Bill the Koening kwam van zijn sofa Willem de Kooning in Amsterdam Pim van Pagée maakt verwachtingen waar Jan v. Goethem in, de Nemelaer reekers ewerking lectrisch erkers luiters ifoniste iafist(e) Nederland bada ma N.V. EDIENDE DAT het strakke abstracte werk van Van Goethem in Nederland nog maar weinig bekend is, vindt zijn oorzaak in het feit, dat hij in ons land maar enkele galeries kan vinden die zijn schilderijen op de juiste manier kunnen presenteren. |s meer VAKMENSEN iaatsen: [ENINGEN. jf te bezoeken op maan- ur. edrijf, Industrieweg 6-8. Ein levensmiddelen a DE STEM VAN ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1968 Vrouw met fiets, een van de „woman"- figuren. Dit doek is geschilderd in 1953, ;ffige werksfeer aagse werkweek ;d salaris ■kosfenvergoedi ng. BADA JELGERSMA N.V. ia telefonische afspraaki GEVETEX I W 1 Textilglas GmbH oegendienst oon 201,— per week fo ivergoeding schriftelijk wenden tot inlichtingen ontvangen. Telefoon 01608-3941 g Etten-Leur: e-diploma van dit blad. B B van Waren AAGD levensmiddelen, isch onderzoek ploma leerling- ig) of daarvoor citeren. ig wordt in het eljjke regeling, et ingehouden i: chef afdeling 's-Hertogsn \yillem de Kooning in Amerika gevierd als Bill The Koening heeft na jaren, als een Hollywoodse diva op een sofa, eindelijk zijn toestemming gegeven voor een overzichtstentoonstelling van zijn werk in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Het overzicht dat De Kooning van zijn werk toestond houdt echter op bij 1967 alsof het de nieuwste atoomgeheimen betreft worden de meest recente werken geheim gehouden. In de pers, voor radio en televisie is deze tentoon stelling gepresenteerd alsof heel Nederland een zucht van verlichting moet slaken: eindeüjk is het dan toch gelukt de grote meester te be wegen een voor vier miljoen verzekerde vracht schilderijen en teke ningen naar ons landje te sturen. Welk een eer! JJoor deze ietwat pretentieuze presentatie van museumdirec teur E. de Wilde, door de push die Amerikaanse goodwill-ambassa dors aan deze tentoonstelling ge ven, door de uitreiking van de Talens-prijs (10.000 gulden, uit handen gegeven na een beslissing van een jury bestaande uit mu seumdirecteuren en kunsthistori ci), door een katalogus waarin gewag wordt gemaakt van „de grootste kunstenaar van het mid den van deze eeuw", wordt het moeilijk gemaakt onbevangen en onbevooroordeeld naar De Koo ning's werk te gaan kijken. U moet het toch maar proberen. Willem de Kooning werd in '04 als Rotterdammer geboren. Jeugd: echtscheiding van zijn ouders toen hij vijf jaar was, touwtrekken van de moeder om het kind, ondanks de sterke band die het met zijn vader had; baantje op twaalfjari ge leeftijd als leerling van een com mercieel kunst- en decoratieschil dersbedrijf. Avondacademie, zes avonden per week. Vertrok in '26 naar Amerika en kwam niet meer terug. De vroegste werken die we nu in Amsterdam van hem te zien krijgen, dateren uit 1938. Hij had er toen al twaalf jaar als huis schilder, decorateur en etaleur in de nieuwe wereld opzitten. Die eer ste potloodtekeningen, meestal mannenfiguren, zijn subtiel, getui gen van een overgevoeligheid die later de oorzaak zal worden van de tomeloze, kotsende agressie van de „Woman"-schilderijen uit het begin van de jaren vijftig. JJa een nog steeds min of meer te Picassociëren periode tot omstreeks 1945 komen werken tot stand die wellicht in zekere mate belangrijk zijn voor de ontwik keling van de abstract - expres sionistische schilderkunst in Ame rika. Maar om zoals de jury van de Talens-prijs dat deed te stel len dat De Kooning in de groep kunstenaars die daar op dat mo ment bezig was een leidende posi tie innam is overdreven. Het is daar precies gegaan zoals bij an dere her-oriënteringen in de kunst: van leiderschap kun je moeilijk spreken. De geestverwanten stimu leren en benaderen elkaar vaak onbewust. Als we de jaartallen van het ontstaan van de belangrijke werken van De Kooning's bentgeno ten in ogenschouw nemen, is er maar één conclusie: samen mét en niet als leider vam zijn gene ratiegenoten Arshile Gorky, Franz Kline, Jackson Pollock en Mark Rothko vormde De Kooning de groep die belangrijk is geweest voor de abstracte expressie over de gehele wereld, voor de Cobra groep in ons eigen land. 7o zijn we dus aangekomen bij een stukje kunstgeschiedenis dat door de snelle communicatie mogelijkheden van de tijd waarin ze plaatshad, een korte, maar in ieder geval internationale deining veroorzaakte en een flinke schok in het rustige leven tot gevolg had. Een stuk kunstgeschiedenis dat snel ophield in zijn tijd belangrijk te zijn toen een veel meer soci aal gerichte kunststroming de Pop-Art het de nekslag toe bracht. Op de tentoonstelling in het Ste delijk Museum hangen twee schilderijen die ons iets duideliik maken over de vrouw waar De Kooning van uitgaat in zijn latere „Woman"-series. Het eerste schil derij is uit 1944 (cat. nr. 15) en laat een afschuwelijk gekleurd vrouwmens zien: een strakke rode broek, fel roodgekleurde nagels. Haar huid is hardgeel. Het twee de belangrijke schilderij in dit op zicht is „Woman" uit 1948, (cat. nr. 24) een al veel roziger wijf voor stellend, met een suggestie van een landschap en een dominerende stekende zon. pim van Pagée schildert pas drie jaar na zijn tekenaars opleiding, en toch is dit al zijn derde expositie in Galerie de Klosbeugel. Een feit dus, dat de aandacht trekt. Temeer daar hij de verwach tingen die door dergelijke wa penfeiten hoog gespannen wor den, meer dan waar maakt. Want wat men ook subjectief van zijn werk moge vinden, hij maakt het de bezoeker wel dui delijk, hier niet meer met een beginneling te doen te hebben: een leeuwin werpt meteen leeu wen, en begint niet met konijn tjes of zo. Met uiterst sobere middelen, maar met onontkoombare dwang alweer die „andere" logica brengt hij een kleu rige regenbui van ideeën te weeg. Op. uit kleine doeken en paneel tjes samengestelde schilderijen staan die visioenen; schijnbaar toevallig, alsof er totaal niets aan de hand is, alsof het allemaal niets te betekenen en niets met elkaar te maken heeft. Een plakboek van de geest, een poëzie-album van de werkelijkheid. Een soms rauwe, dan weer lyrisch-gestyleerde reali teit, waarin, als in een droom, grote gaten vallen, hele partijen zwart Niets. Een werkwijze overi gens, die meteen een bezonken rust van de schilderijen doet uitgaan, een mijlenverre distantie van het onderwerp ook. Helaas schijnen het daardoor wel eens randver schijnselen, men mist wel eens een voortzetting van nu slechts spora disch gedoseerde gegrepenheid. Ts hij nu wél, of is hij niét bij de dingen betrokken, en indien ja: is Van Pagée dan misschien een cynicus. Hij maakt niet die indruk, als persoonlijkheid, maar ook hier weer: in hoeverre laat hij wel iemand toe binnen zijn we reld. Zijn werk is van een zeer blije en zeer fraaie kleur. Maar door de grote helderheid en trans parantheid van factuur en compo sitie, soms ook door het omzeilen van problemen die daarmee sa menhangen, krijgt het wel eens een terughoudendheid die je voor vraagtekens_ plaatst. Op badineren de toon, zéér gekund en dus ook zéér geïnteresseerd in het hoe, schildert hij bijvoorbeeld een groot kwartdoek vol ingewand-achtige (medische) associaties, om vervol gens neuriënd op een fraai foto model over te stappen. Hij zelf Een van de merkwaardige doeken van Pim van Pagée. begrijpt daarbij maar niet dat hij „het de mensen zo moeilijk blijkt te maken" JUT aar daarvoor is hij dan ook schilder. Kon hij het zeggen, in woorden overbrengen, dan was hij immers dichter geworden. Om ook in dié hoedanigheid waar schijnlijk even moeilijk te volgen, maar even meesterlijk van vorm en inhoud te zijn. Tot 5 oktober hebt u gelegen heid het allemaal zelf te gaan zien in Galerie „De Klosbeugel", Lange Putstraat 5, Den Bosch. Er is rijkssubsidie, de prijzen zijn zelfs voor provincie-maatstaven aan de lage kant, en er staat altijd wel een kop koffie tussen de heerlijke boekenrommel klaar voor hen die graag nog even nakaarten. JAN ASSELBERGS De scherpe punten van een zon: de eerste tendenzen van het ag- gressieve karakter van De Koo ning's „Vrouwen" die in de jaren 1950 tot '55 gaan ontstaan. Angstaanjiagend, satanisch staan de grote rozè en rode vleesvlek- kpn schreeuwend nèerge$chi'ldé®d. De monden wijd open, de tanden als van wolven: zo staat de Vrouw een destructieve oerkracht te ont ketenen. Juist door de starre plaat sing van de figuren in het cen trum van het schilderij, het drifti ge gekalk waar De Kooning zich aan overgeeft, krijgen de vrouwen dat brutale dat doet denken aan schuttinigtaal. Bij elke „Woman." komt de gedachte aan een grote schutting waarop een kind zich be vrijd heeft van zijn primaire frus traties. De Kooning bevrijdt zich zelf in deze schilderijen als het kind op de schutting: onder elk schil derij verwacht je 't woord „cunt". De noodzaak, de „must" om deze schilderijen te maken is voor ie dereen duidelijk voelbaar, en daar gaat het om: door dat „moeten" wordt een intense spanning en ge ladenheid op het doek geconcen treerd. Nog verder discussiëren over het m.i. overschatte belang van De Kooning, verder praten over de kleur, vorm en lijn van De Koo ning's schilderijen heeft weinig zin, zoals hij zelf zegt: J '.-r! l 'f. „Het is werkelijk absurd «u nog afbeeldingen te maken in de vorm van een mens, met verf, als je er over nadenkt.... Maar plotseling was het zelfs meer absurd om het niet te doen... Het schilderen (van de Women) heeft één ding voor me gedaan het heeft compositie, ar rangement, verhoudingen en licht uitgeschakeld ik bedoel al dat dwaze gepraat over lijn, kleur en vorm. Er was namelijk dat ding waar ik vat op wilde krijgen. Jan Juffermans 9 w. IN Galerie Nemelaer van het kasteel te Haaren wordt 1 een tentoonstelling gehouden van schilderijen en collages van de nergens wonende en overal aanwezige wereldverkenner Jan van Goethem. TAN van Goethem (38) is in 's-Hertogenbosch ge- boren; na zijn opleiding als architect werkte hij op enkele architectenkantoren o.a. 2 jaar bij professor Bruno Zevi te Rome. Tevens was hij in die tijd medewerker van het bekende blad over architectuur en beeldende kunst l'Architettura. In 1959 vertrok hij voor enige tjjd naar Finland waarna hij zich in Amsterdam vestigde. Daar maakte hij zich meer en meer los van de architectuur en schakelde hij over naar de vrijere beeldende kunst. CEDERT 1964 woont en werkt Van Goethem ün Parijs. Zijn werk wordt daar regelmatig geëxpo seerd door Galerie du Fleuve. Tijdens een studiereis in het afgelopen jaar naar Noord-Amerika, Mexico en de Caraïbische eilanden, werden zijn schilderijen o.a. aangekocht door het Museum of Modern Art, Multiples Art en The As sociated Artist te New York en Galerie R.G. te Curasao. De tentoonstelling is geopend tot en met zondag 20 oktober dagelijks van 9.00 tot 19.00 uui\ donderdags bovendien van 20.00 tot 22.00 uur Al in '53 komen de orkanen die vanuit het middelpunt de vrouw ontketend worden, ster ker naar voren. Het beeld van de vrouw vervaagt, de stormen van De Kooning worden helemaal abstract en daarmee moeilijker toegankelijk voor de kijker. Vooral omdat bij De Kooning de „action" van het schil derij zo belangrijk is, zou je vaak willen dat hij deze grote doeken geen titel meegegeven had. Nu heten ze „Easter Monday", „The Time of the Fire", „Suburb in Havana" of „Greece on 8th Ave nue". Een serie landschappen, im pressies die een hoogtepunt vinden in „Rosy fingered dawn at Louse Point". Het zjjn titels die we al gewend zijn als ezels bruggetje te gebruiken in de ab stracte kunst. Juist die titels zijn oorzaak van het voortdurend gissen en raden van het publiek naar de voorstelling van een vlek en een streep, en vormen daar door een van de grootste barrières om wat abstract is op een onbe vangen manier te benaderen. TV/Tinder indringend, minder bru taal en voor De Kooning's doen sierlijk neergeschilderd zijn de „Vrouwen" die na 1963 gaan ontstaan. De starre houding wordt levendiger: de vrouwen liggen op sofa's, of zitten met opgetrokken knieën in het gras en worden hoe langer hoe meer ontspannen. Een vrouw wuift: De Kooning schijnt haar onder ogen te durven ko men. Zijn manier van schilderen is rustiger, neutraler. Stelt de leeftijd van De Kooning eisen aan zijn fy sieke energie? Action-painting vreet energie (I don't paint - I hit" - Appel). De storm is gaan liggen en het is jammeT dat we de schade nog niet op kunnen ne men: zoals gezegd zijn de laatste doeken van De Kooning hier niet te zien. Heel jammer, het gebeurt zo vaak dat van een levend kunste naar wél alle academiestudies in het overzicht opgenomen worden. Nog nooit zag ik desnoods door middel van schetsen of brieven iets van de toekomstplannen en -dromen van een kunstenaar. Een gesprek met het publiek over wat nog moet komen zou meer duide lijk maken dan honderd houtskool tekeningen uit een onrijpe periode.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1968 | | pagina 15