f f
f f
Er is een
kom vandaag en
draag morgen 'n bontmantel
met extra lage prijzen
stelt kuflex u schadeloos
voor al die jaren zonder bont
boek voor iedereen
BOEKENMARKT IN RAI:
voer voor
literatuur-sociologen
A. v. Ravels
m GARANTIE W
m GARANTIE W
Kioosterzande, Tel. Ó1148-413
Kijk wat o krijgt voor 9.995,»
V.V.Z.B. - GOES
afwezig
MEINDERT WOLDRINGH
Verschuiving
Genres
Bovenlaag
Gelukt
DE STEM VAN VRIJDAG 11 OKTOBER 1968
53 Elke bontmantel S?
wordt geleverd met i\i
Mt een schriftelijk
*J GARANTIE-
yTIFICAATlevens yT>
'US -ïji
I ECHTHEID
Elke bontmantel W
ij* wordt geleverd met Hi
<j> een schriftelijk
*J GARANTIE- -M
yTIFICAATtevens y7>
'IJS
I ECHTHEID
Bij aankoop worden
2 dagretours vergoed.
De betaling kan op
prettige en
diskrete wijze JÊ
worden JgfeÈ
geregeld. /jjjRöj
EXTRA AANBIEDING
Prachtige nerts bisam
Normale prijs 1490,—
Bij ons slechts
EXTRA AANBIEDING
Russisch Persianer
met nertzkraag
Normale prijs 1990,-
Bij ons slechts
Bovendien 6% korting
Bovendien 6% korting
Pas tijdens het rijden geeft de Renault 1GTS immers zijn geheimen prijs.
Zoals zijn formidabele wegligging. Zijn krachtige motor, die goed is voor een top
van ruim 160 km per uur. Zijn luxueuze afwerking. En vooral: vele creatieve extra's,
die bij de Renault 16 TS standaard zijn. Een enkel voorbeeld:
draadjes op de achterruit, die elektrisch ontwasemen
en ontdooien. Daardoor heeft u altijd
een helder uitzicht op de auto's, die u
ver achter u laat.
Aan alles is gedacht. Dat merkt u
onmiddellijk, zodra u een proefrit maakt.
Komt u eens langs.
Om zelf de comfortabele geheimen van de
Renault 16 TS te ontdekken!
Heden vrijdag 11 okt. ho
pen onze geliefde ouders
Camiel Corijn
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM „De roman is dood" heeft Harry Mulisch,
die er drie onafgemaakt in zijn bureau-Ia heeft liggen, onlangs
gezegd toen hem werd gevraagd, waarom hij zich nog uitslui
tend met pamflettarische geschriften bezighoudt. Boud be
weerd Inderdaad staat de door Mulisch zozeer bewonde
rende Lenin nummer t op de wereldranglijst van meest ver
taalde auteurs (200 vertalingen), maar tweede is Simenon
(137), derde Tolstoi (122), vierde Doslojewski (96) en
vijfde Hemmingway (91).
Dat zijn allemaal romanschrijvers. Evenmin als men mag
zeggen, dat God dood is, zolang er gevulde kerken zijn, zomin
kan men stellen, dat de roman dood is, zolang er in alle uit.-
hoeken van de aardbol een markt voor blijkt te bestaan. Mu
lisch za! wel bedoeld hebben, dat de romanschrijver in hem
dood is. Da's dan jammer. Leve zijn opvolger.
In aansluiting aan ons voorgaand bericht wordt
aan de telers bekendgemaakt dat de peren
crisis- en interventieregeling, voor zover nu be
kend, althans ook op maandag 14 oktober nog
voortduurt. Snelle aanvoer van klasse III en
kleine maten van peren blijft gewenst.
Westdorpe, 10 okt. 1968.
B 193.
De plechtige uitvaart
zal plaatshebben maan
dag 14 oktober a.s. om
10.00 uur in de kerk van
Onze Lieve Vrouw Visi
tatie te Westdorpe.
Hoeveel jaar wacht u al op uw mooie bontmantel?
Nu is er 'n enorme verzameling kwaliteiten. Nu zijn er genoeg modellen om een modeblad t#
vullen. Nu kunt u kiezen uit meer dan 500 mantels. En wie groot is, kan met kleine prijzen
voor de dag komen. Vooruitlopend op de verlaging van de weeldebelasting per 1 januari a.s.,
geeft Kuflex EDELBONT u nu al 6% korting. Het zou immers jammer zijn als u nu teveel betaaltl
Waar wacht u nog op? Kom vandaag naar Kuflex EDELBONT en draag morgen de mantel waar
u al zo lang op hebt gewacht.
3/4 MODELLEN LANGE MODELLEN
PERSIANER PATTES JEMEN
Normale verkoopprijs 495,- Normale prijs 695,- Juf
Bij ons slechts Bii ons slechts v
Bovendien 6% korting. Bovendien 6% korting.
en
Celina Bommelijn
hun 45e huwelijksdag te
vieren.
Dit is de wens van hun
kinderen en kleinkinderen.
TANDARTS
HULST
dinsdag 15 oktober
zaterdag 19 oktober
Hiermede moeten wij U het droevig bericht geven, van het
overlijden van de docent aan de academie voor beeldende
kunsten St.-Joost te Breda,
De Heer
Deze collega en leraar is onverwachts door God geroepen.
Wij zullen zijn voortreffelijke kwaliteiten in ere en dankbare
herinnering houden.
Breda, 9 oktober 1968.
De St.-Joostgemeenschap
Heden overleed na
een kortstondig ge
dragen lijden, mijn lie
ve zorgzame man, va
der, grootvader, broer,
oom en neef
ALBERT VAN DAM
op de leeftijd van 63 jr.
Uit aller naam:
G. van Dam
van Graefschepe
Kinderen cn
kleinkinderen
NERTZKOPPEN NATUREL PERSIANER PATTES
Normale prijs 795,- Normale prijs 795,- FljF
Bij ons slechts j."" Bij ons slechts J J»"™
Bovendien 6% korting. Bovendien 6% korting.
NERTZ BISAM NERTZ MURMEL
Normale prijs 1195,- OOfl Normale prijs 1495,- jlQjT
Bij ons slechts Bi| °nS slechts
RUSSISCH PERSIANER NERTZ FLANKEN
Normale prijs 1700,- TOOK Normale prijs 1950,-
Bij ons slechts I Bij ons slechts
Bovendien 6% korting. Bovendien 6% korting.
In 1967 verschenen er 11.262 nieu
we titels. Dertien procent daarvan
waren romans en novellen. Men kan
liet allemaal op drie cn een halve
kilometer boekenplank bijeen zien
staan tijdens de boekenmarkt, die
vrijdag 11 oktober door een van Ne
derlands bezigste bijtjes op literair
gebied, Annie M. G. Schmidt, in de
Amsterdamse RAI geopend wordt en
die duurt tot en met zondag 20 ok
tober. Voor drs. A. Nuis, die in Lei
den moderne Nederlandse literatuur
doceert, om een beetje wanhopig te
worden. Zijn stokpaardje is litera-
tuur-sociologie een zeer nieuw
begrip. Over de relatie schrijver -
lezer is weliswaar al veel gesproken,
maar wie zich, zoals hij, in de ma
terie verdiept, ontdekt, dat er eigen
lijk bar weinig van bekend is.
Er zijn bovendien zoveel aspecten,
dat het in kaart brengen van deze
wereld een Odyssee-zwerftocht ver
eist, waarvan je nauwelijks weet
waar je moet beginnen, laat staan
waar het einde ligt. Hetgeen drs.
Nuis doet verzuchten: „Ik zou wel
eens, al was het maar van een
boek, willen weten waar het terecht
komt en wie het leest Zo'n man
moet straks als een verdwaasde
ronddolen op de boekenmarkt, waar
naar schatting 100.000 bezoekers zul
len neuzen in evenveel boeken.
Bijvoorbeeld dit. Na de oorlog is
er in de Nederlandse literatuur een
verschuiving opgetreden. Voordien
waren de schrijvers vrijwel zonder
uitzondering academici, die zich
richtten op de bovenlaag van de be
volking. De kwaliteit van hun boe
ken was vaak omgekeerd evenredig
aan de oplage. Een bestseller werd
met wantrouwen bekeken. Dat kon
nooit veel wezen Dat is allemaal
veranderd. De academicus onder de
schrijvers is zeldzaam geworden. De
bestseller wordt met andere adore
rende ogen bekeken. Drs. Nuis heeft
dit verschijnsel zelf gesignaleerd in
„De Gids". Hij kan er geen verkla
ring voor geven. „De verschuiving
intrigeert me en ik hoop, dat we er
in zullen slagen wat meer inzicht in
deze materie te krijgen", zegt hij.
Alle onderzoekingen hebben zich tot
dusver vrijwel uitsluitend beperkt
tot de verkoop van het boek, maar
ze strekken zich niet uit tot de re
latie tussen schrijver en lezer in de
literatuur".
Hoe ingewikkeld de zaak ligt
blijkt, als drs. Nuis verder praat
over het maagdelijke terrein, waar
hij de ploeg van zijn research door
heen wil gaan halen. Hij zegt bij
voorbeeld: „Er verschijnen meer ge
dichtenbundels dan dertig jaar gele
den, maar dat zegt op zichzelf niets
over de belangstelling voor poëzie.
Uitgevers zijn tegenwoordig bereid
gedichten uit te geven met verlie
zen, die worden gecomperseerd door
winsten uit andere uitgaven. Voor de
oorlog gebeurde dat zelden, omdat
er weinig of niets viel te compense
ren, men kon het risico eenvoudig
niet nemen. Het veel of weinig ver
schijnen van poëzie heeft minder te
maken met de belangstelling van de
lezer dan met de economie van het
boekbedrijf".
Een probleem voor de literatuur-
socioloog is ook het onderverdelen
in genres. Wat is literatuur? Waar
ligt de grens met de sub-literatuur,
met de thrillers cn psychologische
thrillers van Simenon, om een heel
sprekend voorbeeld te noemen. Bo
vendien zit je onmiskenbaar in je
maag met de kolossale oplagen van
boeken, die vroeger „keukenmeiden
romans" werden genoemd, boeken,
die volgens een bepaald recept ge
schreven worden en waarvoor men
heen te breken met een hoger ver.
koopcijfer, dan is er sprake van een
bestseller. Van 't Reve is het geiukt
momenteel in Amerika zelfs een
schriftelijke schrijverscursus kan
volgen. Een andere sector is die van
de pornografische boeken. De ene
kriticus vindt De Sade een smeer
poes, de andere acht hem een van
de grootste denkers van de laatste
eeuwen. De grenzen zijn allemaal
volstrekt onduidelijk en tussen de
genres liggen grote overgangsgebie
den. Het is geblinddoekt verstopper
tje spelen in een kolenmijn.
Een ander aspect bijvoorbeeld is,
dat de economie van de uitgeverij
vaak een rol heeft gespeeld in de li
teratuur. Zelfs grote schrijvers wa
ren soms genoodzaakt om volgens
een recept te schrijven. In de vorige
eeuw deugde een roman niet, als hij
niet uit minstens twee of drie dikke
delen bestond. De schrijver hiejd er
rekening mee. Wat Nederland be
treft wordt een inzicht in de relatie
schrijver - lezer nog bemoeilijkt door
de invloed van de buitenlandse lite
ratuur.
Drs. Nuis: „Als je kijkt naar het
einde van de vorige eeuw, zie je,
dat de roemruchte tachtigers blij
mochten zijn met een oplage van
500 exemplaren per boek, terwijl
Franse uitgaven, bijvoorbeeld die
van Zoia, al met een oplage van
2000 exemplaren in Nederland waren
geboekt voor de verschijning. De
literatuur moest het hebben van een
smalle bovenlaag, die bovendien nog
erg op het buitenland georiënteerd
was. En nog speelt het buitenlandse
boek een grote rol. Toen ik zelf
vlak voor de oorlog belangstelling
kreeg in literatuur kocht ik veel
Franse boeken, want die waren
goedkoop. Vlak na de oorlog kwamen
de goedkope Engelse pockets op de
markt. Literatuur-liefhebbers koch
ten ze. Ze hebben later natuurlijk
ook Nederlandse boeken gekocht,
maar bij velen blijkt de belangstel
ling voor de buitenlandse, schrijvers
te blijven bestaan".
Drs. Nuis wil ondanks zijn zelfbe
schuldiging van onwetendheid het
Nederlandse publiek toch splitsen in
twee groepen: een actieve en een
passieve groep. De actieve groep
bestaat uit lezers, die altijd direct
reageren en voor een dialoog met de
schrijver zorgen.
Ze omvat ongeveer 30.000 mensen.
Weet een schrijver door die groep
door te breken. Hermans daarente
gen richt ziel) zo specifiek tot de ac
tieve groep, dat hij de anderen wel
licht nooit zal bereiken.
Drs. Nuis daarover: „Het is na
tuurlijk prettig voor een schrijver,
dat hij kan rekenen op zo'n actieve
markt van 30.000, maar ons kleine
taalgebied brengt met zich mee, dat
deze groep ook de buitenlandse lite
ratuur pleegt te volgen. Als gevolg
hiervan wordt de Nederlandse schrij
ver wat neerbuigend behandeld door
het publiek, waarvoor hij schrijft.
Aan de andere kant is dit publiek
ten aanzien van de buitenlandse
schrijvers volkomen passief. De re
latie schrijver lezer bevindt zich
hierdoor in Nederland in een wat
merkwaardige situatie".
De 398 erkende uitgevers en 2062
erkende boekverkopers in Nederland
(fusies in de afgelopen uren voorbe
houden, Van den Brink, directeur
van de uitgeversmaatschappij Else
vier heeft er in het kader vgn de
boekenmarkt voor gepleit) zullen
van de zorgen van een aankomend
literatuur-socioloog niet wakker lig
gen. Zij hebben het vorig jaar voor
300 miljoen gulden omgezet en wil
len de komende jaren meer om
zetten, steeds meer. Dat betekent:
nieuwe markten aanboren. Als die
op het gebied van de literatuur lig
gen: best. Je lanceert niet voor
voor niets een Jan Cremer, die nota
bene nog bekrood wordt ook. Maar
mocht er een willige markt zijn voor
populair-wetenschappelijke boeken en
hobbyhoeken hetgeen het geval is
en niet eens toevallig dan komen
die er te kust en te keur. Boeken
over religie een zeer groeiende
markt? Alsjeblief, daar zijn ze.
Het gaat er de h.h. uitgevers
en boekverkopers (al dan niet
erkend) niet om, wat er gelezen
wordt, het gaat er om, dat er
gelezen wordt. Vandaar de boe
kenmarkt 1968 in de RAI, om
wikkeld met het ulevellen-papier
van allerlei manifestaties. Van
daar de slagzin, die hij meekreeg:
„Er is een boek voor iedereen".