THEOLOGIE DER REVOLUTIE
Poging om
God en
christendom
nieuwe
aardse
inhoud
geven
SUM
I
I
I
I
I
1
I
verklaring
sti'
n|et dom
j
TRAGISCH
STRUCTUUR
DÊ STEM
Brazilië gaf ongelooflijke bedragen uit voor de bouw van de nieuwe
Isud Brasilia. Voor de miljoenen paupers is hier geen plaats.
OUdl 'F llünü I 11 iil II 'PiI i W'liW lllllliiilÉ I III llllli 11 III I '.lllfl I lilllliliil
In dergelijke krotten leven nog miljoenen een mensonterend bestaan. De steeds stijgende welvaart gaat langs
hen een. Zij zijn al blij als ze geen honger en dorst lijden. Hier zal, hoe dan ook, snel verandering in moeten komen
n-Europoort en Huil
ssante positie vacant
op M.B.A.-niveau.
lofdzaak worden be-
atie, doch krijgt.":"
n van onze acbnub-
er bieden wij een
nisch, internationaal
name in premievrij
TEL.: (010) - l^30'66
(Van een onzer redacteuren)
TILBURG Het „verschijnsel revolutie" is na 1945
UïMtkoonibaar geplaatst op de weg van de kerken en
de theologie. De kerken werken in de wereld. Ze kunnen
flirt/anger met allerlei metafysische „bewijzen" de be
slaande maatschappelijke orde als de enig juiste en van
God gegeven e aanprijzen zonder ongeloofwaardig te zijn.
1 De confrontatie met de problemen van de rassendiscriminatie in
de Verenigde Staten, de honger en ellende in de „derde wereld" de
revolutionaire ontwikkeling van de techniek destructief en con-
i structief zijn na de tweede wereldoorlog de meest in het oog lo
pende mijlpalen geworden op die weg.
Tot op de conferentie over Kerk
Samenleving in Genève zomer
I '956 - de 'theologie der revolutie
door de Zuidamerikanen in een niet
mls 'e verstane gestalte werd gepre-
I senteerd,
Zij formuleerden toen de revolutie
Politiek, theologisch en sociologisch
sis thema. Juist om vanuit het chris
tendom geïnspireerd te kunnen deel-
I .e"!en aan 'Gods voortdurende actie
de geschiedenis', om een christe
ns antwoord te geven op de uitda-
van het communisme en de an-
I sniï wezen niet-christelijk geïn-
oorde ideologieën die drijven naar
teling maatsc'laPPeHik.e om wen-
Dat juist vanuit Latijns-Amerika
iifrfen,formulerinS kwam' is be"
initf j mcn z'cb realiseert dat
I J et instituat kerk gedwon-
o» JA .e',' w,ordt zich te bezinnen
dl6nn«i L- f eowenoude tra.
i "UnderheM "f aar' de Sevestigde
neemr n haar vom zeker
X ft Pr°r.Cen! Van de arme en
«eliik heeft geUradaank?CV0lkmg onmo
tie waariiflrlerW01ike.^kheid moet men
zien - in T Vtlcïnaire verklaring
Gereld ple^00J voor de derde
"•koppen „i %!KbfikaThoUeke bis.
Enige maanden geleden
verscheen bij „Het Wereld
venster" de vertaling van het
in 1968 in Duitsland gepubli
ceerde boek „Theologie der
Revolution", een studie van
Rendtorff en Tödt, die beiden
in 1966 in Genève de conferentie
over kerk en samenleving bij
woonden en daar geconfronteerd
en getroffen werden door de
presentatie van de christelijke
revolutionaire theologie, die
met name de Zuidamerikanen
er ontwikkelden.
Geer, gemakkelijk boek. Wel,
als het met aa..dacht en vooral
met begrip gelezen wordt, een
uiterst verhelderende studie,
waarin de grenzen en de
alternatieven van het begrip
'revolutie' kenbaar gemaakt
worden. De auteurs beperken
zich niet tot een zuiver
objectieve weergave van de
probleemstelling. Ze trachten
ook hun opvattingen te ver
woorden Daardoor ook geeft
dit boek rijke stof als bijdrage
aan de discussie over een
vraagstuk dat wel eens het
kernprobleem van deze tijd
zou kunnen zijn
>dmi „Ï.V Kauioueke bis.
ren 'd-Amerika enige ja-
di« eelonfsh ?.I.t,gave" z« besluiten
eiaal-ecoanmic'L nis' van. hun so"
volgt; opvattingen als
wtundSef!jd' ?at, de armp volken
niatige rpag» - door hun recht
matige ^«1 8 eiu aoor hu-<
daadwerkelijk"!^0' «"V 1?vensrecb'
8en- Jezus h» f. effectief verdedi-
ianSenomen om ha hele mensheicl
se lever, Z °T, a3r naar het ee"wi-
!aD dat eeuwfée f" Voorbereidin.c
Christuf" ,broederlÜkp Hol
dlnS de „icnsh, 'iin "P-'ao
nensheid van de aoud ver-
lost, zo leidt hij alle menselijke ver
lossing en bevrijding eveneens naar
haar eeuwige vervulling
Eenvoudiger, directer en daardoor
krachtiger is de taal die het niet zoekt
in de geijkte theologische termino
logie. die stelt dat christendom in
zijn consequentie gerechtigheid is, of
niet zal zijn. 'De huidige 'orde' is een
belediging van God en de mensen
Veie vormen van geweld bestaan te.
genover de zwakken, ontrechten, dt
armen, kortom de mensen aan de
rand van de samenleving de meer
derheid Kan een christen die werke
lijk vanuit het Evangelie en Jezus
wil leven dit accepteren? Luidt niet
de bijbelse uitspraak, dat alleen hij
de wet vervult die zijn naaste lief-
heen?'
Tn dit verband is een verwijzing
naar wat Teilhard de Chardin eens
schreef over de maalschappelijk-so-
ciale stroomversnelling, waarin naar
zijn mening het christendom was ge
komen, bijzonder verhelderend:
„Om ons heen woedt de ware strijd
niet tussen gelovigen en ongelovigen,
doch tussen twee groepen gelovigen,
twee idealen en tweeërlei Godsbe
grip. Religie der aarde, tegenover re.
ligie van de hemel."
Welnu, de 'theologie der revolutie
probeert van het christendom een re
ligie misschien moeten we schrij
ven: een beweging der aarde te
maken. Omdat de ontrechte massa's
in de derde wereld het gewoon ver
tikken nog langer door het instituut
kerk te worden zoet gehouden met de
versleten verhalen van de geneug
ten van het hiernamaals, die alle ont
beringen op aarde geleden zullen
goedmaken.
De Nigeriaanse advocaat Bola Igo
zei het in Genève als volgt, toen hij
pleitte voor het primaat van de po
litiek voor de gedeklasseerden in
Azië, Afrika en Latijns-Amerika
„Er kan van vrede geen sprake zijn
in een wereld, waarin twee-derde der
mensheid als 'de armen', 'de onder
ontwikkelden', 'de Derde Wereld' of,
zoals het thans heet, 'de ontwakende
naties' wordt gekarakteriseerd. Er
kan van vrede geen sprake zijn, zo
lang de Sovjet-Unie en de Verenigde
Staten zich aanmatigen, dat zij de
toekomst der wereld en de toekomst
van anderen wel zullen bepalen
Hoe arm en onbeschaafd onze volken
ook mogen zijn en hoezeer door epi
demieën geteisterd, toch zijn zij daar
om in politiek opzicht nog niet dom."
Onverholener is in dit gezelschap
van theologen en kerkelijke leiders
niet gezegd, dat die 'derde wereld' een
keus heeft, een politieke keus. Men
kan er zijn consequenties uit trekken.
Is de sterke groei van het Inzicht, dat
slechts een consequent doordachte
en gepraktiseerde 'theologie der revo
lutie' Zuid-Amerika uit de klauwen
van de God ontkennende ideologieën
kan houden, de werkelijke oorzaak
dat daar de kerkelijke gezagsdragers
steeds duidelijker in meerderheid de
bestaande orde kritiseren en er zich
van afkeren?
Men kan tevens stellen dat juist
in de geïndustrialiseerde landen van
het westen, de welvaartswereld, bij
de meeste christenen deze 'theologie
der revolutie' niet wordt verstaan, of
misverstaan. Hun maatschappelijke
orde, hoe onvolkomen ook, heeft voor
de ergste sociale ellende, voor het
schrijnendste onrecht oplossingen
misschien is het beter te spreken van
remedies gevonden die er de
scherpste uitwassen van hebben af
geslepen. Daardoor kon in de werke
lijke machtsverhoudingen de conti
nuïteit gehandhaafd worden.
'Revolutie' schrikt in die landen af,
het heeft een bloedige, gewelddadige
bijsmaak, naar marxisme, naar een
abrupt einde van een systeem dat
naast zijn vele onvolkomenheden ook TECHNIEK
zijn waarden heeft. In die op het
aardse en op de mens gerichte theo
logie presenteert zich een hartstoch
telijk hunkeren naar gerechtigheid,
naar oevrijding van de onderdruk
king. Maar ook. men kan het niet
ontkennen, komen er bij zulk een
revolutie vernielende krachten vrij
en zullen geheel nieuwe vormen van
onrecht gestalte krijgen.
Waarschijnlijk is het meest tragi
sche in de hele ontwikkeling in Zuid-
Amerika dat in de belijdenis van de
kerkelijke ambtsdragers het begrip
revolutie aanvankelijk zeer duidelijk
betrekking had op de hoop, dat er in
de loop van het revolutionaire pro
ces allerlei nieuwe structuren zouden
ontstaan, zonder dat geweld noodza
kelijk zou zijn, omdat de gevestigde
machten, vanuit hun geloof in Gods
werkzaam zijn in de geschiedenis,
vrijwillig en gaarne aan de bouw van
die nieuwe wereld zouden meewer
ken.
Het is wel duidelijk dat deze idea
listische wensdroom niet in vervul
ling zal gaan. En men moet de diepe
ontgoocheling begrijpen van een man
als aartsbisschop Helder Camara uit
Brazilië die daarom op een bepaald
moment in wanhoop kwam tot de
stelling dat de revolutie er moet ko
men, liefst zonder geweld, maar dat
hij als het niet anders zou gaan zich
niet tegen geweld zal keren om de
beoogde en door de geest van de
christelijke leer geschraagde omwen
teling in de maatschappelijke orde
te bewerkstelligen.
Jonge intellectuelen hadden daar
mee minder moeite. De feiten dwon
gen hen tot de volgende opstelling:
„De bestaande machtsverhoudingen
zijn .in het samenspel van de bezit
tende klasse, militairen, kerk en
Amerikaanse economie vast veran
kerd in Zuid-Amerika. Het 'spelen'
met hervormingen die niet ook tot
doel hebben de maatschappij in haar
sociaal-economische structuur te ver
nieuwen, speelt de conservatieve en
neo-koloniale groeper- in de hand. De
kerk zal in de strijd voor gerechtig
heid, vrijheid en gelijkheid van kan.
sen een standpunt moeten innemen,
opdat de christenen weten waaraan
zij met hun kerk toe zijn." En verder
heet het: „Voor Latijns-Amerika lijkt
alleen de revolutie over te blijven.
De bestaande structuren vertonen im-
mers geen enkele opening naar snel
le, sociale verandering."
Onder invloed van de realiteit, de
politieke situatie en de radicalisering
van het theologische denken, is de
'theologie der revolutie' gekomen met
twee duidelijke eisen die moeten wor
den vervuld, namelijk:
1. diep-ingrijpende veranderingen,
zelfs ontbinding van het overge
leverde kerk-zijn;
2 de omwenteling der tijden kan
slechts worden beleefd in een te
ruggrijpen op de oorspronkelijke
bijbelse bronnen van het geloof.
Kern van deze eisen is de vurige
wens tot een christelijk handelen. Dat
kan zich slechts, zo meent men, voor.
bij de christelijke kerken voltrekken.
Men kan stellen dat de theologen der
revolutie streven naar de overgang
van de persoonlijke naar de sociale
bekering en belridiens.
Uiteraard is het de technologische
pn steeds doorgaande revolutie die
het denken over de arde en de men
sen aanzienlijk heeft verdiept. Aan
De Braziliaanse aartsbisschop Helder Camara is er van overtuigd, dat de revolutie er moet komen Liefst
zonder geweld. Maar als het niet anders kan zal hij zich niet tegen geweld keren als het er om gaat een omwen
teling in de maatschappelijke orde te bewerkstelligen.
de oeroude tirannie van de materie
over de mens is .en eind gekomen.
„Wij zijn ons daarvan terdege be
wust. Wij beschikken over de objec
tieve voorwaarden om door massieve
fysieke veranderingen ongedachte al
ternatieven aan de natuur te ontwor.
stelen. Wij hebben leren inzien dat
de fysieke wereld niet zo behoeft te
zijn als zij is."
Het instituut der kerken verzet zich
echter tot het uiterste. Waarom?
„Angst voor het verlies van de eigen
betekenis als kerken, wanneer de
mens weer die klassieke moed en dat
klassieke zelfvertrouwen gaat koeste.
ren, daarop komt de eigenlijke crisis
der kerken lieer, 's Mensen herwon
nen macht en zelfvertrouwen stellen
hem in staat een partnerschap met
God na te streven, waarbij de mens
de wereldse zaken voor ziin rekening
neemt."
Dat schept een 'beeld' van God dat
ontdaan is van vrijwel alle metafysi
sche ornkleding. Men zou het de ont
mythologisering van God kunnen noe
men als gevolg van de wetenschap-
pelijke rationaliteit, die steeds meel
de beslissende en vormgevende machi
van onze tijd gaat worden.
Een verschraling van het begrip
God, waartegen de Noordamerikaanse
theoloog Richard Shaull* nieuwe for
muleringen en bindingen zocht. Hij
was een van de bezielende figuren
achter de presentatie van de 'theolo
gie der revolutie' in Genève. Vele ja.
ren werkte hij in Zuid-Amerika.
Hij stelt dat de christen juist per
manent daar aanwezig moet zijn,
waar God duidelijk dynamisch is in
de wereld, dus in de zones van de
revolutie. Hij zegt da het christelijk
geloof tot dusver in hoge mate ver
borgen was onder een laag van meta.
fysica en reliliositeit en gebruikt
werd om de gevestigde machten te
wettigen.
God is, zo is het uitgangspunt van
deze theologen, werkzaam in de re
volutie. Dat schept voor christenen
de plicht om mee te helpen de toe
komst met haar mogelijkheden in
het heden werkelijk een plaats te ge.
ven. „Ons handelen kan alleen dan
het overgeleverde en gegevene legi
tiem bewaren als het voor de toe
komst met haar mogelijkheden in
geen abstract perspectief. Ze is
merkbaar binnen de horizon van de
huidige gebeurtenissen.
„Wie aan de ene kant de groei van
de bevolking, aan de andere kant de
voedselproduktie ook maar enigszins
kent. constateert dat ons in de ko
mende twee decennia verschrikke
lijke hongercatastrofen staan te
wachten. Deze catastrofen zullen met
grote waarschijnlijkheid revoluties,
subversieve wraakoefeningen, revol
tes en verschrikkelijke terreur met
zich meebrengen, en wel aan beide
zijden: bij de hongerige massa's én
bij de rijke industrielanden, die waar
schijnlijk tot op hun grondvesten ge
schokt zullen worden. Wat in Viet
nam gebeurt, is waarschijnlijk slechts
een zwak voorspel van wat komt
Wanneer wü ons alleen aan het be
staande vastklampen, traditionalis
me kweken, de opkomende tenden
sen niet zien, dan verliezen wij van
jaar tot jaar steeds meer de moge
lijkheid in de wedloop met de hon
ger een enigszins vreedzame ontwik.
keling van de wereld te verwezen
lijken".
En verder: „Voor een christelijke
ethiek wordt het betrekken van de
toekomst in de problemen van het
heden juist door de reële verant
woordelijkheid voor het overleven
door alle delen der mensheid een on
afwijsbare opgave. Niet de devaluatie
van wat is. maar de zorg om het
beste in wat is te bewaren, opent een
getrouw perspectief op de toekomst-"
Misschien poogt deze theolo
gie het christendom in zijn bele
ving en uitgangsvormen weer te
maken wat het in oorsprong zeer
duidelijk is geweest: een geeste
lijke fundering van het aards be
staan dat zich richt op de ge
rechtigheid als een van God ge
geven opdracht. Een beweging
die zich niet met gouden ban
den heeft gebonden aan de heer
sende machten. Om wille van de
gerechtigheid!
JACQUES LEVIJ
THEOLOGIE DER REVOLUTIE
vail T. Rendtorff en H. E. Tödt
(bijdragen van Shaull, Cardenas,
Hensen, etc.). 225 pag. Uitg. Het
Wereldvenster Baam. serie „Ana
tomie van de toekomst".
