E S
iXPERIMENTEN
IET
ANDTAPIJTEN
WAT DOET BRABANT MET H.B.O.?
WAT DOET H.B.O.
MET BRABANT?
W!
IE BORCRAVE TOT „RUST" IN ZEELAND
geen diplomaat
wel schilder
DE STEM VAN ZATERDAG 1 FEBRUARI 19Ó9
montage-afdeling
litage-werkzaam-
I wordt doorbetaald.
i C.A.O. in de
pds tossen 19 en 20
»OM teL 01640-6264
't beste schikken
■S
goedkoper, maar wel bet®
bij Mieie, Goudseswge'y
Zv"°"e
De expositie „Perspectief in textiel" welke tot en
met 2 maart in het Stedelijk Museum Amsterdam
wordt gehouden, is wellicht het best te karakteri-
firii met het woord „verrassend". Verrassend ten eer-
lf omdat de tentoonstelling iets geheel anders te zien
,eeft dan gewoonlijk het geval. „Perspectief in textiel"
iet denken aan kunstenaars die „zo maar wat" stoeien
et lapjes en draadjes en dan het resultaat laten expo
neren. Verrassend is de expositie ook omdat bij bezich-
Ling blekt dat hier een nieuwe richting in de vervaar-
Lu<j van het wandtapijt is ingeslagen.
Magdalenu Abakanowicz „Barok Kleed 1968". Oranje sisal, geweven,
geknoopt en gemonteerd.
Iteire Zeister Winter Wit 1968".
Kiiii) en wol geknoopt.
Qp de expositie waar van tien
kunstenaars in totaal 31 werk
stukken aanwezig zijn blijkt
dat van de oude weeftechniek of
de applicatie weinig meer over is.
Men is aan het experimenteren ge
slagen. Experimenten met nieuwe
materialen, met nieuwe vormen en
met nieuwe technieken. De Zuid-
slavische Jagoda Buic bijvoorbeeld
heeft voor haar „Gevallen Engel"
niet het oude weefgetouw kunnen
gebruiken, evenmin als Magdalene
Abakanowicz uit Warschau voor
haar „Zwart Kleed". Er is enige
weeftechniek bij te pas gekomen,
zeker in het laatste geval, maar het
knopen en monteren, het „compo
neren" eigenlijk, neemt toch de
grootste plaats in.
Qpvallend bij deze tentoonstel
ling is dat de tapisserieën niet
meer bijna niet meer worden
gebruikt als decoratief, maar
veeleer als zelfstandig element.
En als zodanig sluiten zii aan bij
wat tegenwoordig „objekt-kunst"
wordt genoemd. Sterke voorbeel
den daarvan Zijn „Winter Wit" van
Claire Zeisier en van dezelfde kun
stenares „Avond", dat er van een
afstand uitziet als een indrukwek
kende koningsmantel. Clair Zeisier
Amerikaanse van geboorte
heeft de oude technieken van Peru
bestudeerd en toegepast. In haar
jongste werk gebruikt zij geen
weefgetouw, maar alleen zeer oude
knoOpteehnleken (macrame). Wat
zij daarmee bereikt blijkt onder
meer uit haar geëxposeerde „Rode
Woensdag", een anderhalve meter
hoge rode zuil uit touw'en wol. Als
een soort totem.
Qpvallend op deze tentoonstelling
niet door de monumentali
teit, maar eerder door de (soms
onheilspellende) tragiek is het werk
van de reeds genoemde Jagoda
Buic. Haar „De Weduwe 1968"
van donkerbruine en zwarte si
sal, gemengd met wat gouddraad
doet eerst denken aan een gestor
ven adelaar of een vleermuis, maar
ontroert als men in de catalogus
de titel leest (hetgeen natuurlijk
ook als een zwakte van de kun
stenares uitgelegd kan worden).
Daarentegen heeft haar „Geval
len Engel" geen toelichting nodig:
dit vrijhangende werkstuk is niet
„fijn" om te zien. Men gruwt ervan,
zonder eigenlijk precies te kunnen
omschrijven wat ervan de reden is.
Qie naamgeving is bij bijna alle
werkstukken op deze tentoon
stelling het zwakke punt. Als men
weet wat een en ander moet voor
stellen, is er een „o ja", zonder toe
lichting is er weinig ontroering,
weinig „kunst ervaring". Hoewel
toegegeven moet worden dat sonj-
mige tentoongestelde werken ge
woon „mooi" zijn, zonder meer.
Merkwaardig is ook dat men al
lereerst getroffen wordt door het
„objekt-an-sich" en dat men pas
daarna tot de ontdekking komt dat
het kunstwerk zo maar is neerge
hangen, dat men er doorheen kan
kijken of dat het betasten ervan
heel sterk bij de massale stuk
ken van Magdalena Abakanowicz
een typische ervaring oplevert.
QE orkestmusici menen, dat zij onderbetaald worden en hun problemen
bij overheid en publiek niet voldoende bekend zijn. Zij menen, dat
hun salarissen moeten overeenstemmen met minstens die van leraren
van middelbare scholen. Dit zijn onder meer conclusies, die te lezen staan
in het rapport Liiske, dat via een enquête onder de 1435 orkestmusici in
Nederland tot stand kwam. Een rapport, dat uit de hoek van het Residentie
Orkest komt; 'n orkest, dat zich steeds afzijdig heeft gehouden van de vak
organisaties, die momenteel overleg plegen met 't ministerie (Commissie
Witteman- Scholten). Maar dat is 'n interne kwestie. Wat ons meer interes
seert is, dat de honorering van deze (ook) financiële eisen uit gemeen
schapsgelden, parallel blijven lopen aan de functies, die deze orkesten in de
gemeenschap vervullen. En dat is momenteel zeker niet 't geval. Het terug
lopen van het concertbezoek wijst daar onder meer op. Nu is dat geen
euvel, dat alleen-hij concerten is waar te nemen; ook hij het toneel zien
we dezelfde ontwikkeling. De oorzaken liggen niet alleen bij de orkesten;
de gemeenschap zal de hand ook in eigen boezem moeten steken.
DRABANT heeft zijn eigen orkest. En men zegt, dat de provincie er trots
op gaat een van de beste orkesten van het and te bezitten. Nu blijkt
met name west-Brabant praktisch geen interesse te hebben voor dit eigen
orkest. Om onbegrijpelijke redenen heeft het HBO het in Zeeland de
buur af laten weten, terwijl andere orkesten (onder meer het Lim
burgse) er wel met succes spelen. Het HBO blijft een eigen Zeeuws pro
vinciaal orkest wèl een onzinnige zaak noemen! De zalen in Bergen op
Zoom, Roosendaal en Breda zijn tijdens de concerten over het algemeen
zeer slecht bezet. Steenbergen en Dongen hebben er blijkbaar helemaal
geen interesse meer voor. Een uitzondering vormt Etten-Leur (waar men
de zaal tenminste voor een groot deel vol krijgt met leerlingen van de
onderwijs-instituten)het schijnt dus wel op een of andere wijze te kun
nen. Vanuit het HBO kan men het verwijt beluisteren dat de meeste
schouwburgdirecteuren in Brabant (behalve Eindhoven) theatermensen
zijn, zonder gelijkwaardige belangstelling voor muziek, hetgeen zijn weer
slag op de propaganda zou hebben. Bovendien is er geen financiële risico
factor, zoals bij de theaterprodukties. Dat is natuurlijk 'n zaak, die theater
directeuren zich bewust moeten zijn. Anderzijds is het zo, dat de meeste
schouwburgen niet beschikken over 'n objectieve vak-publiciteits man; om
nog maar niet te spreken over goed functionerende educatieve diensten.
En educatieve diensten hebben hier nog pioniers-functies. Het ontbreken
van ieder cultureel beleid in de Brabantse gemeenten (met als het grote
slechte voorbeeld de provincie) wreekt zich ook hierbij. Het feit dat ge
meenten alleen maar betalen aan zo'n duur instituut als het HBO en „er
weinig of niets voor terugkrijgen" moet voor een deel op de debetzijde
van dit on-beieid geschreven worden.
ANDERZIJDS kan men zich afvragen of de propaganda en de voor
lichting van het HBO zelf niet aan vernieuwing toe is. De organen,
die het HBO uitgeven zien er keurig uit maar ademen een te weinig
moderne en populaire (in de goede zin van het woord) geest. Bovendien
komen ze enkel in handen van mensen, die deze uitgaven niet zó nodig
hebben. Ook marktonderzoek is een zaak, die een orkest in de provincie
niet kan ontberen in deze tijd. Maar dit kost geld. En het vraagt enige
ondernemingsmoed om in dergelijke zaken geld te steken; maar goed be
steed is het geld, dat zichzelf terugbetaald. Die ondernemingsgeest blijkt
echter te ontbreken bij degenen, die „over de tafel" moeten komen. Het
subsidiënten-overleg (de vier grote Brabantse gemeenten; enkele staten
leden o.I.v. ir. H. Steenbergen) hebben het geld voor deze doeleinden ge
halveerd. We hebben tegenwoordig de mond voi over cultuur; over cultuur
als economische factor en als „het" toekomst-artikel. Maar dan zal er nü
met durf in geïnvesteerd moeten worden; dat wil zeggen op gelijkwaardig
niveau met andere uitgaven, die een gemeenschap zich stelt vanaf de
vuilnisdienst tot industrieterreinen.
["e Borgrave is een schilder met internationale bekend-
heid. Tegenwoordig woont hij in Zuidzande in
Zeeuwsch-Vlaanderen. Momenteel exposeert hij met
in omvangrijke werk in het Paleis des Beaux Arts te
mssel. „!k heb niets gemeen met hen, die menen dat
W leven absurd is" zegt hij zelf. Dat tekent zijn werk.
,m - Eindhoven
P Mn van een der oudste
L i* geslachten van België
VtJ Borgrave in 1910 gebo-
P®' uit het huwelijk
ÉJt e'6lsche vader met een
PMiaaiise moeder.
Si h»t ^olt°oüng van zijn studies
teM„«e ogen van z'i" ou"
«w-Z!i prekend dat een
aardn *00Pbaan zou volgen.
I una. j°on met z'i" meditatieve
itor haj ?8re din®en gravende
fe InmK niet begrepen °P
te Lbaan', die ziin individue-
L, u Slachten aan banden
K™!S6en en tot veelsoortige
B het li v" zouden dwingen.
liann„tS!lssJende moment sprak
Pde al» n duidelijk noen uit te-
Wto Snen van z'n ouders- Hij
W ze7ina ïS en Parijs was hejn
1 seksr» a sch°nk Borgrave
(tr dail g niets meer of min-
[ir»; v^°Penbaring. De open'
als o moderne schilder-
Nd do m" Vlsue,e taal, die de
Kwurr" de dingen in
F de soh-ii doet verschijnen.
KdfedT,en,van kleine
,'Uderhik 6 wanden van zijn
N onverSchiïrerden"' was hij
Waten moo. I voorbijgegaan;
"fteeldineon minder getrou-
heid dio I® van een werke-
!*n 0^ elke dag met
'Kische vnnï? ,wa?rnemen of ro-
^«lechtE ]ngen waarvan
had leron gemaniereerd-
n verafschuwen.
- 'WïïE'u® van moderne
"I toevallig Kin J?eri-ien' waar
F aan hii'mnenliep, deed het
!en-kleuren „War1n Uinen. vor-
«i ?iet dienden''toek gebracht,
?er zoreviiM- een meer of
t! likhefd C°pie van de
Pilaar zii» waarmee de
P de WeX "fsoonüjke visie
tol uitdrukking
bracht. Vooral Georges Bracque
was het die hem aangreep. Niet in
de eerste plaats vanwege de logi
sche opbouw, de heldere mathema
tische orde, die zijn schilderijen
kenmerkt, maar vooral om de wij
ze waarop hij de werkelijkheid
vertaalt in een wereld waar geest
en materie nauw met elkaar ver
bonden zijn, in elkaar overvloeien
of een eenheid vormen. De ont
dekking van Bracque en de kubis
ten gaf de achttienjarige onver
wachts en opeens de roeping, die
hij heel zijn leven trouw zou blij
ven. Borgrave voelde intuïtief dat
nederigheid het juiste vertrekpunt
voor goede prestaties vormt. Zo
begon hij zonder enige hulp of
steun van buitenaf zijn grote mees
ters, de kubisten, te copiëren naar
het origineel, naar kunstkaarten in
kleur of dito reprodukties. De au
todidactische school is niet alleen
de hardste en moeilijkste, maar
zeker ook de langdurigste. Het
spreekt dan ook vanzelf dat Bor-
grave's leertijd zich over vele ja
ren uitstrekte. Op zijn lange rei
zen door vele landen van Europa
en door Amerika had Borgrave ge
legenheid ervaringen op te doen
en met zijn diep religieuze, naar
harmonie en eenheid hunkerende
natuur te verwerken. Daarnaast
verdiepte hij zich voortdurend in
de meesterwerken der wereldlite
ratuur, in filosofische en kunsthis
torische geschriften.
Als Borgrave na een lang ver
blijf in de Verenigde Staten in
1939 op bijna dertigjarige leeftijd
terugkeert naar Parijs voelt hij
zich geestelijk en technisch vol
doende voorbereid om een per
soonlijk oeuvre te creëren. De
tweede wereldoorlog breekt uit.
Borgrave meldt zich bij het
Vreemdelingenlegioen, maar wordt
wegens een teveel aan vrijwilligers
afgewezen. Hij keert terug naar
België, waar hij in de Meidagen
van 1940 gemobiliseerd wordt en
als soldaat de Duitse inval- mee
maakt. Met de verslagen Belgi
sche troepen maakt hij de terug
tocht door Frankrijk mee. Een
maal in de Midi wijkt hij uit over
de Spaanse grens, doorkruist Span
je, weet Lissabon te bereiken en
steekt van daaruit over naar Bra
zilië. Van Brazilië gaat hij naar
Canada, waar hij spoedig deel uit
maakt van het invasieleger dat de
vrije Belgen daar hebben gevormd.
Van Canada komt hij terecht in
Engeland en maakt de opleiding
voor de parachutistencommando's
mee. Tot 1943, het jaar waarin hij
om gezondheidsredenen voorgoed
voor de militaire dienst wordt af
gekeurd.
In Engeland, als de VI en V2-
projectielen nog boven de grote
steden exploderen en hun ver
woestingen aanrichten, begint Bor
grave opnieuw en met grote harts
tocht te schilderen. In Londen
leert hij de Duits-joodse schilder
Jankei Adler kennen, een vroegere
leraar aan het Bauhaus, die al
vroeg naar Engeland had moeten
emigreren. Diens werk, de om
gang en de gesprekken met hem
vormen voor Borgrave een belang
rijke stimulans in zijn Engelse ja
ren van ballingschap. Aan het
eind van de' oorlog, 1945, keert
Borgrave naar België terug. Van
daar gaat hij dikwijls naar Parijs
en leert daar de Nederlandse ge
broeders Geer en Bram van Velde
kennen wier werk een diepe indruk
op hem maakt. Samen met hen
exposeert hij in hetzelfde jaar 1945
een aantal werken.in de jaarlijkse
Salon des Réalités Nouvelles, de
organisatie waarin de belangrijk
ste abstracte of in abstracte geest
werkende kunstenaars zich na de
oorlog hadden samengevoegd en
waartoe onder vele anderen ook
Victor de Varasely, Jean Piaubert
en Serge Poliakoff behoorden.
Lïet jaar daarop vertrekt Borg
rave naar de V.S., waar hij in
1949 met succes een grote een-
manstentoonstelling houdt in het
New Art Center te New York. Ge
durende een jaar breekt hij uit
naar Mexico om daarna weer naar
de V.S. terug te keren en in 1950
te Stonington een Vrije Academie
te stichten, die groot succes kent.
Daarnaast houdt hij vele tentoon
stellingen.
In 1954 verlegt Borgrave, ver
veeld door het voor een in Ameri
ka werkende Europese schilder
gemakkelijk te behalen succes,
door de Amerikaanse mentaliteit
van „to have something for not
hing" en het gebrek aan competi
tie met Europese collega's zijn
woonplaats van de V.S. naar Ita
lië en wel naar Ischia, waar hij
vier jaar blijft. Daarna woont hij
enkele jaren in een dorp bij Pa
rijs om in 1966 in het uiterste
zuidwesten van Nederland, in
Zeeuwsch-Vlaanderen, bij het
dorpje Zuidzande de woon- en
werkplaats te vinden, waarvan hij
hoopt dat het zijn laatste op deze
aarde zal zijn: een grote boeren
schuur, die hij geheel volgens ei
gen opvattingen liet ombouwen.
Qfschoon door oorlog, reizen en
wisselende woonplaatsen veel van
Borgrave's vroege werk verloren
is gegaan of zich in moeilijk be
reikbare collecties bevindt, is van
af de beginne duidelijk dat Borg
rave een schilder is, die uit is op
de weergave van het wezenlijke.
In zijn eerste periode vormt de
werkelijkheid nog zijn inspiratie
bron, maar dan een zeer ideële
werkelijkheid. Hij schildert in tal
rijke variaties zuidelijke interieurs
met enkele dagelijkse gebruiks
voorwerpen en soms temidden
daarvan een mens. Maar die voor
werpen worden aan hun banaliteit
ontheven en de mens tussen de
dingen, meestal een vrouw, wordt
geadeld tot de naamloze eeuwige
vrouw. Er is in deze schilderijen
sprake van een grote geestelijke
doordringing van de stof en ver
geestelijking. Duidelijk leest men
aan de doeken uit deze periode af
dat Borgrave een kind van het
kubisme is, maar meei nog streeft
hij naar een synthese van kubisme
en impressionisme zoals Jacques
Villon en onder diens invloed ook
Geer van Velde dat deed.
JJorgrave's tweede periode toont
ons dezelfde kunstenaar met
zijn drang naar eenheid tussen
geest en materie, maar nu tracht
hij die niet meer eenzijdig langs
de weg van analyse, desincarnatie
te bereiken, maar juist door middel
van een zekere volheid, door mid
del van de kleur en de materie
zelf. Intussen heeft hij ook de
zichtbare werkelijkheid geheel la
ten varen en drukt zich uit in een
taal van in en over elkaar schui
vende vlakken van grote kleuren
rijkdom en harmonie en met een
prachtige verfhuid. Het statistische
is geweken voor het meer dyna
mische dat ook in hem leeft.
jje laatste huidige periode is de
vrucht van Borgrave's behoefte
vrucht van Borgrave's behoefte
aan een grotere plastiek, van zijn
geestelijke behoefte aan en de be
levenis van de ruimte, die hij in
Zeeuwsch-Vlaanderen in de dage
lijkse werkelijkheid van het pol
derland om zich heen vond en die
zich nu ook in zijn werk gaat ma
nifesteren. Zijn schilderijen wor
den tot tekenen in de ruimte, de
leegte, in een zeer persoonlijk
soort vrije calligrafie, waarin de
cirkel als motief telkens terug
keert in alle aspecten van zijn
symboliek. De kleren zijn, hoe
wel fel, meer ascetisch behandeld,
er heerst een sterke voorkeur ook
voor zwart-wit. Zo wórden Borg
rave's schilderijen uit zijn huidige
periode vaak tot tekenen aan de
wand, niet alleen door hun monu
mentaliteit die trouwens het ge
hele oeuvre van Borgrave ken
merkt maar ook door de gevoe
lens en gedachten die eraan ten
grondslag liggen.
2" neemt deze schilder een ei
gen plaats in in de kunst van
deze tijd en levert hij een bijdrage
tot de gehele beweging van de
moderne kunst, die Herbert Read
ergens definieert als „een geweldi
ge poging om de geest te bevrij
den van de corruptie van het be
wustzijn, die hetzij in de vorm van
een tomeloze fantasie of verdron
gen gevoelens, sentimentaliteit of
dogmatiek een vals getuigenis
geeft van het gevoel of de erva
ring".
WILLEM ENZINCK
ander vraagstuk is de programmering van het orkest. Over het al
gemeen vertonen de programma's een melange van het geijkte reper
toire, aangevuld met enkele min of meer moderne werken. Een program
mering, waartegen de doorsnee-muziekliefhebber weinig bezwaar zal ma
ken. Maar het orkest is ook een „produkt" dat verkocht moet worden.
En wanneer blijkt, dat deze kost voor een groter publiek nog wat te zwaar
is, zal er toch meer muzikale moedermelk in moeten; zal de repertoire
keuze nog meer afgestemd moeten worden op de vraag (zo er vraag.is en
deze bekend is) van het publiek en niet primair op die van dirigent en
orkest zelf. Je kunt op de wijze van de moderne reclame behoeften
kweken. Maar je kunt daarbij geen fasen overslaan. En het gros van ons
publiek is nauwelijks aan de programmering van promenadeconcerten en
een Weens kerstconcert toe. Zelfs de jeugd die zo modern doet
blijkt eerder geporteerd voor een Moldau van Smetana dan voor Gruppi
van Van Vlijmen. Wil men daar verandering in brengen, dan zal er toch
een andere vorm voor de schoolconcerten gevonden moeten worden. Deze
zijn nu in de provincie helemaal in het slop geraakt. Do enquête Liiske
laat 51 procent van de orkestmusici zeggen, dat ze geen heil zien in
schoolconcerten. We hopen, dat zij bedoelen „in de huidge vorm" van de
schoolconcerten (zo die nog bestaan). Bovendien staat of valt zoiets met
de man, die het moet overbrengen. Je kunt over de verse controverse
Bart van BeinumJan van der Waart denken wat je wilt; in ieder geval
wist de laatste een jong publiek enthousiast te maken en dat in het.
£TR zal kortom gezocht moeten worden door deskundigen en niet alleen
op muzikaal terrein naar nieuwe vormen en wegen om in Brabant
(Zeeland) een kostbaar instituut ais het HBO beter Ie laten functioneren,
wil het niet verworden tot een kostbaar statussymbool. Het wordt niet
voor de eerste keer geconstateerd, dat „ons" Brabants orkest meer aan
dacht en erkenning vindt buiten de provinciegrens dan erbinnen. - Maar
deze constatering kan niet alleen als een verwijt aan het Brabantse pu
bliek gehoord worden. Men zal zich dan moeten afvragen, waarom dat
publiek nog niet aan deze waardering toe is.misschien dat er toch eens
een trompetconcert van Mozart op het programma moet terwille van een
publiek uit onze muziekkorpsen (al moeten we constateren, dat de mu
zikaliteit onder deze korpsen in Oost-Brabant groter is dan in West-Bra
bant en Zeeland); misschien toch wat meer stunten in de geest van een
hartewensconcert; misschien (nauwelijks, want dat is wel zeker) meer en
beter aandacht voor het muziekonderwijs op de scholen; zeker een team
van deskundigen, die het muzikaal-culturele beleid van de provincie eens
ter hand nemenetcetera
J-JET heeft geen zin om alléén bet HBO, alléén allerlei instanties; alléén
het publiek verwijten te maken als de zaken niet gaan zoals men zich
zou wensen. Het is een zaak van de gehele provincie, van de gehele ge
meenschap, om verbeteringen aan te brengen. Dan zullen de nieuwe fi
nanciële offers, die daarvoor gevraagd worden ook beter verwerkt worden.
Dan kunnen voor mijn part de salarissen opgetrokken worden tot die van
leraren middelbaar onderwijs; al liggen er, ons inziens, wel gradatie-
verschillen binnen het orkest zelf (gezien de onderscheiden en te onder
scheiden opleidingen). „Brabant heeft A gezegd tegen Het Brabants Or
kest" heeft iemand gezegd bij de oprichting. Het is nu de hoogste tijd om
B en C te zeggen met alle consequenties van dien voor alle partijen.
HENK EGBERS
