Geschiedenis van een
halve eeuw nationale
„heilige luchtkoe"
HSÏTlJÖïWi
DENK EVEN NA
Wenken
Koekjes mee
Geen ridder
Winstmarge
Medeleven
Dromen
Oorlog
Anekdotes
tar
vo:&
DC STEM VAN ZATERDAG 6 SEPTEMBER 1969
(Van een onzer redacteuren)
SCHIPHOL Het kon niet uitblijvendat ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan
van de KLM herdenkingsboeken zouden verschijnen. Leonard de Vries schreef er
ook een. Hij gaf het de titel KL-50 mee en de ondertitel „Logboek van vijftig jaar vlie
gen". Een boek is eigenlijk niet de juiste naam. KL-50 is meer een collage geworden
van kranteberichten, herinneringsflardenadvertenties, brieven en foto's. Veel amu
sante, historische, dramatische en leerzame foto's en posters. Zo is een kroniek ont
staan, die de plechtigheid van veel herdenkingsboeken totaal mist en die aanmerkelijk
frisseren nuchterder met de KLM omspringt dan gebruikelijk is in Nederland, waar
de maatschappij, mede door het handige gemanipuleer van zijn public-relations-
dienst nogal met succes het image van de nationale heilige luchtkoe heeft gecre-
eerd. Een voordeel van De Vries' logboek is voorts, dat het de ontwikkeling van de
KLM projecteert tegen de historie van de wereldluchtvaart, zodat het niet alleen een
soort „rijke roomse leven" van het jubilerende bedrijf is geworden, maar ook brede
re geschiedkundige waarde heeft. De uitgave door Meijer Pers N.V. in Amsterdam is
een initiatief van Albert Heijn N.V.
Hoe bescheiden het begin was, na
dat op 7 oktober 1919 de oprichtings
akte voor notaris jhr. mr. H. J. H.
Stoop was gepasseerd, blijkt uit een
herinneringsilard van oud-directeur
KLM-N ederland A. van der Pauw,
waarin hij zijn sollicitatie beschrijft.
„Een monumentale, doch kraken
de trap leidde naar de eerste
verdieping, waar volgens het op
schrift de „Koninklijke Lucht
vaart Maatschappij voor Neder
land en koloniën" was gevestigd.
De wat onwillige deurknop open
de de toegang naar een matgla
zen hokje, waarin 'n loketje met
het opschrift „hier kloppen" mij
de gelegenheid bood tot het eer
ste mondelinge contact nan mijn
nog zo wazig luchtkasteel: de
receptioniste telefoniste
koffiezetster, die mij verwees
naar een donkere wachtkamer,
waar ik een lange, achtpersoons
tafel, bedekt met een groen la
ken, benevens een keukenstoel
aantrof".
Oprichter Plesman verdiende toen
onder meer zijn geld met het strooden
van reclamebiljetten, waarvoor hij
125 gulden per uur vroeg plus een
toeslag van 25 gulden per 10.000 bil
jetten.
Vier jaar na de oprichting het eer
ste ongeluk van de reeks, die de KLM
zou blijven kwellen, totdat het straal
vliegtuig de veiligheid in de lucht
een nieuwe dimensie zou geven: De
N-NABS verdween ergens in Het Ka
naal met vlieger A. Pijl en twee
passagiers. Algemeen secretaris Hans
Martin daarover:
.Hoogst waarschijnlijk is de
grootste vijand van de aviatiek,
de mist, oorzaak hiervan ge
weest. Boven Het Kanaal morden
de vliegers vaak plotseling over
vallen door een zware mistbank.
Het is niet uitgesloten, dat de pi
loot om deze mistbanken te ont
komen, gedaald is en de grens
van mist en water niet heeft
kunnen onderscheiden".
Ook op een ander vlak dreigden
ondertussen gevaren. Een van de
acht wenken, die de passagiers kre
gen uitgereikt: „Werp geen voorwerp
uit het toestel, hoe klein ook. Van een
paar honderd meter hoogte vallende,
krijgen ze de snelheid van een ge
weerkogel en zijn dus gevaarlijk voor
aardse stervelingen". Een andere
wenk:
„Hoogvliegers dienen van tevo
ren hun blaas te ledigen en geen
spijs te eten, te weten erwten,
bonen en bruinbrood, die tot
overmatige gasvorming in de
darmen aanleiding kunnen geven".
De laatste werik:
„Verte' een ieder van uw vlucht."
Deze laatste raad werd kennelijk
opgevolgd, want Koos Speenhoff
kwam met een liedje, dat snel popu
lair werd. Het refrein:
Holland, laat je schroeven draaien
Zend je vliegers in de lucht
Laat het zware stormen waaien
Zij beheersen hunnen vlucht.
Nou, dat deden die vliegers, zoals
iedereen uit de pioniersdagen van de
Indië-vluchten weet. Een brief van
de firma Verkade uit die dagen be
wijst, hoe het volk meeleefde.
„Wij hebben de eer, V mede te
delen, dat wij bereid zijn om de
door ons gefabriceerde levens
middelen biscuit beschuit, koek
en bonbons) welke U voor Uwe
te nemen vliegtocht naar Neder
lands Indië mocht nodig hebben,
gratis aan U af te staan."
,En een briefje van Henny Lambeek
tut Utrecht, na die beroemde nood
landing van de F VU H-NACC bij
Phihppopel:
Mijnheervan moe mag ik een
gulden uit mijn spaarpot nemen
voor het verongelukte vliegtuig.
Meer geld kan ik niet missen,
maar bij mijn vriendjes op het
gym zal ik nog wel wat voor u
ophalen."
De helden van die eerste Indië-
vluchten werden altijd geridderd.
Maar een hunner, Van den Broek,
was mecanicien en geen officier. Hij
kreeg dus geen lintje. Koos Speen
hoff in zijn nieuwjaarswens voor 1925
in de Hollandse Schouwburg:
„Hij zou geridderd zijn
zoals wij allen weten,
had hij niet Van den Broek
maar ^Pantalon' geheten."
Schiphol stelde in die dagen onder,
tussen weinig voor. Een krante-
bericht:
„Het geheel is bij vochtig weef
zo modderig, dat de passagiers
vaak van de auto's naar het
vliegtuig of omgekeerd gedragen
moeten worden zoals in de bad
plaatsen de badman zijn badgas
ten draagt. Ook in andere op
zichten heeft het Rijk Schiphol
schandelijk verwaarloosd."
Een man, die veel voor de KLM
heeft gedaan door in dat prille begin
bij Plesman vliegtuigen te charteren,
was de Amerikaanse miljonair Van
Lear-Black. Plesman was hem dank
baar, maar haalde hem anderzijds
onder het motto „aam een boom zo
zwaar beladen" het vel over de neus.
Uit een brief aan de minister van
Waterstaat:
Jn Europa bedragen de vlieg
kosten voor een F VII-A onge
veer 150 per uur. Wij vragen de
heer Van Lear-Black thans ruim
f300 per uur, zodat er met een
zeer behoorlijke winstmarge is
rekening gehouden."
Een fantasierijk man, Plesman.....
In een radiocauserie ter gelegenheid
van de tiende verjaardag van de
KLM deed hij mededelingen over
grote drijvende eilanden van 400 bij
200 meter in de Atlantische Oceaan,
die vluchten naar New York mogelijk
zouden maken. Er zouden er maar
drie nodig zijn. Ze zouden 2 miljoen
dollar kosten en zich moeten bedrui
pen uit landingsgelden en de verkoop
van benzine en olie. Ook werkend
op de fantasie is deze tirade van al
gemeen secretaris Hans Martin, wie
het ter ore gekomen was, dat er soms
zeer laag over nomaden-woningen en
karavanen in de woestijnen werd ge
vlogen.
„Hij wil nadrukkelijk op de ge
varen hiervan wijzen. Wanneer
de kamelen opschrikken, hun
pakzadels afwerpen en er van
door gaan, betekent dit groot op
onthoud en vaak verlies. Deze
toch al zeer wilde en wrede be
volking moet geen enkele reden
hebben om zich over onze vlieg
tuigen te beklagen, want anders
zou het voor de opvarenden van
een vliegtuig, dat een noodlan
ding moet maken, er wel eens
slecht uit kunnen zien."
Hard werken maakte de KLM tot
het bedrijf, dat het geworden is. Ples
man zelf gaf het voorbeeld. Een her
innering van Van der Pauw:
„Hij hield ervan, zelf het goede
voorbeeld te geven en zo kon het
gebeuren, dat men hem en mij
fietsend op de weg naar Wasse
naar aantrof om daar ,,per ex
pressie" een papegaai of een ka
narie af te leveren. „Je bent geen
donder waard, als je je daarvoor
schaamtV was zijn opbeurend
commentaar."
Wie herinnert zich niet de record
vlucht van de Pelikaan eind 1933?
Een kranteverslag over de aankomst
op Schiphol:
„Een menigte van tienduizenden
had haar ontroering opgekropt,
in de huiskamers, hier en in In
dië, stokten de stemmen. Als een
kreet van verlossing en diepe
dankbaarheid schalde een dave
rende jubel over het vliegveld.
De mensen schreiden van aan
doening... omhelsden elkaar..."
Zo mag je tegenwoordig hoogstens
schrijven over een doelpunt van
Cruyff. Maar het was nu eenmaal
een feit, dat het Nederlandse volk
in de dertiger jaren enorm meeleefde
met de KLM. Een brief vam de heer
Snijders uit Nieuw Beijerlamd, nadat
de Uiver in 1934 de Melbourne-race
had gewonnen:
,Jk zou ook graag het mijne wil
len bijdragen. In woorden ben ik
niet de aangewezen persoon; aan
bloemen zal het niet ontbreken,
zodat ik graag mijn geschenk zou
willen aanbieden in de vorm van
mooi fruit, hetgeen ik zelf heb
geteeld. Nu vraag ik u beleefd
hoe te handelen aangaande de
verzending. Zou ik het sturen aan
het adres van Parmentier
Een bericht uit 1939:
„Heden landde op Schiphol de
vlieger Moll met de DC-3 „Mees".
Hij rapporteerde te 14.20 uur op
120 kilometer van Helgoland vlie
gende op S00 meter hoogte, door
een onbekend watervliegtuig te
zijn beschoten. Een van de negen
passagiers werd getroffen. Dr.
Slotboom van de KLM con
stateerde, dat hij was overleden."
De oorlog stand voor de deur. Maar
Plesman droomde nog. Een krante-
bericht:
„Naar wij vernemen heeft de
heer A. Plesman een plan ont
worpen voor een zogenaamd
combinatievliegtuig voor lange-
afstandsvluchten. In grote trek
ken komt het hier op neer, dat
twee vliegtuigen boven elkaar
zijn aangebracht, waarvan het
onderste voorzien is van een lan
dingsgestel en het bovenste niet.
Het onderste toestel dient alleen
om het bovenste in de lucht te
brengen. Als de gecombineerde
vliegtuigen eenmaal voldoende
hoogte hebben, worden ze losge
koppeld, het bovenste zet de tocht
voort, terwijl het onderste naar
de basis terugkeert. Een vraag
stuk, dat nog niet geheel is op
gelost, is het landen van het bo
venste vliegtuig, dat, zoals ge
zegd, niet van een landingsgestel
is voorzien en dus tegen het einde
van de vlucht weer door zo'n
„vliegend landingsgestel" zal
moeten worden opgevangen. Ge
zien de autoriteit van de heer
Plesman mogen wij aannemen,
dat de verkeersvliegtuigen van
de toekomst inderdaad op de rug
gen van hulpvliegtuigen van de
grond gaan en aan het einde van
de tocht op de ruggen van der
gelijke vliegtuigjes ook weer lan
den."
Ondertussen legde de oorlog de
KLM lam. Plesman werd eerst ge
ïnterneerd en later naar Twente
verbannen, waarheen hij honder-
den prominenten optrommelde
om de na-oorlogse KLM op pa
pier te zetten. Een herinnering
van Van der Pauw, in wiens huis
hq verbleef: „Bjj gebrek aan an
der* vervoermiddelen weiden iq
door Plesman zelf per tandem af
gehaald en zo kon men de hoog
ste chef van de PTT, ir. Dammer,
als duo-zitter door bos en veld
zien fietsen". En zo maar een zin
uit een zakenbrief, die Plesman
in die dagen schreef:
„Gisteren is de KLM-fiets met
prima banden hier gevorderd."
Maar in 1949 had de KLM weer
78 vliegtuigen en 10.700 personeels
leden. Het liep goed en de persdienst
spuide anekdote na anekdote. Over
Viruly die op een vrijdag de dertien
de in een stormnacht met dozen vol
speelgoed van Croydoai naar Amster
dam vloog. Toen de remous het vlieg
tuig heen en weer begon te slingeren,
hoorde de bemanning tot haar ontzet
ting bij elke zwenking een koor van
stemmetjes, dat klagelijk „mamaaaa
riep. Men voelde zich pas weer lek
ker, toen men zich realiseerde dat
in een aantal dozen pratende pappen
zaten, die op het wiegen van de ma
chine reageerden. En dan was er het
oude dametje dat haar eerste vlieg
reis maakte. Ze begon met de kauw
gum in haar oren te stoppen, dus de
steward dacht: laat ik tijdens de start
maar naast haar gaan zitten en haar
hand vasthouden om haar wat gerust
te stellen. Eenmaal in de lucht knikte
ze hem bemoedigend toe en zei: „Als
je nog eens banig benit, jongeman,
dan mag je mijn hamd wel weer vast
houden hoor,"
Er waren veel technische moeilijk
heden met de grote vliegtuigen, die
de KLM in de vaart had genomen,
vooral met de Constellations en Super-
constellations. Er waren ook vlieg-
fouten. Zij mondden uit in verschrik
kelijke ongelukken met ellenlange
dodenlijsten. Bij Nieuw-Guinea, bij
Frankfurt, bij Bari, bij Shannon. De
straalvliegtuigen kwamen. Technisch
waren zij een enorme vooruitgang en
los van de DC-8 die neerstortte bij
Lissabon, kon de fatale reeks onge
lukken worden afgebroken. Maar de
financiële klap kwam hand aan. Een
bericht uit 1961:
„De KLM rekent op een verlies
van 70 miljoen gulden. Men ver
wacht, dat het jaar 1961 de totale
burgerluchtvaart op anderhalf
miljard gulden verlies zal komen
te staan. Een KLM-passagier zou
op een vlucht van New York naar
Amsterdam in een DC-8 acht uur
lang elke seconde vijftigduizend
gulden in de oceaan moeten
gooien om evenveel geld te ver
liezen als de gezamenlijke lucht
vaartmaatschappijen dit jaar
doen."
Het gevolg was een enorme reor
ganisatie van de KLM, waarbij in de
zogenaamde „nacht der lange messen"
de voltallige directie de laan uitging
en vele duizenden personeelsleden op
straat kwamen te staan. Merkwaardig
genoeg gaat Leonard de Vries op
deze enge periode, waaruit tenslotte
de gezonde KLM van vandaag gebo
ren kon worden niet in
Een duidelijk schoonheidsfoutje.
Het boek eindigt met een toekomst
prognose van de huidige president
directeur van de KLM. Dr. G. van
der Wal. Hij schrijft:
„Zo zal de KLM van mor
gen, van 1980 al, er zeer ver
moedelijk uitzien. Massa's
mensen die vliegen. Massa's
goederen, die gevlogen wor
den in vliegtuigen van steeds
grotere omvang en met steeds
hogere snelheden. Dit alles
voor een groot deel feilloos
geleid door nette, wat kleur
loze kasten in een computer
centrum. Een gestroomlijnde
wereld. Gelukkig zouden we
haast zeggen. De tijd van
avontuur in de luchtvaart is
voorgoed voorbij.
Wat gaat er na 1980 gebeu
ren? Hypersone vliegtuigen
wellicht in het jaar 2000 met
snelheden van vijf-, zesdui
zend kilometer per uur?
Technisch ligt het beslist al
binnen de mogelijkheden.
Amsterdam-New York v.v. op
een zaterdagmiddag? Wie zal
het zeggenLeen mij uiv fan
tasie....".
fssmipm
OP IA TERSAJJ. APSlt.
vxT W
-
- toe
rfjfct -VM:-
m
'j'uj.-
Een collage van foto's en drukwerken, die verschenen na de zo succesvolle eerste ïndië-vlucht. Links bovenaan:
de aankomst te Batavia, op het schoolbord staat vermeld: 2.90 uur Ind. tijd te Batavia aangekomen. Links onder
aan: de eerste luchtpost van Indië, op de inzet één der brieven. Rechts bovenaan: affiche ter gelegenheid van de
huldiging der Nederland-Indiëvliegers. Hechts onderaan: de menukaart van het diner, aangeboden aan Van dar
Hoop, Van den Broeke en Van Weerden Poelman, de eersten die Schiphol-Batavia in lijndienst vlogen.
onbepaald
voornaam
woord
middag
maal
tljdorfjde
mytholo-
"ïlsche
sputr
gebied
In code
brengen
zijrivier
van de
Donau
verrfepSig
vrijmaken
T
genodigde
1
genomen
sea
ter ge
dachtenis
(Int.afk
vlak van
batSFeen
afgeleid»
stof
afscheiding
ont
menging
mode!
zeer vlug
naderen
f
rptulg
symbool
...voor
titanium
geacht
plechtige
verklaring
zangnoct
1
bijbelse
figuur
zoogdier
T
vaartuig
beneden
ver
dieping
1
plaats In
België
water In
Friesland
1
getij
uit-
•tallen
akelig
lier
-T—
toom
T
kort
schrift
deel van
zuid-
Af rl ka
wolten
stof
landbouw
werktuig
dehytfe
y
Inhouds
maat
sorteer,
inrichting
anker
plaats
~y
zoogdier
ofstanrfs-
naat(alk)
drank
glerstgras
toHnrriV
knager
T
mytholo
gische
figuur
wind
richting
<afk>
poflgml
zoogdier
ïbool
rufifcflum
zoogdier
1
muziek
stuk
brdnd-
singel
ondergevel
wijn
maat
aanwijzend
voornaam
woord
rtoatls
Zuid
yonh«t
getaat
latins
wegwwd
bouwland
y
vogel
r-
sjorren
T—
De oplossing staat zoals gewoonlijk op de fin. pag.