Geschiedenis van een halve eeuw nationale „heilige luchtkoe" HSÏTlJÖïWi DENK EVEN NA Wenken Koekjes mee Geen ridder Winstmarge Medeleven Dromen Oorlog Anekdotes tar vo:& DC STEM VAN ZATERDAG 6 SEPTEMBER 1969 (Van een onzer redacteuren) SCHIPHOL Het kon niet uitblijvendat ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de KLM herdenkingsboeken zouden verschijnen. Leonard de Vries schreef er ook een. Hij gaf het de titel KL-50 mee en de ondertitel „Logboek van vijftig jaar vlie gen". Een boek is eigenlijk niet de juiste naam. KL-50 is meer een collage geworden van kranteberichten, herinneringsflardenadvertenties, brieven en foto's. Veel amu sante, historische, dramatische en leerzame foto's en posters. Zo is een kroniek ont staan, die de plechtigheid van veel herdenkingsboeken totaal mist en die aanmerkelijk frisseren nuchterder met de KLM omspringt dan gebruikelijk is in Nederland, waar de maatschappij, mede door het handige gemanipuleer van zijn public-relations- dienst nogal met succes het image van de nationale heilige luchtkoe heeft gecre- eerd. Een voordeel van De Vries' logboek is voorts, dat het de ontwikkeling van de KLM projecteert tegen de historie van de wereldluchtvaart, zodat het niet alleen een soort „rijke roomse leven" van het jubilerende bedrijf is geworden, maar ook brede re geschiedkundige waarde heeft. De uitgave door Meijer Pers N.V. in Amsterdam is een initiatief van Albert Heijn N.V. Hoe bescheiden het begin was, na dat op 7 oktober 1919 de oprichtings akte voor notaris jhr. mr. H. J. H. Stoop was gepasseerd, blijkt uit een herinneringsilard van oud-directeur KLM-N ederland A. van der Pauw, waarin hij zijn sollicitatie beschrijft. „Een monumentale, doch kraken de trap leidde naar de eerste verdieping, waar volgens het op schrift de „Koninklijke Lucht vaart Maatschappij voor Neder land en koloniën" was gevestigd. De wat onwillige deurknop open de de toegang naar een matgla zen hokje, waarin 'n loketje met het opschrift „hier kloppen" mij de gelegenheid bood tot het eer ste mondelinge contact nan mijn nog zo wazig luchtkasteel: de receptioniste telefoniste koffiezetster, die mij verwees naar een donkere wachtkamer, waar ik een lange, achtpersoons tafel, bedekt met een groen la ken, benevens een keukenstoel aantrof". Oprichter Plesman verdiende toen onder meer zijn geld met het strooden van reclamebiljetten, waarvoor hij 125 gulden per uur vroeg plus een toeslag van 25 gulden per 10.000 bil jetten. Vier jaar na de oprichting het eer ste ongeluk van de reeks, die de KLM zou blijven kwellen, totdat het straal vliegtuig de veiligheid in de lucht een nieuwe dimensie zou geven: De N-NABS verdween ergens in Het Ka naal met vlieger A. Pijl en twee passagiers. Algemeen secretaris Hans Martin daarover: .Hoogst waarschijnlijk is de grootste vijand van de aviatiek, de mist, oorzaak hiervan ge weest. Boven Het Kanaal morden de vliegers vaak plotseling over vallen door een zware mistbank. Het is niet uitgesloten, dat de pi loot om deze mistbanken te ont komen, gedaald is en de grens van mist en water niet heeft kunnen onderscheiden". Ook op een ander vlak dreigden ondertussen gevaren. Een van de acht wenken, die de passagiers kre gen uitgereikt: „Werp geen voorwerp uit het toestel, hoe klein ook. Van een paar honderd meter hoogte vallende, krijgen ze de snelheid van een ge weerkogel en zijn dus gevaarlijk voor aardse stervelingen". Een andere wenk: „Hoogvliegers dienen van tevo ren hun blaas te ledigen en geen spijs te eten, te weten erwten, bonen en bruinbrood, die tot overmatige gasvorming in de darmen aanleiding kunnen geven". De laatste werik: „Verte' een ieder van uw vlucht." Deze laatste raad werd kennelijk opgevolgd, want Koos Speenhoff kwam met een liedje, dat snel popu lair werd. Het refrein: Holland, laat je schroeven draaien Zend je vliegers in de lucht Laat het zware stormen waaien Zij beheersen hunnen vlucht. Nou, dat deden die vliegers, zoals iedereen uit de pioniersdagen van de Indië-vluchten weet. Een brief van de firma Verkade uit die dagen be wijst, hoe het volk meeleefde. „Wij hebben de eer, V mede te delen, dat wij bereid zijn om de door ons gefabriceerde levens middelen biscuit beschuit, koek en bonbons) welke U voor Uwe te nemen vliegtocht naar Neder lands Indië mocht nodig hebben, gratis aan U af te staan." ,En een briefje van Henny Lambeek tut Utrecht, na die beroemde nood landing van de F VU H-NACC bij Phihppopel: Mijnheervan moe mag ik een gulden uit mijn spaarpot nemen voor het verongelukte vliegtuig. Meer geld kan ik niet missen, maar bij mijn vriendjes op het gym zal ik nog wel wat voor u ophalen." De helden van die eerste Indië- vluchten werden altijd geridderd. Maar een hunner, Van den Broek, was mecanicien en geen officier. Hij kreeg dus geen lintje. Koos Speen hoff in zijn nieuwjaarswens voor 1925 in de Hollandse Schouwburg: „Hij zou geridderd zijn zoals wij allen weten, had hij niet Van den Broek maar ^Pantalon' geheten." Schiphol stelde in die dagen onder, tussen weinig voor. Een krante- bericht: „Het geheel is bij vochtig weef zo modderig, dat de passagiers vaak van de auto's naar het vliegtuig of omgekeerd gedragen moeten worden zoals in de bad plaatsen de badman zijn badgas ten draagt. Ook in andere op zichten heeft het Rijk Schiphol schandelijk verwaarloosd." Een man, die veel voor de KLM heeft gedaan door in dat prille begin bij Plesman vliegtuigen te charteren, was de Amerikaanse miljonair Van Lear-Black. Plesman was hem dank baar, maar haalde hem anderzijds onder het motto „aam een boom zo zwaar beladen" het vel over de neus. Uit een brief aan de minister van Waterstaat: Jn Europa bedragen de vlieg kosten voor een F VII-A onge veer 150 per uur. Wij vragen de heer Van Lear-Black thans ruim f300 per uur, zodat er met een zeer behoorlijke winstmarge is rekening gehouden." Een fantasierijk man, Plesman..... In een radiocauserie ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de KLM deed hij mededelingen over grote drijvende eilanden van 400 bij 200 meter in de Atlantische Oceaan, die vluchten naar New York mogelijk zouden maken. Er zouden er maar drie nodig zijn. Ze zouden 2 miljoen dollar kosten en zich moeten bedrui pen uit landingsgelden en de verkoop van benzine en olie. Ook werkend op de fantasie is deze tirade van al gemeen secretaris Hans Martin, wie het ter ore gekomen was, dat er soms zeer laag over nomaden-woningen en karavanen in de woestijnen werd ge vlogen. „Hij wil nadrukkelijk op de ge varen hiervan wijzen. Wanneer de kamelen opschrikken, hun pakzadels afwerpen en er van door gaan, betekent dit groot op onthoud en vaak verlies. Deze toch al zeer wilde en wrede be volking moet geen enkele reden hebben om zich over onze vlieg tuigen te beklagen, want anders zou het voor de opvarenden van een vliegtuig, dat een noodlan ding moet maken, er wel eens slecht uit kunnen zien." Hard werken maakte de KLM tot het bedrijf, dat het geworden is. Ples man zelf gaf het voorbeeld. Een her innering van Van der Pauw: „Hij hield ervan, zelf het goede voorbeeld te geven en zo kon het gebeuren, dat men hem en mij fietsend op de weg naar Wasse naar aantrof om daar ,,per ex pressie" een papegaai of een ka narie af te leveren. „Je bent geen donder waard, als je je daarvoor schaamtV was zijn opbeurend commentaar." Wie herinnert zich niet de record vlucht van de Pelikaan eind 1933? Een kranteverslag over de aankomst op Schiphol: „Een menigte van tienduizenden had haar ontroering opgekropt, in de huiskamers, hier en in In dië, stokten de stemmen. Als een kreet van verlossing en diepe dankbaarheid schalde een dave rende jubel over het vliegveld. De mensen schreiden van aan doening... omhelsden elkaar..." Zo mag je tegenwoordig hoogstens schrijven over een doelpunt van Cruyff. Maar het was nu eenmaal een feit, dat het Nederlandse volk in de dertiger jaren enorm meeleefde met de KLM. Een brief vam de heer Snijders uit Nieuw Beijerlamd, nadat de Uiver in 1934 de Melbourne-race had gewonnen: ,Jk zou ook graag het mijne wil len bijdragen. In woorden ben ik niet de aangewezen persoon; aan bloemen zal het niet ontbreken, zodat ik graag mijn geschenk zou willen aanbieden in de vorm van mooi fruit, hetgeen ik zelf heb geteeld. Nu vraag ik u beleefd hoe te handelen aangaande de verzending. Zou ik het sturen aan het adres van Parmentier Een bericht uit 1939: „Heden landde op Schiphol de vlieger Moll met de DC-3 „Mees". Hij rapporteerde te 14.20 uur op 120 kilometer van Helgoland vlie gende op S00 meter hoogte, door een onbekend watervliegtuig te zijn beschoten. Een van de negen passagiers werd getroffen. Dr. Slotboom van de KLM con stateerde, dat hij was overleden." De oorlog stand voor de deur. Maar Plesman droomde nog. Een krante- bericht: „Naar wij vernemen heeft de heer A. Plesman een plan ont worpen voor een zogenaamd combinatievliegtuig voor lange- afstandsvluchten. In grote trek ken komt het hier op neer, dat twee vliegtuigen boven elkaar zijn aangebracht, waarvan het onderste voorzien is van een lan dingsgestel en het bovenste niet. Het onderste toestel dient alleen om het bovenste in de lucht te brengen. Als de gecombineerde vliegtuigen eenmaal voldoende hoogte hebben, worden ze losge koppeld, het bovenste zet de tocht voort, terwijl het onderste naar de basis terugkeert. Een vraag stuk, dat nog niet geheel is op gelost, is het landen van het bo venste vliegtuig, dat, zoals ge zegd, niet van een landingsgestel is voorzien en dus tegen het einde van de vlucht weer door zo'n „vliegend landingsgestel" zal moeten worden opgevangen. Ge zien de autoriteit van de heer Plesman mogen wij aannemen, dat de verkeersvliegtuigen van de toekomst inderdaad op de rug gen van hulpvliegtuigen van de grond gaan en aan het einde van de tocht op de ruggen van der gelijke vliegtuigjes ook weer lan den." Ondertussen legde de oorlog de KLM lam. Plesman werd eerst ge ïnterneerd en later naar Twente verbannen, waarheen hij honder- den prominenten optrommelde om de na-oorlogse KLM op pa pier te zetten. Een herinnering van Van der Pauw, in wiens huis hq verbleef: „Bjj gebrek aan an der* vervoermiddelen weiden iq door Plesman zelf per tandem af gehaald en zo kon men de hoog ste chef van de PTT, ir. Dammer, als duo-zitter door bos en veld zien fietsen". En zo maar een zin uit een zakenbrief, die Plesman in die dagen schreef: „Gisteren is de KLM-fiets met prima banden hier gevorderd." Maar in 1949 had de KLM weer 78 vliegtuigen en 10.700 personeels leden. Het liep goed en de persdienst spuide anekdote na anekdote. Over Viruly die op een vrijdag de dertien de in een stormnacht met dozen vol speelgoed van Croydoai naar Amster dam vloog. Toen de remous het vlieg tuig heen en weer begon te slingeren, hoorde de bemanning tot haar ontzet ting bij elke zwenking een koor van stemmetjes, dat klagelijk „mamaaaa riep. Men voelde zich pas weer lek ker, toen men zich realiseerde dat in een aantal dozen pratende pappen zaten, die op het wiegen van de ma chine reageerden. En dan was er het oude dametje dat haar eerste vlieg reis maakte. Ze begon met de kauw gum in haar oren te stoppen, dus de steward dacht: laat ik tijdens de start maar naast haar gaan zitten en haar hand vasthouden om haar wat gerust te stellen. Eenmaal in de lucht knikte ze hem bemoedigend toe en zei: „Als je nog eens banig benit, jongeman, dan mag je mijn hamd wel weer vast houden hoor," Er waren veel technische moeilijk heden met de grote vliegtuigen, die de KLM in de vaart had genomen, vooral met de Constellations en Super- constellations. Er waren ook vlieg- fouten. Zij mondden uit in verschrik kelijke ongelukken met ellenlange dodenlijsten. Bij Nieuw-Guinea, bij Frankfurt, bij Bari, bij Shannon. De straalvliegtuigen kwamen. Technisch waren zij een enorme vooruitgang en los van de DC-8 die neerstortte bij Lissabon, kon de fatale reeks onge lukken worden afgebroken. Maar de financiële klap kwam hand aan. Een bericht uit 1961: „De KLM rekent op een verlies van 70 miljoen gulden. Men ver wacht, dat het jaar 1961 de totale burgerluchtvaart op anderhalf miljard gulden verlies zal komen te staan. Een KLM-passagier zou op een vlucht van New York naar Amsterdam in een DC-8 acht uur lang elke seconde vijftigduizend gulden in de oceaan moeten gooien om evenveel geld te ver liezen als de gezamenlijke lucht vaartmaatschappijen dit jaar doen." Het gevolg was een enorme reor ganisatie van de KLM, waarbij in de zogenaamde „nacht der lange messen" de voltallige directie de laan uitging en vele duizenden personeelsleden op straat kwamen te staan. Merkwaardig genoeg gaat Leonard de Vries op deze enge periode, waaruit tenslotte de gezonde KLM van vandaag gebo ren kon worden niet in Een duidelijk schoonheidsfoutje. Het boek eindigt met een toekomst prognose van de huidige president directeur van de KLM. Dr. G. van der Wal. Hij schrijft: „Zo zal de KLM van mor gen, van 1980 al, er zeer ver moedelijk uitzien. Massa's mensen die vliegen. Massa's goederen, die gevlogen wor den in vliegtuigen van steeds grotere omvang en met steeds hogere snelheden. Dit alles voor een groot deel feilloos geleid door nette, wat kleur loze kasten in een computer centrum. Een gestroomlijnde wereld. Gelukkig zouden we haast zeggen. De tijd van avontuur in de luchtvaart is voorgoed voorbij. Wat gaat er na 1980 gebeu ren? Hypersone vliegtuigen wellicht in het jaar 2000 met snelheden van vijf-, zesdui zend kilometer per uur? Technisch ligt het beslist al binnen de mogelijkheden. Amsterdam-New York v.v. op een zaterdagmiddag? Wie zal het zeggenLeen mij uiv fan tasie....". fssmipm OP IA TERSAJJ. APSlt. vxT W - - toe rfjfct -VM:- m 'j'uj.- Een collage van foto's en drukwerken, die verschenen na de zo succesvolle eerste ïndië-vlucht. Links bovenaan: de aankomst te Batavia, op het schoolbord staat vermeld: 2.90 uur Ind. tijd te Batavia aangekomen. Links onder aan: de eerste luchtpost van Indië, op de inzet één der brieven. Rechts bovenaan: affiche ter gelegenheid van de huldiging der Nederland-Indiëvliegers. Hechts onderaan: de menukaart van het diner, aangeboden aan Van dar Hoop, Van den Broeke en Van Weerden Poelman, de eersten die Schiphol-Batavia in lijndienst vlogen. onbepaald voornaam woord middag maal tljdorfjde mytholo- "ïlsche sputr gebied In code brengen zijrivier van de Donau verrfepSig vrijmaken T genodigde 1 genomen sea ter ge dachtenis (Int.afk vlak van batSFeen afgeleid» stof afscheiding ont menging mode! zeer vlug naderen f rptulg symbool ...voor titanium geacht plechtige verklaring zangnoct 1 bijbelse figuur zoogdier T vaartuig beneden ver dieping 1 plaats In België water In Friesland 1 getij uit- •tallen akelig lier -T— toom T kort schrift deel van zuid- Af rl ka wolten stof landbouw werktuig dehytfe y Inhouds maat sorteer, inrichting anker plaats ~y zoogdier ofstanrfs- naat(alk) drank glerstgras toHnrriV knager T mytholo gische figuur wind richting <afk> poflgml zoogdier ïbool rufifcflum zoogdier 1 muziek stuk brdnd- singel ondergevel wijn maat aanwijzend voornaam woord rtoatls Zuid yonh«t getaat latins wegwwd bouwland y vogel r- sjorren T— De oplossing staat zoals gewoonlijk op de fin. pag.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1969 | | pagina 37