LUTZ:
Waardering voor
hel lel
van de spro
TONEEL ALS „INSTITUUT" VOORBIJ
Meerkamp
van Embden
door honk egbers
Het is iets te progressief gegaan
en te weinig divergerend ge
weest. Natuurlijk waren er toe
schouwers, die zeiden: Dat is het.
En dan denk ik aan de bijzonder
boeiende voorstelling van „Wie
wordt er om zeep gebracht". Maar
het gros van de mensen kan dit hier
nog niet aan.
We hebben hier niet het gehele
repertoire van Globe gehad. Op
de eerste plaats nemen we hier geen
stukken in serie en er is onvoldoen
de accommodatie om alle produk-
ties te brengen. Bovendien zijn we
hier ook gebonden aan het toneel
plan, waarmee ik niet zo gelukkig
ben. Het Nieuw Rotterdams Toneel
ligt voor ons veel dichterbij maar
dat kunnen we volgens afspraak
van het toneelplan maar drie
keer krijgen. Globe kunnen we zo
vaak krijgen als we willen (en dat
zit notabene in Amsterdam). Maar
Theater uit Arnhem kan ik bijvoor
DE STEM VAN ZATERDAG 17 MEI 1969
NA 1 JAAR GLOBE TONEEL
„^1 zijn er vergissingen ge
maakt, het is toe te juichen,
dat Lutz meer avant-gardistisch te
werk is gegaan dan Ensemble.
Duidelijk was waarneembaar, dat
hij geprobeerd heeft het artistiek
niveau hoger te krijgen", aldus di
recteur G. Niemeyer van de Bre
dase schouwburg. Als directeur
kijk je natuurlijk ook naar de kas
sa, naar de reactie van het publiek.
„Die kassa geeft minder inkomen
te zien, dan voorheen bij Ensem
ble. Dat betekent, dat het reper
toire van Globe bij het publiek nog
niet aanslaat", is de voor de hand
liggende conclusie.
Qe heer Niemeyer is daarom van
mening, dat er een directer
kontakt met het Brabantse publiek
hard nodig is. „Er moet in Brabant
een bureau komen voor Globe. Van
een noodzakelijke educatieve
dienst komt momenteel niets te
recht.
Bovendien moeten de acteurs hier
wonen, waardoor ze meer ver
trouwd raken met de provincie,
waar ze primair een taak hebben
liggen. Ook het kontakt tussen
schouwburgdirecties en de directie
van Globe zou dan 'wat intenser en
gemakkelijker kunnen verlopen. We
zien Lutz, die zich nog aan alle kan
ten versnippert door neven-activi
teiten, te weinig. We zullen toch
samen tot een beleid moeten ko
men, dat het best aansluit bij het
Brabantse publiek."
yoor het (landelijke) nieuwe to
neelbeleid heelt de directeur
niet veel goede woorden over. Door
dit beleid wordt het beginsel van
verrassing uitgesloten. „Hoe goed
j Lutz het ook doet; het blijft het
artistieke gezicht van één man. Als
je als toneelspeler niet meer wilt
I reizen en wat ongerief verdragen,
moet je ermee ophouden. Als je ais
arts of verpleegster 's nachts je bed
niet uit wilt, moet je dit beroep niet
kiezen."
^nderzijds is het momenteel zo,
dat Globe meer buiten de pro-
I vincie, dan erin speelt. Ik weet wel,
j dat dit een opgelegde zaak is, maar
het betalen van provincie en ge
meenten aan Globe zou de sleutel
moeten zijn voor het speelplan". De
heer Niemeyer gelooft wel in Globe
nis Zuidnederlands toneel, maar is
I van mening, dat er dan lering ge-
I trokken dient te worden uit het
eerste seizoen in bovengenoemde
I zin.
„^lobe heeft het Brabants pu
bliek het eerste jaar over
schat", zegt Leo de Brabander, di
recteur van de Tilburgse schouw
burg. Ze zijn verkeerd gestart en
ze hebben verkeerd gedoseerd.
Toch blijven we achter Globe
staan, omdat we erin geloven. Glo
be mikt meer bewust op het jonge
theaterpubliek en dat is hier 55%
(beneden de 35 jaar). Afgezien
van de goede begin-periode bracht
Ensemble meer het Potasch en Per-
lemoer-toneel. En dat is niet de
taak van het gesubsidieerde toneel.
Globe heeft ook een betere cast
en kan momenteel ook meer.
T~)e kassa in Tilburg is bij Globe
ook minder dan by Ensemble.
Dat is begrijpelijk. Het vaste the
aterpubliek (boven de 35 jaar)
heeft Globe grotendeels de rug toe
gekeerd en het jonge publiek zit
nog in een groeiperiode. Maar met
het repertoire van dit eerste jaar
zullen we niet tot een verticale
spreiding komen. Als we er een zui
delijk toneel van willen maken zal
er een andere keuze van stukken
moeten komen.
Ta, Brecht had een treffer kunnen
zijn. Dat is een volksstuk. Dat
was bijvoorbeeld „De Jongste Dag"
niet; jammer voor een begin.
„Wraak" was een complete misser.
„Wie wordt er om zeep gebracht"
trok wel publiek en „Kleren maken
de man", nee
Qlobe is wel een team. Er gaat
niemand weg. Maar wat de spe
lers wel mogen verlangen zijn lang
lopende contracten. Ze zijn nu al
len voor één jaar gecontracteerd.
En onder deze voorwaarde ga je
niet in Brabant wonen. We mogen
wel verlangen, dat Globe binnen
5 jaar zich in het Zuiden gevestigd
heeft. Integratie in de bevolking is
nodig. Er liggen hier taken te over
voor de acteurs. Ik denk bijvoor
beeld aan het studententoneel. Ik
ben er niet voor dat Globe en Pro
loog samen één groep worden. Er
zijn specifieke taken voor ieder.
Wel moeten ze het werk op elkaar
afstemmen. Maar het begin is er.
Noodzakelijk is ook een betere ver
zorging van de publiciteit. Dat is
enorm belangrijk. Wensen, ja. Maar
we blijven in Globe geloven".
^Toals Ensemble in de goede tijd
was beantwoorde!-het waar
schijnlijk meer aan de regionale
behoeften. De artistieke leiding
van Globe heeft dit eerste sei
zoen de keuze van het repertoire
meer afgestemd op de regio Bra
bant 1972 dan op '68. Dat is de
mening van Luc van Gent, direc
teur van de Bossche schouwburg
en zelf jari) ing acteur en t.v.-re-
gisseur. „De timing en de dosering
was te progressief. Het grote pu
bliek, dat je theater-minded moet
maken heeft moeite met dit reper
toire. De vraag is of Globe zich
voldoende gerealiseerd heeft met
dit soort publiek van doen te krij
gen. Het heeft zich wat verkeken
op de bewegingen in Brabant, die
nog geen achterban heeft. Het be
vroren katholicisme is nog overal
aanwezig, behalve bij de jeugd.
Ja, voor de jeugd is het dit wel".
„f-Jet spel der vergissingen" en
„Wie wordt er om zeep ge
bracht" was misschien nog het best
afgestemd. „Wraak" en „De jongste
dag" vond ik persoonlijk geweldige
voorstellingen. Maar voor het grote
publiek? Nee. Ik stel me nadrukke
lijk positief op tegenover Globe,
maar de jongens zijn te hard van
stapel gelopen. Voor dit soort stuk
ken heb je eigenlijk een klein.
Globe-theater nodig. Voor dit re
pertoire zullen we de eerste vijf
jaar de grootste moeite hebben om
de zaal vol te krijgen.
Qlobe is sterk geëngageerd. De in
vloed van de jongeren is er
groot. Maar hun radicalisme loopt
stuk op het publiek. Er is geen spra
ke van schuld. Het is een erva
ringsfeit. In tegenstelling met het
buitenland hebben onze toneelgroe
pen ook geen gelegenheden voor
echte try-outs. We moeten beïn
vloeden, dat dit wel mogelijk wordt
naast het repertoire voor het grote
publiek. Bovendien moet er rreer
mogelijk zijn voor een educatieve
dienst. Dat moet bij Globe één man
doen. Je kunt niet zeggen, dat de
toneelgezelschappen het „volk"
moeten opvoeden. Oók.
fyjaar de primaire verantwoorde
lijkheid ligt bij het onderwijs;
en dat wordt nog niet waar ge
maakt. Va® daaruit moet er een pu
bliek opgebouwd worden. Ik kan
hier wel allerlei ideeën over krij
gen, maar. Dit gesprek tussen
ons hierover is eigenlijk al te ex
clusief. Ik heb overigens niet zo gek
gedraaid met Globe, maar dat is
meer te danken aan extra-activi
teiten onzerzijds met groepen. Maar
het blijven voorhoede-gevechten als
Globe zo zou doorgaan. En de
vraag is of je dat alleen vol kunt
houden. Globe zal concessies moe
ten doen."
„Mijn probleem is: hoe kan ik
-L'J- de mensen weer liefde
voor het toneel bijbrengen, zodat
ze er met een brok in de keel naar
zitten kijken. En dan lukt me dat
niet met een programmering van
Globe". Zeeland kent geen
schouwburgdirecteuren, maar de
gehele provinciale verzorging van
onder anderen toneelvoorstel
lingen ligt in handen van de Stich
ting Cultuurspreiding Zeeland.
Haar directeur W. Meerkamp-Van
Embden zegt dit. Mijn eerste in
druk na één jaar Globe: het gezel
schap probeert een vorm te vin
den. die ligt tussen traditie en
Studio. En de ervaring wijst uit,
dat dit niet overal goed is overge
komen.
ponder het oorspronkelijke uit-
gangspunt te verlaten, zul
len we in het komende seizoen
proberen minder aggressief te spe
len, dan het afgelopen jaar gesche
nen heeft. Ook uit de keuze van
de stukken zal dit blijken". Zo rea
geert Globe's directeur Ton Lutz
op de reacties en persoonlijke
ervaringen na één jaar Globe. „Er
zijn twee elementen, die het thea
ter maken: gezelschap èn publiek.
De sprong, die we gemaakt heb
ben, blijkt te ver gericht geweest
te zijn. Niet voor het gezelschap,
maar wel voor het publiek èn het
gezelschap te zamen. Het reper
toire had vaak geen aansluiting.
Daarom zullen we in de reper-
ioire-keuze meer met de ervarin
gen met het publiek rekening
houden." Ton Lutz, juist voor de
tijd van drie jaar herbenoemd als
directeur (en Frits Bloemkolk voor
dezelfde tijd als zakelijk directeur
in plaats van zakelijk leider): „Uit
de reacties van een groot deel van
het publiek blijkt waardering voor
het lef van de sprong".
Liet afgelopen seizoen is een we
derzijdse verkenning geweest
van publiek en acteurs. Daaruit
kun je geen wissel op de toekomst
trekken, maar wel conclusies trek
ken aangaan de formule, die je ge
zocht hebt. Een experiment als met
het stuk „Kleren maken de man"
zullen we bijvoorbeeld niet herha
len. Deze poging hoe oprecht
ook vond nog geen weerklank.
Wij leken de vinger op te heffen,
wat niet onze bedoeling was. We
wilden samen een vraag stellen.
Het is niet onze bedoeling een ge
matigder houding aan te nemen,
maar willen wel door de vormge
ving dieper trachten te graven in
een repertoire, dat ogenschijnlijk
dichterbij ligt. Het „Spel der ver
gissingen" ging bijvoorbeeld in die
richting.
J-Jet Brabantse publiek is niet an
ders dan elders. Als ik bijvoor
beeld kijk naar nabesprekingen van
het stuk van Arabal, dan was het
Brabantse publiek er veel fanatie
ker bij betrokken dan het publiek
in de Amsterdamse Kleine Come-
die. Maar ik geef toedit publiek
is nog geen exponent van het pu
bliek, dat zegtPraat er toch niet
over en vat een pint. Het zou ech
ter een misverstand zijn te menen,
dat ik de problemen wil. De sociale
vraag, zoals wij die proberen te
stellen in onze stukken, gaat ieder
een aan. De vraag is op welke ma
nier. Als resultaat van de discussies
zeg ik nu met een zacht lijntje of
via een lachspiegel en niet door
een atoombom.
£)e roep om meer ontspannend to
neel betekent voor mij geen
Rooie Sien en zelfs geen Virgina
Woolf. Dat is spek voor ieders bek.
De sociale problematiek van een
Arabal kwam bij velen niet over
omdat een groot deel van het pu
bliek nog niet rijp is voor zijn sur
realistische beeldspraak. We moe
ten een formule vinden, waarmee
we het publiek in dergelijke stuk
ken en sociale problematieken we
ten te incorporeren, zodat het er
niet meer onderuit kan. Ja, dat eist
van spelers en regisseur wel een
goede kijk op de huidige maat
schappij. Maar we moeten niet gaan
engageren om het engagement, want
dat is een overbodige zaak. Want
wat is geëngageerde kunst Dat is
kunst zonder meer, want kunst is
engagement. Het betekent ook niet
dat wij met Globe als een soort
vijfde kolonne oprukken om nieuw
links te steunen. Het leek er even
op, dat men ons dat in de schoenen
wilde schuiven.
^ls je het geijkte pad wilt verla
ten zul je op een dag te hard
schoppen. Maar ik wil niet schop
pen. Ik wil me gewoon met acteurs
en publiek verdiepen in de sociale
problematieken. Het is niet zo'n
kunst om bijvoorbeeld met drie
prachtig gemonteerde Goldoni's te
komen en dan succes te behalen.
Maar wat heb ik dan bijgedragen
tot de ontwikkeling van het Neder
lands theater. Het zijn museum
stukken. Begrijpt u wat ik bedoel...
Och ja, ik wil ook best de clown
uithangen, maar dan wil ik weten
waarvoor. Zelf wil ik relaxen op
basis van Bonanza (kijk er graag
naar, omdat het altijd zo onwaar
schijnlijk goed afloopt). Het ont
spannende element in het leven
waar je geen buikpijn van krijgt.
Wil ik iets geestigs op de planken
zetten dan moet het tevens waar
zijn en niet vrijblijvend. Wanneer
Wim Kan een smeer op Luns geeft
lacht iedereen zich rot. Maar dat is
niet vrijblijvend. Dat voorbeeld van
Kan vind ik nog het beste om mijn
eigen intenties op dat terrein te
illustreren.
Wolkstoneel is niet het huisbakken
kopjes-thee stuk en het moeilijk
hebben van de arbeiders. Volk is
iedereen en niet alleen de lagere
klassen. Toneel is er daarom voor
iedereen, voor alle mensen. Maar
zoals „het" volk niet bestaat, zo is
er ook geen sprake van „de" mens.
Als we op het toneel de mens ab
straheren plegen we picturale kunst,
maar geen toneel. De moeilijkheid
is dat er nu generaties naast elkaar
bestaan (zoals in de muziek Stolz
en Stockhausen naast elkaar be
staan). En mensen veranderen per
generatie.
]")e contacten met de schouwburg
directies zijn de laatste tijd ver
beterd. Opmerkingen daaromtrent
kunnen met dezelfde verwijten te
ruggespeeld worden. We zijn echt
bereid tot veel gesprekken en voor
al tot veel luisteren. Deze contacten
hebben met plaats van vestiging
weinig te maken. En, inderdaad,
van acteurs met éénjarige contrac
ten kun je niet verlangen, dat ze
direct de verhuiswagen pakken. Er
zijn in ons team maar weinig ver
anderingen. Croiset gaat voor zich
zelf werken. Dat is zijn goed recht.
Verder zijn er enkele jongeren, die
gaan en komen.
Ja, ik kan zeggen, dat er dit jaar
een echt team gegroeid is. Er is
wederzijds gelegenheid geweest om
kritisch te zijn en zich uit te spre
ken.
jyiet Proloog is er een goed kon
takt ontstaan en er is weder
zijds bereidheid elkaar de bal toe
te spelen. Ik ben niet voor het sa
mensmelten van beide gezelschap
pen, omdat beiden een specifieke
eigen opdracht hebben. In verband
met. Proloog zou ik willen zeggen,
dat de taak van Proloog nog te in
cidenteel is, omdat de dramatiek in
het onderwijs nog een facultatieve
zaak is. Dat moet veranderen. Als
men nu een goed verhaal weet af
te steken over schaken als vak op
school, dan geldt dit toch zeker
voor het toneel.
Mederlandse auteurs Ze zijn er
niet. Ik kan toch moeilijk by
iedereen aan de bel gaan trekken.
Ik heb indertijd het enige stuk van
Van 't Reve gespeeld. Hoornik heb
ben we gespeeld en Claus geïntro
duceerd. Wat moet ik nog meer
doen Mulisch en Willem Frederik
Hermans hebben mij stukken toe
gezegd, maar ik heb nog niets ont
vangen. Ja, ik krijg stukken genoeg
van Nederlandse auteurs op tafel.
Maar het is niet geschikt.
jyjinder belangstelling voor het
toneel in een welvaartsstaat is
een algemeen verschijnsel. Het ex-
beeld niet in Terneuzen krijgen,
hoewel ik dat wel zou willen. Als
Globe zich wil concentreren op
Zuidwest-Nederland moeten ze dit
ook maar waar gaan maken. Het is
tenslotte hun opdracht om voor
Zuidwest-Nederland toneel te bren
gen.
jyjaar we gaan binnenkort met
Globe praten. We willen meer
zekerheid. Het afgelopen jaar was
er veel onzekerheid over de stuk
ken, die we hier konden krijgen.
En ook over het komende jaar we
ten we nog niet. Globe's directie is
te laat met de plannen voor het
komende seizoen. In ieder geval
hoop ik, dat ze het publiek niet zo
schuw meer gaan maken als het
afgelopen seizoen. Natuurlijk moe
ten ze doorgaan, maar dan via de
weg van de geleidelijkheid. Ik ge
loof wel in Globe. Ze moeten ech
ter niet vergeten dat het overgrote
deel van het publiek hier nog is in
gesteld op het gezellige blijspel".
clusieve van een theaterbezoek is
voorbij. Er verschijnen 10 miljoen
pockets per jaar en toch wordt er
minder gelezen. Zelfs de krant
wordt minder gelezen. Maar zoals
de radio niet de dood betekende
van de concerten, zo zal de t.v. dit
niet zijn voor het toneel. Financieel
komen we dit jaar uit. Dat wil zeg
gen, dat we geen subsidieverlies
geleden hebben. Het is de verdien
ste van Bloemkolk, dat hij het schip
bij de wal heeft gehouden. In Bel
gië hebben we nu ook 20 voorstel
lingen afgesloten. Het is belangrijk
contact te houden met het Vlaamse
publiek en de acteurs. Ja, ook in
Zeeland zie ik een taak als zuide
lijk toneel. Eigenlijk zie ik die taak
in alle drie zuidelijke provincies
liggen. Maar het feit ligt er dat
alleen Brabant subsidieert.
J\Ja elf jaar directie bij het toneel
meen je er toch wel iets van te
weten. Maar steeds weer wordt me
duidelijk, dat theater-maken iets
ongrijpbaars is. De ene keer denk
je raak geschoten te hebben en dan
zit je er naast. De andere keer lijkt
het een grote gok en dan komt het
boven verwachting uit. „En Lutz
gaat „incognito" kijken naar de
vijftigste voorstelling van Het spel
der vergissingen. „Kijken hoe de
jongens het doen".
\(JC twijfelen niet aan de inzet en de oprechte intentie, waarmee Globe
het afgelopen jaar gewerkt heeft en blijkt ook te willen blijven
werken. Dat de directie het gezelschap niet wil degraderen tot een van
de vele vermaaksmedia, maar zichzelf een maatschappelijke taak in het
engagement oplegt getuigt van een gezonde instelling. Hoeveel haken en
ogen dit echter heeft is op deze pagina te lezen. Toch geloven we dat het
probleem nog dieper ligt dan hier wordt aangetipt. Met de opmerking,
dat een welvaartsstaat een dalende belangstelling voor het toneel te zien
geeft en door een moderne vormgeving van ogenschijnlijk dichterbij lig
gende stukken komen we er, ons inziens, niet. Een vermaakte oude jurk
blijft dan het crisisprodukt van welvaartsstaat, die eigenlijk „het toneel"
als zelfstandige dramatische vormgeving op de helling gezet heeft. Daarom
blijft het lapwerk, zolang we niet weten of „het toneel" in deze vorm
nog een taak zal blijven behouden. We hebben het afgelopen jaar van
Globe artistieke prestaties gezien, maar het bleef toneel van het „kastje
kijken" uit een voorbije periode.
J_Joe het dan wel moet? Daar komt Globe alleen en „het publiek" (wat
is dat voor een ding?) door schade en schande achter. Daar kom je
zelfs door veel te praten alléén niet achter. Het complex van praten,
experiment, wetenschappelijk onderzoek en structurele veranderingen
in de opbouw van het beroepstheater zal intens getoetst moeten worden
aan de nieuwe maatschappelijke structuur, die zich aandient. Daarom is
de tijd voorbij, dat de directie van een groep afgezien van incidentele
adviseurs en vermeende inzichten vanuit het beperkt reagerende publiek
alleen in een soort geheimzinnigheid het repertoire voor het komende
seizoen samenstelt. Wij geven hier niet „de" oplossing, maar wel de
gedachte, dat er gezocht dient te worden naar vormen of structuren, die
het bestaande beroepstoneel tot een echte gemeenschapszaak kan maken,
geïntegreerd in een creatieve maatschappij.
£)e afstand Amsterdam-Brabant (Zuidwest-Nederland) moge dan in kilo
meters gemeten geen belemmering zijn; mentaal is ze dit wel. Dit
wordt niet gezegd vanuit een minderwaardigheidscomplex, maar gewoon
vanuit de feiten. In de huidige constellatie kunnen we de Globe-mensen
niet verwijten, dat ze in Amsterdam blijven zitten; Maar wil denog
verantwoordelijke instantie inderdaad een echt zuidelijk toneelgezelschap
hebben dan zal er toch iets anders moeten gebeuren. En dan stellen we
ons voor, dat dit een groep is, die hier stad en land (vooral)
met grote produkties, die alleen maar passen in
de paar grote schouwburgen, die we hebben, maar dép.
café. Ondanks allerlei acties van extra-busdienst^D
schouwburgen toch maar een relatief klein publiek.
toneel" zijn, dan zal het echt de boer op moeten
van het woord. In nabesprekingen, die de directief
prijzenswaardig) na voorstellingen hield is menigmaal de gedachte geuit,
dat met dit of dat stuk getracht is de establishment te doorbreken. Ais
het beroepstoneel nu eens begon zijn eigen establishment te doorbréken
De tijd van het instituut „toneel" is voorbij.
