Bill the
Koening
kwam
van
zijn
sofa
Willem de Kooning in Amsterdam
Pim van Pagée
maakt verwachtingen waar
Jan v. Goethem
in, de Nemelaer
reekers
ewerking
lectrisch
erkers
luiters
ifoniste
iafist(e)
Nederland
bada
ma N.V.
EDIENDE
DAT het strakke abstracte werk van Van Goethem
in Nederland nog maar weinig bekend is, vindt
zijn oorzaak in het feit, dat hij in ons land maar
enkele galeries kan vinden die zijn schilderijen op de
juiste manier kunnen presenteren.
|s meer VAKMENSEN
iaatsen:
[ENINGEN.
jf te bezoeken op maan-
ur.
edrijf, Industrieweg 6-8.
Ein levensmiddelen
a
DE STEM VAN ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1968
Vrouw met fiets, een
van de „woman"-
figuren. Dit doek is
geschilderd in 1953,
;ffige werksfeer
aagse werkweek
;d salaris
■kosfenvergoedi ng.
BADA JELGERSMA N.V.
ia telefonische afspraaki
GEVETEX I
W 1 Textilglas
GmbH
oegendienst
oon 201,— per week
fo
ivergoeding
schriftelijk wenden tot
inlichtingen ontvangen.
Telefoon
01608-3941
g Etten-Leur:
e-diploma
van dit blad.
B B
van Waren
AAGD
levensmiddelen,
isch onderzoek
ploma leerling-
ig) of daarvoor
citeren.
ig wordt in het
eljjke regeling,
et ingehouden
i: chef afdeling
's-Hertogsn
\yillem de Kooning in Amerika gevierd als Bill The Koening
heeft na jaren, als een Hollywoodse diva op een sofa, eindelijk
zijn toestemming gegeven voor een overzichtstentoonstelling van zijn
werk in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Het overzicht dat De
Kooning van zijn werk toestond houdt echter op bij 1967 alsof het
de nieuwste atoomgeheimen betreft worden de meest recente werken
geheim gehouden. In de pers, voor radio en televisie is deze tentoon
stelling gepresenteerd alsof heel Nederland een zucht van verlichting
moet slaken: eindeüjk is het dan toch gelukt de grote meester te be
wegen een voor vier miljoen verzekerde vracht schilderijen en teke
ningen naar ons landje te sturen. Welk een eer!
JJoor deze ietwat pretentieuze
presentatie van museumdirec
teur E. de Wilde, door de push
die Amerikaanse goodwill-ambassa
dors aan deze tentoonstelling ge
ven, door de uitreiking van de
Talens-prijs (10.000 gulden, uit
handen gegeven na een beslissing
van een jury bestaande uit mu
seumdirecteuren en kunsthistori
ci), door een katalogus waarin
gewag wordt gemaakt van „de
grootste kunstenaar van het mid
den van deze eeuw", wordt het
moeilijk gemaakt onbevangen en
onbevooroordeeld naar De Koo
ning's werk te gaan kijken. U
moet het toch maar proberen.
Willem de Kooning werd in '04 als
Rotterdammer geboren. Jeugd:
echtscheiding van zijn ouders toen
hij vijf jaar was, touwtrekken van
de moeder om het kind, ondanks
de sterke band die het met zijn
vader had; baantje op twaalfjari
ge leeftijd als leerling van een com
mercieel kunst- en decoratieschil
dersbedrijf. Avondacademie, zes
avonden per week. Vertrok in '26
naar Amerika en kwam niet meer
terug.
De vroegste werken die we nu
in Amsterdam van hem te zien
krijgen, dateren uit 1938. Hij had
er toen al twaalf jaar als huis
schilder, decorateur en etaleur in
de nieuwe wereld opzitten. Die eer
ste potloodtekeningen, meestal
mannenfiguren, zijn subtiel, getui
gen van een overgevoeligheid die
later de oorzaak zal worden van
de tomeloze, kotsende agressie
van de „Woman"-schilderijen uit
het begin van de jaren vijftig.
JJa een nog steeds min of meer
te Picassociëren periode tot
omstreeks 1945 komen werken tot
stand die wellicht in zekere mate
belangrijk zijn voor de ontwik
keling van de abstract - expres
sionistische schilderkunst in Ame
rika. Maar om zoals de jury van
de Talens-prijs dat deed te stel
len dat De Kooning in de groep
kunstenaars die daar op dat mo
ment bezig was een leidende posi
tie innam is overdreven. Het is
daar precies gegaan zoals bij an
dere her-oriënteringen in de kunst:
van leiderschap kun je moeilijk
spreken. De geestverwanten stimu
leren en benaderen elkaar vaak
onbewust. Als we de jaartallen van
het ontstaan van de belangrijke
werken van De Kooning's bentgeno
ten in ogenschouw nemen, is er
maar één conclusie: samen mét
en niet als leider vam zijn gene
ratiegenoten Arshile Gorky, Franz
Kline, Jackson Pollock en Mark
Rothko vormde De Kooning de
groep die belangrijk is geweest
voor de abstracte expressie over de
gehele wereld, voor de Cobra
groep in ons eigen land.
7o zijn we dus aangekomen bij
een stukje kunstgeschiedenis
dat door de snelle communicatie
mogelijkheden van de tijd waarin
ze plaatshad, een korte, maar in
ieder geval internationale deining
veroorzaakte en een flinke schok
in het rustige leven tot gevolg had.
Een stuk kunstgeschiedenis dat
snel ophield in zijn tijd belangrijk
te zijn toen een veel meer soci
aal gerichte kunststroming de
Pop-Art het de nekslag toe
bracht.
Op de tentoonstelling in het Ste
delijk Museum hangen twee
schilderijen die ons iets duideliik
maken over de vrouw waar De
Kooning van uitgaat in zijn latere
„Woman"-series. Het eerste schil
derij is uit 1944 (cat. nr. 15) en
laat een afschuwelijk gekleurd
vrouwmens zien: een strakke rode
broek, fel roodgekleurde nagels.
Haar huid is hardgeel. Het twee
de belangrijke schilderij in dit op
zicht is „Woman" uit 1948, (cat. nr.
24) een al veel roziger wijf voor
stellend, met een suggestie van
een landschap en een dominerende
stekende zon.
pim van Pagée schildert pas
drie jaar na zijn tekenaars
opleiding, en toch is dit al zijn
derde expositie in Galerie de
Klosbeugel. Een feit dus, dat de
aandacht trekt.
Temeer daar hij de verwach
tingen die door dergelijke wa
penfeiten hoog gespannen wor
den, meer dan waar maakt.
Want wat men ook subjectief
van zijn werk moge vinden, hij
maakt het de bezoeker wel dui
delijk, hier niet meer met een
beginneling te doen te hebben:
een leeuwin werpt meteen leeu
wen, en begint niet met konijn
tjes of zo.
Met uiterst sobere middelen,
maar met onontkoombare
dwang alweer die „andere"
logica brengt hij een kleu
rige regenbui van ideeën te
weeg.
Op. uit kleine doeken en paneel
tjes samengestelde schilderijen
staan die visioenen; schijnbaar
toevallig, alsof er totaal niets aan
de hand is, alsof het allemaal niets
te betekenen en niets met elkaar
te maken heeft. Een plakboek van
de geest, een poëzie-album van de
werkelijkheid. Een soms rauwe,
dan weer lyrisch-gestyleerde reali
teit, waarin, als in een droom,
grote gaten vallen, hele partijen
zwart Niets. Een werkwijze overi
gens, die meteen een bezonken rust
van de schilderijen doet uitgaan,
een mijlenverre distantie van het
onderwerp ook. Helaas schijnen
het daardoor wel eens randver
schijnselen, men mist wel eens een
voortzetting van nu slechts spora
disch gedoseerde gegrepenheid.
Ts hij nu wél, of is hij niét bij
de dingen betrokken, en indien
ja: is Van Pagée dan misschien
een cynicus. Hij maakt niet die
indruk, als persoonlijkheid, maar
ook hier weer: in hoeverre laat hij
wel iemand toe binnen zijn we
reld. Zijn werk is van een zeer
blije en zeer fraaie kleur. Maar
door de grote helderheid en trans
parantheid van factuur en compo
sitie, soms ook door het omzeilen
van problemen die daarmee sa
menhangen, krijgt het wel eens
een terughoudendheid die je voor
vraagtekens_ plaatst. Op badineren
de toon, zéér gekund en dus ook
zéér geïnteresseerd in het hoe,
schildert hij bijvoorbeeld een groot
kwartdoek vol ingewand-achtige
(medische) associaties, om vervol
gens neuriënd op een fraai foto
model over te stappen. Hij zelf
Een van de merkwaardige doeken
van Pim van Pagée.
begrijpt daarbij maar niet dat hij
„het de mensen zo moeilijk blijkt
te maken"
JUT aar daarvoor is hij dan ook
schilder. Kon hij het zeggen,
in woorden overbrengen, dan was
hij immers dichter geworden. Om
ook in dié hoedanigheid waar
schijnlijk even moeilijk te volgen,
maar even meesterlijk van vorm
en inhoud te zijn.
Tot 5 oktober hebt u gelegen
heid het allemaal zelf te gaan
zien in Galerie „De Klosbeugel",
Lange Putstraat 5, Den Bosch. Er
is rijkssubsidie, de prijzen zijn zelfs
voor provincie-maatstaven aan de
lage kant, en er staat altijd wel
een kop koffie tussen de heerlijke
boekenrommel klaar voor hen die
graag nog even nakaarten.
JAN ASSELBERGS
De scherpe punten van een zon:
de eerste tendenzen van het ag-
gressieve karakter van De Koo
ning's „Vrouwen" die in de jaren
1950 tot '55 gaan ontstaan.
Angstaanjiagend, satanisch staan
de grote rozè en rode vleesvlek-
kpn schreeuwend nèerge$chi'ldé®d.
De monden wijd open, de tanden
als van wolven: zo staat de Vrouw
een destructieve oerkracht te ont
ketenen. Juist door de starre plaat
sing van de figuren in het cen
trum van het schilderij, het drifti
ge gekalk waar De Kooning zich
aan overgeeft, krijgen de vrouwen
dat brutale dat doet denken aan
schuttinigtaal. Bij elke „Woman."
komt de gedachte aan een grote
schutting waarop een kind zich be
vrijd heeft van zijn primaire frus
traties. De Kooning bevrijdt zich
zelf in deze schilderijen als het kind
op de schutting: onder elk schil
derij verwacht je 't woord „cunt".
De noodzaak, de „must" om deze
schilderijen te maken is voor ie
dereen duidelijk voelbaar, en daar
gaat het om: door dat „moeten"
wordt een intense spanning en ge
ladenheid op het doek geconcen
treerd.
Nog verder discussiëren over
het m.i. overschatte belang van De
Kooning, verder praten over de
kleur, vorm en lijn van De Koo
ning's schilderijen heeft weinig zin,
zoals hij zelf zegt:
J '.-r! l 'f.
„Het is werkelijk absurd «u nog
afbeeldingen te maken in de vorm
van een mens, met verf, als je er
over nadenkt.... Maar plotseling
was het zelfs meer absurd om het
niet te doen... Het schilderen (van
de Women) heeft één ding voor me
gedaan het heeft compositie, ar
rangement, verhoudingen en licht
uitgeschakeld ik bedoel al dat
dwaze gepraat over lijn, kleur en
vorm. Er was namelijk dat ding
waar ik vat op wilde krijgen.
Jan Juffermans
9 w.
IN Galerie Nemelaer van het kasteel te Haaren wordt
1 een tentoonstelling gehouden van schilderijen en
collages van de nergens wonende en overal aanwezige
wereldverkenner Jan van Goethem.
TAN van Goethem (38) is in 's-Hertogenbosch ge-
boren; na zijn opleiding als architect werkte hij op
enkele architectenkantoren o.a. 2 jaar bij professor
Bruno Zevi te Rome. Tevens was hij in die tijd
medewerker van het bekende blad over architectuur
en beeldende kunst l'Architettura.
In 1959 vertrok hij voor enige tjjd naar Finland
waarna hij zich in Amsterdam vestigde. Daar maakte
hij zich meer en meer los van de architectuur en
schakelde hij over naar de vrijere beeldende kunst.
CEDERT 1964 woont en werkt Van Goethem ün
Parijs. Zijn werk wordt daar regelmatig geëxpo
seerd door Galerie du Fleuve.
Tijdens een studiereis in het afgelopen jaar naar
Noord-Amerika, Mexico en de Caraïbische eilanden,
werden zijn schilderijen o.a. aangekocht door het
Museum of Modern Art, Multiples Art en The As
sociated Artist te New York en Galerie R.G. te
Curasao.
De tentoonstelling is geopend tot en met zondag 20
oktober dagelijks van 9.00 tot 19.00 uui\ donderdags
bovendien van 20.00 tot 22.00 uur
Al in '53 komen de orkanen die
vanuit het middelpunt de
vrouw ontketend worden, ster
ker naar voren. Het beeld van de
vrouw vervaagt, de stormen van De
Kooning worden helemaal abstract
en daarmee moeilijker toegankelijk
voor de kijker. Vooral omdat bij De
Kooning de „action" van het schil
derij zo belangrijk is, zou je vaak
willen dat hij deze grote doeken
geen titel meegegeven had. Nu
heten ze „Easter Monday", „The
Time of the Fire", „Suburb in
Havana" of „Greece on 8th Ave
nue". Een serie landschappen, im
pressies die een hoogtepunt
vinden in „Rosy fingered dawn
at Louse Point". Het zjjn titels
die we al gewend zijn als ezels
bruggetje te gebruiken in de ab
stracte kunst. Juist die titels zijn
oorzaak van het voortdurend
gissen en raden van het publiek
naar de voorstelling van een vlek
en een streep, en vormen daar
door een van de grootste barrières
om wat abstract is op een onbe
vangen manier te benaderen.
TV/Tinder indringend, minder bru
taal en voor De Kooning's
doen sierlijk neergeschilderd zijn
de „Vrouwen" die na 1963 gaan
ontstaan. De starre houding wordt
levendiger: de vrouwen liggen op
sofa's, of zitten met opgetrokken
knieën in het gras en worden hoe
langer hoe meer ontspannen. Een
vrouw wuift: De Kooning schijnt
haar onder ogen te durven ko
men. Zijn manier van schilderen is
rustiger, neutraler. Stelt de leeftijd
van De Kooning eisen aan zijn fy
sieke energie? Action-painting
vreet energie (I don't paint - I
hit" - Appel). De storm is gaan
liggen en het is jammeT dat we
de schade nog niet op kunnen ne
men: zoals gezegd zijn de laatste
doeken van De Kooning hier niet te
zien. Heel jammer, het gebeurt zo
vaak dat van een levend kunste
naar wél alle academiestudies in
het overzicht opgenomen worden.
Nog nooit zag ik desnoods door
middel van schetsen of brieven
iets van de toekomstplannen en
-dromen van een kunstenaar. Een
gesprek met het publiek over wat
nog moet komen zou meer duide
lijk maken dan honderd houtskool
tekeningen uit een onrijpe periode.