WILDPARK TSAVO
Daar zitten pas olifanten..
ONZE PUZZEL
OP 64
VELDEN
Toeval of
Het zal de regering van Kenya
met meevallen de toeristen
te blijven bieden wat zij verlangen
i m J
mm m
INDIEN ER
AWDOLIE BESfM
het. In Arr
ln Eindhove
burg. Ondai
beide, onda
burg met he
ge coïncider
staan. Eigen
sprake van e
een geijkte i
vers, die ver-
artistieke crec
ook een ge
dering van,
Doesburg", 2
opening van
seum. Missch
het zien van
wijst hoe stil
kelijk geluid.
Mensenvlees
David Sheldrick
Voor en tegen
W. J. MUHRING:
SyntheHsche wo
middelen, nytQQj
Aufo's,bron"
vliegtuig
Beslrijdingsmi^ 1° veel vefp*
,en tegen onkriMd W.
en msekten-SPS reel sw«!L—
DE STEM VAN ZATERDAG 28 DECEMBER 1968
(Van een speciale verslaggever)
KENYA Over de Nijmeegse margarinekoning Jurgens
doet in jagerskringen de volgende anekdote de ronde. Hij had
dicht bij elkaar twee vennen, waar graag wilde eenden kwa
men. Nu eens liet hij de dieren voederen bij het ene ven, dan
weer bij het andere. De aldus kunstmatig gecreëerde vogeltrek
bracht zijn niets vermoedende jachtvrienden steevast tot grote
zinsverrukking. „Bij Jurgens, man daar zitten pas eenden".
De bevoorrechten, die hebben mogen rondzwerven door de
bush van Kenya, roepen met dezelfde lovende intonatie: „In
Tsavo, man, daar zitten pas olifanten". Dat is waar. Nu. Maai
de vrees is gewettigd, dat de regering van Kenya in de nabije
toekomst de goocheltoer van Jurgens zal moeten lenen, wil zij
voldoende olifanten kunnen produceren om het de safari-
gangers naar de zin te maken.
Tot voor kort dacht zelfs een idea
listische en deskundige instelling als
het World Life Fund, die boven elke
verdenking van gegooi met petten
verheven is, dat het instellen van na
tionale parken alle problemen uit
de wereld zou wegbezemen. Dat
standpunt is in Olympisch tempo ach
terhaald en anno 1968 zitten de ge
leerden elkaar in de haren over de
vraag, wat er in 's hemelsnaam dan
moet gebeuren. In Kenya is de ruzie
zo hoog opgelopen, dat de eminente
expert dr. Richard Laws, directeur
van het Tsavo Research Project boos
is weggelopen. Het is misschien niet
allemaal wereldschokkend, maar de
olifanten in Tsavo zitten er maar
mee.
Het Tsavo Nationaal Park is met
zijn oppervlakte van 12.850 vierkante
kilometer het grootste ter wereld.
Volgens de meest recente schattingen
leven er tegen de 40.000 olifanten bij
elkaar die grootste concentratie van
dikhuiden in Afrika en Azië. Dit voor
de liefhebbers van cijfers en super
latieven. Ondertussen is de historie
van het park bizar genoeg, om er
dieper op in te gaan.
Nu staan er blank geverniste
bordjes, die behulpzaam uitroepen:
„Olifanten hebben voorrang" en
„Naar de nijlpaarden". Correcte ran
gers brengen je met de vinger op de
■lippen naar de plaatsen, waar het
grootwild zicfo ophoudt. Je voelt je
een beetje als iemand, die door de
ziekenbroeder naar het bed van een
ernstige patiënt wordt gebracht. Wed
den, dat een slimmerik hier over een
paar jaar een kraampje met pinda's
en bananen neerzet, net ais in Artis?
Zo maar een wegwerpgedachte:
„De plek waarop je staat, was vijf
tien jaar geleden nog door geen men
senvoet betreden en het schouwspel
dat je ziet honderden olifanten,
die drinken, pootje baden en stoeien
in de poel aan de voet van Mudan-
da Rock was vijftien jaar geleden
nog door geen mensenoog aanschouwd
Met uitzondering misschien van en
kele leden van de Waliangulustam,
die uit geboren stropers bestaat, voor
wie geen bush te dicht is. Zo snel
gaat het allemaal in Kenya en dat
is, als je het door de olifantenbrdl
beschouwt, nu juist de ellende.
Voor de buitenstaander en wie
was dat niet? - betekende Tsavo vijf
tien jaar geleden 'n onbewoonde, on
gastvrije, waterloze wildernis, een
gevaarlijke, barre, meedogenloze
streek met doornstruiken als prikkel
draadversperringen: een land van
schroeiende hitte, gebarsten rode aar
de en leeuwen. Vooral de leeuwen
waren berucht.
Zoals de Duitsers ergens in hun
historie 'n voorkeur voor Sauerkraut
hebben ontwikkeld, zo hebben de
leeuwen van Tsavo de smaak van
mensen te pakken gekregen, toen zo
omstreeks de eeuwwisseling de lijn
Nairobi-Mombassa dwars door hun
jachtgebied werd aangelegd. De
slachting, die zij onder de spoorweg
arbeiders hebben aangericht, moet
verschrikkelijk zijn geweest.
Voor de weinige insiders daaren
tegen was Tsavo een fascinerend en
maagdelijk brok natuur, een land,
dat 'n verbijsterend gevarieerde hoe
veelheid grote en kleine zoogdieren
huisvestte en overdekt was met een
intrigerende vegetatie: de geurige
boswellia en commiphora bijvoor
beeld, die in bijbelse dagen de grond
stoffen leverden voor wierook en mir
re. En de groteske Baobab-boom.
Tsavo is een land van wilde con
trasten. Gedurende de lange, hete
zomer, die duurt van oktober tot
juni, staan de bomen naakt en bla
derloos in het zinderende landschap
te slapen, maar in de regentijd bar
sten de knoppen van de ene nacht op
de andere open en weeft de woeker
van de op hol geslagen klimop een
ondoordringbaar net van gebladerte.
Waar eerst alleen maar hete, ver
schroeide aarde was, ligt opeens van
horizon tot horizon een Jugendstil-
tapijt van wilde bloemen uitgespreid.
Niet meer het rode alkalistof prik
kelt in je neusgaten, maar een zwaar
en zwoel parfum. Overal zoemende
insecten en ringende vogels. Tsavo
is het ene moment een woestijn
en het andere een lusthof. Daarin
ligt de magie van het gebied.
Vijftien jaar geleden dan kreeg Da-
vis Sheldrick van het ministerie voor
de wildstand de opdracht, deze on
buigzame wildernis toch maar even
om te vormen tot een nationaal park.
Het lukte hem. Hij bracht de gro
tendeels nog onverkende 12.850 km2
in kaart. Hij maakte een eind aan
de stroperij. Hij vond bruikbare
doorgangen in de ongetemde Galana-
rivier. Wegen werden aangelegd om
Tsavo te ontsluiten, dammen gecon
strueerd om de catastrofale gevol
gen van de vloedgolven in het regen
seizoen in te perken, putten gesla
gen om in het droge seizoen de ir
rigatie op gang te houden en het
wild van drinkwater te voorzien. Dat
alles deden David Sheldrick en zijn
rangers in vijftien jaar. Vraag niet
hoe, maar zij speelden het klaar.
En nu de consequenties. De oli
fanten van Tsavo hoefden geen lan
ge zwerftochten meer te leggen om
de 200 liter water te vinden die zij
per dag opslurpen, als ze de kans
krijgen. Ze bleven eenvoudig in de
buurt van Davids drinkplaatsen. En
zochten daar ook hun voedsel, 80 kilo
per d ag
Het ruïneuze gevolg is overal in Tsa
vo zichtbaar. Het landschap riet er
uit, alsof er verschrikkelijke orkanen
hebben gewoed, terwijl in werkelijk
heid alleen maar even een kudlde
olifanten langs is geweest, om zijn
Dwars door Tsavo stroomt de Galanrivier, die in regentijd catastrofale vernielingen aanrichtte en veel
wild meesleurde. Sheldricks eerste taak was, te proberen dit geweld in te dammen.
Kudden olifanten zwerven door
Tsavo.
rechtmatige lunch te halen. De ont
bossing is in volle gang. Vooral de
getourmenteerde baobob moet 't ont
gelden. Zijn schors is rijk aan cal
cium een mineraal, waar de oli
fanten gek op zijn. David Sheldrick
heeft al geprobeerd er iets aan te
doen door op de voederplaatsen enor
me hoeveelheden calcium te storten,
en de olifanten waren hem dank
baar, maar er bleek geen volhouden
aan. De transportkosten waren een
voudig te duur.
Sinds Tsavo, met de beste bedoe
lingen uiteraard, tot nationaal park
werd verklaard, is zijn karakter
drastisch veranderd. Hele bossen
verdwijnen spoorloos in de bodemlo
ze put, die de gecombineerde magen
van 40.000 olifanten letterlijk zijn. Er
voor in de plaats komen grote gras
velden. Deze metamorfose is de
twistappel die de experts dagelijks
naast hun ontbijtbordje vinden.
„Een prachtige ontwikkeling", zegt
David Sheldrick, „onder normale om
standigheden bestaat het dieet van
een olifant voor 80 procent uit gras.
Hij heeft in het huidige Tsavo rijn
tafeltje-dek-je gevonden".
„Nee", zegt dr. Richard Laws, „dat
is niet waar, want om aan zijn mi
neralen te komen, zal het dier al
tijd bomen nodig hebben en die zul
len er straks, als het zo doorgaat,
in Tsavo niet of nauwelijks meer
zijn.
Bovendien wat gebeurt er, als
de wortels van de bomen de grond
niet meer bij elkaar houden? Dan
krijg je onvermijdelijk erosie".
De meningen staan lijnrecht tegen
over elkaar. Volgens Sheldrick is
Tsavo een toekomstig paradijs voor
de olifanten. Volgens Daws is bet een
woestijn in wording en wie heeft er
ooit een olifant in de woestijn ge
zien? Het probleem raakt trouwens
alle wild in het park. Als de oli
fanten zo blijven huishouden en als
er werkelijk erosie van komt wat
moeten de tienduizenden gnoes dan,
die in grote kudden door Tsavo zwer
ven alsof God met zijn scheppings
verhaal nooit verder gevorderd was
dan de vijfde dag? De giraffen, die
alleen maar boomtoppen kunnen e-
ten? De buffels en wilde beesten en
gazellen en antilopen en zebra's, waar
moeten ze heen? En de leeuwen van
Tsavo niet te vergeten, die bij ge
brek aan spoorwegarbeiders hun
maaltijd met bovengenoemde wild
soorten moeten doen?
Dr. Richard Laws heeft het pro
bleem (dat uiteraard voor alle na
tionale parken in Afrika geldt) dras
tisch willen aanpakken. Hij heeft in
Tsavo 3000 olifanten ineens willen af
schieten. Niet om het bestand terug
te brengen, ai is dat in zijn ogen
broodnodig, sinds natuurlijke sterfte-
oorzaken plus de stropers verdwe
nen zijn, maar om aan 3000 olifan
tenmagen te komen.
Door de inhoud daarvan te bestu
deren hoopte hij aan de weet te ko
men, hoe de Olifantenpopulatie van
Tsavo het veranderde leefmilieu ver
werkt. Of liever: de tien verschil
lende populaties. Volgens het resul
taat van rijn onderzoekingen zijn er
in Tsarvo namelijk tien verschillende
olifantengroepen, die allemaal an
ders reageren op de metamorfose van
het park en die in verschillende sta
dia van aanpassing rijn. Dit alles
moet grondig onderzocht worden, zo
meent dr. Richard Laws, voordat
men vast kan stellen en vast mag
stellen, hoeveel olifanten het Tsaivo-
park maximaal kan huisvesten. Hij
heeft zijn 3.000 magen niet gekre
gen.
Sheldrick heeft het bij de regering
weten tegen te houden. Daarom heeft
dr. Laws boos ontslag genomen. Een
stap, die niets oplost. Hoogstens een
vraagteken erbij, want wie van de
twee heeft nou gelijk? Zeker is, dat
het antwoord gevonden moet worden
binnen de grenzen van Tsavo en de
andere parken. In theorie staan er
geen hekken om en kunnen de oli
fanten vrij uitzwermen, maar in wer
kelijkheid is de bewoonde wereld
zo ver opgerukt, dat olifanten, die
de hun toegewezen gebieden verlaten
niet kunnen worden getolereerd.
Om het neig ingewikkelder te ma
ken, is er de laatste jaren een com
plicatie bij gekomen en het zou al
gek geweest moeten zijn, als de
beschaafde mens daar weer niet de
bet aan was geweest. Ditmaal is het
de deelgroep, die onder de noemeT
„toerist" van hot naar haar trekt,
Het Ambolesi-Reservaat in Kenya
een ochtend rijden van Tsavo van
daan, is er een goed voorbeeld van.
Een ranger vertelde me bedroefd
dat er in 1968 een 20.000 bezoekers
waren geweest. Ik begreep die droef
heid niet en wees hem er op, dat
ze in wezen toch het beleg op zijn
boterham waren geweest. „Jawel",
zei hij, „maar hoe lang zal 't duren?
De auto's van de toeristen verpul
veren in grote delen van Ambolesi
het lichte vulkanische gesteente,
waaruit de bodem bestaat, tot stof.
Er zijn geen autowegen. Ze kunnen
rijden waar ze willen, als ze op zoek
zijn naar wild. Ook rukken de wielen
de schaarse vegetatie uit de grond
en de losse aarde wordt door de
wind weggeblazen. Kijk zelf maar".
Inderdaad zag de horizon eruit, als
of er een stad aan het afbrander
was. Het zijn de stofwolken, die als
rookgordijnen achter de zigzaggende
landrovers aandrijven.
Hoe houd je menselijkerwijs ge
sproken de toeristen binnen de
perken Door goede autowegen
aan te leggen en er bordjes met
verboden toegang langs te zetten,
Maar hoe krijgt de toerist dan het
wild te zien, waarvoor hij spe
ciaal uit Europa of Amerika is
komen overvliegen Gewoon
door langs de autowegen voeder
plaatsen aan te leggen. Waarmee
we terug zijn gekeerd op het
punt, waar we begonnen, bij de
eenden van Jurgens.
PIET SNOEREN
HORIZONTAAL. 1 Vogel, vogel 2
werelddeel, Griekse letter, meisjes
naam 3 teer, bestaat, gevlochten
koord, hemellichaam 4 rekbaar band,
maanstand, voorzetsel, zangstem 5
soort tijd, plaats in Italië, nagerecht,
eens, persoonlijk voornaamwoord 6
soort palm, kei, netto, bijbelse naam
7 afgekorte meisjesnaam, inhouds
maat, hetzelfde, plant 8 werk van
Homerus, heilige, oosterse titel, bid
(latijn)), 9 gegraven water, soort
schip, godheid, mannelijk dier 10 mu
ziekdrama, betreffende, vorm van een
11 haast, uniek, voorzetsel, de oudere
12 lidwoord, bergplaats, grol, plaats
in Frankrijk, Noord-Holland 13 ge
wicht, uitroep, het Romeinse rijk,
soort bier, Frans persoonlijk voor
naamwoord, dierengeluid 14 plaats
in Gelderland, bende, kledingstuk,
bijbelse naam 15 vogel, vogel.
VERTIKAAL. 1 Vogel, vogel, 2 lar
ve, rondhout, stuk stof, lidwoord, kin-
dergroet, 3 Frans lidwoord, jongens
naam, ongerijmd, droog 4 bloem ge
degenereerd, uiting van vrolijkheid
5 verpakking, soort schip, vroegere
Russische heerser, telwoord 6 grote
bijl, klein beetje, Europese hoofdstad
Duits persoonlijk voornaamwoord, als
Pittig en levendig is het onder
staande duel, waarin de witspeler
reeds direct in de opening met een
agressieve variant de kat de bel aan
bindt. Ook deze partij bewijst weer,
hoezeer het verdedigen een kunst is.
De zwartspeler slaagt er niet in
door een kostbaar tempoverlies
op het juiste moment tegenspel te
verkrijgen met als gevolg, dat wit
een geweldig offensief ontketent,
Op het hoogtepunt van het ge
vecht verzuimt wit een juweel van
een negenzettige matcombinatie; zijn
stelling is echter van dien aard dat
ook de door hem gekozen voortzet
ting op iets langere duur winnend is.
Tenslotte maakt hij zijn eerder ver
meld verzuim enigermate goed door
met een fijn paardoffer de zwarte
positie „op te blazen". Ondanks de te
kortkomingen van beide zijden een
spannend duel!
Wit: L Saizew (USSR)
Zwart: E. Bukic (Joegoslavië)
Gespeeld in de landenwedstrijd
USSR Joegoslavië te Sotschi 1968
Siciliaans.
1. e2-e4, c7-c5 2. Pgl-f3, d7-d6 3. Pbl-
c3, Pg8-f6 4. d2-d4, c5xd4 5. Pf3xd4,
e7-e6 6. g2-g4!
(Een aanbeveling van Keres, die het
spel al direct een scherp spel ver
leent)
6. Lf8-e7
(Alternatieven zijn 6. a6, Pc6 of
e5).
7. g4-g5, Pf6-d7 8. h2-h4, Pb8-c6 9.
Lcl-e3, 0-0 10. Ddl-e2
(Streeft naar veld h5 en bereidt de
lange rochade voor)
10. Pc6xd4 11. Le3xd4, a7-a6 12.
Lfl-h3, Kg8-h8
(Onjuist, zoals spoedig blijkt. Aange
wezen was 12. b5)
13. 0-0-0, Dd8-a5 14. Thl-gl, b7-b5
15. De2-h5, Pd7-e5
(Op 15. b4 volgt 16. Pd5!, ed5: 17.
Lf5)
16. f2-f4, Pe5-g6 17. f4-f5, b5-b4
(Na 17. Pf4 beslist 18. Pg7:+!,
Kg7: 19. Dh6+, Kg8 20. g6 met win
nende aanval)
Stelling na 17. b5-b4
21. Dh5-f3!, Da5-e5
(Of 21. bc3: 22. D£6+, Kgt a
Tdfl, Te7: 24. h5)
22. Pc3-e2, Lc8-b7 23. h4-h5,LbWI
24. Df3-f6+, De5xf6 25. g5x(5,TaM|
26. Tdl-d4!, Le4xc2 27. h5xg6, Iz.t|
g6+ 28. Kcl-dl, d6-d5 29. «I
Lg6-c2+ 20. Kdl-d2, Lc2-e4 31. Lfkl
e6!, f7xe6 32. Lh3xe6 en zwart l«|
zich gewonnen.
Schaakraadsel
Bijna sprookjesachtig is le
waarop de witspeler in de onderst
de positie zwart tot overgave
dwingen. Overal de harmonises
menwerking tussende witte B»
het paard en de vrije h-pion in
binatoir opzicht is bet
rend.
*6»
eerder 7 wilde haver, i
tijd, soort vis 8 gevangenis L"|
van afmeting, via, N.V. (Fra®. .1
korting) 9 Nederlands eiian
dierengeluid, vanaf 10 het «r.yl
gebruiken, beschaafde vrou» u
drank 11 landbouwwerktuig, ^«1
soort schip 12 verücWjSj
godheid, kunstenaar, bekendenSI
races 13 land in Azië, hoog bt'j.'l
werk, soort stof 14 tandarm 2b"! I
lokspijs, onderrichten, hateljkj e
merking 15 vogel, vogeL
OPLOSSING VORIGE fffin
HORIZONTAAL: 1 mantel, 6 Snari
12 oneer, 13 engel, 14 r.i 15 j, -1
ges 18 gl 19 Ale 21 Nogat 23 meen
aard 26 pil 27 dole 28 gel 30 bos 511
ras 32 beo 34 pek 36 dra 39 eta y
ork 43 naar 45 mat 46 snoek «n.
49 op 50 lis 51 ara 63 ra 54bm5
Alida 58 dralen 59 steken.
VERTIKAAL: 1 moraal 2 Anila 31
ne 4 tel 5 eren 7 Peet 8 Amlbgl
tegel 11 alleen 176 sop 17 gal20er
22 gil 23 mos 25 deren 27 Docaïï
lak 30 bed 33 gemoed 34 pet 35 r-o 9
37 Aar 38 orgaan 40 topir 41 oa G
kea 44 aarde 46 sine 47 krat 60 ld I
52 ale 55 ga 57 ik.
ti mtWïM
m WW*, mm
Wit aan zet en wint
Oplossing schaakraadsel
Wit wint als volgt: 1. KM
c8 2. Kg4-h5, Kelk» g
komt nu 3. Kc7. 4. j g|
Kf7, Kd7 6. Kg8, KeS l
pat) 3. Pe8-|7!, KhW6B1^
Dame Kg7xh8 5. pionn®'
perwinst en een, gewonnen
eindspel (Selesnieff).
behulp van aardolie-
18. Ld4xg7+
(Jammer; wit had hier de volgende
fijne winstcombinatie tot zijn be
schikking: 18. Pd5!, ed5: 19. fg6:, fg6:
20. Dh6!, Tf7 21. Tgfl, Kg8 (21. Lf6
22. Tf6:!, gf6: 23. Lf6:+, Kg8 25. h5!)
22. Tf7:!, gh6: 23. Tg7+, Kf8 24. Tfl
Ke8 25. Tg8-K Lf8 26. Tgf8:+, Ke7
27. Tlf7 mat)
18. Kh8xg7 19. f5-f6+, Kg7-h8 20.
f6xe7, Tf8-e8
(Op 20. Pe7: volgt zeer sterk 21.
Dh6) 1
Geïsoleerde elek
trische leidingen,
telefoon, televisie-
Jheo van Doesburg (1883-
was een moderne homo ui
salis of zoals zijn kenner Joosi I
jeu het uitdrukt „de meerdi
sionale persoonlijkheid". Bij
tentoongestelde werk - dat
ruim 200 nummers - kan het
om goed zijn (en het lijkt o:
juiste opstelling) dat je niet
zo geboeid wordt door wat e
te zien is, maar de vraag „ws
zielde deze man eigenlijk" je
meer bezighoudt. Het is zoals
nng zegt: een tentoonstelling
de conceptie van Van Doesbui
£r is een uitstekende cata
J gemaakt, waarin uitvoerig
I mgegaan op deze conceptie en
S°P de wijze waarop deze
V&n Doesburg werd uitgewerkl
SXm,entteerd" Hi-< sreep alle
nmki Ultmës vormen aan or
tot Vaarmee hij wors
mtimkhug te brengen. A
Si™ Tbij de Spil waar
wetupn typografie, het
I Ben? Vanj gebruiksvoor
was hü S draaide. Boven
dat k c htt!™r werkzaam. Hel
twiifoii auJ°d1dact was zal o
ertoe bijgedragen hel
