STROUGAL. DE ZUURLACHENDE DERDE
LIGA
TSJECHOSLOWAKEN VERBITTERD OVER TERUGDRAAIEN VAN DE KLOK
IELDE
Het zal lang duren voor
we v r i
VOEDING
Intimidatie
Vriendschap
Voor baby, kleuter en schoolgaand kind
ZO LANG ZE IN DE GROEI ZIJN
Hij tintelt van vitaliteit en ondernemings-
geest. Geen wonder: 't is een Liga-kind
je. In Liga de veelzijdige voeding, zetelt
een rijke schakering voedingselemen
ten. Voor de groei! Voor beenderstelsel
en gebit! Voor blakende gezondheid!
ücience-fiction
ZONDER ONS'
FATAAL
COMPROMIS
(Van onze correspondent)
PRAAG Deze week zaj het gor
dijn vallen over het tweede bedrijf
ran het Tsjechoslowaakse drama,
'en moderne tragedie met vele be
drijven. Het eerste bedrijf eindigde
Ptecies een jaar geleden in bloedver-
rieten en wanhoop, toen de tanks
ran het Warschau-pact over het to-
feel kwamen rollen. Sinds die tijd
'ebben de tanks de dreigende ach
tergrond gevormd, die het spel van
Je menselijke acteurs totaal over
heerste. Het is mogelijk, dat zij nog
maals bezit van het toneel zullen
Mn nemen. Als dat gebeurt en er
Ver onschuldige, ongelukkige figu
ranten gedood worden dan is dat gro-
J 'mdeels te wijten aan de persoonlij-
Je en politieke intriges van twee der
I Wangvijkste spelers: dr. Gustav Hu-
I de eerste secretaris van de
«iecho-Slowaakse communistische
Partij en yjjn gevolmachtige plaats-
I "vanger l.ubomir Strougal, die op
1 «Joische wijze de ondergang van zijn
meester beraamt.
- is ten zeerste bevreesd voor
I "f 21e augustus. Hij weet dat zoals
I'jshockeyrellen in maart het
I "tonlin in staat stelden om Dubcek
I i 'IV'eg te ruimen, eventuele wan-
,™dijkheden op donderdag gebruikt
I "fen worden om zijn eigen leider-
li P te vernietigen. Hij weet, boven-
I de Russen niet blij r 'jn met
I leiderschap, dat zij altijd dr.
I hebben beschouwd als een
1Str"' ft'e beter voor hen was, dat
ISSJJBkt hun eerste keus was als
I Str opvolger. Erger nog, dat
I ren°U®a^ ^6re.id ts om op alle manie-
jen ZlJn Russische vrienden te beha-
I om daardoor zijn eigen ambities
Ltl7ezenl«ken.
UiinT" positie is niet te benijden.
I pt '?V6n is gewijd geweest aan on-
I ttl rioolijke, intellectuele en vaak
I ""Ike revolutie, en hij vindt het
bijzonder moeilijk om de rol van Mos-
kou's man in Praag te spelen. Toch
is hij ervan overtuigd, dat hij moet
proberen om voor het welzijn van
Tsjecho-Slowakije en voor zijn eigen
welzijn, zijn positie te bewaren en
dat hiervoor alle middelen gerecht
vaardigd zijn.
De laatste twee weken heeft hij ra
dio, pers en televisie gebruikt om
een atmosfeer van angst in het land
te kweken. Deze propaganda had tot
doel om de Tsjechen en de Slowaken
te intimideren, zoals zij op de 21e
augustus tuhis zullen blijven. Dit
heeft 'n averechts effect gehad. De
mensen zijn uit hun apathie gewekt
en zij zijn in de positie gebracht,
waarin zij voelen dat hun nationale
en persoonlijke trots om tenminste
'n symbolische erkenning vraagt van
het onrecht, dat zij geleden hebben.
De recente wielerwedstrijd in Brno,
waarbij de Russen uitgefloten wer
den, toont aan dat haa t tegen de
Russen nog steeds de overheersende
emotie der Tsjeehoslowaken is.
De essentiële vraag is nu, hoe zullen
zij dit gevoel op donderdag uiten. De
laatste twee maanden heeft men
clandestiene pamfletten door 't land
verspreid. Zij roepen op tot een dag
van algemene rouw op 21 augustus,
en zij verzoeken om waardigheid en
rust. Men wordt geadviseerd, „om
geen openbaar vervoer te gebrui
ken, om te lopen, niet in restauranis
te eten, niet uit te gaan en om niets
te doen, dat als provocerend bestem
peld zou kunnen worden". De meer
derheid der Tsjecho-Slowaken zal de
richtlijnen vn deze pamfletten op
volgen. Maar de vraag is of de poli
tie zelfs dit niet provocerende optre
den zal toestaan.
De regering is goed voorbereid om
alle „provocaties" te onderdrukken.
En zij heeft er geen geheim van
gemaakt, dat ze alles zal doen om
het fictieve idee te handhven, dat
„de vriendschap en liefde voor de
Sovjet-Unie ons meest oprechte ge
voel is".
De mensen weten, dat de politie zal
schieten. En wat misschien het ergst
van alles is, de volksmilitie zal inge
zet worden.
De militie is het privé-leger van de
communistische partij: zij moet niet
de burgers, maar de belangen van
de partij beschermen, zelfs aj zou
dit tegen de burgers zijn. De militie
telt 50.000 tot 100.000 leden. Haar le
den zijn per definitie, de meest star
re en conservatieve communisten in
het land. De weinigen onder hen, die
Dubcek steunen, zijn al uit hun ran
gen gezet.
De militie is zeer fanatiek in haar
steun voor de huidige politiek. De po
litie zal haar taak grondig, maar
met tegenzin uitvoeren.
De militie, die voor het laatst in 1948
in actie was, zal zich erop verheugen,
dat zij voor het eerst sinds 21 jaar
weer in staat za\ zijn om mee te hel
pen „bij de verdediging van het soci
alisme". En het is zeker, dat zij bij
„provocaties" de trekker over
zuilen halen. Als zelfs de militie niet
in staat zou zijn om „de reactionaire
en contra-revolutionaire" massa's in
de hand te houden, dan zullen de
troepen te hulp worden geroepen. En
niet alleen de Tsjeeho-Slowaakse.
Radio Moskou kondigde onlangs aan,
dat Russische en Tsjechoslowaakse
troepen zojuist „hun vriendschappe
lijke manoeuvres" op Tsjecho-Slo-
waaks gebied hadden voltooid.
Afgezien van het feit, dat het hier
algemeen bekend is, hoe zeer het
Tsjeeho-Slowaakse leger haar Rus
sische tegenhanger verafschuwt, ge
looft men dat deze verklaring nog
meer onnauwkeurigheden bevat.
Ieder gelooft hier, dat Russische en
Tsjechische troepen in werkelijk
heid hun manoeuvres zullen voort
zetten tot 25 augustus. Op het mo
ment oefenen zij op het platteland,
maar in de nacht van 20 augustus
zullen zij de buitenwijken van de gro
te steden intrekken om eventueel de
politie of de militie bij te staan, moch
ten die in het nauw gedreven worden
door „anti-socialistische krachten".
Het gebruik van Russische troepen
zal zeker de Tsjechische emoties doen
oplaaien, maar men beschouwt 't als
noodzakelijk, omdat het gedemorali
seerde Tsjechische leger niet be
trouwbaar is.
De Russen zullen het grootste
deel van de ondrukkingsopera-
ties voor hun rekening nemen. De
Tsjechische troepen worden groten
deels voor de publiciteit gebruikt.
Moskou wil het rode leger niet open
lijk een jaar na zijn eerste gedwon
gen intocht weer Praag insturen.
Om het in „hartelijke kameraad
schap" samen met het Tsjechoslo
waakse leger te sturen, is veel beter
voor de publiciteit.
Het is bijna zeker, dat er verspreide
onlusten op donderdag zullen plaats
vinden. Maar er zijn twee vragen, die
nog niet beantwoord kunnen worden.
In hoeverre heeft de regeringspropa-
ganda de emoties meer opgezweept
dan dat zij de vrees vergroot heeft?
En als er actieve anti-Ruissiche de
monstraties plaatsvinden, zullen dat
dan de spontane uitingen van een
diep ongelukkig volk zijn? Of zullen
zij het werk zijn van pro-Russische
saboteurs? Sommige van de pam
fletten waarschuwen de burgers te
gen provocaties van pro-Russische
groeperingen, die voordeel zullen
trachten te trekken uit deze tragi
sche herdenking. Er bestaat een
wijdverspreide vrees, dat de aanhan
gers van dr. Strougal zullen trach
ten om gewelddadige demonstraties
op touw te zetten, die zich zouden
ontwikkelen in ernstige gevechten
met de politie, waarbij doden zouden
vallen. Dit zou het gebruik van Rus
sische troepen mogelijk maken, het
geen ook weer dr. Husak uit zou
schakelen.
Husak was zo slecht nog niet: er heb
ben nog geen politieke arrestaties en
processen plaatsgevonden. Husak
tracht 'n tussenkoers te varen. Maar
als Strougal aan de macht zou komen
dan zouden we een herhaling te zien
krijgen van de ergste dagen van po
litieke terreur van de vroege vijfti
ger jaren. Het is bekend, dat Strou
gal al sinds enige tijd aandringt op
showprocessen om politici, die ver
leden jaar meegeholpen hadden „om
de staat te misleiden" te berechten.
Husak heeft tot nu toe conservatief
de Russische druk kunnen weerstaan.
Voor de Tsjechische en Slowaakse
volkeren is dit een zeer belangrijke
week. Het is een week, waarin hun
eigen activiteiten een grote rol zul
len spelen bij het bepalen in wat
voor soort land zij de komende jaren
zullen leven. En toch zal het volk
zelfs in deze week machteloos zijn.
Hoewel zij op het toneel staan, is
hun enige rol die van de willoze mas
sa, die niets over de inhoud en de
tekst van het stuk te zeggen zou heb
ben. Alleen als ieder thuis zou blij
ven, zou men voor zich een betere
toekomst kunnen verzekeren. Zodra
men de straat op stapt, kan iedere
beweging verkeerd beoordeeld wor
den en misbruikt worden voor de per
soonlijke politieke ambities van man
nen die men haat en verafschuwt.
Opnieuw wordt het Tsjeeho-Slowaak
se vclk gebruikt als de marionet van
de machten in het Kremlin.
(Copyright The Guardian/De Stem)
DE STEM VAN WOENSDAG 20 AUGUSTUS 1969
ogen met ruitvormige
vacht van een pe|S;
urige opperhuid; met
1; met grappig korte
Ie voeten, die als bij
kiauwachtige handen;
stuipen op het lijf te
snel voort te flitsen?
schuilnaam Stefan
tmoet. In een vliegen-
Her voor Burgsluis. Zij
aurger moed wensten
vangelist" hun heils-
verlucht met illustra-
Beschaving" versche-
14,90 gulden.
nstprojecten.
iet boek tegenstrijdig-
rd. De Iarganen wil-
blijven en „schrijvers
[meningsvorming niet
[awel. Maar zij geven
ekt meer waardeoorde-
jan wat anders. En die
litie subjectief. Nog
Iganen pompten al hun
s nog via straling in
ran de auteur. Verge-
nog eens even met de
Lgandatechnieken of de
beding van dieren door
ektrische impulsen hier
[treft in het boek nog
[ie, autoritaire trekjes
en aan. Zo vinden zij
raar zielloze wezens,
be eten. Meer niet.
tegenstrijdigheid be-
|slast. De Iarganen over
n Stefan (pagina 190)
moeten schrijven als
iigang van jezelf en je
|iten moeten laten". De
[t ook een filmpje met
I de Iarganen en hun
lïtigen en mag geen en-
Idoen om ïefts te bewij-
fen toch maar over de
ij ven, en door Rudolf
keningen van hen, hun
fingen, landschap, ver-
i auto' slat en maken!
Buitenaardse Bescha-
Lrettig leesbare, handig
eilsboodschap van Ste-
zelf. Een voor een fa
ir bijzonder knap stuk-
pnze, aardse maatschap-
la arvoor terecht de be-
uwe, maar tot nu toe
leinijt Nederlandse au-
fjde science-fictionvorm.
Verbijsterd vroegen de Russische soldaten, velen dachten op oefening te zijn, zich af wie hun tegen
standers waren in Praag. De onrust staat op de gezichten van deze tankbemanning af te lezen.
woord dat je krijgt als je naar de r
arbeidsgewoonten vraagt van de
mannen, die bier drinken in cafés
bij de CKD-fabrieken in Praag.
Een vakbondsfunctionaris zei: „Wij
weten dat onze fabrieken ouderwets
zijn en na jaren van slecht beheer
in slechte staat verkeren. Maar op
de manier zoals dr. Ota Sik uitleg
de hoe de nieuwe gedecentraliseer
de bedrijfsleiding zou werken, zou
den wij in een paar jaar, misschien
met buitenlandse leningen, weer over
eind zijn gekomen. En alle jongens
hadden de wil om dit te proberen.
Maar nu is er geen eind aan deze
tunnel, en waarom zouden ze dan
harder werken tegen lagere lonen
en met weinig hoop op beter leven?"
Op 31 mei maakte Husak de verwij
dering bekend van Ota Sik uit het
centrale commité van de commu
nistische partij. Dezelfde dag ver
loochende premier Cernik Sik's her
vormingsprogram. vooral het winst
oogmerk en de marktkrachten van
vraag en aanbod. Cernik kondigde
aan, dat de gecentraliseerde staats-
planning opnieuw zou worden ver
scherpt en dat de produktie meer
zaj worden geïntegreerd met die van
de Sowjet-Unie.
Westelijke importeurs, die Praag
bezoeken, kregen erover, dat de Tsje
choslowaakse fabrieken in toenemen
de mate in gebreke blijven aan de
leveringstermijnen te voldoen. Uit de
jongste statistieken bliikt evenwel,
dat de export naar het Westen in de
eerste helft van dit jaar acht pro
eent is gestegen boven het peil van
1968, terwijl de export naar andere
communistische landen beneden die
van vorig jaar lag.
ten, werd 17 april eerste secretaris
van de partij. Deze benoeming was
duidelijk een compromis tussen de
nog steeds talrijke Dubcek-progres-
sieven en de pro-Russische oude gar
de die liever een ander had gewild,
zoals de harde Boheemse partijlei
der Lubomir Strougal.
Onder Husak werd het liberale par
tij-apparaat stap voor stap ontwik
keld. De orthodoxe communisten her
wonnen de zeggenschap over de po
litieke structuur, pers, radio en te
levisie. Tientallen reformistische
communisten namen ontslag of wer
den ontslagen. Hoofdredacteuren en
leiders bij radio en televisie werden
tot de zondebokken voor de moeilijk
heden van het land verklaard.
Het nieuwe bewind is gevormd ten
koste van wat Moskou vanaf de Twee
de Wereldoorlog in Tsjechoslowakije
had genoten, de positieve steun van
deze geletterde, bedreven en talent
volle natie van 14 miljoen mensen.
Anders dan Polen en Hongaren had
den de Tsjechen en Slowaken de Rus
sen beschouwd als hun Slavische
broeders, en min of meer in het bond
genootschap geloofd.
Deze eens zo oprechte toewijding
tegenover de Sowjet-unie is nu ver
worden. Voor iemand uit West-Eu
ropa is het bijna onmogelijk om een
Tsjechoslowaak te vinden, die in een
gesprek akkoord gaat met de nieu
we officiële politiek. Een man, die
sinds de oorlog communist is ge
weest zei: „Eerst was het de inva
sie, daarna het in discrediet bren
gen van onze jonge helden van au
gustus, vervolgens vn de hervor
mingen van januari 1968 en toen van
Dubcek. En nu willen ze een ideolo
gische formule om de invasie te
rechtvaardigen. Maar dit zal zonder
ons, zonder het volk zijn".
„Zonder ons" is een nieuwe hou
ding in een land waar de communis
tische partij een grote aanhang had.
Volgens gegevens verkregen voor
de herinvoering van de censuur
gustus, vervolgens van de hervor-
duizenden leden verloren door bedan
ken en royering wegens contributie-
schuld. Deze verkleining van de
communistische partij in Tsjechoslo
wakije zal Moskou piet verontrusten.
Wel zal Moskou tobben over het
nieuwe anti-communisme op de scho
len en in de fabrieken, de traditio-
heeft de partij in het afgelopen jaar
„Ik heb het gevoel, dat ik de jon
gens en meisjes tien jaar lang heb
misleid", zei onlangs een onderwij
zeres aan een lagere school. In de
fabrieken zijn de anti-Russische be
schilderingen van een jaar geleden
uitgewist, maar het antHgevoei leeft
nog sterk onder de arbeiders. Een
Russische partij-delegatie werd eind
juli met stenen bekogeld en uitge
jouwd toen zij een vliegtuigfabriek
in Praag probeerde te bezoeken. De
bezetting met naar schatting 70.000
a 80.000 Sovjet-roepen en het niet
doorzetten van de economische her
vormingen zijn de oorzaak van de
scherpe vermindering van arbeids-
lust en dicipline. „Harder werken?
Waarom? Om meer voor hun (Rus
sen) te produceren?" is het ant-
De totale omzet van de buitenland
se handel steeg maar met 1,5 pro
cent en de totale industriële produk
tie met slechts 3,7 procent, minder,
dan was voorzien. De bouwmateri-
lenindustrie, de huizenbouw en het
vervoer zijn er sinds de invasie
slecht aan toe en distributiemoeilijk
heden hebben tekorten veroorzaakt
in noodzakelijke levensbehoeften zo
als vlees, eieren, lucifers. Men ziet
voor de winkels de langste rijen
sinds jaren
Er vielen onder de Tsjeehoslowaken, die protesteerden tegen da
invasie van de Warschau-Paet-landen,o ok slachtoffers. De plaat
sen waar zij stierven onder Russische kogels, werden gemar
keerd door bloemen en kaarsen.
(ADVERTENTIE)
(door Gene Kramer)
PRAAG Weer is het augustus, de maand die voor Tsjechoslowakije spanning, tragedie en
invasie betekent. Het Wenceslas-plein, pronkstuk van Praag, is van de vroege ochtend tot mid
dernacht vol mensen. Tsjechen uit Bohemen en Slowaken uit de oostelijke gewesten zitten er
in korte mouwen en open hemden in de zon, bekijken de etalages en staan in de rij om kleren,
ijsjes en bioscoopkaartjes te kopen. De kleuren zijn schitterend, het verkeer lawaaiig.
Het is een typisch grote stadsto-
neel. Tot men bepaalde dingen gaat
opmerken. Daar is bijvoorbeeld de
bewapende politie, die in grotere aan
tallen dan normaal ervoor moet zor
gen dat zich bij het standbeeld van
de H. Wenceslas geen samenscholin
gen voordoen.
Dat standbeeld was het afgelopen
jaar het toneel van betogingen tegen
de Sowjet-Unie, de officiële bondge
noot van Tsjechoslowakije. Men ziet
littekens van mitrailleurvuur in de
gevel van het nationale museum.
Plotseling realiseert men zich, dat er
geen stemmen te horen zijn. Deze ge
bruinde Tsjeehoslowaken in zomerte-
tiue zijn ongelooflijk stil.
„Wij Tsjechen lijken nu een beteu
geld volk", zegt een jonge Praagse
vrouw. „Maar het is nog nooit zo ge
weest als nu. U had moeten zien hoe
optimistisch we voor augustus waren.
U zou nu ook stil zijn als u de weg
terug moet, zoals wij".
Met „voor augustus" bedoelt ze
vóór 21 augustus 1968, de ochtend dat
de Tsjeehoslowaken bij het ontwaken
buitenlandse tanks op het Wenceslas-
plein zagen. Hun land was overrom
peld door de Sowjet-Unie, Polen,
Oost-Duitsland, Hongarije en Bulga
rije. Het woord „invasie" wordt zel
den gebruikt. Alleen „de gebeurte
nissen van augustus" of nog eenvou
diger, „augustus". Na een „wanke
lend" begin, slaagde men er tenslot
te in een einde te maken aan het
„vrije communisme" en de klok in
Tsjechoslowakije terug te zetten. Wat
het de Russen en de Tsjeehoslowa
ken gekost heeft kan verbijsterend
blijken, maar het is op zyn minst
•en „generatie".
van het Warschau-Pact een jaar ge
leden ongehinderd het land binnen
vielen.
Aan de vooravond van de invasie
konden de toen 46-jarige Dubcek en
de communistische partij inderdaad
bogen op een steun van het volk, zo
als men niet eerder had gekend. Dub
cek was ervan overtuigd, dat het
communisme in Tsjechoslowakije
zich als een systeem aan het vernieu
wen was. Gedurende de spannende
zomer van 1968 heeft hij tevergeefs
getracht de Sowjiet-leiders ervan te
overtuigen, dat dit geen gevaar voor
hen betekende en dat het in het be
lang zou zijn van het gehele commu
nistische blok.
Degenen die kritiek op hem hadden
zeggen nu, dat Dubcek en zijn aan
hangers naief waren en hadden moe
ten beseffen dat de Sowjet-Unie de
bedreiging van de communistische
zeggenschap over Tsjechoslowakije
en de controle op Oost-Europa (als
uitvloeisel van het Praagse experi
ment) nooit zou hebben toegstaan.
Kort na de invasie zei een Poolse
communist: „Dubcek hield van de
Russen maar hij kende ze niet zo
als wij ze kennen, en dat was zijn
fatale fout". Dubcek onderschatte de
Russen, maar Moskou van zijn kant
had zich ook verrekend in de groot
te van Dubcek's aanhang en slaagde
er niet in hem na de invasie onmid
dellijk af te zetten. Kandidaatleden
voor een „Quisling-bewind" kregen
ook weinig steun. Terwijl de jonge
mensen in de straten van Praag op
de verbijsterde Russische soldaten
neerkeken en hen beschimpten,
dwong de 72-jarige president Svobo-
da Moskou om Dubcek en premier
Olrich Cernik vrij te laten, omdat
hij anders niet wilde onderhandelen.
Daarna speelden de bezetters
wreed spel met Tsjechoslowakije. Zij
ondermijnden de populariteit van het
bewind van Dubcek en Svoboda door
hen tot de ene concessie na de ande
re te dwingen. De vrijheid van me
ningsuiting werd beknot. De econo
mische hervormingen en de verande
ringen in de bedrijfsleiding verwa
terden- Deze concessies, zo werd be
toogd, waren noodzakelijk voor de
„normalisering", de voorwaarde wel
ke geëist werd voor de terugtrekking
van alle Sowj et-troepen uit Tsjecho
slowakije. Dit is nooit gebeurd en zal
misschien nooit gebeuren.
Verbeten handhaafde Dubcek zich
zeven en een halve maand, maar ver
loor daarbij geleidelijk het contact
met het volk. De anti-Russische de
monstraties na de verrassende over
winning in Stockholm op de Russi
sche ijshockeyploeg tijdens de we
reldkampioenschappen leverden het
„excuus" voor zijn aftreden als par
tijleider. Hij kreeg de grotendeels ce
remoniële functie van president van
het parlement.
Husak, een Slowaak, die bijna tien
jaar onder de Tsjechoslowakse sta
linisten in de gevangenis had geze-
Voor de Sowjet is het een generatie
van Tsjeehoslowaken die (ongeacht
de officiële verklaringen) Moskou
nooit meer zal vertrouwen- Voor de
Tsjeehoslowaken, misschien een ver
loren gegane generatie, die de pas
markeert tot de Sowjet-communis-
ten, politici én modernen vermetel
genoeg worden om dezelfde experi
menten te ondernemen die de Tsje
ehoslowaken waren begonnen.
Dit gevoel over „verspilde" gene
raties, een gevoel van frustatie be
kruipt je als je met de droeve, zwijg
zame Tsjeehoslowaken praat. Zo zei
een 22-jarige chauffeur: „Het kan
tientallen jaren duren voor we weer
een kans op die vrijheid krijgen, die
tc verleden jaar hadden. Gezien de
veranderingen van de laatste tijd, be
sef ik dat ik met mijn baan lid zal
moeten worden van de partij".
Een paar vergeelde foto's van Dub-
oek ziet men nog in de etalages van
r.et Wenceslas-plein. Het vorige jaar
varen de etalages er vol van. De
naam van Dubcek en van president
I Ludvik Svoboda ziet men nog ge
schilderd op gebouwen en langs de
vegen; herinneringen aan de week
van volksverzet, nadat de troepen
Jonge Tsjeehoslowaken waagden hun leven door
Russische tanks zonder „zware" wapens aan te
vallen. Er brandden verscheidene tanks uit.
