fEIMAR-EXPERIMENT SPEELBAL VAN RECHTS
Scheidemann
NASSER SCHENKT TEMPEL
AAN LEIDS MUSEUM
WEIMAR" IN ZETEL-CIJFERS
JUWELEN-
DIEF MET
PARAPLU
GEVANGEN
republiek MIT "Ik heb
Eerste experiment
Een spel?
Culturele bloei
Moeder van vijf
kinderen steekt
zichzelf in brand
1
Bij
reumatische pijnen,
spit, neusverkoudheid,
verstuikingen en
winterhanden.
45..
PHILIPS
DE STEM VAN WOENSDAG 5 FEBRUARI 1969
9
JK HEB DE
REPUBLIEK
UITGEROEPEN'
Toen vijftig jaar geleden op 6 februari 1919 de pas
jtliozen Rijksdag voor het eerst weer na de door Duitsland
Uoren oorlog bijeenkwam, om de jonge republiek een
Lndwet en in de persoon van de oud-zadelmaker Friedrich
jjert een president te schenken, werd als plaats van sa
menkomst van dit democratisch parlement niet Berlijn,
jKh Weimar gekozen. Het was dit Weimar, dat de jonge
volksstaat als „Republiek van Weimar" de geschiedenis deed
Weimar? Ongetwijfeld beoogde men dé zojuist geko-
iin volksvertegenwoordiging zo ver mogelijk van het nog altijd
intrige Berlijn, waar nog maar kort geleden de „putsch" onder lei-
g van Liebknecht en Ledebour was neergeslagen, een kans te
[even tot rustig en ongestoord beraad.
Daarnaast zal echter de typische
l'jtse haag naar verheven sym-
tök de voorlopige regering op
lil spoor van Weimar hebben gezet
Die Weimar zegt, denkt onmid-
Mijk aan de glorieuze jaren, toen
.ooihertog Karl August zijn resi-
itiet ot een uniek cultureel een-
m had verheven.
Weimar was de stad van Herder,
Weiand, en vooral van Goethe
Schiller, en m veel later jaren
ook Nietzsche's naam aan dit
ntse Athene verbonden worden.
l gold de stad, met haar
,"e'"u's en haar Schiller-huis,
net onaantastbare symhool van
bij alle wisseling van staats-
onsterfetiyk mocht heten: de
o geest.
"Wy'wn'w.
ffaren aan de samenkomst in
«ar van de herboren Rijksdag
sogen maanden voorafgegaan,
.'omber 1918 hadden Hinden-
in Ludendorff in het verzoek
n wapenstilstand de enige uit
dien uit een militair hopelo-
fi'atie. De veldgrijze legers
-on zich uit de bezette gebie-
teruggetrokken en daarmee de
■erroepeiijke nederlaag zicht-
gemaakt. Keizer Wilhelm was
i,D gevlucht, en op
«Hes was toen het volmaakt on
zachte gevolgd: de uitroeping
■li ?eiSer' door de sociaal-
as sJrf 'PP Scheidemann,
Duitse republiek.
dlles weer goed
®tt woord „onverwacht" is be-
niet misplaatst. Scheidemann
september 1918 staatsse-
"f'n de. eerste - en laatste
in n ,lre regering, inder-
et stervend keizerrijk ge-
moet volkomen onvoorbe-
en gehandeld toen hij,
s- dp -een retücale revolutie
w communistische Spartakis-
riitpr 1 umen' uit een balkon-
CT het Berlijnse Rijksdag-
uw de republiek uitriep.
z'ia voornaamste fractiege-
fttrt' Sar?"der Partijvoorzitter
Jlten J §esPannen zitten
1 uit wetn keizerlijke beslis-
i kpofdkwartier: abdi-
kel2er ten gunste van
Buiten j0n kleinzoon?
he? rnmn „?ich de sPai*takis-
w:en LIT drong door de §e-
bC™ naar binnen. Voor
r-erveuze arblnnen waren de
Niemann0 ifn '^Perend, die
toegesehr r aan Ebert
Revoiution "Ich hassa
"!i maar a' de revolu-
taier niet?" m antw°ordt de
J^0nmalLmoet t°en de ka-
?r h toilet tl.3"' 20.genaamd
terug. Ehpt-t .ee,n tljd kwam
ï11 daarop si j vragend
toen Ehert 'geroepen, Fritz".
>cktAhm' °nts'eld: -Bist du
®°rden?" uT JJP T ben ie gek ge-
J? .Sci,eidemann"zei rdl' gesprek
het boek v.i' wee'"gege-
r,ïlist SchilinI emigrant-
"brzehn Jahrf) ReP"blik
Het gesprek is typerend. Schei
demann had het best-mogelijke be
sluit genomen: de Spartakisten en
daarmee een revolutie naar Rus
sisch model voor zijn. Maar de z.g.
meerderheidssocialisten (links van
hen had men de „onafhankelijke"
minderheids-socialisten, en weer
links daarvan de Spartakisten on
der Liebknecht) stonden eigenlijk
wezens-vreemd tegenover een si
tuatie. die zij zich graag heel an
ders hadden gedacht.
En in feite was daarmee reeds
heel de verdere tragische ontwikke
ling van veertien jaar „Weimar"
in de kiem aanwezig: de kwanti
tatief zo sterke sociaal-democra
tie was op haar „machtsoverna
me" voorbereid noch toegerust.
- -v „UI
Ingesteld op een politiek van re
formistische geleidelijkheid en niet
in staat van de ene dag op de an
dere op een nieuw denkpatroon over
te schakelen, stond zij hulpeloos te
genover het radicalisme van alles
wat bezig was steeds verder naar
links op te schuiven. Zij wist dit
spontane radicalisme niet op te van
gen en zag slechts 'n mogelijkheid
ermee in het reine te komen en
dat Was: het neerslaan.
Daarbij moest het een beroep
doen op het enige wat in de onver
hoedse verwarring dier dagen ten
minste een constante, betrouwba
re grootheid scheen: de intact ge
bleven resten van het leger. Die
hebben dan ook voor de orde ge
zorgd, die men zelf niet tot stand
kon brengen.
En weer is hier dan een, door
generaal Maerker in zijn „Vom
Kaiserheer zur Reichswehr" over
geleverd verhaal. Wanneer Ebert
als „Volksbeauftragter" in de le
gerplaats Zossen de troepen be
zoekt, waarop zijn partijgenoot Nos-
ke een graag beantwoord beroep
heeft gedaan, is Maerker er getui
ge van dat Noske Ebert op de schou
der klopt: „Sei ruhig, nun wird al
les wieder gut kalm nu maar,
nu wordt het weer goed!".
En ook hier is dan de tragische
ontwikkeling van veertien jaar
„Weimar" in de kiem gegeven:
de republiek dier veertien jaren,
voor haar bestand en bestaan op de
steun aangewezen van conservatie
ve militairen die de nederlaag
nooit hebben willen toegeven, heeft
altijd weer op de „anderen" moe
ten steunen. Zij heeft het feitelijk
nooit tot een eigen democratische,
laat staan socialistische conceptie
kunnen brengen. Zij heeft vrijwel
uitsluitend van compromissen ge
leefd en tenslotte haar bestaan
alleen maar bij de gratie van haar
tegenstanders gerekt totdat Hit-
Ier haar de definitieve doodsteek
gaf.
sociaal-democraten overliet
om de november-chaos te redden?
Waardoor het odium van de neder
laag niet op het leger en de leger
leiding zou komen te rusten, maar
op hen die de troepen de legenda
rische „dolkstoot in de rug" zou
den hebben toegebracht?
Het heeft er alle schijn van: tel-
kens in de veertien Weimar-jaren
zijn de tegenstanders der republiek
in, staat geweest haar en niet
zichzelf voor de tegenspoed ver
antwoordelijk te stellen, waartegen
democraten en socialisten vergeefs
hebben opgeroeid. Vergeefs of
toch niet krachtig genoeg?
Die aarzelende vraag lijkt onge
motiveerd, wanneer men zich voor
ogen houdt hoe goed de meerder
heids-socialisten bij de eerste, door
de Spartakisten geboycotte, verkie
zingen onder de pas üitgeroepen
republiek uit de bus zijn gekomen:
met veertig procent der stemmen
en daarmee 163 z.tels in de rijks
dag. Een aantal dat zij bij volgen
de verkiezingen nooit meer zouden
halen.
Een aantal ook, dat hen van meet
af aan bij alle kansen die het
hun bood tot het zoeken van
„burgerlijke" coalitiegenoten dwong
en ook daardoor weer tot de reeds
aangeduide compromissen-politiek.
Waarbij dan telkens de eigen in
zichten geweld moest worden aan
gedaan.
En zo is dan onder de republiek
van Weimar zelden of nooit recht
lijnig geregeerd: tot nationalisatie
bijvoorbeeld, waardoor de macht
der Thyssens en Hugenbergs had
kunnen gebroken worden, is. het
ttiet gekofneii èti èvefiitiin t'df ldïicl-
önteigening, zodat ook de macht
der Oostpruisische jonkers intact
bleef. Datzelfde gold voor de in
meerderheid rechts-conservatieve
rechterlijke macht,, welke partijdig
heid bij meer dan een gelegenheid
openbaar zou worden.
GUSTAV STRESEMANN
Voeg daarbij de rechts-radicale
propaganda, die slechts naar het
inderdaad straffe „Diktat" van
Versailles hoefde te verwijzen om
meteen alleen die tot „Erfüllungs-
politik" bereid waren tot landver
raders te bombardereh, en reeds
is het klimaat geschetst waarin
de politieke moord (Erzberger, Ra-
thenau) en het veemgericht hun
kansen kregen en waarin de vrij
corpsen en de Stahlhelm de weg
voor S.A. en S.S. konden effenen.
Het klimaat ook waarin de ge
volgen van de inflatie der jaren
'22-'23 alweer de opeenvolgende re
geringen werden aangerekend en
niet degenen die ervan profiteerden,
door op een gemakkelijke manier
hun industriële schulden kwijt te
raken.
Schets men aldus het ziektebeeld
van Weimar, dan mag evenmin de
zwakte der burgerlijke democratie
worden vergeten. De voortreffelijke
democratische partij bijvoorbeeld
was helaas van te weinig intellec
tuelen het politieke tehuis.
Zo zwenkte Weimar geleidelijk
naar rechts, nadat toch eerst nog
dank zij mannen van het mid
den als Stresemann, de politicus
en Schacht, de financier het
wonder van de beëindiging der in
flatie, de opvoering der produktie
en de opname van 'n principieel ge
lijkgerechtigd Duitsland in de Vol
kenbond zich had voltrokken: DE
republiek van Weimar heeft,' na de
eerste chaotische jaren en voor de
internationale beurskrach van 1929
zowaar toch nog tussen 1924 e
19J?.»-T'J-aen sta
biliteit gekend,
i-x., 'Wa-.llQU
Daarin begon zich zoiets als een
..Wirtschaftswunder" af te teke
nen, waarin de nationale produktie
zelfs die van 1913, het laatste voor
oorlogs jaar, overtrof en waarin de
veel gesmade „Erfüllungspolitik"
eindelijk vruchten scheen af te wer-
pen.
Toen echter zou, meer dan in
welk ander land ook, de economi
sche depressie van het begin der
jaren '30 met de daaruit voortvloei
ende meer dan massale werkloos
heid, de noodlottig en definitieve
mislukking inluiden van' wat men
wel eens het eerste Duitse „experi
ment met de democratie" heeft
genoemd.
Een aantal factoren die tot deze
mislukking hebben bijgedragen,
reeds genoemd of aangeduid. Wel
licht zijn ze onder een noemer sa
men te vatten, politieke onrijpheid.
Een aantal factoren is in 1918-
1919 de overgang geweest van de
keizerlijke onderdanenstaat naar de
republikeinse vrijheid: de sociaal
democratie en vervolgens het „bur
gerlijke midden" hebben te weinig
werfkracht ontplooid of kunnen ont
plooien Economische en extern-
politieke noodsituaties, waaraan
slechts een zelfbewuste en door re
delijk denkende burgers gesteunde
geter dan wat ook geven de aantallen zetels, door de onderstaan
de partijen in de Rijksdag veroverd een beeld van de ontwik
kelingen in de republiek van Weimar. De partijen zijn naar hun
politieke kleur van extreem-links naar extreem-rechts gerang
schikt.
Aan de rijksverkiezingen van 1919 hebben de communisten niet
deelgenomen. De onafhanklijke socialisten hebben zich in 1924
weer met de sociaal-democraten verenigd.
jan. juni mei dec. mei sept. juli nov. maart
Is er, zoals sommigen beweren,
door die tegenstanders met haar
alleen maar een wre'ed spel ge
speeld. En is dat spel reeds be
gonnen toen Ludendorff het heel
handig aan de civiele parlementari
ërs en onder hen vooral aan de
1919
1920
1924
1924
1928
1930
1932
1932
1933
communisten
2
62
45
54
77
89
100
81
onafh. socialisten
22
81
soc. democraten
163
112
100
131
152
143
133
121
125
democraten
74
45
28
32
25
14
4
2
5
r.-k. centrum
71
68
65
69
61
68
75'
70
74
volkspartij
22
62
44
51
45
30
1
11
2
Duits nationalen
42
66
96
103
78
41
40
51
52
nationaal socialisten
38
20
12
107
230
196
288
democratie 't hoofd had kunnen bie
den, hebben onder het Weimar der
aarzelende compromissen alleen
maar het rechts-extremisme èn het
links-extremisme, deze „feindliche
Brüder", verstrekt: vooral hier
wreekte zich: de omstandigheid dat
er na een hoopvolle aanzet in 1848
in Duitsland van een. liberaal-po
litieke bewustwording weinig of
geen sprake is geweest. Hitier zou
daarvan profiteren.
Een opmerking tot slot- Wie
„Weimar" zegt, denkt behalve aan
al deze dingen, daarnaast ook aan
een periode van grÖte artistieke èti
culturele bloeit
Terwijl de republiek zich tussen
1919 en Hitiers komst in 1933 in po
litiek opzicht van de ene noodop
lossing naar de andere en daarmee
vaak van de epe erbarmelijkheid
naar de andere voortbewoog zijn
onder datzelfde „Weimar" de twin
tiger jaren vol, geweest van de op
merkelijkste kunstzinnige presta
ties.
Rond de grote, veelal avant-gar-
distische uitgeverijen schaarden
zich Van Werfel tot Tucholsky
en van de gebroeders Mann tot Re
marque schrijvers van nu nog
geduchte faam. Bevrijdend expres
sionisme vierde in de beeldende
kunsten hoogtij. Het „Bauhaus"
gaf in de architectuur een gedurf
de toon aan. De Duitse film stak
de Amerikaanse naar de Kroon.
Nieuwe dansvormen veroverden
de Bühne en op het gebied der dra
matische kunst behoeft men slechts
de namen van formidabele regis
seurs als Piscator en Reinhardt en
die van maatschappelijk zeer geën
gageerde toneelschrijvers als Tol
ler, Kaiser, Brecht te noemen om
ineens weer aan dat allermerk
waardigste fenomeen te worden her
innerd, dat in Duitsland het nieu
we'zich blijkbaar allereerst binnen
de perken van het geestesleven
openbaart om daar vaak te blij
ven steken. Tot politieke concreti
sering van het nieuwe komt het
maar zelden.
Dat was ook al zo, toen de we-
reldbewegende omwenteling, die
Franse revolutie heette, in Duits
land slechts een flauwe echo vond,
en dan hoofdzakelijk in de werken
van poëten en filosofen, niet echter
in de concrete aanpak van waarlijk
creatieve politici.
Was het ook door deze nationale
eigenschap tegelijk een nationaal
gebrek dat het „experiment met
de democratie" dat „Weimar" heett
zo onbevredigend verliep? En moe
ten wij er dus toch maar gelukkig
mee zijn, dat de huidige Bondsre
publiek, in het grote Atlantische
bondgenootschap opgenomen en al
dus uit het isolement verlost, op
die manier de kans krijgt en aan
grijpt om dit experiment bij de hui
dige, tweede gelegenheid, wel te
doen slagen. Met daarbij de les
sen van Weimar voor ogen?
JOHAN WINKLER
Wj%iilL t 1 Bisteren een
5iïr dnL!i 8ezet °P de wes
Datcia zal'^verklaring van pater
WereiHvfel£'sche missiepater
onrl d werd d°or ztin
melaatsen van
Is van een parkeer-
l%oenL,e( bl"nenstad een don-
•"fflid tL 'Mercedes 250) ont-
de aiit„WE!arde van f 25.000,—
ï"1 ie wao'pnl0 bat e'SSndom is
Meef?, »anialaar p- B. Dor-
J"et iachtpo Bilthoven, lagen
>de Lgne7"" die samen een
°°rÜgdeii M.000,— vertegen-
ADVERTENTIE)
Welkom op het GRASSO-SCHIP! Ons GRASSO-SCHIP is een
Er is, bij ons aan boord, héél varende showroom. Er zijn
wat te beleven op het gebied van demonstraties en films Let op de
de efficiënte Dersluchttechniek! inistertafiimiM„»„„,^n"|j
AjPWFB. GRASSO-specialisten presenteren Vandaag nog beslissen-ik wil die
QTOS3S383
1 ÉC3E3r~)-==="7 u een a"es omvattend programma. GRASSO-BOOT niet missen
"W met grassoagvolle kracht voomiti
LAATSTE NIEUWS HET IS IN BREDA 6, 7 en 8 FEBRUARI
OVER HET NIEUWE HAVEN, INDUSTRIEKADE
GRASSO-SCHIP 6 en 7 februari van 10-22 uur, 8 februari van 10-17.30 uur
■f"
ts
"ÏL
,.„,™osch ra m m m E>OD m ma D
BARDEJOV (AP) Een moeder
van vijf kinderen heeft in de Tsjecho-
slowaakse stad Bardejov zelfmoord
gepleegd door zich in brand te ste
ken. Dit meldde gisteren het Tsje
chisch persbureau CTK.
VAN EEN GROEP INDIëRS die bo
venop een trein op weg waren
naar een begrafenis in Madras
zijn er 24 om het leven gekomer
en ,36 ernstig gewond, toen de treir
onder een lage brug doorreed.
NEW YORK (AFP) De dief
vluchtte in de gangen van een
sttaion van de New-Yorkse on
dergrondse. Een reiziger, die zo
juist zijn paraplu had dichtge
maakt.' sloeg bliksemsnel het
kromme uiteinde van de steel
om het been van de vluchteling,
die struikelde en tegen de grond
smakte. Door de val vlogen tal
loze gestolen juwelen uit 's mans
zakken, ter gezamenlijke waar
de van 340.000 dollar, in het
rond. Politieagenten in de nabij
heid hadden dief en juwelen
slechts voor het oprapen. Maar
de lakonieke reiziger met zijn
paraplu was niet meer te zien.
Hij was reeds in de menigte
verdwenen.
ALLE ELF INZITTENDEN van een
toestel van de Mexicaanse maat
schappij Transportes Aeros de
Nayarit zijn maandag om het le
ven gekomen. Het toestel botste
kort na het opstijgen bij de plaats
Talpa tegen een heuvel.
(ADVERTENTIE)
Overal waar warmte helpt*
helpt de geneeskrachtige
warmte van Philips Infraphil
beter.
infraphil
geneeskrachtige
warmte die
diep doordringt.
Bij deze kan ik u mededelen dat
de beeltenis van de heer Cees Ver-
olme, scheepsbouwer, achtentwintig
(28) maal duidelijk herkenbaar staat
afgedrukt in het door hem gesubsidi
eerde en uitgegeven personeelsblad
„Verolme Nieuws".
Dat schijnt, om jn scheepstermen ta
spreken, een diepte-record te zijn.
Nu we toch in het bedrijfsleven zit
ten, wil ik u wel deelgenoot maken
van een probleem waarmee de re-
clamensen van AKU worstelen. Die
firma levert onder andere grondstof
fen voor panthy-nylons maar men is
niet tevreden over deze Engelse be
naming.
Een van de suggesties was „kousen
met een broek aan". Ook dat is nog
niet goed genoeg. Er moet en er zal
een Nederlandse naam komen, vinden
zij bij de AKU.
Kousen tot en met? Of: broek tot
en met tenen?
Ook de Horeca-sector is gramsto
rig, heeft u kunnen lezen. De stij
ging zat net zo lekker in de prijzen.
En nou moet er op de plaats rust
worden gemaakt van minister De
Block. Een onrechtvaardigheid, zeg
gen de Horecavers.
Die hun eigen pilsje niet hoeven t»
betalen.
De inspecteurs van politie zijn, zo
valt in deze krant te lezen, ontevre
den over hun positie. Velen van hen
vinden dat ze beneden hun niveau
werken. Na „De commissaris vertelt,>
zal binnenkort wel het boék „De in
specteur zeurt" van de persen rollen.
Lyndon B. Johnson heeft nog steeds
een lijfwacht van meer dan 20 man.
En die zijn allemaal in dienst van de
CIA; dezelfde organisatie die nu Liao
Ho-Sjoe onder zijn hoede heeft ge"
nomen. U weet wel, die Chinees van
wie hardnekkig wordt beweerd dat
hij een topspion is.
Zo gaat dat tegenwoordig. Op heit
ene moment ben je topspion en en
kele ogenblikken later een van de
meest opgejaagde mensen van het
westelijk halfrond.
Liao ho-ho-ho-ho-Sjoe.
Een vreemde wereld mensen, dat
is wel zeker. Laatst hoorde ik op een
wandeling plotseling klaroengeschal.
Verrast keek ik op. Door de lucht
vloog een schare militairen, die in
noordelijke richting verdween. Nu
vraag ik u.
Twee Ton Okker.
Bonjour.
MERIJN
<t
(Van een onzer verslaggevers)
LEIDEN Uit dank voor de financiële en deskundige hulp bij het redden
van de beroemde tempel van Aboe Simbel heeft Nederland van president
Nasser een Egyptische tempel ten geschenke gekregen. De tempel, die in
ongeveer 700 stukken naar Nederland zal worden overgebracht, wordt opge
bouwd op de binnenplaats van het Museum van Oudheden te Leiden.
Het is een kleine tempel van 8 meter lang, 7 meter breed en 4,5 meter hoog.
Het gebouw dateert uit de tweede eeuw na Christus en stond in Taffa, een
plaats die thans onder water is komen te staan na de aanleg van de Assoean-
dam in de Nijl.
In het zelfde gebied stond ook de wereldvermaarde tempel van Aboe Sim
bel, een gigantisch bouwwerk dat met behulp van vele landen, waaronder
Nederland, verplaatst werd.
Behalve Nederland hebben ook andere landen een tempel ten geschenke
gekregen van de Egyptische regering.
De Leidse tempel ligt op het ogenblik opgeslagen op het eiland Elefantine in
afwachting van transport naar Nederland. Professor dr. A. Klasens, de di
recteur van het Museum van Oudheden, vertrekt binnenkort naar Egypt*
om het transport te regelen. Het transport wordt geheel door het rijk bekos
tigd.
