PROBLEMEN VAN DE ONGEHUWDE MOEDER ZIJN LEVENSGROOT
„Toch
enzamen
nten
ZE MOETEN LEREN LEVEN MET HUN HANDICAP
Naïef
Beslissing
Moeilijk
Huisvrouw met
reuma
Hulpmiddelen
Speciale kleren
bi
DE STEM VAN ZATERDAG 10 MEI 1969
35
:T VAN UW HUIS
TER?
I iverwarming is nu geen luxe
J lomplete installaties of zelf-
liw vanaf ff. 2000,-
bok voor huurwoningen,
[l/raag inlichtingen en offerte
1 04130-3193 afd. verwarming
K)ppenheimstraat 31 Veghel
Postbus 57 Breda
hotels op wielen, geschikt voor
■ben: gewicht 200kg, hoogto75
jenoot. Let eens op het merk.Tien
bekijk hem bij
I BREEKELMANS
■ÖT (N.B,) tel. 04997-1657
iren-Tilburg, afrit Oirschut
laai.
„Ik ben blij dat ik mijn weg gekozen heb".
„Ja, nu ben ik wel blij dat
ik Frits heb. Maar ik moet
eerlijk bekennen dat ik er vrij
lang anders over heb gedacht.
Er is een tijd geiveest, voor en
na de bevalling, dat ik heel,
heel diep in de put heb gese
ten. Nu ik wat ouder ben en
ik ondanks het feit dat ik
nog steeds een „ongehuwde
moeder" ben duidelijk
mijn weg in het leven wel heb
gevonden, zie ik dat allemaal
anders, wat genuanceerder.
Maar waarschijnlijk ook ten
aanzien van de maatschappij
en mijn naaste familie heel
wat scherper en met veel
meer milde bitterheid"
Frits is nu twaalf jaar, gaat bin
nenkort naar het lyceum. Een leuke,
frisse jongen straalt je tegemoet van
het portret, dat op een lage boeken
kast staat. Een zonnige kamer, waar
in -dat is heel duidelijk geleefd
wordt. Weinig of geen luxe, wel met
smaak gevuld en op intimiteit afge
steld ingericht. Kennelijk het centrale
punt in de ruime flat.
Onze gastvrouw, vóór in de dertig,
scherp profiel, slank, goedlachs maar
steeds met een zekere afweer en wat
melancholie in de grijs-bruine ogen,
praat zonder aarzeling. Ze heeft het
kennelijk lang geleden allemaal goed
overdacht, is er helemaal mee in het
reine gekomen. Ze was even over de
twintig, toen ze wist dat ze van de
wat oudere man met wie ze omgang
had, in verwachting was.
,Ik zat nogal in mijn rats. Beroerd
om het thuis te vertellen. Maar ja,
we zouden dan maar eerder moeten
trouwen dan we van plan waren.
Dus zo erg wa.f het nou ook weerA.
niet. Ja, zo naïef xvVsFUs! Ik geloof/Sr'
werkelijk dat hij van mij hield.
weet ik dat hij me alleen maar zocht
omdat ik hem bevredigde. Een egoïst.
die van mijn onervarenheid misbruik
maakte.'
Ze loopt door de kamer, terwijl ze
haar verhaal vertelt. Toch wat ner
veus, een bloem schikkend, een
kleedje rechttrekkend, af en toe een
sigaret rokend.
,God, wat was ik een onwetend
kalf. Mijn eerste tik kreeg ik, toen ik
het hem vertelde. Hij begon er zich
meteen van af te maken. Er was wel
wat aan te doen. Waarom, want we
konden toch trouwen? Hij had aller
lei uitvluchten, smoesjes. Toen ik
aanhield, verbijsterd, zei hij dat er
in Amsterdam wel een adres was van
iemand die me ,kon helpen'.
Ze vertelt over haar wanhoop, ovei
de weken van nerveus wachten, van
niet tot een besluit kunnen komen,
er met niemand over' durven praten.
De man zag ze steeds minder. Als
ze hem opbelde, had hij het druk.
Elke keer dat ze hem sprak, had
hij het over abortus.
Misschien was mijn grootste ellen
de wel dat ik thuis niets kon zeggen.
Vader en moeder waren stijl, sex was
voor hen iets waarover men niet
sprak. Nooit kreeg ik enige voorlich
ting. Ik begreep dat hun wereld in
een zou storten, als ik vertelde wat
er aan de hand was. Misschien voelde
ik instinctmatig dat ze me gewoon
te formuleren wat ze bedoelt. ,Weet
u, ik dacht niet eens aan mezelf. Aan
wat dat geknoei tot gevolg zou kun
nen hebben. Toen ik eenmaal voor
mezelf dat had uitgekiend, zou ik ook
niet legaal tot abortus hebben beslo
ten. Misschien ben ik wel een dwaas.
Maak van te veel dingen gewetens
zaken.'
Toen ze wist wat ze moest doen
met dat kind dat in haar vorm kreeg,
verbrak ze het contact met de vader.
Nimmer heeft de man nog iets van
zich laten horen. Ze heeft zijn naam
nooit genoemd.
Toen vertelde ze het thuis. De re
actie was nog kortzichtiger dan ze
had verwacht. Misschien nog feller
afwijzend van de kant van haar moe
der dan van haar vader. Geen begrip
voor de geweldige strijd die zij zelf
had moeten voeren om de verant
woordelijkheid te aanvaarden voor
lopen op verwijtenop pogingen van
moeder om toch nog een man voor
me te vinden, op medelijden. Ik had
gekozen en wilde die weg gaan.
Ik geloof dat ik heel eenzaam ben
geweest. Niet omdat ik nergens meer
kon aankloppen. Het merkwaardige
is dat dat juist best lukte. Opvallend
veel mensen waren bereid te helpen.
Er zijn er geweest die me eerlijk heb
ben gezegd dat ze bewondering had
den voor mijn besluit en dat ze von
den dat er heel wat meer moed voor
nodig was dan voor een abortus.'
In het bedrijf waar ze werk vond,
had men begrip. Dat maakte een aan
tal doodgewone zaken, zoals de zorg
voor de baby, heel wat eenvoudiger.
Ze kreeg een nieuwe kring van ken
nissen. ,Mijn broer heeft zich altijd
meer dan fijn gedragen. Met hem kon
ik praten, vooral toen hij zelf een
meisje kreeg, en later, toen hij ge
trouwd was.'
Met nadruk zegt zij dat er geen
drama van gemaakt moet waren.
.Wat mij is overkomen, ik ben er zelf
niet zouden kunnen helpen en alles
voor mij nog veel moeilijker zouden
maken.'
Ze heeft toen heel sterk gedacht
aan dat Amsterdamse adres om ,het
weg te laten maken'. Wat moest ze
anders doen? Een echte kerkelijke
binding had ze al enige jaren niet
meer. ,De vroomheid thuis had me
er gewoon toe gebracht het allemaal
als schijn, koude vorm, verlakkerij,
te gaan zien.' Ook daar dus geen aan
knopingspunt.
,Maar in al die weifeling, in al dat
foeken, in die bijna duistere wanhoop,
ad ik ook ergens het gevoel dat het
niet aangaat ,iets' waarvoor je ver
antwoordelijk bent, dat in je groeit,
dat leeft en dat later een mens gaat
worden met al zijn mogelijkheden, de
levenskans te ontnemen. O nee, hele
maal niet op grond van een godsdien
stige overtuiging. Trouwens, wie weet
in hoeverre mijn opvoeding er toch
nog mee te maken had? Maar de ge
dachte stond me gewoon tegen.'
Ze wacht even. Denkt diep na om
haar eigen daad. Wel een, achteraf
zielig aandoend, beroep op .fatsoen'.
,Wat zouden de familieleden wel zeg
gen? En de buren en kennissen.' ,Mijn
broer die enige jaren jonger is, had
veel meer begrip. Hij probeerde te
helpen. Veel kon hij niet doen. Hij
zat nog op de h.b.s. Wat wilt u.'
Het eind van het lied was dat ze
het huis uitging. Met ruzie, over
laden met verwijten. ,Ook dat ver
driet mijn ouders waren goede
mensen moest ik toen verwerken.'
Dank zij hulp van ouders van een
vriendin kon ze zonder al te veel
zorg Frits ter wereld brengén. Daarna
zocht ze een baan.
Ze vertelt over die moeilijke eerste
jaren met gelatenheid, soms met hu
mor. Pogingen van haar moeder om
haar te bewegen met Frits weer thuis
te komen, heeft ze afgekapt. ,Ik
wilde niet steeds opnieuw de kans
verantwoordelijk voor, overkomt vele
vrouwen. Maar ik kan alleen over
mezelf en mijn eigen gevoelens en
ervaringen praten.'
Ze kijkt even naar Frits' portret.
Glimlacht. ,Ik moet er niet aan den
ken dat hij er misschien niet zou zijn
geweest, als ik in die tijd was inge
gaan op het voorstel abortus te ple
gen. Leven met die gedachte zou, zo
geloof ik, heel wat erger zijn geweest
dan nu leven met mijn zoon. Ik heb
nu iets om voor te leven, om voor
te hopen, om bang voor te zijn. We
hebben het fijn. Als hij naar de mid
delbare school gaat, vertel ik hem
dat ik hem heb gekregen hoewel ik
niet getrouwd was. Hij weet natuur
lijk dat er geen vader in huis is.
Ik heb hem beloofd hem te zullen
vertellen waarom niet, als hij oud
genoeg is. Daarmee heeft hij vrede
gehad.
Ik ben blij dat mijn ouders, we
komen er af en toe, en alle anderen
hem er niet mee hebben lastig geval
len. Het is mijn plicht en mijn recht
hem in te lichten.'
Achteraf gezien, vindt ze de man
die haar liet zitten, een zielige mis
lukking. ,Ik heb hem toen vervloekt.
Nu niet meer. Ik denk nooit meer
aan hem. Veel meer verdriet heb ik
gehad van de houding van mijn
ouders. Die hebben niets begrepen
van de strijd die ik heb gevoerd, van
de eenzaamheid waarin ik met me
zelf tot klaarheid moest komen. Hoe
veel makkelijker hebben meisjes het
die wel thuis kunnen komen en die
er begrip en echte liefde vinden....'
Het klinkt als een klacht.
Jk kan mijn ouders sindsdien niet
meer zien als liefhebbende, begrij
pende mensen. Ik heb dat een keer
heel duidelijk gezegd, toen moeder
zich meende te moeten bemoeien met
de opvoeding van Frits. Ze vinden
het bar dat ik hem niet heb lat en
dopen. Maar ook dat gaat om de
schijn, niet omdat ze vinden dat het
wezenlijk is.
Ik wil proberen die jongen niet te
belasten met allerlei problematiek die
niet nodig is. Ik hoop dat hij een
mens wordt die een eigen oordeel
heeft, die zelf zal weten te kiezen,
die met alle fouten die ook hij zal
hebben een meisje niet aandoet
wat mij is aangedaan.
En wat een fijn leven hebben we
samen. Wat een plezier maken we.
Hij wordt al een beetje de man in
huis. Ja, twee keer heb ik kunnen
trouwen. Ik heb het niet gedaan. Om
Frits niet als ik heel eerlijk ben
ook niet omdat ik toch wel erg
bezeerd ben en zo gewend ben het
allemaal alleen uit te kienen dat ik
het gewoon niet meer aandurf. Neen,
niet omdat ik nu zou vinden dat alle
mannen zo zouden zijn als die ene...
Frits is toch ook een man.
,En ik begrijp best dat er vrouwen
zijn die in dezelfde omstandigheden
wel besluiten abortus te laten ple
gen. Ze beseffen niet dat op zo'n mo
ment in je leven het er allemaal voor
de toekomst veel donkerder uitziet
dan het in werkelijkheid gaat wor
den. Maar veroordelen zal ik ze niet.
Hoe dicht heb ik er zelf niet bij
gestaan? Het hangt op zo'n moment
van zoveel factoren af.
Ik ben blij dat ik mijn weg
gekozen heb. Ook al lig ik een
enkele keer 's nachts wel eens
wakker, omdat dat plotseling
die angst weer over me komt.
Dat moet ik zelf verwerken.
Misschien is dat wel een stuk
goede en heilzame eenzaam
heid
JAQUES LEVIJ.
«Volgende maand vier ik een jubileum", zei de vrouw
in de rolstoel opgewerkt. „En wat voor jubileum dan
wel?" vroeg ik zo gewoon mogelijk, maar dat was moei
lijk want ik kon niet helemaal langs haar scheve houding
en haar misvormde handen heenkijken.
„Dan heb ik 60 jaar reuma".
„Hoe oud bent u dan?"
Drieënzeventig."
Het enige wat je daar op zeggen kunt, is: „Dat had ik
niet gedacht."
„Dat komt omdat ik het zo buitengewoon goed maak",
zei ze. En ze meende het.
(Van een onzer verslaggevers)
BREDA Misschien zal een meisje van 13, dat vandaag
eenzelfde soort reuma krijgt als deze vrouw destijds, nu niet
gedoemd zijn tot zulk een jubileum, de wetenschap vordert.
Of althans niet tot het jubileum in een rolstoel. Misschien.
ÏÏant het laatste woord over deze aandoeningen is nog niet
gezegd.
Er zijn diverse soorten reumatische
ziekten. Een van de vele soorten
is de reumatoïde artritis, het
inromsch gewrichtsreuma dat be
ticht is omdat de patiënten er in-
™ide door kan worden. Acuut reu-
Ma is weer een heel ander soort, dat
nooit overgaat in chronische ge-
richtsreuma. Een derde veel voor-
Komende vorm is arthrosis, een min
der
ernstige vorm, dikwijls ten on-
jechte slijtage-reuma genoemd en
Meestal voorkomend bij oudere men
sen.
I 's begrijpelijk dat de verschil-
ncle soorten, elk op een andere ma-
'er behandeld moeten worden en
aarom alleen al is het bijzonder on-
erstandig, de pilletjes die een ken-
s zo goed helpen, ook maar in te
nemen.
Tijdig
naar de dokter gaan is nog
Ij:, het verstandigst. Ér is name-
J z°veel aan te doen. Is het soms
- vee' 'dm nien een halt kan toe-
J;Jv" non het verergeren van de
vn,\-u daardoor invaliditeit kan
Komen worden? Dat er zoveel
mogelijk beweging in de gewrichten
behouden blijft of zelfs wordt terug
gegeven' Dat de „ongunstige stand"
van de gewrichten voorkomen wordt?
Dat pijn en stijfheid verminderen?
Dat de spieren in goede conditie
worden gehouden? Dat patiënt zo
veel mogelijk aan het normale leven
kan deelnemen?
Elke reumapatiënt is eigen baas
en kan naar een dokter gaan, of een
stralenkastje kopen of het boertje
dat zo goed „belezen" kan, opzoeken.
Maar de dokter past gewoonlijk deze
behandeling toe: hij let er op dat de
algehele gezondheidstoestand bevor
derd wordt zodat de patiënt (even
als de jubilares in de rolstoel) kan
zeggen: ik maak het ook zo goed.
(Als zij het niet zo goed maakte zou
zij misschien niet eens meer kunnen
zitten en haar beperkte werkjes uit
voeren, in elk geval niet zo opgewekt
zijnDe aangedane gewrichten kun
nen plaatselijk behandeld worden.
Er komen geneesmiddelen aan te pas,
en in bepaalde gevallen, revalidatie.
Noch de kwakzalver, noch het stra
lenkastje kunnen dit alles tot stand
brengen.
Rust, goede voeding, voldoende
buitenlucht, warmte in huis en in
kleding en speciale gymnastiek be
horen bij de leefregels. Het is ver
drietig dat patiënten het werk dat zij
vroeger deden, soms niet meer kun
nen doen. Ander werk zoeken, mis
schien een herscholing ondergaan,
lijkt verschrikkelijk, maar het is be
ter dan bij de pakken neerzitten. Is
de ziekte zo hevig dat men niet meer
werken kan, dan zijn er nog hobby's.
Overbodig wordt geen mens. Mijn
jubilares is een lichtend voorbeeld
en een steun voor haar omgeving.
Van sommige aandoeningen heb
ben vrouwen meer last dan mannen.
Maar de praktijk wijst uit dat man
nen gemakkelijker rust kunnen ne
men. De huisvrouw heeft haar huis
houden, hoe klein ook, en dat moet
doorgaan. Zij is nu eenmaal de zor
gende, laat haar gezin voorgaan, komt
zelf op de laatste plaats en doet zich
daarmee te kort. Zij blijft het huis
houdelijk werk voortzetten op de
oude manier, wel met pijn, maar
vrouwen (zeggen de anti-reuma in
stanties) verdragen pijn gemakkelij
ker dan mannen! De behandelende
arts heeft de moeilijke taak vast te
stellen wat zo'n vrouw nog MAG. En
daaruit volgt meteen de vraag: hoe
kunnen we het haar gemakkelijker
maken. (Natuurlijk komen deze pro
blemen op dezelfde wijze aan de
orde bij een ander soort handicap).
Hoe netter de huisvrouw was, des
te moeilijker zal zij zich aanpassen
aan de raad: doe het met de franse
slag.
Hoe meer zij haar huisgenoten ver
wend heeft, des te lastiger zal het
zijn die ertoe te krijgen werk over
te nemen.
Om de aangedane gewrichten te
sparen en te grote inspanning te
vermijden zijn er algemene regels:
Meestal is staan niet goed, maar
lang achter elkaar zitten en teveel
lopen evenmin.
Bukken, maar vooral werken in
gebukte houding moet voorkomen
worden. Trappen lopen is slecht
voor patiënten met reumabenen.
Tillen en sjouwen met zware
vrachten is uit den boze.
Het moderne algemene devies is,
dat wij moeten leren leven met onze
handicap. (Het kan een geestelijk of
een lichamelijk Jijden zijn in dit
geval is het reuma). Naast de be
handeling om het lijden zoveel mo
gelijk te beperken, zijn er de hulp
middelen om uit onze handigheid te
halen wat er nog in zit.
Vooral de gehandicapte huisvrouw
kan met hulpmiddelen in huis een
eind op streek geholpen worden.
Hoogte van het aanrecht, van kranen
en kastjes, van douche en W.C., de
vorm van kraan en deurknop zijn
bijzonder belangrijk voor haar om
zich zelfstandig te kunnen redden.
ZELFSTANDIG. Dat wil zeggen
kan zij staan, dan moeten bijvoor
beeld de stelen van vegers en zwab
bers, de stang van de stofzuiger zó
lang zijn dat zij rechtop kan blijven.
Maar staat zij al niet meer, dan is er
een stoel met zwenkwielen om haar
het meeste werk zittend te laten
doen. Beweegt zij zich in een rol
stoel, dan kan er geen drempel meer
in huis zijn.
Er zijn al vele soorten hulpmidde
len, niet zelden door patiënten zelf
bedacht en sommige zo eenvoudig als
het ei van Columbus, die onmogelijke
handelingen weer mogelijk maken.
Til maar eens een volle theepot op
met reumatische handen! Het sim
pele plankje met twee houten blok
jes maakt theeschehken mogelijk
door de pot schuin te houden (NIET
te tillen). De blokjes houden de pot
tegen.
Zo zijn er rekjes en krukjes waar
door men weer in en uit een bad
kan klimmen, touwladdertjes (of een
zgn. galg boven het bed) om zich op
te richten. Kousaantrekkers, knopen-
haakjes, verlengstukken voor kam
men, borstels, tandenborstels, scheer-
apparaten vergemakkelijken het le
ven. Er zijn klemmen om een rasp
vast te houden, schilapparaten, een
voudige handles om een kraan mee
open of een schroefdeksels los te
draaien, nagelknippers, verstelbare
lepels en vorken.
Natuurlijk heeft elke gehandicapte
eigen oplossingen bedacht voor zijn
en haar kleren. Maar toch was het
een uitstekend idee van de instellin
gen voor reumapatiënten en gehan
dicapten om speciale gemakkelijke
kleren te laten ontwerpen.
Mevrouw Ida de Leeuw-van Rees
bedacht in verband met deze patiën
ten: een overgooier die sluit als een
mantel, maar met klitband in de
plaats van knopen. Een wikkelrok
met plooien; het bijzondere is dat
ook de voering geplooid wordt (an
ders heeft de patiënte nóg geen be
wegingsvrijheid). Een wikkel-robe
manteau. Een rok met ritsen aan
twee kanten, beide doorlopend tot
voorbij het dijbeen. Blouse met ver
dekte plooien opzij (zittende patiën
ten krijgen doorgaans zware heupen).
Wij zouden er nog graag bij wil
len zien: japonnen en mantels die
aan de achterkant tot aan het middel
(of verder) zijn opengeknipt zodat
de patiënten ze zittend kunnen aan
trekken. De modellen die mevrouw
de Leeuw-van Rees bedacht, waren
te zien op de Huishoudbeurs, in de
anti-reuma stand en hadden enorm
veel bewondering van de patiënten-
in-rolstoel die in grote getale de
openingsdag bijwoonden. Velen vroe
gen naar patronen van de modellen.
Maar het zal heel moeilijk zijn een
standaardpatroon te maken voor zo
veel individuele afwijkingen. Mis
schien is het mogelijk een boekje of
folder uit te geven met modellen als
suggestie (aan te vullen met vele
suggesties die ieder uit eigen onder
vinding kan geven) die men dus zal
moeten laten maken.
Inlichtingen over aange
paste voorwerpen en speciale
apparaten kan men inwinnen
via huisarts of wijkverpleeg
ster bij sociale reumadiensten
en bij de Stichting V.L.G.
(Stichting Technische Voor
lichting ten behoeve van Li
chamelijk Gehandicapten).
Voor algemene inlichtin
gen is erhet Centraal Bureau
van de Ned. Verg. tot reuma-
bestrijding. Ie Sweelinck-
straat 62, Den Haag.