.00 uur: beatprogramma
19.00 uur rondwandeling Rijkspolitae-
kapel
20.00 uur: concert Rijkspolitiekapel
en optreden dansgroep Po-
lonia uit Breda
22.00 uur: taptoe Rijkspolitiekapel op
J. F. Kennedyplein
ZATERDAG 20 SEPTEMBER
10.30 uur: brandweerdemonstraties;
trainingswedstrijden Axel-
se motorclub
10.30 uur; hengelsport voor jeugd en
ouderen
14.30 uur: bevrijdingswandeltocht
door WSV Emma met de-
filé op de markt
14.00 uur: oriëntatierit voor auto's
14.30 uur: paardesport op concours
terrein
15.00 uur: carilloncoincert
16.00 uur: optreden Tilburg se Scotj es
op marktplein
y.dU uur: prijsuitreiking wandelsport
18.00 uur: broodmaaltijd voor Pool
se gasten, gemeentebestuur
en dagelijks bestuur her-
denkingscomiitié
19.30 uur: heroptreden Tilburgse
Scotjes
21.00 uur: groot vuurwerk op Kleine
Kreek.
ment Dragonders, brengen
de zoo de vrijheid vom Hol
land op hun terugtocht naar
Polen".
De letters op het metalen plaat
je bij het Poolse kruis, dat staat
op een der oevers bij het kanaal
Axel-Hulst, zijn aan het vervagen.
Het tuintje binnen het 40 cm. ho
ge muurtje, dat het Poolse kruis
omsluit,.is goed onderhouden. Het
kruis, *ran jaar tot jaar het mid
delpunt van de bevrijding van
Axel door de Polen,- moest al
vroeg worden vernieuwd. Een
viertal jaren na de oorlog, nadat
de Polen zelf het monument had
den opgericht, dichtbij de plaats
waar veel van hun kameraden
vielen
Het metaal, afkomstig van een
neergestort Duits gevechtsvliegtuig,
bleek niet bestand tegen het Neder
landse klimaat. In de werkplaats van
de Zeeuws-Vlaamse Tramweg Maat
schappij werd een nieuw stalen kruis
gemaakt. Een nauwkeurige kopie van
het origineel.
Het gebeurde al weer 25 jaar gele
den. De bange dagen van toen zijn al
bijna vergeten. Alleen de ouderen,
die de gevechten rond de bevrijding
van zeer nabij hebben meegemaakt,
of diegenen die familieleden of vrien
den hebben verloren, staan die oor
logsdagen nog in het geheugen ge
grift. Bij landbouwer J. Verplanke
b.v., wiens boerderij in september
1944 midden Op het gevechtsterrein
lag, op wiens land de Polen werden
begraven, die sneuvelden bij zoals
op de plaquette bij het Poolse kruis
staat „het forceren van het kanaal
AxelHulst."
Een massagraf onder het lover van
een boomgaard. Lichamen van be
vrijders, die later werden opgegraven
om een definitieve rustplaats te vin
den op het Axelse kerkhof. Landbou
wer Verplanke, die zijn in de oorlogs
dagen totaal verwoeste en later weer
opgebouwde boerderij heeft overge
dragen aan 'n zoon, woont tegenwoor
dig in Axel aan de Stationsstraat. Hij
heeft zijn belevenissen vastgelegd in
een blauw schrift met een keurig
handschrift op surrogaat papier. Een
verhaal, dat is bedoeld voor zijn na
geslacht.
„Na de inval in Frankrijk en de
doortocht door België," begint de heer
Verplanke zijn verhaal, „bemerkten
we dat onze bevrijders naderden. Op
donderdagavond 14 september bliezen
de Duitsers de bruggen over het ka
naal op. Op vrijdag 15 september
kwamen er twee Duitsers op mijn erf
om onderdak te vorderen voor een
keukenwagen en ongeveer 14 tot 15
paarden. Mijn wagenhuis en paarden
stallen werden in beslag genomen".
Vol spanning zagen de familie Ver
planke en de burein, die in de directe
omgeving van het kanaal woonden,
naar de bevrijding uit. De families
hadden tot dan toe weinig hinder on
dervonden van de oorlog. Echte ge
vechtshandelingen hadden zij geen
van allen aan den lijve ondervonden.
In het schrift is dan ook de verbijste
ring te lezen, die zich met het naderen
der gevechten van de mensen mees
ter maakte. Het geweld, het vuur en
de dood kwamen onverwachts.
„Vol spanning", zo schrijft de heer
Verplanke in zijn „verslag der oor
logshandelingen" op 16, 17 en 18 sep
tember 1944, „keken we uit naar de
volgende dag zaterdag 16 september,
's Morgens zagen we beweging van
soldaten in de wei. Ik ging kijken.
Het was een post van de Duitsers. De
mannen waren totaal uitgeput, hun
voeten kapot gelopen, de kleren ge
scheurd. Zij hadden zich in tien dagen
niet gesehoren. Hun heldhaftigheid
van weleer was volkomen verdwe
nen. Zo erg waren ze eraan toe, dat
de vrouwen medelijden met ze kre-
gen en ze om het hardst liepen om de
vijanden brood en koffie te brengen.
Zo zagen we, dat we dichter bij de
bevrijding kwamen, maar we besef
ten toen nog niet wat die bevrijding
met zich mee zou brengen.
Na de middag werd alles anders.
Zonder dat we beseften wat er ge
beurde, zaten we plotseling tussen de
gevechten. Om ongeveer één uur
hoorden we kort bij ons ontploffin
gen. We keken in het rond maar we
begrepen niet wat het betekende, tot
dat we dichtbij ons grond zagen op
vliegen en we begrepen dat het gra
naten waren. We kropen in de kelder.
Even later hoorden we de granaten
rond ons huis inslaan. De hond huil
de. Ik keek naar buiten en zag dat
de hond en een kalf door scherven
waren getroffen. Het vuur werd daar
na verlegd naar de boerderij van
mijn buurman Van Hoeven. Ik ging
op zolder kijken en zag Polen, die
achter schuren en heggen optrokken.
Er werden rubberboten bij het ka
naal gedeponeerd. De Duitsers, die
bij Van Hoeven zaten, beletten de
overtocht. Om ongeveer vier uur
werd een schuurtje op de Spoordijk
in brand geschoten en er achter za
gen we de landbouwschuur van Van
Hoeven in vlammen staan.
De Polen trokken daarna toch over
het kanaal. De bevrijding dachten we,
had ons slechts een hond en een kalf
gekost, 's Nachts sliepen Poolse sol
daten op stro in mijn huiskamer. Zon
dag stond ik vroeg op om de koeien
te melken. In heel de omtrek was
niets bijzonders te zien. Alles leek
rustig en vredig in die vroege mor
gen. Nadat ik de beesten had gevoe
derd en gemolken, werden de Polen
wakker en vroegen om eten. Ik gaf
ze in ploegen te eten.
Daarna gingen er enkele naar bui
ten, die onmiddellijk onder hevig
vuur werden genomen. Zij renden te
rug het huis binnen, pakten hun ge-
AXEL „Persoonlijk vind ik het fout ais de bevrijding van Axel
niet herdacht en gevierd zou worden. Ik vind dit namelijk een heel
bijzondere gelegenheid. De bevrijding van de Duitse bezetters moet
je vieren of niet vieren. Ik bedoel, elk jaar moet je het doen en niet
om de vijf jaar. Hoelang moet je met die herdenkingen doorgaan
Dat weet ik niet. Aan de andere kant kan ik het me ook wel voorstel
len, dat die herdenkingen hier en daar aan het verwateren zijn. Maar
in Axel is de jaarlijkse herdenking van onze bevrijding in elk geval
nog springlevend. Wat daarbij opvalt is, dat ook de jongeren aan die
herdenking meedoen. Spontaan en met velen."
weren en sprongen de schuur in. Wij
zelf zochten de kelder weer op. De
Duitsers zo bleek later waren
tot vijftig a zestig meter mijn huis
genaderd in een maïsveld. Zij hadden
bovendien de steun van artillerie.
Het waren angstige uren, die moeilijk
onder woorden zijn te brengen. Ik
blijf dan ook maar bij het gebeurde.
Ongeveer zestig centimeter boven
de kelder ontplofte in huis een gra
naat. Ik ging naar boven omdat ik
bang was voor brand. De huiskamer
was vol stof en rook maar ik zag geen
spoor van vuur. Wél waren alle ra
men kapot, gordijnen in flarden, de
lamp vernield en een kussen op een
leunstoel verkoold. Ik kroop terug de
kelder in.
Om een uur verminderde het ge
vecht in hevigheid. Om half twee
hield het op. Door het keldergat keek
ik naar buiten. Ik schrok hevig, bui
ten lagen twee dode Polen, een sol
daat met een kogel in de borst bij de
hoek van mijn huis en even verder
bij de schuur lag er een met het hoofd
voorover. Aan mijn gezicht zagen
mijn vrouw en kinderen dat er iets
ergs was gebeurd. Zij begonnen te
huilen.
Nog was alles niet afgelopen. De
boer ging naar buiten en vond op zijn
erf en land tientallen zwaargewonde
Polen en hij kon niet helpen. Hij gaf
ze melk en moest de soldaten verder
aan hun lot overlaten omdat hij door
de Duitsers onder vuur werd geno
men. Ik geloof, vertelde hij vorige
week, toen hij zijn zoon assisteerde bij
de oogst van bonen, dat ze dachten
dat er op mijn erf nog Polen waren.
De granaten vlogen dwars door mijn
huis en de geweer- en mitrailleur
kogels ketsten bij honderden tegen
de muren.
Wat we in die laatste uren beleef
den, schrijft hij in zijn verslag, kan
ik niet beschrijven. We haalden kle
ren van boven en maakten er pakken
vain om als dat nodig mocht zijn het
huis te ontvluchten.
„In de tussentijd werden we voor
de derde maal bezet. Ik zag groene
uniformen bij mijn schuur. Duitsers,
die onder vuur werden genomen door
de Polen. Mijm schuur werd kapot
geschoten. We vroegen God otn red
ding en bewaring.
De zwaarste beproeving moest ech
ter nog komen. Er kwam een brand-
granaat op de zolder terecht. Alles
ging zo snel, dat het huis al in lich
terlaaie stond toen we uit de kelder
kwamen en wegvluchtten."
Boer Verplanke beëindigde zijn
verhaal met de beschrijving, hoe
hij en zijn vrouw en kinderen bij
huren onderdak kregen. Hoe hij
een drietal kinderen in het strijd
gewoel kwijtraakte en weer terug
vond. Een verhaal, dat door zijn
eenvoud indruk maakt. Een schrift
vol herinneringen van een man
voor wie de gedenkplaat hij het
Poolse monument een grootse be
tekenis heeft
De heer J. P. C. Roelands is voor
zitter van het Axelse herdenkingsco-
mité, dat de festiviteiten voorbereidt
ter gelegenheid van de 25ste verjaar
dag van de bevrijding van dit stadje
van de Duitse bezetters.
„De voorbereiding en samenstelling
van het programma op 17, 18, 19 en
20 september zijm bijzonder vlot ge
gaan. Van vele kanten hebben we
medewerking gekregen. De gemeen
te verleende een subsidie van vijf
duizend gulden en een collecte bracht
2500,op. Elk jaar blijkt toch
weer, dat de Axelse bevolking nog
altijd bijzonder dankbaar is voor de
inzet en moed van de Poolse solda
ten die Axel hebben bevrijd." De heer
Roelands hij is directeur van het
centraal bouw- en woningtoezicht en
de dienst van gemeentewerken in
Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen kent
deze Pools-Axelse verbondenheid
sinds vijf jaar, toen hij uit Bergen op
Zoom naar Axel kwam.
„In de commissies, die de feest- en
herdenkingsprogramma's hebben sa
mengesteld, zijn alle geledingen van
de bevolking vertegenwoordigd. Men
kan dus wel stellen, dat er een zo
ruim mogelijke inspraak van de bur
gerij is geweest. Financiële zorgen
heeft het herdenkingscomitié niet, we
komen gelukkig financieel rond."
De heer Roelands zegt, dat het nu
wel vaststaat dat kolonel Szydlows
ki, de bevrijder van Axel, het vijfde
lustrum vam die bevrijding niet per
soonlijk zal meevieren. De Poolse ere
burger van Axel is daartoe wel uit
genodigd, maar heeft om onbekende
reden bericht van verhindering ge
zonden. Kolonel Szydlowski leidt nu
in Toronto (Canada) een wat terug
getrokken bestaan. Zijn vrouw ligt
begraven op de r.-k. begraafplaats in
Axel.
Wel naar de Axelse herdenking
komt de Poolse bevelhebber tijdens
de gevechtsoperaties in 1944 in Oost-
Zeeuwsch-Vlaanderen, generaal Mac-
zek.
De heer Roelands: „Het draaiboek
van de herdenking en viering van on
ze 25ste bevrijdingsdag is zodanig ie
elkaar gezet, dat in elk deel van de
stad wel wat te doen is. Daarbij heb
ben we zeker de j eugd niet vergeten.
Hoogtepunten Ik noem onder ande
re de taptoe van de Rijkspolitiekapel
op vrijdagavond 19 september en het
groot slotvuuirwerk op de kleine
kreek."
J:,:... 1® jF ~-t
De heer P. j. Olyslager, boekhouder van een Axelse smederij, was in de oorlog hoofd van
de Axelse distributiedienst, een post ivaarop hij zijdelings, zoals hij bescheiden zegt, te maken
had met de ondergrondse. Uit de donkere dagen stamt nog een kist vol met papieren, bonnen en
rapporten. Een overschot, zegt hij, van een losbandig leven.
Onze fotograaf legde dit „overschot" graag vast.
