STUDIE OYER TITO'S EXPERIMENT
Kunnen de
arbeiders
zichzelf
bevrijden
ARBEIDERS BIJ
RENAULT
IN STAKING
Wie wordt de
man of vrouw
van het jaar?
2 Geef-ideeën
Eerste reactie op Franse
bezuinigingsmaatregel
Snelle verlichting
van pijn in spieren
en gewrichten
Cylmderinhoua)
250 cc
Rijdt veilig met mellr
Vaag
Terugslag
Vervreemding
Crisis
Arbeidersstaat
Voorbeeld
Scherpe blik
REMINGTON
Stijging
Studenten
10
DE STEM VAN WOENSDAG 4 DECEMBER 1968
i vT v "=U5'ank
glas. De inhoud is 250 c-
melk. In te Demm
elke 200 km rijden^
hoeveel andere cc's not
Want melk is het besté
wat er is voor J
scherpe blik en een snel
reaktievermogen.
Mee eens?
gratis embleem aan het
N.Z.B., Postbus 4530J
Rijswijk (Zü).
(Van een onzer redacteuren)
TTtopia bestaat niet. Sinds Thomas Moore zjjn er telkens weer
idealisten opgestaan die met een plan voor een betere we
reld kwamen, die een soort aards paradijs wilden stichten. Maar
er is allemaal niets van terecht gekomen. De mens is niet te
ruggekeerd tot de natuur, zoals Rousseau het wilde. Niemand
gelooft nog in de theorieën van de franse socialisten uit de
negentiende eeuw, tal van experimenten zijn mislukt, ondanks
een grootse opzet.
Men heeft ook Kar! Marx wel een utopist genoemd, en wanneer men
je socialistische werkelijkheid in Oost-Europa beziet, moet men in-
jerdaad wel tot de conclusie komen, dat er van de marxistische visie
weinig terecht gekomen is.
De uitbuiting waartegen Marx
fulmineerde geschiedt daar dan niet
meer door individuen, maar de staat
heeft hun taak overgenomen. De
grote socialistische mensengemeen-
p wordt doorgaans beheerst
door bureaucraten, carrièremakers,
ideologische stijfkoppen en dictato
ren,
Het lot van degenen die pogen
de communistische gedachte met
een democratisch erfgoed te ver
enigen, is de afgelopen maanden in
Tsjechoslowakije op een tragische
wijze duidelijk geworden.
Idealisten behoeven echter niet al
tijd schipbreuk te lijden. Soms
staan zij zo dicht op de grens tus
sen utopia en werkelijkheid, dat zij
iets van hun idealen kunnen be
reiken en dat zy er tot ieders ver
bazing in slagen toch zoiets als een
beter wereldje tot stand te bren-
en.
Tot dit soort succesvolle geluks-
Jekeis behoren ongetwijfeld de
Joegoslaven, die nu al achttien jaar
lang een experiment uitvoeren dat
wel eens van doorslaggevende be
slis zou kunnen zijn voor de op
lossing van het aloude probleem
van kapitaal en arbeid, het is een
marxistisch experiment, maar het
dogma is er zo ver aan voorbij
gelopen dat b.v. de huidige
ge directeur van De Volkskrant,
drs. Coppes, toen hij nog vakbonds-
tunctionaris was van het NKV, de
Joegoslavische arbeidsverhoudin
gen ten voorbeeld stelde aan de
Nederlandse.
En nu, anno 1968, kan men in-
erdaad weinig zinnigs over bij
voorbeeld medezeggenschap te
«se brengen wanneer men niet
iets weet over dit Joegoslavi
sche experiment dat men onder 't
trefwoord „arbeidersraad" kan on-
oerbrengen.
a°e dat Joegoslavische systeem
ISn '2 e"caar zit is vrij ondui-
j- ®eSripPen als zelfbestuur,
volledige democratisering op alle
niveausbeslissende inspraak van
vz'-in allema®l tamelijk
met een meer dan
gemiddelde belangstelling voor dit
Een vergadering van een van de
eerste arbeidsraden in 1949.
•- 1 HMNH tl1' .-aSffllS
Dr. m. j Broekmeyer
ciale voorzieningen en heel het
moderne personeelsbeleid hebben
tittel noch jota kunnen veranderen
aan het feit, dat de arbeider een
loonarbeider is gebleven."
In zijn dissertatie behandelt hij
de geschiedenis van het Joegosla
vische antwoord in de periode
1950 - 1966, een antwoord dat de
socialistische democratie wil stel
len tegenover de socialistische bu
reaucratie. De Joegoslavische marx
isten willen het beginsel van het
afsterven van de staat in praktijk
brengen en hebben de arbeiders in
dit proces een hoofdrol toebedeeld.
Broekmeyer verheelt niet aan
welke zijde hij staat, maar zijn
.voorgenomenheid' betekent abso
luut niet dat hij ook niet de don
kere bladzijde uit de moderne Joe
goslavische sociale geschiedenis
schrijft. Integendeel, hij wijst er
voortdurend Op hoe dit experiment
telkena weer een kwestie van val
len en opstaan is, hoe de arbeiders
zich aanvanklijk zelfs weren, hoe
de vakbonden vaak negatief rea
geren en de partijmensen af en
toe dat Edvard Kardelj, naast Ti
men of om te buigen.
PRESIDENT TITO
experiment, is men nauwelijks in
staat de draagwijdte ervan te over
zien, laat staan de historische groei
en ontwikkeling.
Dr. M. Broekmeyer heeft zich
na een studie in de rechten en in de
Slavische talen, ruim tien jaar
lang in dit Joegoslavische experi
ment verdiept. Hij heeft er een
proefschrift over geschreven, dat
enig in zijn soort genoemd kan wor
den, want noch in Joegoslavië, noch
elders bestaat er zo'n degelijk hand
boek over dit Joegoslavische expe
riment.
Broekmeyer heeft zijn boek de
ondertitel gegeven: „Een hoofd
stuk uit de bevrijding van de ar
beid" en hij knoopt hiermee aan
bij een stuk marxistische wens
droom: de mens te bevrijden van
de vervreemding. Volgens de Joe
goslaven is dit in de zogenaamde
socialistische landen niet gelukt.
Volgens Broekmeyer lukt dit ook
in de Westerse wereld niet: „Alle
beschermende maatregelen, alle so-
Het ontstaan van de arbeiders
raden was eigenlijk een logische
consequentie van de ontworsteling
aan de Russische invloed in 1948.
De breuk tussen Tito en Stalin
had immers niet zozeer militaire,
maar wel een sterke economische
terugslag tot gevolg. Bovendien
had de drie jaar lang gepraktiseer
de plan-economie in Joegoslavië
evenzeer gefaald als in de rest
van Oost-Europa, waar men dit
echter niet wenste in te zien.
De Joegoslaven gaven het wel
toen en Edvard Kardelj, naast Ti
to nog steeds de grote man in Joe
goslavië, lanceerde in het jaar van
de breuk met Moskou het idee van
de arbeidersraden. Burgers en ar
beiders zouden in de toekomst di
rect bjj de besluitvorming betrok
ken moeten worden.
Aanvankelijk had dit nog niet
veel te betekenen. Bij de benoe
ming van de directeur van een on
derneming had bijvoorbeeld de ar
beidersraad nog niets in te bren
gen. Dit zou trouwens ook onrede
lijk geweest zijn, want het ontwik
kelingspeil van de Joegoslavische
arbeiders die kort tevoren nog
agrariërs geweest waren was bij
zonder laag. Men kon eenvoudig
weg niet verwachten, dat in de eer
ste jaren een effectief zelfbestuur
uit de grond gestampt zou kunnen
worden.
Pas in 1958, bijna tien jaar ex
perimenteren, dat wil zeggen ook
blunderen, werd de positie van de
arbeidersraad sterk. Er kon voort
aan zelf beslist worden over de
verdeling van het inkomen van de
onderneming. De topfunctionaris
sen uit het bedrijf bleven zich ech
ter ook na 1958 nog verzetten te
gen te veel inspraak van de arbei
ders. Zij kregen daarbij steun-
van een oude partygarde die met
lede ogen moest toezien hoe haar
invloed steeds meer slonk, en dat
kennelijk met goedvinden van de
hoogste leiders als Tito en Kar
delj.
In 1962 kwam het tot een regel
rechte crisis. De orthodoxen sche
nen gelijk te krygen, wamt het
bleek herhaaldeiyk dat er verkeerd
was geïnvesteerd, dat de loonver-
schiilen toch nog groot waren en
dat de prijzen schrikbarend bleven
stijgen.
Bovendien groeide de industriële
produktie niet zodanig als men op
grond van de prognoses had ver
wacht.
Het gezonde verstand begon ech
ter te zegevieren, aldus Broekmey
er, en men keerde niet terug naar
de plan-economie. Schoonheidsfou-
ten werden verbeterd. De directeur
werd voortaan benoemd door de ar
beidersraad, in conclaaf overigens
met de commissie van het volks
comité uit het district waar het be-
drhf zich bevond.
In 1965 kwam de tweede revo
lutie, waarbij de slrijy tussen de
plan-economen en de zelfbestuur-
ders in het voordeel van de laat-
sten werd beslist. De economie
werd op de vraag van de markt
afgestemd en rentabiliteit werd 't
slagwoord dat op alle bijeenkom
sten van de arbeidsraden tot in den
creure werd herhaald.
Die overwinning van het zelfbe
stuur was echter nog maar princi
pieel en de strijd acnter de scher
men is nog steeds niet uitgestre
den. De tegenstanders bleken zich
vooral in de gelederen van de par
ty te bevinden en zelfs na de val
van Rankovic, in 1966, is het verzet
nog niet helemaal gebroken. De
bond van Joegoslavische commu
nisten wil weliswaar officieel
slechts een avant-garde zijn, maar
de krachten die alies voor het zeg
gen willen hebben zijn nog te groot.
Daarom ook constateert Broekmey
er: „Een ontwikkeld systeem van
arbeidersbestuur is op den duur on
verenigbaar met een parten die
in feite de dienst wil blijven uit
maken."
Rentabiliteit is echter niet het
doorslaggevende argument by het
Joegoslavische experiment. Er
moet natuurlijk verdiend worden,
en het liefst zo vee] mogelijk. Ook
in Joegoslavië bestaat een gerecht
vaardigd verlangen naar welvaart.
Het experiment van het zelfbe
stuur gaat echter veel verder en
dat wordt in Broekmeyers boek
duidelyk, waar hij zyn langdurige
waarnemingen op en rond de fa
briek Natron in het Bosnische
plaatsje Maglaj beschryft.
De dieperie betekenis van het Joe
goslavische zelfbestuur wordt door
Broekmeyer in zyn conclusie al
dus geformuleerd. „Voor het eerst
in de geschiedenis is een aanvaard,
permanent en organisatorisch sa
menhangend kader gevormd dat de
werkende mensen inderdaad de
mogelijkheid biedt zelf te beslis
sen onder welke omstandigheden
zij zullen werken en leven, nu en
later."
En de schrijver voegt daar in
een tweede conclusie aan toe:
„Het Zuidslavische systeem van
arbeidersbestuur bevordert de ver
vaging van het onderscheid tus
sen hoofd- en handenarbeid tussen
besturen en produceren, tussen lei
ders en uitvoerders.
Het heft de oude arbeidsverde
ling op en tast de interne leidings
structuur van de klassieke onder
neming aan."
Broekmeyer trekt uit zyn studie
n.-g zeven andere conclusie^ die
elk de zwakke zijden van de Joego
slavische praktyk belichten. Die
negatieve punten betreffen echter
alle Oe ondergraving van het sys
teem, het verraad aan de visie, zo
men dat wil.
Ook Broekmeyer beweert niet,
dat het Joegoslavische systeem
zonder meer naar een land als Ne
derland zou moeten worden over
geplant. In gesprekken met tal
van Joegoslaven heeft schrijver
dezes trouwens ook herhaaldelijk te
horen gekregen, dat men ginds het
zelfbestuur van de arbeidende be
volking niet als de enige weg tot
zaligheid beschouwt. Maar het is
wel een zeer concrete weg, die op
zijn minst als voorbeeld kan die
nen. Men kan dan ook nauwelyks
aan Broekmeyers opmerkingen
voorbijgaan wanneer hij al in de
inleiding van zijn proefschrift stelt:
„Het in Zuidslavië onder specifieke
omstandigheden ontstane arbeiders
bestuur van de ondernemingen is
naar myn overtuiging de eerste
geslaagde poging metterdaad de po
sitie van de werkende mens zo
danig te veranderen dat zyn kwa
liteiten als redelyk mens zich in
de produktie kunnen openbaren, en
niet alleen maar in de sfeer van
het eigen gezin en de al of niet zin
volle hobby.
In feite gaat het dan in Joego
slavië ook niet om een econo
misch, doch om een sociologisch
experiment. Dat dit facet in Broek
meyers proefschrift niet helemaal
aan bod koint, mag men hem niet
verwijten. Hy pretendeert ook geen
socioloog te zijn, hoewel hij ook op
dit gebied een verbluffend scherpe
blik blijkt te hebben.
Men kan daarom ook van harte
de conclusie van zijn inleiding on-
derschryven: „Het is de vurige
wens vam de schrijver dat dit boek
gelezen zal worden door de arbei
der die zichzelf een oordeel pleegt
te vormen, door het lid van de on
dernemingsraad, door de vakbonds
man. Hy hoopt dat de Neder
landse arbeiders zich hun positie
in het produktieproces en in de
maatschappy mede door zyn werk
beter bewust zullen worden.
Meer kan de wetenschap niet
doen. Minder zou hy niet mogen
doen. De bevryding van de arbeid
in concrete moet en kan slechts
het werk van de arbeidersklasse
zelf zyn." Waarbij alleen nog ver
geten is, dat dit boek ook de onder
nemers van harte aanbevolen moet
worden.
L. van V.
Dr. M. J. Broekmeyer, „De arbei
dersraad in Zuidslavië". Een hoofd
stuk uit de bevrijding van de ar
beid. Uitg. J. A. Boom en Zoon,
Meppet.
(ADVERTENTIE)
-A.
tspei^v rand
Sinterklaas, dat is een plezierig en
een gezellig en een vrolijk en een
knus en een romantisch feest. Maar
dan komt Kerstmis, dat is iets heel
anders. Dat is een veel plezieriger en
een veel vrolyker en een veel knus
ser en een veel romantischer feest
Of niet soms? Kerstmis is alleen
niet zo duur en je hoeft ook geen
surprises en rijmpjes te maken. Het
is dus nog gemakkelijker ook.
(Van onze Parqse correspondent)
PARIJS Wat te voorzien viel gaat deze week gebeuren: don'
derdag van 's morgens vroeg tot 's middags twee uur leggen de ar
beiders van de Renault-fabrieken in Boulogne-Billancourt het werk
neer, zoals reeds in het kort gemeld is.
Het zal de eerste grote staking zijn na de stakingen van mei en juni.
Maandag hebben de arbeiders zich met 90 procent meerderheid uit-
gesproken voor een staking van beperkte duur.
Sommigen wilden een waarschu
wingsstaking van slechts enkele
uren, anderen wilden een staking
van -volle 24 uur. Maar als compro
mis werd gevonden een staking tot
's middags twee uur.
Het conflict gaat over een me
ningsverschil tussen de directie en
de gezamenlijke vakbonden over
premies aan het eind van het jaar,
die 100 tot 150 franc minder zouden
zijn, dan voor geschoolde arbeiders
van verdeden jaar.
Verder zijn er nog kleinere me
ningsverschillen over vervroegd pen
sioen en over maandsalarissen in
plaats van weeksalarissen. Tot de
staking werd besloten, terwijl de
eerste minister onderhandelde met
vertegenwoordigers van de vakbon
den over actieve deelneming aan de
oorlog om de franc te redden.
Die onderhandelingen zyn al we
kenlang gaande, waarby de vakbon
den niet alleen letten op handhaving
van de koopkracht maar ook vast
houden aan vakverenigingsvryheid
binnen de bedrijven en aan de door
De Gaulle toegezegde medezeggen
schap in de ondernemingen. Niet al
leen in de openbare, maar ook in de
particuliere sector. Van beide laatste
genoemde eisen komt voorlopig niets
terecht, want tydens de crisis van
de franc heeft het verbond van Fran
se werkgevers onmiddellyk laten
weten dat de „participation" van De
Gaulle voorlopig van de baan is.
En wat de handhaving van de
koopkracht betreft ziet de naaste
toekomst er niet rooskleurig uit. De
kranten geven nog maar een sobere
opsomming van de prysverhogingen
die ons dezer dagen te wachten staat
en van wat er nog komt na 1 ja
nuari volgend jaar.
Van regeringswege wordt het per
centage waarmee de kosten voor le
vensonderhoud zullen stygen ge
raamd op 6 procent, maar in werke
lijkheid zal dat veel en veel meer
zijn. Wy hoorden van huurders van
bescheiden appartementen in Parys,
dat weliswaar hun maandhuur het
zelfde is gebleven, maar dat aan di
verse taxen en toeslagen met ingang
van 1 december 1968 150 franc meer
zal moeten worden betaald.
Liefhebbers van de watersport zul
len na 1 januari volgend jaar voor
onderhoud van hun schepen zei
len, touwwerk, rondhout, spant-
schroeven, kikkers, staaldraad
liefst 20 procent meer moeten beta
len. Ook de posttarieven gaan met
eenzelfde percentage omhoog.
De verhoging van de tarieven voor
goederenvervoer per spoor, te water
(ADVERTENTIE)
en over de weg, een dubbele verho
ging van de benzineprijs en de stook
olie, verhoging van de tarieven voor
gas en elektriciteit niet alleen voor
industrieel maar ook voor huishou
deiijk gebruik, zullen vanzelfspre
kend op de prijzen, ook van levens
middelen worden doorberekend.
Voegt men daar nog aan toe dat
in de universiteiten de rust nog lang
niet hersteld is en dat de minister
van binnenlandse zaken er als de
kippen bij is om verspreiden van
vlugschriften, die hem niet welge
vallig gezind zijn, te laten oppikken
door de politie, dan hoeft men zich
er niet over te verbazen dat de ar
beiders by Renault donderdag hun
eerste waarschuwing laten horen.
Wie er zij bij spinnen zijn de com
munisten. Mag men de communis
tische partyleiding geloven, dan
heeft de party ondanks Praag in
1968 rond 55.000 nieuwe leden inge
schreven en 1000 nieuwe party-afde
lingen gesticht.
In Vietnam zal er op eerste kerst
dag geen schot worden gelost. Dat is
afgesproken tenminste. Want tenslot
te is Kerstmis toch het feest van de
vrede en dan kun je mekaar niet
overhoop schieten. Tweede kerstdag,
dan mag het weer.
Maar laat ik niet zover vooruitlo
pen. Deze week is al zo plezierig. We
strooien lustig cadeautjes rond en
proberen het onze naasten naar de
zin te maken.
Ik heb me afgevraagd wat een man
als premier De Jong op 5 december
zou willen krijgen. Wat zou hy den
ken van: een handleiding „Hoe ver
tel ik het myn kinderen?", 13 mil
joen NAVO-speldjes (als relatiege
schenken), een nieuw kompas, een
lasso, een eigen televisie-show, een
zwartepietenpak, blokken op zyn
fietspedalen, een héle bril, een aqua
rium, een kortere minister van Bui
tenlandse Zaken.
Maar Luns vindt zo'n klein pre-
miertje best.
Dr. Grapperhaus, staatssecretaris
van Financiën, heeft, zoals u giste
ren hebt kunnen lezen, een pleidooi
gehouden voor vereenvoudiging van
het belastingstelsel.
We zullen maar denken dat hl]
een grapje maakte. Tegen BTWten in.
Een Spaanse vissersboot heeft
maandag bij La Coruna, Noordwest-
Spanje, een schildpad gevangen van
500 kg. Het dier was 2,30 meter lang,
2,50 meter breed en 65 cm hoog.
Gisteren werd ik opgebeld door
een woedende Waal. U weet wel, een
Franstalige Belg. Hij maakte met
veel misbaar duidelijk dat hij in een
Deux Cheveaux reed en niet in een
tweepaardje. Hij schreeuwde „recti
fication" en zo meer. En ik schreeuw
de „d'accord" etc. etc. En daarom
deze nadere specificatie: de Belgen
zeggen „tweepaardje" en les Beiges
zeggen „Deux Cheveaux".
Zeauxü
MERIJN.
Dringt direct door tot aan
de haard tan de pijn
Oenmatische pijnen, spit, zenuwpijnen.
verstnikingen, stijve nek en ledematen
niets werkt sneller, niets werkt aangenamer
ter verlichting van pijn dan Aigesal-balsem.
Onmiddellijk in de huid doordringend, werkt
Algesa) diep op de weefsels in tot aan de
haard van de pijn (zonder oppervlakkige
warmtesensatie ot irritatie van de huid te
veroorzaken) en "doorstraalt" verlichtend
weetsels en spieren tot in de gewrichten.
Reumatische pijnen en stijfheid maken
spoedig plaats voor een durend gevoel vaa
verlichting en welbehagen.
Wacht niet tot de pijn uitbreekt I Zorgt
dat U thuis altijd een tube Algesa) bij de
band hebt om zodra het nodig is de pijn te
verlichten. ALGESAL bij alle apoth. en drog.
Het jaar 1968 is nog niet ten
einde. Desondanks staat nu al
wel vast dat het de geschiedenis
zal ingaan als een jaar van schok
kende en dramatische gebeurte
nissen. Een jaar van omstreden
uitspraken, van mensen die men
bewonderd heeft of waaraan mei
zich (mateloos) heeft geërgerd.
Het hoeft dan ook niet te ver
bazen dat we u, evenals vorig
jaar uitnodigen de man of vrouw
van het jaar te kiezen en dat we
deze uitnodiging neg eens herha
len.
Dit zijn onze vragen:
1. Welke man of vrouw heeft in
1968 de meeste indruk op u ge
maakt
2. Wat is naar uw mening de be
langrijkste gebeurtenis van het
jaar geweest
3. Wie is voor u de sportman of
sportvrouw van het jaar?
4. Wat vond u het beste t.v.-
programma van 1968?
5. Aan wie heeft u zich het meest
geërgerd?
We herhalen het: we zyn zeer be
nieuw naar uw anwoord. Naai
de man of vrouw die de lezers
van De Stem zullen aanwyzen al?
de man of vrouw van het jaar
Want ook nu is het weer zo da'
de meeste stemmen gelden.
Het resultaat van de enquêtf
publiceren we in ons oudejaars
nummer. Maar uw antwoord moe
ten we dan wel uiterlyk 11 de
cember in ons bezit hebben.
Adresseren aan: redactie De
Stem, Reigerstraat 16, Breda, on
der het motto: Oudejaarsenquête.
En omdat het behalve zó, ook
anders kan, laten we het hele
maal aan u over.
