liet Kremlin danste
terwijl de stad rouwde
Mysterieuze monnik
maakte veel furore
Wat zou
er
gebeurd
zijn
als er
geen
Raspoetin
was
geweest?
ONZEKERHEID IN TSARENFAMILIE
De Tsarina dweepte
met Raspoetin
ERK 250s 1.72
DE STEM
(Van een onzer redacteuren'
■tbas 2076, Utrecht.
lis de eerste dag van november 1894. In zi|n zomerpaleis op de Krim
ligt Alexander, tsaar aller Russen, in zijn laatste uren. Om hem heen zijn
familieleden, wachtend op het onvermijdelijke. Buiten stormt het, lage
wolken jagen over de Zwarte Zee. In de haven liggen grijze ooriogssche
pen, waarvan de bemanningen elk ogenblik gereed zijn om de schoten te
lossen, die het volk het einde van de tsaar aan moeten kondigen. Kort na
f drie in de middag is het zo ver: Alexander is dood. Kanonnen buide
ren. In het zomerpaleis zou de nieuwe tsaar gereed moeten zijn om zijn
I laak te beginnen. De nieuwe tsaar is er wel, maar hij is niet gereed voor
I da troon. Nicolaas II is een stuk kleiner dan zijn reusachtige vader.
Hij is nerveus en onzeker en de aanwezigheid van zijn a.s. gemalin Alexan
dra in het sterfhuis maakt hem niet manhaftiger. De nieuwe tsaar huilt
Van verdriet om zijn vader, maar vooral: om de dingen die komen gaan
en waarvan hij weet dat hij er niet tegen opgewassen zal zijn. In een van
paleiskamers gooit de 26-jarige Nicolaas zich in de armen van zijn
iwager Alexander en roept: „Wat moet ik nu doen? Wat zal er met mij
auren en met alle Russen? Ik ban er niet op voorbereid tsaar te worden.
Ik heb er nooit naar verlangd, tsaar te zijn". En dan komt zijn grote beken-
ileitis. „Ik weet niets van <egeren. Ik heb er zelfs geen idee van, hoe je
met ministers om moet gaan".
De angst blijft bij hem in de dagen,
iie volgen. Nerveus bereid hij zich
voor op de kroning in Moskou, ander-
kalf jaar later, na het einde van de
voorgeschreven rouwtijd. Er zijn
lombere voortekenen. De verhouding
lussen de nog geen vijftig jaar oude
weduwe van Alexander en de jonge
gemalin van Nicolaas, die hem nog
wor de kroning een dochter schenkt,
is verbitterd.
1917 in Tsarskoje Selo, het fees-
'e"Jk landgoed van de tsarenfamlie.
9e keizerlijke roem is voorbij; de
sterk vermagerde en verouderde
r Is de gevangene in zijn eigen
his, doorlopend in het oog gehou-
ien door bewapende militairen. Het
'inde is dichterbij dan hij vermoeden
Alexandra weet dat haar man geen
regeerder is, ze neemt hem kwalijk
dat hij in het begin van het huwelijk
meei steun bij zijn moeder zoekt dan
net kapsel, maar ze steekt te ver
bij haar. Maar tegen de tijd, dat de
kroning nadert, verbetert de toe
stand. Ach, wie gelooft in voorteke
nen? Op de ochtend van de kroning
Is Nicolaas nerveus: hij rookt de ene
sigaret na de andere en kijkt toe, hoe
de kapster de keizerin gereed maakt
voor de grote plechtigheid. Ze steekt
een met diamgnten bezette speld in
door: de keizerin slaakt een kreet
van pijn. De kroon kwelt al voor ze
is opgezet. Als de kroning voorbij is,
na een plechtigheid van uren, heeft
Nicolaas hooldpijn.
Van de drukte, maar ook van de
kroon, die zo zwaar is, dat hij haar
niet op zijn hoofd verdragen kan
De kroningsstad Moskou is die
RASPOETIN
ALEXIS
Raspoetin vinden, dia vol dweperige
zinnen staan, maar dat behoeft niet
ongewoon te zijn: dat was de toon,
waarop de keizerin correspondeerde
met al haar in intimi....
Het wordt 1914. De verhouding
tussen Nicolaas en zijn neef, Wil
helm II van Duitsland, is reeds lang
koeler geworden. Nicolaas heeft het
militaristische spel vam de Duitser
doorzien: „Hij was nooit oprecht,
geen moment," zegt hjj nu. Het po
litieke gemanoeuvreer van de Duit
se keizer na de aanslag in Serajewo
dwingt Nicolaas op de fatale tweede
lugustus van dat jaar tot een „ver
klaring der vijandelijkheden." In Pe
ersburg legt de in aanleg weinig
krijgshaftige tsaar de eed af: „Ik
'.weer plechtig, dat ik geen vrede zal
sluiten, zolang zich nog een vijand
op Russische bodem bevindt." Nico
laas en zijn gemalin verschijnen op
het bordes van het paleis, duizenden
luichen hen toe. De oorlog tegen
Japan is vergeten. Dit is een andere
oorloghet Russische volk weet,
dat dit niet de oorlog van de auto
cratie is. Dit is de oorlog vam het
volk. Nog een keer staat het hek
volk achter de tsaar. Ook de revolu
ionairen. Ook de bolsjewieken in de
Doema.
Maar ondanks dit enthousiasme
was Rusland gedoemd tot een droeve
rol. Het Western kon de Russen ner
gens te hulp komen: het land was op
zichzelf aangewezen.
schau. Meer dan de helft van het
Russische leger werd gedood of ge
vangen genomen. In de Russische
steden groeide de ontevredenheid en
de afkeer, nu voorgoed. Politieke
hervormingen, die de tsaar nog door
wenste te voeren, kwamen te laat.
En in het keizerlijk paleis regeerde
Raspoetin, van wie de keizerin aan
Nicolaas schreef: „God heeft hem
niet voor niets gezonden. Wij moeten
meer aandacht schenken aan wat hij
zegt". En: „Ik vertrouw volledig op
de wijsheid van onze vriend, aange
wezen door God om ons aam te raden
wat goed is voor jou en voor het
land.
Hij ziet ver vooruit in de toekomst
en daarom kan men op zijn oordeel
afgaan."
Na de moord op Raspoetin valt het
Vertrouwen bij de keizerin weg,
maar in het einde van de Romanov's
kan zij niet geloven. Dat kan zij zelfs
nog niet, wanneer haar het bericht
bereikt, dat de tsaar afstand van de
tieme geschiedenis van de laatste
tsarenfamilie." Het boek is uitgege
ven bij H. J. Paris in Amsterdam.
De vertaling uit het Engels is van J.
van Heerden. Er is de laatste jaren
veel gepubliceerd rond de tragedie
van de tsarenfamilie en de ontwik
keling van de Russische revolutie.
Veel nieuws bevat het boek, voor
degene, die de literatuur heeft ge
volgd eigenlijk niet. Maar de uitge
breidheid en de detaillering van het
verhaal maakt het boek bijzonder
aantrekkelijk. De tientallen foto'*
dragen tot die aantrekkelijkheid niet
onbelangrijk bij.
Elke zomer maakte de keizerlijke
familie een cruise aan boord van het
keizerlijke jacht „Standart". Deze
„huiselijke" plaat van het keizerlijk
paar werd aan dek van het schip ge
maakt. Alleen Op de „Standart" wil
den de zorgen wel eens ver af lijken.
tsarenfamilie en volk nog groter zal
maken: de monnik Raspoetin, een on
beschaafde Siberische boer, die in de
dweperige kringen van St.-Peters-
burg snel furore maakt. Vooral de da
mes zijn weg van deze mysterieuze
man, wiens kleed stijf staat van het
vuil en wiens lijf doordringend
stinkt. Men zegt dat hij wonderen
kan doen, maar zijn wonderen zijn
platvloers.
Hij weet, dat hij „anders" is dan
de verwijfde mannen uit de adellijke
kringen en hij maakt van die weten
schap gebruik. Als hij aan het hof
komt, om de zoon van de tsaar te
„genezen" heeft hij al menig vulgair
liefdesavontuur achter de rug. Het
is geen wonder, dat velen in het volk
geloof hechten aan het gerucht, dat
de keizerin ook niet ongevoelig is
voor de boer uit Siberië. Later zal
men brieven van de keizerin aan
En welk land. De industrie was
slecht ontwikkeld. Van oorlogsin
dustrie was amper sprake. De wegen
waren slecht, de spoorwegen ver
keerden in een abominabele conditie.
De aanvoer naar het front moest wel
stagneren. Miljoenen Russen trok
ken westwaarts slecht bewapend en
allesbehalve voorbereid op de con
frontatie met de tot de tanden ge
wapende Duitsers. Maar in de eerste
dagen van de doorstoot leek alles
goed te gaan. Onder de kreet „Voor
Rusland" drongen vooral de jonge
officieren naar de spitsen van het
vecht. Zij sneuvelden het eerst en...
voor hen was geen vervanging. Op
25 augustus versloegen Hindenburg
en Ludendorf de Russen bij Tan-
nenberg. Nog geen jaar later besloot
het Duitse opperbevel, de beer in
het oosten aan te pakken.
Na een vernietigende artillerie
beschieting begon het Duitse offensief
in mei 1915. In augustus viel War-
troon heeft gedaan. Ze kan het zelfs
nog niet geloven, als ze de gevange
nen van de revolutionairen zijn, die
haar man en haar kinderen gaan do
den.
Hoe zou de ontwikkeling geweest
zijn, als Nicolaas beter op zijn taak
was voorbereid geweest? Hoe zou
alles gegaan zijn, als niet uitgere
kend de tsarewitsj een ernstig ziek»
jongen was geweest? Men kan er
over speculeren. Men kan aannemen,
dat dan de „democratisering" van
Rusland, in 1905 ingezet met de ver
legging van een gedeelte van de
tsarenmacht naar de Doema, de
volksvertegenwoordiging, een heel
wat onbloediger beslag zou hebben
gekregen.
Wat zou er gebeurd zijn al* er
geen Rasipoetin (nodig) geweest
was? Vragen, die misschien niet re-
eel zijn, maar waar men zich als
vanzelf in verdiept na het lezen van
„Nicolaas en Alexandra" van Robert
K. Massie met als ondertitel „De in-
feestterrein zullen vroeg in de mor
gen kroezen worden uitgedeeld met
het wapen van de tsaar erop; een
felbegeerd souvenir. Vijfduizend
mensen staan gereed, honderden van
hen zijn al dronken op voorhand. En
nooit zal iemand weten, hoe het pre
cies gekomen is, maar ineens is er
het gerucht dat er te weinig kroezen
zijn.
De menigte dringt op, de handvol
kozakken, die de orde moet handha
ven, wordt onder de voet gelopen. De
drom is niet meer tegen te houden.
De voorsten tuimelen in greppels en
loopgraven, want het terrein is een
militair oefenveld. Over hen heen
rennen de duizenden.
Als het middag is weet heel Mos
kou hoe zwart de bruiloft van de
tsaar dreigt te eindigen: het aantal
doden loopt in de honderden. De zie
kenhuizen van de stad zijn vol ge
wonden.
Maar het feest moet doorgaan, hoe
wel de jonge tsaar er niets voor voelt
Zijn ooms wijzen erop, dat Frankrijk
kostbare serviezen en tapijten heef
gezonden voor deze gelegenheid: di'
niet te gebruiken zou een beledigin:
voor Frankrijk zijn en dat kan Rus
land zich politiek niet veroorlover
En de tsaar, willoos en besluiteloo;
geeft toe. Weliswaar bezoeken hij e
de keizerin de gewonden in het zit
kenhuis, maar die avond gaan ze hui
gasten schijnbaar onaangedaan voo
in de quadrille. Het Kremlin danst
terwijl de stad rouwt. Een kwant
voorteken, zeggen de boeren. De ar
beiders wrokken machteloos tegen dt
autocratie en tegen de „verachtelijk
Duitse": de tsarina.
Onaangedaan door de boze voorte
xenen doet de tsaar zijn best, te be
antwoorden aan de eisen, die de trooi
stelt. Maar zijn raadgevers zijn niel
vaak de beste. Bovendien laat hij zich
sterk beïnvloeden door zijn neef,
keizer Wilhelm II van Duitsland, die
doortrokken van een Europese supe-
ALEXANDRA
avond een sprookje. Het Kremlin
staat in het licht van schijnwerpers.
In de grote zalen danst de adel. Er
zijn genoeg juwelen in de japonnen
en uniformen verwerkt om de hele
stad te kunnen kopen, de stad, die
de volgende dag zal mogen feestvie
ren op kosten van de tsaar. Er staan
honderden vaten bier gereed. Op het
dom, in de tsarenfamilie woekert de
onzekerheid. Men houdt rekening met
aanslagen op het leven van de tsaar.
Daarom zijn er, als de tsarenfamilie
op reis gaat, twee volkomen identie
ke keizerlijke treinen op de baan.
rijdende paleizen, die ruimte bieden
aan de gehele hofhouding. De treinen
rijden met enkele kilometers tussen
afstand en nooit wordt bekendge
maakt in welke trein de keizerlijke
familie zit: men wil aanslagplegers
zo weinig mogelijk kansen geven.
De kinderen groeien op: voorspoe
dig. Maar de jonge prins blijft het
zorgenkind. Hij kan niet spelen zo
als andere jongens van zijn leeftijd:
hij moet oppassen zich niet te ver
wonden. Een kleine verwonding im
mers kan er oorzaak van worden dat
hij doodbloedt.
En in deze omstandigheid komt de
man aan het hof die de kloof tussen
NICOLAS
rioriteitswaan suggereert: de be
scherming van het Westen tegen het
„Gele Gevaar", dat in Azië dreigt.
Hij koketteert met zijn militaire
macht, waarmee hij in Azië speelt,
maar hij drijft het spel te ver en
het komt tpt een oorlog met Japan,
een oorlog, die door de Russen zon
der glans verloren wordt en die de
tsaar het overgrote deel van zijn
vloot kost.
Maar de Japanse oorlog is niet de
grootste particuliere ramp voor de
tsaar en zijn familie. Ook nog
niet de sociale onrust onder de ar
beiders. De ramp is de geboorte van
de langverwachte zoon en opvolger.
Na vier dochters is er eindelijk de
zoon, een echte tsarewitsj.
Zijn geboorte vijzelt het geschokte
aanzien van het keizerlijk huis wat
op. Maar terwijl de trouwe boeren
feestvieren om de troonopvolger,
ondtekt men In de keizerlijke kinder
kamer dat er iets met de baby is.
Alexis Nicolajewitsj is een bloeder.
Voor de tsaar is dit de genadeslag:
hij wordt een fatalist en zegt ver
trouwelijk tegen een van zijn minis
ters: „Ik bezit de heimelijke overtui
ging dat ik voor een. verschrikkelijk
lot ben voorbeschikt en dat ik mijn
beloning niet op aarde zal ontvan
gen".
Naast de onzekerheid regeert nu
ook de angst in de keizerlijke fami
lie. Niemand mag weten hoe wan
kel de gezondheid van de jonge prins
is, zijn kwaal wordt verborgen. Zo
groeit het drama: in het volk wortelt
de revolte tegen het gehate tsaren-
