ORGEL MEER INTERESSE BIJ DE JEUGD VAN LEEST EN DE DRIJFKRACHT leboren 4 z3 naatschap MR. J. MICROS NAAR AANLEIDING VAN AMATEUR-TONEELDAG 1969 TE EINDHOVEN: "WIJ spreken allemaal over vor ming, maar im de dorpen zijn de mensen nog het meest gesteld op het ouderwetse stuk met een traan. Moet je dat niet zo laten?" vraagt Michels zich af. Toch ziet NEE' financieel, is het allemaal niet zo best. We moeten tijden wachten op de subsidies van de provincies (ja, ja.de begrotingen waren wèl klaar, maar intern schijnt het bij de provincie orga nisatorisch niet allemaal zo snel te kunnen). Daarnaast subsidieert het Nederlands Centrum ons weer. CRM subsidieert het Centrum. CRM en provincie werken langs elkaar heen. Dat moet allemaal weer uitgezocht worden etc. Toch moet ik zeggen, dat we over de provincie niet te klagen hebben JyJOGMAALS het Landjuweel. In het Globetheater te Eindho ven speelden de beste groepen uit Zeeland, Brabant en Limburg En 17 DE STEM VAN ZATERDAG 31 MEI 1969 17 I moet je 17 zijn en liefst na hebben. Je wordt in- et een bruto salaris van ld. toch een beetje een ge er, je kunt nooit weten. Ivang ik schriftelijk uit- fjichtingen over de oplei- I het Staatsdiploma Zie- ■t* B. |men man/vrouw (Amsterdam jRotterdam |Der» Haag lAlmelo ^mersfoort Be Verwijk JBreda (Eindhoven (Enschede Gouda Groningen' Haarlem Heerlen Hilversum Leeuwarden Middelburg Zwolle Brussel nap is een ondeme- Ivesfigingen, met een ie-afdeling. 'M ifgeschoven posted/ Ie gegevens moeien nodig zijn: de ge- 'rijfsekonomisch ad- n public accountant idrang, is de funk!ie iijke tussenfase. Af- praktische ervaring/ leg en geambieerd ■ld in welke richting unen deze carrière- opleidingen en onzo pieidingen. |jnktie dienen te fcè-f over een zodanig® vlotte inpassing in dienen in het bezit studeren voor SPD/ llgen. sollicitatie te rich' i L'.M. van den Heuvel ond: 01600-34190) i.v. H.C. Verhagen, i 040 - 434617) Ind: 01180 5266)1 in de andere kanto- [ariaat, Heemraads- '880, tst. 25. Vraag honderd uit Breda en wi omgeving wie de organi^^H Kerk ii?0t 4i hoogte zi|n naam van Jaap Hillen En zij die ook maar een beetje muzikaal inzicht hebben, zullen er prompt aan toevoegen dat Jaap Hillen een voortreffelijk musicus is, die zijn vak als kerkorganist uitstekend verstaat. De ingebruikname van het gerestaureerde orgel lijkt een goede gelegenheid om Jaap Hillen eens uit de schaduw van de toren te halen. De man, die ook vele uren heeft gestoken in het adviseurschap bij de heropbouw van dit orgel- In de serie orgelconcerten ('s avonds) kunt u noteren: 12 juni: Albert de Klerk; 26 juni: Tijn van Eijk; 4 juli: Anton Heilier; 18 juli: Simon C. Jansen; 1 augustus: Koos Bons; 21 augustus: Heinz Wunderlich; 5 september: Gaston Litaize; Als middagpauze-concerten tijdens de Torenfeesten (van 12.30-13.30 uur): 2 juni: Jos Wielakker; 4 juni: Jan van de Berg; 9 juni: Tijn van Eijk; 11 juni: Jaap Hillen; 16 juni: Gert Oost; 18 juni: Bien Jiskoot; 23 juni: Maurice Pirenne en 25 juni: Jan Bogaarts. j?rg eenvoudig is het niet om met Hillen een afspraak te maken. Niet dat hij dit niet graag doet, in tegendeel, hij is volkomen in de ban van dit geweldige werk, maar het ontbreekt hem gewoon aan tijd. Er rest dan ook weinig anders dan de afspraak vast te leggen op zon dagavond om 11 uur. Bij het bin nenkomen in zijn kamer wordt veel duidelijk. Op de tafel liggen opengeslagen partituren naast brie ven van de orgelcommissie. Daar tussenin nog een stapel orkestpar tijen en wat aantekeningen over de solfège-lessen die volgende week weer door hem gegeven worden aan de Utrechtse universiteit, waar bij sinds enige jaren als cantor werkzaam is. Er volgt een korte opsomming van wat er de 'komende veertien dagen staat te gebeuren. Bij drie grote koorconcerten met orkest en de daaraan verbonden repetities zal hij weer in. de huid van een dirigent moeten kruipen en zijn intenties af moeten dwin gen van al die medewerkenden. Dat zijn leden van het Gelderse en van het Utrechts symfonie-orkest van het Toonkunstkoor Arnhem, van het Utrechts studentenkoor en -orkest. Hij moet ervoor naar Den Haag, Arnhem, Utrecht en naar Gent. [}at brengt ons dan meteen op de essentiële vraag, hoe de orga nist en de dirigent in hem met elk aar in vriendschap leven of in con flict zijn. Jaap Hillen gaat er eens rustig voor zitten en maakt van zijn hart geen moordkuil. „Och, de dingen zijn nu eenmaal zo gegaan. Ik ben in 1940 naar het conservatorium in Utrecht gegaan. Dat lag in de lijn. Ik woonde in Vleuten, waar ik mijn jeugd door bracht. Het grootste deel tenmin ste, want mijn geboorteplaats is Tampico in Mexico, maar daaraan heb ik geen herinneringen meer. Mijn eerste orgellessen kreeg ik van Simon C. Jansen, die in de Ne derlandse muziekkringen ook als organist en koordirigent een goede naam heeft. Op het conservatorium studeerde ik in 1946 af voor orgel en een jaar later voor koordirectie. Erg vast stond het nog niet voor mij, waar ik het zwaartepunt zou gaan leggen. Dan kan een tijdelijke baan of een sollicitatie op de grote gok ineens een bepaalde richting geven". Uiteindelijk zijn het voor Jaap Hillen twee van dergelijke gebeurtenissen geweest, die zijn levensloop gingen bepalen. In De Bilt kwam hij voor een klein koor te staan, waarmee hij regelmatig in kerkdiensten cantates van Bach kreeg uit te voeren. In Breda kwam in dezelfde tijd de organisten,plaats van de Grote Kerk open. „Ik solliciteerde met geen en kele illusie en moest met nog en kele kandidaten een proefspel ma ken. Bijna tot mijn schrik kwam ik als beste uit de bus en och, dan neem je een besluit. Van mijn voorganger Piet Post nam ik dus de plaats op de orgelbank over en tevens de directie van de Chris telijke Oratoriumvereniging. Mijn lot was daarmee beschoren. Direc tielessenaar en orgelbank bleken helemaal niet strijdig met elkaar en op beide gebieden ben ik tot 1955 hard aan het werk geweest om een goede muzikale werkkring op te bouwen." „Het jaar 1955 was eigenlijk wel een beetje een keerpunt in mijn leven. Het orgel dat tot die tijd ingebouwd was geweest in het tussenschot van de Grote Kerk verdween, toen dat tussenschot werd verwijderd. In een van de transepten werd een noodorgel ge plaatst. Daar dit echter te weinig mogelijkheden bood, konden de or gelconcerten geen doorgang meer vinden en daarmee ging voor mij ook veel van de zin voor de orgel studie over. Daar komt bij dat ik een paar jaar later de dopivvelert begeerde plaats van dir!|®t" van het Utrechts Studenten "Koör en Orkest mocht overnemen van Hans Brandts Buys, die plotseling over leden was. Ik heb toen enige jaren ook noodgedwongen het zwaarte punt gelegd op mijn dirigenten functie en heb in die periode een grote ervaring opgedaan". Jaap Hillen kan moeilijk zelf er aan toevoegen, dat bij die ervaring ook een duidelijke rijping heeft plaatsgevonden, die hem ondertus sen gemaakt heeft tot een koordi rigent, die in heel Nederland res pect afdwingt om zijn dóór en dóór muzikale interpretaties van vele werken uit het koorrepertoire. Bij de beroepsorkesten is hij een graag geziene gastdirigent. De Kurt Tho mascursus, een zomercursus voor jonge koordirigenten die jaarlijks in Scheveningen gehouden wordt, heeft in Hillen ook een bekwaam leider gevonden. Hij kan daar zijn uitgebreide koor- en orkestervaring opgedaan in Middelburg, Arnhem, Breda, Utrecht, Scheveningen en noem maar op, overdragen aan een jongere generatie. „]_angzamerhand ben ik weer tot mijn oude liefde terugge keerd. Daarin werd ik vooral ge stimuleerd door het feit dat ik eni ge jaren terug het verzoek kreeg, het adviseurschap over de restau ratie van het orgel te aanvaarden. Samen met Dr. M. A. Verate één van onze beste Nederlandse orgel- deskundigen zijn we toen aan het plannen maken gegaan. Over die herbouw alleen al is een heel boek te schrijven". Met het vorderen van de restauratie heeft de „orgel virus" weer totaal bezit genomen van deze musicus, die praktisch al zijn werk in het midden van het land heeft, maar in dit orgel zoveel toekomst ziet, dat hij de orgel- plaats in Breda beslist niet graag zou laten schieten. „Daar komt trouwens bij dait ik Breda en om geving geweldig fijn vind, even als mijn vrouw en kinderen, maar het orgel is toch wel de grootste trekpleister". Qns gesprek wordt even onder broken door de binnenkomst van Daan Hillen, de oudste onlangs getrouwde zoon die een huis ver der in de Prins Alexanderlaan woont. Daan is tot nu toe de enige uit het gezin Hillen die evenals zijn vader muziek als vak heeft ge kozen. Hij studeert hobo aan het Tilburgse conservatorium. „Hebben je kinderen veel over genomen van jouw heftige interes se voor het orgel?" „Nou, niet in die mate. Ze steken er zelfs weieens de draak mee wanneer ik vrienden of kennissen probeer mee te tremen naar het or- In zijn kleine werkplaats te Lage-Zwaluwe werkt Niek van Leest stoer door aan zijn ideaal van „beeldhouwer" (al vindt hij het zelf nogal een groot woord voor dit stadium van zijn ontwikkeling). Toch blijven de opdrachten zo af een toe binnenkomen. En tussen zijn werk van houtsnij den voor antiquairs door („je moet ook de kost verdienen voor vrouw en kinderen") kapt hij in steen en modelleert hij in klei. Nadat een plastiek voor een bankgebouw in zijn woonplaats was voltooid en goed bevonden, volgde al snel een volgende opdracht voor een plastiek in een nieuw bank gebouw in 's-Gravenmoer. Hij heeft dit gekapt in zandsteen. Hij is er blij mee. „Ik heb het nu anders kunnen proberen. Ben strakker gaan werken". Met de gulden als drijfkracht in het midden worden iand-tuinbouw, han del, koopvaardij, industrie kortom het hele economische leven op gang gehouden. Hij heeft het zelf bedacht, nadat hij aan gegevens uit de bijbel (zeven vette en magere jaren e.d.) onvoldoende houvast vond voor een eigentijds symbool. Het is een zeer acceptabeïe plastiek geworden, waar men in 's-Gravenmoer blij mee is. Inmiddels heeft het hoofdbestuur van deze bank te Utrecht hem gevraagd om een eigentijds symbool te be denken voor de gehele instelling. Een ander feit, waar hij zich over ver- heugd, is het „touwtrekken" om zijn ontwerp voor een groot beeld, dat de watersnood reliëf geeft, zoals die zich in deze streek afgespeeld heeft. Toen men in Lage-Zwaluwe hoorde dat Made-Drimmelen interesse had voor dit beeld, is er in Lage-Zwaluwe een actiegroep ontstaan, die tracht de nodige gelden bijeen te brengen om dit beeld voor de plaats te behou den. Van Leest laclit er blij verlegen onder, want hij vindt het geen gek resultaat voor een man, die enkele jaren geleden nog als metselaar op de steigers stond. En dat is het ook niet. H.E. gej om het ze te laten horen en zien. Maar in feite zijn ze, geloof ik, toch wel trots dat hum vader met deze restauratie bespeler is geworden van één van de drie grootste orgels van Nederland". Jaap Hillen noemt dan Kampen en Zwolle als plaatsen waar in strumenten sta,am van gelijke om vang. Ook orgels met vier klavie ren, waarbij dus eigenlijk sprake is van vier orgels, die allemaal in eenzelfde geheel zijn ingebouwd en ieder hun eigen toetsenbord en hun eigen karakteristieke regis tratiemogelijkheden hebben. Be halve, dat een dergelijk instru ment natuurlijk een krachtige klank kan opleveren, zijn er van zelfsprekend ook enorm veel klankkleurcombinaties mogelijk. Het orgel heeft bovendien een ge heel zelfstandig pedaal, dat twee en een half octaaf bevat en in feite dus nog een vijfde eenheid in dit instrument vormt. ^an de muur hangt een af beelding van het koninklijk in strument zoals het nu, na de be kwame restauratie en uitbreiding door de fa. Flentrop, zijn nieuwe uiterlijk heeft gekregen. De hoge kerkwand aan de torenzijde wordt bijna geheel in beslag genomen door de orgelkast waarin duidelijk het rugwerk, het hoofdwerk en de pedaaltorens zijn te herkennen. „Op de kleur die de orgelkast heeft gekregen is nogal wat kri tiek gekomen", zegt Jaap Hillen, „maar ik geloof dat als de beel dengroepen en het lofwerk een maal aangebracht zijn die kritiek veel minder zal zijn". V^/el heel belangrijk is dan de vraag hoe Jaap Hillen de toe komst van dit orgel en zijn toe komst als organist op dit instru ment ziet. „Tragisch is eigenlijk wel dat bij na gelijktijdig met het klaarko men van de restauratie een be sluit van de kerkeraad is afgeko men, dat in de Grote Kerk geen regelmatige kerkdiensten meer ge houden zullen worden. Van weke lijks gebruik in kerkdiensten zal dan ook geen sprake zijn. We zien wel veel mogelijkheden in oecume nische diensten en kerkdiensten voor toeristen; ook geloof ik dat we met dit orgel in Breda tot een orgelcentrum kunnen komen voor heel Zuid-Nederland. Ik denk aan orgelconcour s en of aan een orgel - week, waarin we vooraanstaande organisten van binnen- en buiten land li innen uitnodigen. Het blijkt inmiddels dat met het laatste al een begin gemaakt is, want Jaap Hillen overhandigt mij een folder waarin we de namen zien van een aantal organisten van formaat die deze zomer concerten zullen ver zorgen op het orgel in de Grote Kerk. Er staan namen op als An ton Heiller, Gaston Litaize, Simon C. Jansen, Fritz Wunderlich en Tijn van Eijk. „Ik vind het niet bezwaarlijk dat bij deze orgelconcerten geen solis ten zullen optreden, die instrumen taal of vocaal bij deze uitvoerin gen voor wat variatie zorgen. We willen juist het volle pond van de belangstelling richten op dit ge weldig instrument. Bovendien wil len we geen concurrentie bedrij- van ten opzichte van de orgelserie in de Sacramentskerk, waar men wél regelmatig tijdens de orgel concerten zangers of instrumenta le solisten voor wat afwisseling zal laten zorgen". 7ijn er namen van mensen die je bij dit hoogtepunt in je organistenbestaan zou willen noe men?" „Natuurlijk, de orgelbouwers van de fa. Flentrop, de rijksadviseur dr. Vente, waarmee ik steeds bij zonder prettig samengewerkt heb en nog heel veel mensen die hun materiële of adviserende steun ga ven. Vooral mijn vrouw Aleid, die ondanks haar drukke werk voor ons grote gezin mij, zoals ze dat trouwens altijd heeft gedaan, ge weldig heeft bijgestaan bij het enorme werk dat deze heropbouw nu eenmaal voor mij met zich meebracht", 'J'ot slot wil ik nog graag weten of Jaap Hillen bij zijn vele werk als musicus tijd kan vinden voor interesses buiten de muziek. „Daar moet ik gewoon nee op antwoorden. Mijn gezin is al blij als ik eens thuis ben en het zijn dan gewoon fijne momenten als ik me in de familiekring een beetje relax met een verstrooiend televi sieprogramma. Ik denk op die mo menten natuurlijk ook nog graag eens terug aan heel fijne ogenblik ken in mijn werk zoals b.v. het ge weldige applaus na afloop van het eerste concert op het gerestau reerde orgel". „O ja", zegt Jaap Hillen, „ik hoop dat het publiek het orgel nu ein delijk ook eens buiten de sfeer van wierook en bijbel wil zien en het leren waarderen als de gekroonde koningin den de instrumenten". JAN DE BREET TV/Torgen wordt in Eindhoven de Amateurtoneeldag 1969 van het Brabants Centrum voor het Amateurtoneel gehouden. „Het is een levensgroot vraagteken of er °ok belangstellenden komen. Er worden afgevaardigden van alle amateur-toneelverenigingen ver wacht. Maar men komt waarschijn- hjk niet. Reden? Te ver af; geen Zln- Ja, de verenigingen, die mor gen een beoordelings-rapport krij gen over hun werk in het afgelo pen^ seizoen, komen wel opda gen Nogal pessimistische gelui den van de secretaris van het Centrum, mr. J. F. H. M. Michels e Someren. Zit het toneel voor amateurs dan in het slop? „Wat W| nebben is vrij stabiei. Er zijn in rabant .167 verenigingen aange ven bij ons Centrum Maar de Provincie heeft ongeveer tussen de ne- en vierhonderd amateur-to neelverenigingen. Daar zijn na- r'I, °°h bijvoorbeela fanfares 'F 'e omwille van de smeer af ;;oe,2ich aan het toneel wagen", a'dus de secretaris. ^IJN er dan misschien nog posi- het S geluiden mogelijk? „Ja, Je dank -V1n de stukken is, me- terd Stntt Centrum, verbe- Dimiiri p 6!' van Jan staal en '"enkel Frank zijn tegen woordig gemeengoed bij veel van onze amateurs. Met de sterk com mercieel opererende toneelfondsen is een gesprek op gang gekomen, en er is sprake van een coördinatie met onze eigen toneelbibliotheek." De heer Michels is van mening dat juist de verenigingen, die aange sloten zijn bij het Centrum de meeste kansen hebben om tot kwaliteitsverbetering te komen. Ze kunnen een beroep doen op de beide toneel-adviseurs: Hans Lan- genberg voor West-Brabant en Ad van de Ven voor Oost-Brabant. „Een belangrijk punt is onze sectie Jeugd en toneel. Er is een groei in belangstelling voor het toneel ken baar bij jongeren, waar op de scho len toneel bijzondere aandacht krijgt (Proloog!). JN Breda, Tilburg en Den Bosch worden in het komende seizoen jeugdtoneelwerkgroepen georgani- seert. Gedurende 30 lessen kan de jeugd onderling bezig zijn met het toneel onder leiding van deskun dige docenten. Het is ruimer opge zet dan alleen maar het reprodu ceren van teksten. Het gaat er daarbij om de jeugd te betrekken bij een ruime creatieve vorming rond het toneel. Het volgend jaar wordt door de groepen een expe rimentele toneelproduktie samen gesteld, voorbereid en opgevoerd. Verder staan er op het programma manifestaties met een modern, in ternationaal karakter; studie- en speelweekends; een jaarlijkse wed strijd in het schrijven van een kort toneelstuk; het samenstellen van een jeugdtoneelgroep, die de vijf weken zomervakantie al spelend doorbrengt; wedstrijden van school- en jeugdtoneelverenigingen Él etc' J-JET is de bedoeling om overal in de provincies te komen tot vormingscentra", aldus de heer Mi chels. „In Brabant is er nu één, in Eindhoven (EVA, Eindhovens Vor mingscentrum voor het Amateur toneel). Nee het gehalte van de regisseurs is over het algemeen niet zo best. Er worden wel regie cursussen gegeven, maar er heerst veelal een mentaliteit van „Ik ben dat wel; mij behoeven ze niets te Ieren". Contacten met het be roepstoneel zijn er hier niet. Ja er komt wel eens iemand van het be roepstoneel spreken op onze to- neeldagen. Enkele jaren geleden heeft bijvoorbeeld Ton Lutz in Drunen gesproken." Bij het be stuur blijkt nog nooit de gedachte opgekomen te zijn om de mogelijk heden eens te onderzoeken van een Globe of Proloog voor het ama teurtoneel. Secretaris Michels vindt het in dit verband wel een beetje pikant, dat de voorzitter van Pro loog tevens voorzitter is van het Brabants Centrum. hij ook, dat de ouderen het toneel veelal opgeven in deze tijd. Waar een toneelgroep vroeger drie, vier avonden achtereen op de planken stond is er nu nog nauwelijks spra ke van één bezette zaal. Daarom worden nu alle spots gericht op de jeugd. Ook met de talrijke open luchttheaters, die Brabant rijk is, gaat het niet zo best meer. „Het spelen in deze theaters is tot een minimum gereduceerd. Best speelt niet meer. In Oisterwijk doet men wat operette. In Heeswijk speelt de eigen groep er ook niet meer ie. Roosendaal heeft zich vooral gericht op het jeugdtoneel. In As ten wordt niet meer gespeeld. So meren gaat het daarentegen dit jaar weer proberen", QVER de fusie tussen het WKA en de NATU is de heer Michels uiterst tevreden. Na de normale strubbelingen, die een dergelijke fusie met zich brengt, blijkt „één blok" grote voordelen te hebben. Toch zijn er nog meer coördinaties nodig. En dan krijgen we ter illustratie een zotte situatie ge schilderd. Tijdens de laatste toneel manifestatie Landjuweel (voorron de te Eindhoven), enkele maanden geleden, zaten er vier onafhanke lijke jury's het spel te beoordelen. Uiteraard de jury van de organisa tie Landjuweel zelf; verder de ju ry van het Brabants Centrum; een jury van de provincie en een jury van de gemeente Eindhoven. Als je vraagt naar de reden dan bliikt de subsidie-(on)politiek de oor zaak. Overal zitten subsidiepotjes, die onafhankelijk van elkaar ope neren. „Er schijnen nog teveel heilige huisjes, die deze versnippe ring van subsidie continueren in plaats van coördineren" zucht se cretaris Michels. geen kip in de zaal. Je zou toch verwachten, dat andere ama teur-spelers komen kijken, wat nü onder goed toneel wordt verstaan. De heer Michels meent, dat er aan de organisatie ook wel wat ge schort heeft, maar voor de rest is het voor hem één gróót vraagteken. Hij heeft er maar één antwoord op: „De ouderen geven het op. Wij, het bestuur, lopen ook al een tijdje mee en moeten oppassen, dat we de zaak niet laten verzanden. Daarom zijn we sterk voor jeugdi ge inbreng. Het bestuur is nu aan gevuld met twee leden uit de sec tie Jeugd en Toneel; twee Eind- hovenaren." Bovendien blijkt dat er zich steeds meer scholen aan melden bij het Centrum, zodat er toch fris toneel-bloed blijft stro men door het geadelde bloed van rederijkers. ]y[ORGEN, tijdens de Amateurto neeldag, zijn het de Eindho- vense studenten die zoals het heet een boeiende overrompe lende voorstelling geven van De Kamer verhuurster vain Jacques Audiberti. Een titel met een en gagement, ouder dan de democra tische inspraak. Maar zegt het Centrum „het is geen spitsvon dig amusement. De toeschouwer wordt geprikkeld, tot opletten ge dwongen; hij zal verstomd staan en overrompeld worden." De heer Michels hoopt dat er nu tegen alle verwachtingen in toch veel amateur-toneelspelers uit de pro vincie zullen komen om zich door de studenten op deze manier te laten overrompelen. De dertig ver enigingen, die het afgelopen sei zoen meegedaan hebben aan het beoordelingswerk zullen morgen vroeg om 11 uur zo verwacht hij wel aanwezig zijn om de uit slag en de prijsuitreiking mee te maken. Maar de rest? Het is een levensgroot vraagteken. Evenzeer als het amateurtoneel in de hui dige vorm een vraagteken is. Maai er zijn spaarzame tekenen, die op een juist antwoord wijzen. HENK EGBERS X

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1969 | | pagina 17