er
is?
VEN
NGERS
INKOMEN
ERKER
Geschiedenis van een oorlog
A als ieder
ander van
erwarmin!
naar betaa
00 minder!
NIEUWE STRATEGIE
NA ECHEC
VAN ARNHEM
RECURSUS
van puinhoop
tot weivaart
OOM
IE HOEFIJZERS
uing ZELFBOUW N.V.
^SSISTENT(E)
1944
1969
De „spelers'
Meegenomen
Vitaal belang
Strategie
Moeilijkheden
Phaesant
Als mieren
Achterhoedegevechten
35
22
negint in Breda weer onze
dag onder medisch toezicht)
oor voet- en schoenkundig
rvaren leraren. Wekelijkse
:en.
de meeste waarde
diploma in Nederland
op aanvraag bij
iding, Corn. Jolstraat 91,
telefoon 070-55.25.10
Klappijstraat 35, Oosterhout
ft plaats voor een actieve
i per week beschikbaar
oeken van door haar te
en.
:n goede algemene ont-
mtingen wensen, gelieven
iten onder nr. 33689 bu-
raal«' UIT-W>L 15
laenJuJiï m,J uitgebreid
npr 1 7FI CDr.nr VernU
per», ZELFBOUW systeem
voor C.V.
uis-i
'Naam:....
is. i
iapj
\J- iAdres:
w°onplaafs:
I§rUUR OP
Ermelo (telefoon 03417-3944)
n vraag
in bedrijf te zien of nader^
00—34208 24 uur
"land".
servicc
.N.
i v.v. spoedige indienst-
ïkracht met parate boeR-
m. voll. inl. etc. onder
lts 232, Breda.
35
'i fe
Bij de landingen leden de geallieerden beduidend materiaal verlies.
Hier enkele buiten gevecht gestelde tanks nabij het bruggehoofd van
Westkapelle.
DE STEM VAN ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1969
DE SLAG OM DE SCHELD
De geschiedenis van elke oorlog kan in aardrijkskundige namen
worden geschreven. Waterloo, Stalingrad, Duinkerken, Dien Bien Phoe,
Vlakte der KruikenDe laatste winter van de tweede wereldoorlog
kende twee van zulke namen. Zij luiden: Arnhem en Bastogne.
Beide namen dekken het begrip van trieste nederlagen. De slag bij
Arnhem in september 1944 was bedoeld als een stoutmoedige poging om
voor een geallieerde hoofdmacht die via België kwam aanstormen, de
weg naar het Ruhrgebied te openen, en zo de oorlog vóór de winter
doorzette, te beëindigen.
Bastogne is een plaats in de Belgische Ardennen, die In december
1944 het toneel waren van een grote Duitse tegenaanval onder
Von Rundstedt, met de bedoeling het geallieerde aanvalsgebied in België
en Frankrijk in tweeën te snijden en het aldus gedeelde front op te rollen.
Tussen die beide veldslagen in, vermeldt de krijgshistorie met kleine,
vette lettertjes: „najaar 1944: Slag om de Schelde".
De neiging om aan deze laatstgenoemde slag een verbindende functie
tussen Arnhem en Bastogne toe te kennen is begrijpelijk. Historisch is
het echter niet juist, zoals het evenmin juist is om aan de later gevolgde
geallieerde acties in west- en midden-Brabant betekenis toe te kennen
in verband met de operatie in het Scheldegebied.
Toch kan men de slag om de Schelde niet geheel los zien van die
twee hoogtepunten in de reeks van slotoffensieven in de tweede wereld
oorlog, Arnhem en Bastogne. Het lijdt namelijk geen twijfel, dat de
slag om de Schelde, met zijn afschuwelijke hoge tol aan mensenlevens
en aan materiële schade, nimmer gevoerd zou zijn als de slag bij
Arnhem door de geallieerden zou zijn gewonnen. Ofwel de oorlog zou,
zoals de Britse veldmaarschalk Montgomery meende, eenvoudig in
oktober of iets later beëindigd zijn, ofwel de geallieerden zouden de
Duitsers die zich aan de Scheldèmonding hadden genesteld, eenvoudig
in zee hebben kunnen drijven, na hen van hun achterland te hebben
afgesneden.
Ten opzichte van Bastogne is de siag om de Schelde van direct belang
geweest, omdat het de geallieerden mogelijk was, na het begin van
Von Rundsteldts Ardennen-offensief, via Antwerpen de grote hoeveel
heden troepen en materiaal die nodig waren aan het Ardennenfront aan
ta voeren. Het staat evenwel niet vast of de geallieerden zonder Ant
werpen als aanvoerhaven, het ook niet met Von Rundstedt zouden
hebben geklaard.
Wel is de ongestoorde aanvoer van troepen en materieel via Antwerpen
(mogelijk geworden doorda. de geallieerden de slag om de Schelde
wonnen) van enorm belang geweest voor de grote slotaanval van de
geallieerden, dwars door de geduchte Westwall, waarbij het Duitse
Rijnland werd veroverd, en Hitiers doodsklok aanving te luiden.
Aan geallieerde kant was de prijs voor de toegang tot de haven
van Antwerpen: 27.633 man. Voor de Duitsers komt men op een veelvoud
van dat verliescijfer. De aangerichte materiële schade is niet op een
miljoen nauwkeurig te becijferen. Vlissingen, Breskens, Sluis, Oostburg
en andere Zeeuwse dorpen werden praktisch van de kaart weggevaagd.
Alleen de strategen, met hun voor leken onnavolgbare logica, zijn
misschien in staat te zeggen, dat de prijs niet te hoog was.
Voor het oog van de geschiedenis is de Slag om de Schelde, hoe
moordend die ook was, slechts een intermezzo. Een soort pauze-operatie
tussen de slag om Arnhem en de eerste voorjaarsoffensieven in. Zelfs
verneemt men stemmen, dis zeggen dat de slag om de Schelde gediend
heeft om het geschonden prestige van Britten en Canadezen na de
tragedie van Arnhem te herstellen.
Hoe dan ook, het neemt niet weg dat Zuidwest-Nederland, noord-België
en Limburg in het najaar van 1944 de gruwelijke werkelijkheid van de
frontoorlog hebben leren kennen.
Dat zij voor Zuidwest-Nederland klonk als het schallen van de ba
zuinen van Jericho doet aan de gruwelijkheid van het oorlogsgebeuren
niets af.
T.K.
Er is een tijd geweest, nu ongeveer 25 jaar geleden, dat vreemde sol
daten op Zeeuwse en Brabantse bodem vochten. Mensen van ouder dan
35 jaar herinneren zich die tijd als „de bevrijding". Tanks, vliegtuigen
en tienduizenden soldaten uit Canada, de Verenigde Staten, Engeland,
Duitse bezettende macht uit het zuidelijk deel van ons land. Telkont
weer neigt men ertoe, het bevrijdend werk dat do geallieordo soldaten
Polen, België en ook uit Nederland, dreven nu 25 jaar geleden, de
ten koste van hoge offers verrichten, als het wezenlijke van hun op
dracht ta beschouwen. Dat was het evenwel niet. Zij vervulden een
grimmige oorlogstaak. In de ploegvoor van wraak en vonnis over Duits
land kwam voor Zuidwest-Nederland de bevrijding mee. Zij was het
gelukkige bijprodukt van een strijd, die ten doei had Duitsland te ver
nietigen.
Het is zelfs achteraf nog moeilijk
te bepalen waarom het gelukkige toe
val van de bevrijding zich juist hier
en niet ginds aan de mensen mede
deelde.
Het antwoord luidt, dat het ver
loop van Nederlands bevrijding even
grillig en woest is geweest als het
verloop van de oorlogsoperaties op
ons grondgebied.
Als men probeert een operationeel
hoofdmotief te vinden voor de strijd
in noord-België en zuid-Nederland,
dan stuit men op de slag bij de
Schelde, die ten doel had de haven
van Antwerpen open te breken. Bij
nader toezien ontdekt men echter dat
bijvoorbeeld de bevrijding van oost-
Zeeuwsch-Vlaanderen op 22 septem
ber. aan dit centrale doel althans
op die datum niet ondergeschikt
was. Eveneens blijkt dat de neder
laag van de Duitsers in grote delen
van west- en midden-Brabant met de
slag om de Schelde weinig van doen
had.
land. Een verdediger kon het aan de
Scheldemonding lang uithouden. En
hij was van plan dit te doen.
Vier acties, die te zamen de operatie
„Slag om de Scheldemonding" vor
men, moesten de Duitsers uit het Wes-
terscheldegebied verdrijven.
Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen moet
eigenlijk gerekend worden tot het Ne
derlandse gebied, dat bij de eerste
grote aanvalsgolf van de geallieerden
vanuit Normandië, die tegen de West
wall langs de Duitse grens doodliep,
werd bevrijd. Het werd op een lange
tocht, die het le Canadese leger van
uit Normandië naar het westen on
dernam, „meegenomen", als bij de
veeg van een geweldige bezem, al
werd er om een plaats als Axel ver
bitterd gevochten.
Een deel van west-Brabant werd
bevrijd, doordat het geallieerde op
perbevel na de mislukte luchtlanding
bij Arnhem, van strategie wijzigde.
Inplaats van op het Roergebied, werd
nu de slotaanval op de weke onder
buik van het Duitse rijk gericht: het
Rijnland. Om alles op die grote door
stoot, dwars door de Westwall heen,
te kunnen concentreren was het no
dig dat het achterland van vijande
lijke weerstandsnesten werd gezui
verd. Dit achterland bevond zich ten
westen en ten zuiden van de Maas.
De vrijmaking van de Scheldemon
ding was evenwel een oorlogsdoel
op zichzelf, voor de grote finale van
de oorlog, en zeker na het drama
van Arnhem, moest er onbeperkte
aanvoer van mensen en materieel
naar het front mogelijk zijn, hetgeen
slechts kan via Antwerpen.
Welke spelers verschenen er In het
najaar op dit kleine uithoekje van
het oorlogstoneel?
In het grote bruggehoofd west-
Zeeuwsch-Vlaanderen was dat de
Duitse 64e divisie, aangevoerd door
generaal Eberding. Het was een uit
muntend georganiseerde troep, die
nog niet was aangetast door de pa
niek van de vluchtende Duitse legers
uit Frankrijk en België.
Op Walcheren stond de Duitse 70ste
divisie geleid door gen. majoor Daser.
Het waren geen geharde soldaten,
maar z;i waren goed getraind en be
zaten het strategische voordeel van
een vestingpositie. Bij Ossendrecht
en Woensdxecht hadden de Duitsers,
behalve hun goed bezette en geducht
bewapende stellingen, de beschikking
over eenheden valschermjagers en
SS-eenheden. Deze linie werd gedekt
door een troepenmacht in de buurt
van Bergen op Zoom.
De geallieerden brachten hiertegen
over de volgende eenheden in het
veld:
1. De 3e Canadese divisie voor de
verovering van west-Zeeuwsch-Vlaan
deren, om zodoende de gehele zuide
lijke Schelde-oever in handen te krij-
ken. (Actienaam „Switch Back".)
2. De 2e Canadese divisie, die moest
afrekenen met de Duitsers aan de
hoge Brabantse oever (Actie-naam
„Aintree") en de weg naar Walche
ren over land moesten openleggen.
3. De 4e Canadese tankdivisie, die
de flank van de 2e divisie moest dek
ken en vervolgens moest doorstoten
naar Bergen op Zoom om in het
gehele operatiegebied tegenaanvallen
van de Duitsers te voorkomen.
4. Verschillende aparte eenheden,
b.v. voor een landing op Zuid Beve
land via de Schelde en voor de slot
aanval op Walcheren. De leiding van
de gehele onderneming had generaal
G. G. Simonds.
Verhoudingsgewijs waren de Duit-
m troepen van het XVe leger die aan
de Noordzeekust gelegerd waren, niet
overmatig sterk. Zij bezaten echter
het geweldige voordeel, een vesting
in handen te hebben. Al lang voor
dat de wrekende Nemesis aan de ho
rizon verscheen, hadden de Duitser»
begrepen dat het gehele gebied langs
de Westerse helde van vitaal belang
voor elke geallieerde oorlogsvoering
in dit deel van Europa was. Daarom
hadden zij talrijke bunkers gebouwd
en oudere versterkingen gemoderni
seerd. Zwaar geschut, dat 40 km ver
droeg, was bijvoorbeeld te vinden in
de kazematten op Walcheren.
In west-Zeeuwsch-Vlaanderen was
het antieke fort Frederik Hendrik één
der steunpunten. Het deed weinig
onder voor de versterkingen in de
Atlantikwall m Normandië. Boven
dien was dit gebiedsdeel weinig min
der dan een eiland. Het werd omslo
ten door het water van de Wielingen,
de Braakman, het Leopoldkanaal en
de oude Passegeulelinie.
De dunne navelstreng die Zuid-
Beveland met het door de Duitsers
bezette achterland van west-Brabant
verbond, de Kreekdam, werd vanaf
de hoge Brabantse oever bü Woens-
drecht en Ossendrecht beheerst, ter
wijl de Sloedam in geval van een
geallieerde doorbraak op elk mo
ment van diverse punten op Walche-
pen af het moordend vuur kon wor-
den bestreken. Bovendien was daar
dan nog als een extra hindernis tus
sen de vesting Walcheren en het ach
terland, hat kanaal door Zuid-Beve-
In begin oktober begonnen de ac
ties in het Scheldegebied. De stra
tegische volgorde was deze: West-
Zeeuwsch-Vlaanderen veroveren (zui
delijke Schelde-oever in zijn geheel
onder controle)een toegang tot
Zuid-Beveland forceren; Zuid-Beve
land bezetten en tenslotte Walche
ren nemen, waarmee de gehele noor-
Domburg 1944: Duitse militairen geven zich over aan het Noorse leger.
delijke Schelde-oever in geallieerde
handen zou zijn en de weg naar Ant
werpen onbedreigd zou open liggen
voor geallieerde konvooien.
Een strategische volgorde is even
wel een abstractie. Men zou daar
door kunnen denken, dat Walche
ren pas werd geïnundeerd toen de
eerste aanvalstroepen op de Sloe
dam verschenen. Dat was niet het
geval. De strijd werd op verscheidene
punten tegelijk begonnen en Walche
ren stroomde al onder water, toen de
oriers voor de inval in west-
Zeeuwsch-Vlaanderen nóg maar nau
welijks ondërtëke'hd' waren. De on-
derschfeidehe actiés "waren fragmen
ten in één operatie, maar verschil
lende daarvan deden zich gelijktijdig
voor. terwijl andere ogenschijnlijk
een eigen leven leidden.
De slag om de Schelde had in enkele
dagen zijn beslag kunnen krijgen, als
er geen grote tegenvallers waren ge
weest. West Zeeuwsch-Vlaanderen
bleek voor de 3e Canadese divisie
onder generaal Spry, aanvankelijk
een harde nooit. Men moest complete
landingsoperaties uitvoeren, die op 6
oktober de eerste aanvalsdag
niet meer opleverden dan twee klei
ne bruggehoofden van nog geen 20
meter diep op de noordelijke oever
van het Leopoldkanaal. Van een gro
te uitbraak in de richting van Knok-
ke, Breskens en Biervliet, zoals de
opdracht was kon geen sprake
zijn en dat bleef aanvankelijk zo, zelfs
nadat er inderhaast een tankbataljon
was toegevoegd. Pas de oversteek van
de 525ste brigade via de Braakman
en het in de strijd brengen van de
523ste brigade (Spry's reserve), maak
ten een aanval op Driewegen en Bier
vliet. tot een haalbare kaart.
Maar toen was het al 11 oktober ge
worden. Eigenlijk al iets te kort voor
de opmars in westelijke richting.
Cry vormde twee kolonnes voor
deze opmars. De één zou langs de
kust naar Breskens trekken; de an
dere zou een zuidelijke route volgen
en via IJzendijke naar Aardenburg
gaan. Nu kwam het weer de Duit
sers te hulp. Mist en een loodgrijze
hemel maakte artilleriewaarneming
onmogelijk. De geallieerden begon
nen nu met hele frontsectoren tege
lijk onder ongericht vernielingsvuur
te nemen. Daaraan danken enkele
Westzeeuwschvlaamse dorpen hun
verwoesting. Op 17 oktober viel
IJzendijke. Aardenburg volgde op de
19e.
De 3e divisie verenigde zich nu en
viel de kust aan, waar de Duitsers
van het fort Frederik Hendrik de kern
van hun afweerlinie hadden gemaakt.
Maar het weer was opgeklaard.
Luchtaanvallen en luchtverkenningen
waren weer mogelijk en op 22 okto
ber viel ook het zwaar gehavende
Breskens.
Het slot van „Switch Back", speelde
zich af in de sector tussen Oostburg,
SLuis, Heist en Zeebrugge. Op 3
november een maand na het be
gin van de actie, gaven generaal Eber
ding en zijn uitgeputte troepen zich
over.
Ook de 2e Canadese infanteriedivi
sie, die opdracht had om de hoge
Brabantse wal te veroveren en zo de
weg naar Zuid-Beveland vrij te ma
ken, kampte met moeilijkheden. De
4e tankdivisie, - die de rechterflank
van de oprukkende divisie moest dek
ken, had op zijn veel langere aanloop
route, vertraging opgelopen. Niete-
min vocht de 2e divisie zich tot in de
Duitse stellingen op de hoge wal
een strijd van tien dagen, die tallo
ze slachtoffers heeft geëist. De weg
naar Zuid Beveland lag open, het was
zinloos die weg te kiezen, zolang de
Duitsers vanuit het noordoosten een
tegenaanval konden inzetten. Pas toen
de 4e tankdivisie op 27 oktober Ber
gen op Zoom had genomen en Duitse
tegenaanvallen daardoor onmogelijk
had gemaakt, konden de eerste Ca
nadese troepen over de Kreekrak-
dam trekken, terwijl onderdelen van
de 52e Schotse divisie vanuit Ter-
neuzen een landing bii Baarland uit
voerden.
Op 30 oktober stonden de gealli
eerden, na hevige gevechten aan het
kanaal door Zuid Beveland, aan de
Sloedam. Zij keken uit op het eiland
Walcheren, dat leek op een schotel
vol water, met ongeveer in het mid
den een verhoging: de stad Middel
burg, waar de Walcherse bevolking
een toevlucht had gevonden. Grote
dijkgaten bij Westkapelle, De Nolle,
fort Rammekens en Veere gaven elke
vloed toegang tot het desolate gebied
dat het voornaamste operatiedoel van
de slag om de Schelde was en dat on
der de codenaam „Infatuatie" moest
worden genomen.
op, die onder dekking van het slag
schip „Warspite" en enkele kleiner»
schepen bij Westkapelle aan land
gingen.
De gevechten duurden ondanks d»
inundatie, ondanks zware beschietin
gen en torpedoaanvallen op de Duit
se versterkingen, nog een volle week.
Vlissingen werd in de eerste dagen
van de slag van om Scheld» al tot
puin geschoten.
Het gejubel dat uit duizenden kelen
opsteeg toen Middelburg op 7 no-
weerspiegelde echter niets meer van
vember zijn bevrijders begroette
de angst en de zware verliezen die d»
bevolking had geleden.
Hadden de Canadezen overal de
tactiek toegepast van het doorsnij
den van vijandelijk gebied om ver
volgens de van elkaar afgesneden
delen van de strijdmacht op te rol
len op Walcheren moesten zij
noodgedwongen als mieren over de
rand van een volle schotel trekken.
Van de 305 bunkers op Walcheren wa
ren er nog vele intact, omdat zij zich
in de duinen of op de dijken bevon
den.
De aanval werd van drie kanten
Ingezet. Over de Sloedam kwamen de
Schotten en Canadezen die Zuid Be
veland hadden veroverd; over de
Schelde naderden commando's en
troepen van de 52ste divisie van uit
Zeeuwsch-Vlaanderen en uit zee do
ken zowel commando's als mariniers
De bevrijding van Walcheren. Op dit schilderij van Wim Vaarson, dat ln het Griffiegebouw te Middelburg is
te bezichtigen, wordt de landing te Westkapelle uit geheeld.
De slag om de Schelde was beslist.
Wat nu volgde was het opruimen van
de Duitse weerstandsnesten in de
rest van west-Brabant en in midden-
Brabant. Dat gebeurde door acties,
die de codenaam „Phaesant" kregen.
Het le Canadese legerkorps en het
12e Engelse legerkorps waren ervoor
aangewezen. Zij zouden respectieve
lijke aanvallen op het front tussen
Roosendaal en Tilburg en tussen Oss
en Best.
Het zwaartepunt van de aanval ln
het westen lag tussen Roosendaal en
Etten-Leur, waar de 49ste Engelse
en de 104e Amerikaanse divisie, la
ter versterkt met de 4e tankdivisio
uit Bergen op Zoom de stootgroep
vormden. Tussen Etten-Leur en Til
burg stormde de Poolse tankdivisie
voorwaarts met de opdracht via GU-
ze naar Breda te trekken en vandaar
naar Geertruidenberg te gaan. In die
plaats zou later contact worden ge
maakt met de flanktroepen van d«
strijdmacht die midden-Brabant zui
verde. In het Westbrabantse oorlogs
gebied heeft Oud Gastel de triest»
faam, één der felst omstreden dorpen
te zijn geweest
Dat was te wijten aan het feit dat
de Duitsers, nadat zij op 27 oktober
in Bergen op Zoom en Roosendaal
en ongeveer terzelfdertüd uit Breda
waren verdreven, zich hadden terug
getrokken achter de Mark en DinteL
In hun pogingen om zoveel mo
gelijk troepen uit het kustgebied
achter de linie te krijgen, lever
den zij bij Oud-Gastel zware ach
terhoedegevechten. Oud-Gastel
was als de scharnier van een sta
len deur, die met dodelijke zeker
heid achter de vluchtende Duitsers
zou dichtslaan. Twee linies vonden
er namelijk hun draaipunt.
Onder een gecombineerde aan
val van de 104e Amerikaanse, de
49e Engelse infanterie divisies en
de 4e Canadese tankdivisie, be
zweek de Mark en Dintel-linie in be
gin november. De Duitsers zochten
een goed heenkomen via de Moer-
dijkbruggen, die zij achter zich op
bliezen, zoals al eerder was ge
beurd met de bruggen bij Keizers-
veer en Heusden.
Zij lieten een zwaar beschadigd,
maar bevrijd Brabant achter.
TOM KOOPMAN.
Literatuur:
Dwight D. Eisenhower: Kruistocht
door Europa.
Gen. maj. B. Koning: Bevrijding van
Nederland, 1944, 1945.
Gen. maj. B. Koning: Het verloop
van de oorlog in Nederland.
R. W. Thompson: De 85 dagen.
Abraham Rothberg: Wereldoorlog-n,
deel 4.
afd. De militaire spectator.
