Nieuwe stichting
onderzoek
bedrijfsleven
Hersenen gekoppeld aan computers
HUISDIEREN DOEN HET WERK
Woestijnen worden tulpenvelden
MISSCHIEN WORDEN WE 150 JAAR
Grotere agressie tegen maatschappij
fa het inkomen in de industrie zal
ongeveer vijftig keer zo hoog
zijn als in de periode vóór de in
dustrialisatie;
fa de economische bedrijvigheid zal
grotendeels zijn overgegaan van
de primaire sector (landbouw)
en de secundaire sector (indus
triële produktie) naar een derde
en vierde (diensten)-sector;
fa technische en wetenschappelijke
vernieuwingen zullen niet lan
ger voornamelijk in de particu
liere ondernemingen tot stand
gebracht worden;
fa de wetten van de vrije markt
economie zullen stellig een ge
ringere rol spelen dan de over
heidssector en de sociale fond
sen;
fa de gehele industrie zou beheerst
moeten worden door de cyber
netica;
fa de vooruitgang zal voornamelijk
bepaald worden door de onder
wijssystemen en de technologi
sche vernieuwing die in dienst
daarvan gesteld wordt;
fa in de communicatieproblemen
zullen de factoren ruimte en tijd
geen belangrijke rol meer spe
len;
fa empirische, seculaire, humanis
tische, pragmatische, utilitaristi
sche, hedonistische enz. cultu
ren;
fa accumulatie van wetenschappe
lijke en technologische kénnis;
fa toenemende welvaart en vrije
tijd;
fa bevolkingstoename;
fa urbanisatie en (spoedig) het ont
staan van megalopolissen;
fa het afnemen van het belang van
primaire en (recentelijk) secun
daire beroepen;
fa kunnen lezen en schreven en
onderwijs in het algemeen;
fa toenemend potentieel voor mas
sale vernietiging;
fa toenemend tempo van verande
ring.
„MAATSCHAPPIJ EN ONDERNEMING"
STICHTING NEDERLANDSE VRIJWILLIGERS
12
11
DE STEM VAN DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1968
13
Als de uiterst»; hoek van de aardbol veroverd is en eco
nomisch is geworden, als iedere willekeurige gebeur-
~JJ tenis, waar, wanneer en zo vlug men maar wil toegan
kelijk is geworden, als men een aanslag op een koning in
Frankrijk en een symfonieconcerl in Tokio gelijktijdig „be
leven" kan, als tijd nog slechts snelheid, ogenblikkelijk
heid, gelijktijdigheid is en de geschiedenis uit heel het be
staan van alle volkeren verdwenen is als de bokser als de
grote man van een volk geldt, als de miljoenenaantallen van
massabijeenkomsten een triomf zijn dan, ja dan hangt
nog steeds als een spook boven al dit gespook de vraagt
waartoe? Waarheen? En wal dan?"
Over de wereld van mor
gen, zoals de Amerikaan
se onderzoekers Kahn en
Wiener die verkend heb
ben, schrijft in een twee
de artikel onze redacteur
A. Theunissen.
Je hebt als Europees mens van 1968, prachtig opgevoed en vol
gestopt met normen, waarden, filosofieën en theorieën, de neiging
dit lange citaat van de Duitse filosoof Heidegger, die daarmee een
vergeefse poging deed de demonie van de techniek op te roepen,
erg belangrijk te vinden, als je aan de hand van het boek van Kahn
en Wiener over het jaar 2000 een vaag idee hebt gekregen over wat
die wereld aan vernuft, techniek en wetenschap moet voorstellen.
Waartoe? Waarheen? En wat an? Dr. W. Nauta heeft vorig jaar op de
katholieke studentendagen te Eindhoven gezegd, dat dit soort vragen,
waarmee Heidegger suggereerde, dat je buiten de technisch-wetenschap-
pelijke ontwikkeling kunt gaan staan, alleen maar ontweken moet worden.
Dr. Nauta zei letterlijk: „Ze (de vragen Red.De Stem) zfjn te algemeen.
En zij kunnen alleen maar gesteld worden, omdat zij voor negentig, zo
niet voor honderd procent retorisch zijn. We willen geacht worden ze in
ieder geval gesteld te hebben, om vervolgens te kunnen overgaan tot de
orde van de dag".
Hij probeerde bij diezelfde gele
genheid de volgende stelling: aan
de toekomstige technisch-weten-
schappelijke ontwikkeling (zoals
geschetst door Kahn en andere fu
turologen) valt niet te ontkomen.
„There is no way out. De techniseh-
wetenschappelijke ontwikkeling be
treft alle aspecten van het mens
zijn. Er is nergens een binnenka
mertje te vinden dat tegen deze
vloedgolf beveiligd zou zijn Niet in
de kathedralen van het geloof en
evenmin in de ondergrondse ruim
ten van de menselijke ziel" aldus
Nauta.
Daarom: eerst nog eens een uit
stapje in de toekomstige wereld, die
naar alle waarschijnlijkheid rond
het jaar 2000 het post-industriële
stadium (waarover straks meer) be
reikt.
De wereld van 2000 kan gedeelte
lijk per computer, t.v. enz. gere
geerd worden. Eén scenario van
president van de Verenigde Staten
voor in de commando- en controle
kamer, vanwaaruit hij bijvoorbeeld
een toekomstige Vietnam-oorlog
kan zien en „terplaatse" beslissin
gen kan nemen. Zo zou een nieuwe
Caesar kunnen ontstaan.
(Vraag: Wat moeten dan wel niet
de oroblemen van de democratie
zijn?).
Zoals bekend maakt de medische
wereld grote vooruitgang bij de be
studering van de menselijke herse
nen. Men heeft al uitvoerig bestu
deerd welke punten van overeen
komst er zijn tussen de werking
van de menselijke hersenen en de
werking van de computer Futuro
logen menen dat de directe elek
trische koppeling van de hersenen
en computer een enorme uitbrei
ding van het menselijk denkvermo
gen zal betekenen. Door de kop
peling van mens aan machine zou
men het geheugen van de mens af
kunnen lezen.
Hoe oud kunnen de mensen in 2000
peling aan (huis)computers.
Bijzonder verheugend voor Ne
derland is, dat men het klimaat zal
kunnen beïnvloeden. Nucleaire sta
tions, die hitte of koude produce
ren al naar gelang de behoefte, zul
len mist kunnen „wegblazen"
(voorbeeld: vliegverkeer kan door
gaan). Een frisse wind heel hoog
in de lucht kan „neergehaald" wor
den (voorbeeld: woestijnen kunnen
tulpenvelden worden) en een kou
de wind kan „heet" gemaakt wor
den (voorbeeld: Rusland kan zijn
open zee maken en daarmee eeu
wenlange frustratie opheffen)
Uit bovenstaande valt moeiteloos
te concluderen, dat de periode waar
in we thans leven, zichzelf niet zal
overleven, dat ze niet toevallig zal
eindigen, maar waarschijnlijk ook
niet abrupt zal worden afgebroken
door een dodelijke crisis, die de
meeste keerpunten in de geschiede
nis tot stand brachten.
Geleerden voorspellen, dat de ge
boorte van het nieuwe tijdperk,
door de futuroloog Daniel Bell het
post-industriële tijdperk gedoopt,
met hevige pijnen gepaard zal
gaan.
(Ter vermijding van misver
stand, zij erop gewezen, dat de
navolgende stellingen, visies, hy
pothesen etc. uitsluitend betrek
king hebben op Amerika. Waar
Nederland in het jaar 2000 ook
tot de landen kan behoren met
een post-industriële maaschappij,
leek het ons nuttig de visies van
Kahn c.s. beknopt weer te ge
ven).
Kahn en Wiener hangen een
uitermate sober beeld op van de
wereld, waarin Amerika het nieu
we tijdperk bereikt. De situatie zal
ongeveer deze zijn: De oude ideo
logieën zijn uitgeput.
Er is een geestelijke en politieke
ontworteling. De socialistische filo
sofie is op haar best een liberale
worden? Kahn is hierover niet dui-
delijk. Hij houdt het echter voor
hogelijk, dat een mens 150 jaar
Kan worden. Allerlei transplanta
ties zijn dan ook aan de orde van
de dag.
,J^e' farmaceutische produkten.
PUlen, zijn er in 2000 bijna onbe
grensde (ook onbekende) mogelijk-
eden. In 2000 zullen er in ieder
geval pillen bestaan om het intel-
m^ntA1?niveau kijvend te verho-
gen. ai eerder zijn er middelen om
uenkv'ermogen tijdelijk te ver-
7ai !»n thans omstreden „pil"
Slit, U ,maar een keer per jaar ge-
m hieven te worden.
7ii„ j zal te®en 2000 ook in staat
vjm g®netische code (bepaler
inving H? eiSenschappen) te be
hoeden. Dus men kan van tevo-
dochtetój^.men êe" 20011 °f 8611
taiva ®ens zal minder werken (zie
zal ij" V0Tig artikel). Veel werk
Mpn i, n worden door huisdieren.
gemakifli- ina™eliilï de dieren dan
gemakkelijk instrueren door kop-
techoocraitie geworden, waarin de
normen van efficiency, produktivi-
teiit enz. de maatschappij stuwen
naar economische groei en „plen
ty" voor iedereen. Een ander doel
beogen deze normen niet. Tegen
deze technocratisch georiënteerde
maatschappij rijst verzet, vooral
van de kant van de literaire intel
ligentsia. De intelligentsia (met haar
nihilistische mentaliteit) wil ge
weld en actie, maar ook LSD-trips,
schoonheidssensaties enz. M.a.w. de
post-industriële maatschappij, die
gericht is op massa-vrijetijdsbeste
ding, is een volslagen „gedegene
reerde maatschappij", aldus Kahn
en Wiener.
De auteurs zeggen letterlijk: „Er
zal waarschijnlijk meer zelfzuchtig
heid zijn, maar minder interesse in
regering en maatschappij als ge
heel. Er zullen waarschijnlijk meer
kinderachtige vormen van indivi
dualisme bestaan en meer asociale
vormen vain zorg voor zichzelf en
het gezin. Dus, paradoxaal genoeg,
de technologisch zeer produktieve
maatschappij, die minder van het
individu eist, zal de econmische
frustraties verminderen, maar de
agressie tegen de maatschappij ver
meerderen. Hier zal zeker een
vruchtbare bodem aanwezig zijn
voor wat bekend is geworden als
„vervreemding".
Volgens Kahn zijn de belangrijk
ste kenmerken van de nieuwe sa
menleving:
■fa in de post-industriële samenle
ving zal het verschil tussen ho
ge en lage inkomens geringer
zijn dan nu in de industriële sa
menleving.
Kahn en Wiener hebben boven
dien van de toekomst het meest
waarschijnlijke beeld ontworpen
met een twaalftal tendensen, die
geacht worden tegelijkertijd op te
treden en op verschillende manie
ren te extrapoleren. Men krijgt dan
een „multifold trend", waar de hele
wereld meer en meer aan wordt
onderworpen.
Deze tendensen zijn:
•fa burgerlijke, bureaucratische, me
ritocratische, democratische (en
nationalistische?) elite;
■fa institutionalisering van verande
ring, in het bijzonder van onder
zoek, ontwikkeling, vernieuwing
en verspreiding daarvan;
•fa industrialisatie en modernise
ring;
Critici hebben tegen boeken als
het onderhavige grote bezwaren ge
maakt. Een daarvan is: het boek
van Kahn gaat binnen een bepaald
maatschappelijk bestel (bedoeld
wordt dan het Amerikaanse) on
vermijdelijk de rol spelen van de
zogenaamde „self-filfüling prophe
cy", d.w.z. omdat Kahn zegt dat de
wereld er over 30 jaar zo uit zal
zien, ZAL die wereld er ook zo uit
zien. Zijn standpunten aanvaarden
zou dan betekenen, dat de mens af
ziet van een ideaal maatschappij
beeld, waarvoor men zich politiek
inzet. En dit zou dan weer beteke
nen, dat de mens de gruwelijke
ideologie van het pragmatisme om
helst.
Het zijn, dunkt ons, de bezwaren
van de doemkijkers. Immers, de
technisch-wetenschappelijke ont
wikkeling schept voor de mens een
bestaan, dat de mens ZELF kan
maken, ZELF kan inrichten, ZELF
kan bepalen. Dat mag hij, dunkt
ons, pragmatisch doen en het is al
leen maar verheugend, dat geleer
den als Kahn ons daarbij een hand
je helpen.
Een aloude paradox heet, dat de
waarheid vreemder is dan de fictie
(truth is stranger than fiction). Dat
was ook ruim tweehonderd jaar ge
leden zo, toen Jonathan Swift in zijn
derde reis zijn held, kapitein Gulli
ver, naar het vliegende eiland La-
puta voerde, welks inwoners ver
strooide, onbeholpen monomaniak-
ken waren op het gebied van de
wiskunde.
Hun voedsel wordt opgediend in
geometrische vormen en mathema
tische figuren. De kleermakers me
ten Gulliver een pak aan met be
hulp van kwadrant, passer en lini
aal dat echter slecht uitvalt tenge
volge van een calculatiefout. De
gedachten en voorstellingen van de
eilandbewoners worden steeds her
leid tot begrippen van lijnen en fi
guren. Ook de uitdrukkingswijzen
van hun taal zijn daaraan groten
deels ontleend. De schoonheid van
een vrouw of dier wordt uitgedrukt
in meetkundige termen. Aangezien
de kleinste cirkel evenveel graden
heeft als de grootste, menen wis
kundige politici, dat het beheer van
de wereld niet meer kundigheden
vereist dan het ronddraaien van
een globe.
Na deze inleiding verhaalt Gulli
ver uitvoerig van zijn bezoek aan
de Grote Academie van Lagado,
waarbij professoren het beurtelings
moeten ontgelden. Het meest de
aandacht trekt de uitvinding, welke
het de grootste domkop mogelijk
zou maken zonder enige inspanning
diepzinnige boeken te schrijven over
alle onderwerpen van wetenschap,
kunst en godsdienst.
Een platte bak was geheel gevuld
met houten blokjes, onderling ver
bonden door dunne draadjes. Op de
kanten van elk blokje waren pa
piertjes geplakt en op die papiertjes
waren al de woorden van hun taal
geschreven met. al hun grammatica
le verbuigingen, wijzen, tijden en
vervoegingen, zonder dat evenwel
enige regel of orde bij de rangschik
king was gevolgd. Door een handle
te draaien kwamen de blokjes tel
kens met een andere kant en dus
met een ander woord naar boven.
De aldus te voorschijn komende ko
mende woorden werden opgelezen
en opgeschreven. De professor toon
de Gulliver in verschillende boek
delen zijn verzamelingen gebroken
zinnen, gedachten en verhandelin
gen. Hij verklaarde dat de gehele
vocabulaire was verwerkt en
hier keren we terug tot de wiskun
de nadat hij nauwkeurige bere
keningen had gemaakt over de cor
relaties tussen de aantallen der par
tikels, zelfstandige naamwoorden,
werkwoorden en andere rededelen
zoals die in boeken voorkomen.
Ruim 200 jaar later experimen
teerde de Amerikaanse dr. C. Shan
non met een kunstmatige „taai
machine", even „zinloos" als de
bovengenoemde machine van La-
Deze fantasieën en utopieën van
ruim 200 jaar geleden zijn thans
verwezenlijkt of zelfs door de wer
kelijkheid overtroffen. In het La
gado en Laputa van 2000 hebben
Kahn en Wiener minder avonturen
beleefd dan kapitein Gulliver, maar
hun helden, de computers en robots,
zullen dan ook niet vermoeid raken.
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG Een aantal ondernemingen en de drie werkgevers
bonden hebben officiëel opgericht de stichting „Maatschappij en On
derneming". Zij willen wetenschappelijke studies wijden en de
resultaten ervan publiceren aan de samenhang, die er bestaat tus
sen de ontwikkeling van het bedrijfsleven en de veranderingen van
de maatschappelijke orde.
Zowel in de structuur van de onder
neming, in de maatschappelijke en
economische orde waarin zij functio
neert als in de verhouding van de
onderneming tot deze orde zijn be
langrijke veranderingen ingetreden,
aldus de initiatiefnemers van de
stichting. Hierbij valt een duidelijke
wisselwerking waar te nemen: ener
zijds wordt de maatschappelijke ont-
wikeling van en binnen de onderne
ming, anderzijds drukt het algemeen
maatschappelijk gebeuren zijn stem
pel op de onderneming.
Dit maakt het voor de ondernemer
nodig, de algemene maatschappelijke
ontwikkelingen sterker in zijn be
schouwingen te betrekken en te
trachten de gebeurtenissen, vooral
op sociaal-economisch gebied, in
hun onderlinge samenhang en wis
selwerking met het ondernemings-
gebeuren te zien.
Daarom, aldus de initiatiefnemers,
het streven om op wetenschappelijk
verantwoorde wijze bij te dragen tot
een verbetering van het inzicht in de
genoemde samenhang.
Er is een onafhankelijk instituut
opgericht, dat buiten de beleidssfeer
van de ondernemingen en hun orga
nisaties gaat werken. Aan de orde te
stellen studies zullen zeer objectief
worden opgezet, zodat het wel eens
kan zijn, dat een rapport zich zeer
kritisch opstelt ten opzichte van de
ondernemingsgedragingen. De stu
dies zullen geen stellingname inhou
den ten aanzien van actuele politieke
kwesties. Dat is een terrein, dat aan
de werkgeversverbonden voorbehou
den blijft, al kunnen deze zich laten
leiden door de studies van de stich
ting. Ook is het denkbaar, dat de
verbonden stelling nemen tegen wat
door de stichting wordt geponeerd.
Het bestuur van de stichting staat
onder voorzitterschap van ir. R. van
Dijk, adviseur en oud-lid van de raad
van bestuur van Philips. Het voor
zitterschap van het curatorium, dat
het bureau van de stichting bijstaat,
heeft als voorzitter prof. dr. P. Kuin,
lid van de raad van bestuur van U-
nilever. Het bureau, dat de studies
verricht (of laat verichten), heeft
als directeur dr. J. Knoester uit Velp,
voorheen adjunct-directeur van de
centrale bureaus van de Nederlandse
katoen-, rayon- en linnenindustrie
en van de Nederlandse textiel con
ventie. Het bureau wordt op 1 okto
ber gevestigd op het adres Koningin
negracht 98 in Den Haag.
Op de voorlopige lijst van studie
onderwerpen komt voor een onder
zoek naar de argumentatie in het
boek „De Amerikaanse uitdaging"
van Servan Schreiber, die heeft ge
steld, dat de Europese ondernemin
gen ernstig achterlopen bij de Ame
rikaanse, die zelfs in Europa de bo
ventoon voeren.
Nagegaan zal worden, of Schrei-
bers stellingen ook voor Nederland
gelden. Voorts wil men onderzoekin
gen naar de functie van de winst en
naar de winstbesteming in de Ne
derlandse ondernemingen, naar de
verhouding van werknemers tot de
onderneming, waarin zij werken,
naar de verdeling van het aandelen
bezit van de Nederlandse onderne
mingen, terwij] ook een oriënterende
studie over de vraag „wat is een on
dernemer op het werkprogramma
staat.
(ADVERTENTIE)
Als u denkt, dat de Stichting Nederlandse Vrijwilligers voor het werk in de
ontwikkelingslanden jonge idealisten zoekt, dan hebt u gelijk.
Idealisme is onontbeerlijk. Maar het is niet genoeg. Het vrijwilligerswerk
Is het meest gebaat met de nuchtere doener, die niet opziet tegen hitte, j
droogte en modder; die niet uit het veld wordt geslagen door gebrek aan
gereedschap, afwezigheid van comfort of misverstanden met de plaatselijke
bevolking. De Stichting Nederlandse Vrijwilligers zoekt jonge mensen die
ook bij tegenslag dóórgaan, omdat zij geloven in wat zij doen.
Wie zich aanmeldt moet een vak In theorie en praktijk beheersen en vooral
zijn vakkennis op anderen kunnen overdragen. De taak is hulp bieden die
In de toekomst hulp ovsrbodig zal maken. De mensen leren zichzelf te
helpen. Déir gaat het om.
Jonge (bij voorkeur ongehuwde) vakmensen tussen de 21 en 35 jaar die
meer willen weten, worden uitgenodigd de informatfestrook te zenden aan
de Stichting Nederlandse Vrijwilligers, Muzenstraat 30, Den Haag.
