V0EÜT
iwrn
«3...
Ril
'AN HOSPITAALSOLDATEN TOT GENEESKUNDIGE TROEPEN op Ó4
u
r
m m m t.
mm m
nen
nd
VELDEN
Naar de
dwaze
UW
N K
N
tND
SP
Honderd jaar oud zijn ze nu, de geneeskun
dige troepen in Nederland, de hospikken,
zoals ze in militair jargon genoemd worden.
Honderd |aar lang hebben ze de obussen en
kartetsen van vroeger en de raketten en na
palm van nu getrotseerd om zieke, verminkte,
gewonde militairen van het front weg te ha
len om ze ver achter de gevaarlijke linies die
verzorging te kunnen geven, die nodig was
voor hun herstel.
Honderd |aar zijn verlopen sinds daarvoor
bij koninklijk besluit twee compagnieën hos
pitaalsoldaten toegevoegd werden aan de
„zandhazen" van toen, de infanterie. Over
hen gaat dit verhaal, een terugblik op hon
derd jaar menslievendheid uit soldatenplicht.
II
lm>
ta<j
i
i p i i
L
50
DE STEM VAN ZATERDAG'1 i APRIL 196»
■BI
aar gewoon niet in
i komen. En wij beseffen
:en partner te zoeken,
u past. Maar toch
(gelijkheid tot slagen heit
jccesgeld"
partner van uw keus ge.
iben, dan betaalt u geen
Wanneer u met ons In
etaalt u f 50,inschrijf.
in maandelijks bedrag
aamenwerking.
«aiaiUk
snelste en grootste
IJKSBUREAU
in binnen- en builenknj
ATTENI
3937; VENLO, Goltzius-
LAND". Het campingland
van iedere vrije dag. Mo- -
uze ontspanningsmogelijk*
?zin in een van Nederlands
md en overdekt zwembad,
manége, zelfbediening*
'evens verkoop en verhuur
54 modellen. Bezoek en
lyland. Groene Papegaai
517.
urant „Boschhek", Dr.
01600 - 3 30 86 en 412m.
10,- p.p. Gelegen aan w
prachtige Mastbos.
kt U gaarne alle inlichtin-
-eiland Baarle-
)ort!) Uit goed (koopt
Int. vac. hotel voor jonge
Dr. Geskestraat 20, tei.
spectus.
Sportief „Bosch ên
V. k. en w.str. water OP
an de rand van bos 5
10 min. v. strand. Vraat
231. Het gehele jaar ge
ogstgelegen Plateau y
ƒ12,75 p.P-P.d- etl7
ïtr. water do"^'kstraat S.
oncken-Nix, Kerkstra
KHEEL SEIZOEjj-gy
ACARAV. -."Y'wve a d
Camp. Julia"a^ n. P1'
camp. Eigen jnger.
ia 9 aug. gfuur.
tenthuisjes te b
■oor geh. sengebr.
inbegr., °°kt.?t/carava"
to naast tent ier.
Supermarkt,
voor
«f"-.-
tl
otel „De Branding". IW*',
n dorp. Prima verz- i
dames, en herenplaats „1
VoH. pens. Vr. prosp. 1» 1
huur kamerFrfwgff!
en 11 a Iff aug. - iu/°
Tel. 01884 - 720.
- auto i
il:
l,i,iLoi,io,,,Hiiikiihomuii!ulnl.iioidi(HiiidlHi.idirtliiiiuHil!lü!i,iiiiiiiiiHaiuil
je paf 408 manschappenwagen, die nu bij de geneeskundige troepen is ingescha
keld voor gewondenvervoer in de eerste lijn.
Een heel verschil met de DAF is wel deze „verbandwagen voor verbandplaatsafdelin
gen", zoals die in het begin van deze eeuw dienst deed.
W. J. MUHRfNG
(Van een onzer verslaggevers)
AMERSFOORT - Midden op het
laierneterrein van de Juliana van
Mbergkazerne in Amersfoort
dal een eenvoudig monument ter
.trinnering aan de gevallen kante
lden van hei korps geneeskundige
iepen. Het zijn er velen, zowel
11940 in Nederland als bij de
diet in Korea en Indonesië. Een
«ie hen heeft voor beloonde moed
jij het verzorgen van een gewonde
tin het front posthuum de militaire
jllllemsorde gekregen. Allemaal
abben ze zich ingezet als militair
en een giotere contradictie lijkt
wl mogelijk - om de levens van
idere militairen, vriend of vijand,
i redden. Het monument op het
bzerneterrein in Amersfoort is van
«lij recente datum, want van de
ospitaalsoldaten, zoals ze vroeger
Mtten, zijn geen gedenktekens
jgerrcht. Trouwens, het ging toen
■oir allemaal wat anders.
I Vtór de tijd van Napoleon was het
ViBit seen pretje om gewond op het
'1 te liggen. De maatregelen
toffen werden, zo dat al ge-
tón, om die gewonden te redden,
ana aid van dien aard dat het
ptal abchtoffers tot een minimum
si beperkt, Ten tijde van de Prai
rie rost Frederik Willem 1 en
Jw "Og bjj zijn zoon Frederik de
prefe ontvingen de gewonden op het
«Sveid geen hulp. Zij die in staat
men om op eigen kracht, dan wel
net behulp van een krijgskameraad
•en geïmproviseerde geneeskundige
wppost te bereiken werden daar
Mpen. Als de slag voorbij was
e troepen opdracht de ge-
ronden te verzamelen en af te voe-
wi. Gevorderde boerenwagens de-
j™ ten meestal dienst als ambulan
te Gelukkig de gewonden, die vie-
1 slag die overdag beslist
want viel het einde van een
'®f> in de avonduren, dan kre-
troepen het verzamelbevel
5 volgende morgen. De gewon-
waren dan meest lijken gewor-
I frederik de Grote mag dan een
succesvol veldheer geweest zijn, men
kan hem niet nageven zich veel om
de gewonden te hebben bekommerd.
Na de slag bij Torgau 1760
moesten duizenden gewonden de
nacht in de winterse vrieskou door
brengen zonder enige verzorging met
als bijkomend gevaar nog uitplunde
ring door de vijanden. Toch was de
maatregel in het militaire systeem
van toen, de gewonden eerst na de
slag te helpen, bittere noodzaak ge
bleken. Zou men toestaan dat de ge
wonden tijdens het gevecht door
krijgslieden werden afgevoerd, dan
probeerden maar al te veel van deze
behulpzame geesten de benen te ne
men. In 1870 schreef de militaire arts
Van Fraekenhuyzen reeds, dat door
het wegbrengen van een lichtge
wonde vijf man het slagveld verlie
ten. Twee steunden hem ter weers
zijden, de derde duwde hem in de
rag, de vierde droeg zijn geweer en
de vijfde belastte zich met zijn sjako
of veldmuts. Erger was het feit, zo
schrijft hij, dat de hulpvaardige as
sistenten, nadat zij het gevaar van
de strijd achter zich hadden gelaten,
niet de minste lust meer vertoonden
om weer naar het front terug te ke
ren.
Bij de Fransen zag in het begin
de geneeskundige dienst er ook maar
treurig uit, maar in 1813 beschikte
men toch bij alle korpsen over een
compagnie brancardiers. Zij moesten
de gewonden van het slagveld halen,
ze naar het hospitaal brengen en
daar de artsen helpen bij het leggen
van de verbanden. Hiervoor werden
de dapperste, krachtigste en mentaal
meest geschikte soldaten gekozen.
Tijdens de Krimoorlog (18541856)
heeft dit systeem goed gewerkt. Al
leen het verbanden leggen werd
maar liever aan de muzikanten over
gelaten, die toch niets beters te doen
hadden. Maar de Fransen hadden
daarbij veel voor op de Engelsen, die
helemaal geen organisatie hadden op
dit gebied en aan de Fransen tijdens
die Krimoorlog geneeskundige hulp
moesten gaan vragen.
Het was alsof de tijd wat de ver
zorging van de soldaten-gewonden
betreft, vele honderden jaren had
stilgestaan. Veel verschil met de
middeleeuwen was er niet. Niet meer
zoals in de klassieke oudheid, trad
een zoon der goden op als chirurg,
maar een barbier of beul. Veldheren
en ridders hadden hun eigen lijfart
sen, maar naar de soldaat keek nie
mand om. Nog in de slag bij Turijn
1537 werden ernstig gewonden
de hals afgesneden.
Hoe het nog in 1795 in de Bataafse
republiek gesteld was met de ge
neeskundige verzorging blijkt wel
uit een motivering bij een aanbeve
ling voor een verbetering vam deze
verzorging:
„Het vak der geneeskundige dienst
was te lange verwaarloost en dik
wijls allenlijk overgelaten in han
den van onkundige en baatzuchtige
chirurgijn-majoors, welke hun be
staan moesten vinden uit de goed
koopheid of slechtheid der middelen,
waardoor niet alleenlijk 's lands
dienst werd veragtert, maar ook den
ongelukkigen militair bij ziekte of
bekomene wonden aan de genade van
den chirurgijn-majoor wierd overge
laten, terwijl daarentegen andere
menslievende regiments-doctoren,
nauwelijks een bestaan voor hun en
hunne familien overhielden en dus
veeltijds zelfs onwillens in die fout
mosten vervallen."
In dat jaar 1795 misschien
als gevolg van deze aanbeveling,
werd opgericht het „bureau van ge
zondheid over de armee en hospita
len der Bataafse republiek". Dit bu
reau werd belast met „de gehele ge
neeskundige inrichting voör het mi
litaire weezen". En daarmee werd
dat bureau in feite de voorloper van
de huidige Inspectie Geneeskundige
Dienst. In 1814 werd professor
Brugsmans aangesteld als inspecteur-
generaal.
Daarmee was de organisatie en
werkwijze van militaire hospitalen
redelijk goed geregeld; aan de ver
zorging van de gewonde aan het
front werd nog door niemand ge
dacht. Zij hieven overgelaten aan de
hulpvaardigheid van kameraden, die
geen enkel hulpmiddel bij zich had
den, zelfs geen snelverbandje. Met
veel geluk was er voor de zwaarge
wonden een plaatsje te vinden op een
boerenkar en de eerste lafenis moes
ten de marketentsters hun maar
brengen. Tijdens de tiendaagse veld
tocht werden aan de infanterie een
aantal hospitaalsoldaten toegevoegd,
die afkomstig waren uit de zoge
naamde werkliedencompagnieën. Hoe
deze met harde werkluishand om
sprongen met de patiënten valt ge
makkelijk te raden. Maar in feite wa
ren zij het eerste personeel, dat in
Nederland voor een specifiek ge
neeskundige taak werd opgeleid, zij
het dan dat die taak voornamelijk
hospitaalwerk was en dat in het ru
we. Deze hospitaalsoldaten verdwe
nen dan ook weer heel gauw van
het toneel.
Tot in 1869 honderd jaar geleden
dus, toen werden aan de infanterie
bij koninklijk besluit twee compag
nieën hospitaalsoldaten toegevoegd.
Dit hulppersoneel, dat in de loop van
de afgelopen honderd jaar uitge
groeid is tot een enorme organisatie
in de militair geneeskundige dienst,
ging in 1938 geneeskundige troepen
heten. Maar het moest toch nog tot
na de tweede wereldoorlog duren
voor het accent gelegd werd op
rechtstreekse hulpverlening tijdens
het gevecht. Dit gebaseerd op de er
varingen in de tweede wereldoorlog
opgedaan.
Al werd er in de vorige eeuw en
het begin van deze eeuw weinig ge
daan aan de gewonde op het front,
wel werd aandacht besteed aan een
verbetering van het gewondenver
voer. De grote baanbreker op dit ter
rein de Maastrichtse officier van ge
zondheid C. de Mooy, die een ontel
baar aantal vindingen en publikaties
op zijn naam heeft staan. Onder an
dere de raderbaar „De Mooy", een
tweewiélig gewondenvervoermiddel
dat van 1869 tot aan de tweede we
reldoorlog gebruikt werd.
Het is niet te ontkennen, dat door
de andere legeronderdelen wat sma
lend over die hospikken gedaan en
gedacht werd. Toch liet de minister
van oorlog jn 1864, J. W. Blanken,
een instructie uitgaan waarin duide
lijk omschreven werd waaraan de
„eleve-hospitaal-soldaten" moesten
voldoen om in aanmerking te kun
nen komen. Hij schrijft:
„Bij de keuze dezer manschappen
moet bijzonder worden gelet:
le. Op hun physiek gestel, dat ge
zond en krachtig behoort te wezen,
geschikt om, des gevorderd, zware
vermoeijenissen te kunnen verduren,
2e. op hun karakter, dat aan zekere
fermiteit, goedhartigheid moet paren,
met den lust om, voor hunnen lijden
de kameraden nuttig te zijn en
3e. op hunne intellectuele ontwikke
ling, dewijl zij vatbaar moeten we
zen voor het onderrigt in datgene,
wat het allereerst van den hospitaal
soldaat te velde gevorderd wordt, na
melijk de kennis, om, bij ontstente
nis van eenen arts, de eerste hulp te
kunnen verlenen."
En om nog even op die ontwikke
ling terug te komen: in een bijlage
van de instructie van minister Blan
ken staat te lezen:
„Teneinde met vrucht van het te
geven onderrigt party te kunnen
trekken, is het een vereischte, dat de
voor de dienst van hospitaal-soldaat
bestemde manschappen voldoende in
het lezen en schrijven en in de aller
eerste beginselen van de cijferkunst
ervaren zijn. Zoo nodig, worden zij
bij het hospitaal, waarbij zij gede
tacheerd zijn, eenige malen per week
in de avonduren daarin verder ge
oefend, door den schrijver of assis
tent-schrijver, onder toezigt van den
directeur der inrigting."
Wat de hospitaal-soldaat allemaal
in de hospitalen te leren kreeg was
dan ook niet mis. We zien in het
leerprogramma: „De benaming en de
plaatsing van de beenderen en ge
wrichten van het menselijk lichaam,
zoveel mogelijk met aanwijzing op
het skelet, voorts de loop der groote
bloedvaten en de ligging der voor
naamste ingewanden, wanneer daar
toe gelegenheid is, aan te toonen op
het lijk." U ziet, kinderachtig was
men in die dagen niet. „Het bereiden
en aanwenden van zuurdegen en
Spaansche vliegen, voorts van voet-,
hand-, arm- en geheele baden met
inbegrip van zwavelbaden; van ijs-
en andere omslagen (fomenta, van
koude begietingen en douches, enz.
meer bijzonder ook het uitvoeren der
snelkuur en het zuiveren der fourni-
teuren van schurftigen, alsmede de
voorzorgsmaatregelen, welke op de
zalen der oogziekten en der venerie-
ken moeten worden genomen, zoo
wel ter bevordering der spoedige
genezing, als ter voorkoming van
verdere besmetting."
En verder we hebben het ten
slotte nog over de vorige eeuw
„Het zetten van bloedzuigers en
drooge koppen, het tamponeren, het
bewerkstelligen van drukking en van
buiging en de aanwending van het
veld- en schroef-tourniquet."
Dit lezende begint men aan een
keurkorps te denken. En dat is het
ook geworden. Een keurkorps van
menslievende soldaten, maar solda
ten bleven het en zijn het nog, al is
er over de bewapening van de ge
neeskundige troepen altijd heel veel
te doen geweest. In het „genees- en
heelkundig zakboek voor het leger
van eind vorige eeuw stond al te
lezen, na de conferentie van Genève
in 1863 waaraan de verschillende
regeringen het voorstel gedaan werd
het militaire personeel en hun ver
blijven enz. neutraal te verklaren:
„Mogten nu de verschillende rege
ringen omtrent dit punt overeenko
men dan voorzeker zoude reeds in
velerlei opzigten eene belangrijke
schrede vooruit zijn gedaan, en zou
den, als gevolg van deze overeen
komst, de hospitaal-soldaten niet van
wapens behoeven worden voorzien,
althans niet in Europa en bij de ver
dere beschaafde volkeren; bij de on
beschaafde echter zal hunnen wa
pening wel altijd noodzaak blijven,
eene noodzakelijkheid, die door on
derscheidene treurige voorbeelden
nog dikwijls genoeg, ook in onze
overzeesche bezittingen, wordt ge
staafd."
Het is een lange weg geweest van
de hospitaal-soldaat van toen naar
de geneeskundige troepen van nu.
Vanachter de raderbaar de noest
sjokkende brancardier naar de met
rupsbanden uitgeruste A.M.X. voor
gewonden-vervoer, van de gevorder
de boerenkar naar de helikopter. Het
is ook een moeilijke weg geweest.
Een gewondenverzorger wordt alleen
geacht als men gewond is.
Hoe lang die weg en hoe moei
lijk die weg geweest moge zijn, in
april vieren de geneeskundige
troepen hun honderdjarig bestaan.
Ze zullen het op grootse wijze
doen. De bevolking van Amers
foort doet aan de feesten mee.
Het wordt het feest van de hos
pitaalsoldaten van weleer die hun
werk deden onder het vuur van
obussen en kartetsen en van de
geneeskundige troepen van nu die
hetzelfde werk moeten doen onder
het gehuil van raketten, dag en
nacht.
J
ViaooR-y
DIK
N2
N2
Ui
Ns
N2
<0
rSCHAAL-l
LOVER
Dit hier zou een droom kunnen zijn: de dieren op het pad en
de kooien leeg. Maar U wordt verzocht al deze dieren even in
de voor hen bestemde kooien terug te brengen!
HOE DOET U DAT? Ziet U een dier vrij rondlopen, zet dan
zijn naam in die vertikale strook waarin zijn naam ook precies
past (in elk hokje één letter). Dat is een karweitje dat U zó
opknapt!
MAAR NU KOMT HET: De dik-omlijnde hokjes geven te za-
men een ZIN te lezen, maar nu wilde U nog wel even weten
waar te beginnen en waar te eindigen! Welnu, op elke kooi is
ook een woord aangeplakt. Elk dezer woorden doet U beslist
denken aan één der getallen tussen 1 en 10! Bijvoorbeeld: de
„solist slaat kennelijk op het getal 1. Maar nu de andere negen!
HEEFT U DE CIJFERS GEVONDEN? Zet ze dan vlug op het
bord dat op dezelfde kooi staat, onder „No" en U weet gelijk
hoe de volgorde is. Neem dus uit kooi 1 de dik-omlijnde let-
terts), dan uit kooi 2, 3, enz. en plaats de letters ook zo achter
elkaar.
HOE LUIDT DE ZIN? Die verklappen we uiteraard niet,
maarwat in die zin gevraagd wordt, dat zoekt U gewoon
even op en alléén dat opgezochte vermeldt U als woord in Uw
oplossing!
MAAR ER IS NOG IETS: Veertien van de ronddolende kinde
ren hebben vreemde woorden op hun rag! Dat deden ze met
opzet. Maak, door omzetting van de letters, dus plaatsing in
een andere volgorde, van die 14 vreemde woorden: twee bo
men, twee vogels, twee vissen, twee bloemen, twee zoogdieren,
twee insekten en twee reptielen. Zet ze ook in déze volgorde
onder elkaar (maar let wel natuurlijk dat U bij elke twee goed
kijkt welke U het eerst neemt) en de beginletters vormen de
naam van het dier, dat de direktie op het ogenblik probeert te
vangen, omdat het nog niet in de kollektie is!
DEZE DIERENNAAM IS DUS HET TWEEDE WOORD.
De oplouing van d*M puzzel vindt U op onze financiële pagina.
Een sensationele nederlaag leed
de ex-wereldkampioen Tal in de
wedstrijd om het kampioenschap
van Rusland tegen de in het wes
ten nog onbekende Platonov.
De jeugdige Platoraov toomt in deze
partij zijn geweldig tailent door als
zwartspeler een kleine fout vam Tal
in de opening op fantastische wijze
uit te buiten. Met een fijme combina
tie verovert Platonov een stuk, maar
Tal geeft zich ondanks een stuk ach
ter niet gemakkelijk gewonnen. Kos
telijk wordt de partij, als op een ge
geven moment vier dames pp het
bord zijn, maar dan vindt Platonov
het welletjes en maakt de partij uit
met een geraffineerde slotcombinatie.
Onderstaand volgt deze partij, die
van het begin tot aam het einde span.
nenid, belangwekkend en leerzaam ia.
Wit: M. Tal Zwart: Platonov
Gespeeld in de wedstrijd om het
kampioenschap van Rusland 1969 te
Alma Ata.
Siciliaans.
1. e2-e4, c7-c5. 2. Pgl-f3, d7-d«. 3.
d2-d4, c5xd4. 4. Pf3xd4, Pg8-f6. 5.
Pbl-c3, a7-a6. 6. Lcl-g5, e7-e6. 7.
Ddl-f3, h7-h6. 8. Lg5-h4.
(Beter is volgens de theorie 8. Le3
of wit op f6)
8Pb8-d7. 9. 0-0-0, Dd8-c7. 10.
Lfl-e2, Lf8-e7. 11. Thl-el, g7-g5. 12.
Lh4-g3, Pd7-e5. 13. Df3-e3, b7-b5. 14.
a2-a3.
(Aangewezen was 14. f3).
14Ta8-b8. 15. f2-f3, Pf6-d7. 16.
f3-f4, g5xf4. 17. Lg3xf4, b5-b4. 18.
a3xb4, Tb8xb4. 19. Tel-fl, Dc7-b6.
20. b2-b3.
(Tal overschat zijn posdtde of onder
schat wellicht de kracht van jonge
rivaal. Juist was 20. Pb3).
20Pe5-g6. 21. Le2-h5. Tb4xd4!
(Het begin van een moode combina
tie. Onjuist was 21e5 wegens
22. FdS, ef4: 23. Lg6:, fe3: 24. Lf7:+,
Kd8 25. Pe6 mat).
22. Tdlxd4, Pg6xf4.
(Op 22e5 volgt zeer verrassend
23. Tc4).
23. Tflxf4, Le7-g5! 24. Lh5xf7+,
Ke8-d8 25. e4-e5, Th8-f8!
(De pointe).
26. Pc3-e2, Tf8xf7. 27. h2-h4, LgSxf4.
28. Pe2xf4, d6-d5.
(Tal staat materieel verloren, maar
door zijn kansen op de kominigsvleu-
gel krijgt zwart het niet gemakkelijk
om zijn voordeel te realiseren).
29. g2-g4, Tf7-g7 30. g4-g5, h6xg5. 31.
h4xg5, Kd8-e8.
(Volgens analyses na de partij was
31Ke7 beter geweest. Op 32.
g6 volgt dan 32Pf8 en na 32.
Ph5 had zwart door 32Th7.
33. Pf6, Thl+ 34. Kb2, Tel beslis
send voordeel verkregen).
32. Pf4-h5, Tg7-h7.
(Slaan op g5 had slechts remise op
geleverd).
33. Ph5-f6+, Pd7xf6. 34. e5xf6, Th7-
hl+ 35. Kcl-b2, Thl-h4. 36. c2-c3,
Th4-h2+. 37. Kb2-a3, Th2-c2. 38.
De3-h3, Db6-a5+. 39. d4-a4, Da5-
c5+. 40. Ta4-b4, a6-a5.
(Sneller was 40Tc3:)
41. Dh3-h8+, Ke8-d7. 42. Dh8-h7,
Kd7-c6. 43. Dh7xc2, a5xb4+. 44. Ka3-
a2, b4xc3. 45. g5-g6, e6-e5. 46. f6-f7,
Lc8-e6. 47. Dc2-d3.
(Op 47. Dc3:, Dc3: 48. f8 Dame wint
48Dc2+ gevolgd door slaan op
g6).
47Dc5-f2+. 48. Ka2-a3, Df2-
a7+. 49. Ka3-b4, Da7-c5+. 50. Kb4-
a4, c3-c2. 51. f7-f8 Dame, Dc5-a7+.
52. Ka4-b4, Da7-b7+. 53. Kb4-a4,
c2-cl Dame.
Stelling na 53c2-cl Dame
'vier aames op het bord, geen alle-
laags schouwspel).
54. Df8-fl, Dclxfl. 55. Dd3xfl, Db7-
a7+. 56. Ka4-b4, Da7-c5+. 57. Kb4-
a4, Kc6-b6 en wit gaf zich gewonnen.
Er had nog kunnen volgen 58. b4,
De2-f. 59. Ka3, d4 en de matdireigiing
op a2 of b3 is niet meer te verblinde
ren.
