rik ben helemaal niet
het levende geweten
van de bondsrepubliek;
dan zou ik
reeds lang dood zijn"
HEINRICH BÖLL
Dochters met knobbels
TWINTIG JAAR N.CC-PRAAGSE KUNSTENAARS
LIST
je te geven!
W
wm Baf-
IN GESPREK MET
ad, gegalvaniseerd
?er, olie en vetten
en buitenverf; de
ritine, tarretol, car-
lefoon (0 1620) 40 87
H
.--n
S'
h"
/- -
'•ij 'r*
-.f
S&j V-v'
ig-
I*,
tenen
ig
c in,
auto!
599,
190,
tonda
itatie.
V ±i.
flpW''
ilhelmina-
-Jonkers,
ers,
-
V.
- -v;';-
L.
DE STEM VAN ZATERDAG 7 SEPTEMBER 1968
"X'
HET Nedelands Culturele Con
tact bestaat twintig jaar. Dat
wordt op 12, 13, 14 en 15 sep
tember stijlvol en feestelijk
herdacht. Dat gebeurt door een
groot aantal manifestaties, die alle
maal m Amsterdam worden gehou
den Bij Polak Van Gennep
kwam een boekje uit, waarvan de
htel goed de doelstelling van het
NCC aangeeft: „Het versierde le
ven en de eigen tijd".
Ook het programma van de ma'
nifesU-ties vertelt misschien meer
over de taken, die het NCC op zijn
culturele schouders torst, dan een
zwaarwichtige uiteenzetting. Van
daag is er een ontmoetingsdag in
d A"nne Frankhuis, waar dr B.
Hofstede spreekt over „Verbur
gerlijking van het proletariaat"
Unertie-autoritaire persoonlijk
heid) Gedurende de gehele maand
is er een (amateur)-fototentoonstel-
j Ponderdag 12 september
wordt in de Noorderkerk in het ka
der van het Jordaanfestival een
unstexpositie geopend Vrijdag 13
jjepterr ber een openingsavond in
e Brakke Grond met onder ande
re Studio, dat het hedendaagse to-
eelstuk 0=0 van Sandro Key
aberg speelt. De volgende dag
""ft en stekelpraat", waar knel-
P men op cultureel gebied aan de
de gesteld worden door o.a. Re-
te Rubinstein en pater Jelsma.
h 3 '5 de m°rgen. 's Middags
"Ien Kijken, Duen", demonstra-
?e Dam van verschillende
.«"eunyttate expressievormen
IWerkschuit, volkstuintjes etc.).
va°n da" hijeen beoefenaars
kunat he en beroeps-
(o.l.v. Otto Sterman, Marie
Cecile Moerdijk, Piet van der
Ham), 's Avonds een improvisatie
avond met poppenspel, volksliede
ren, literatuur.
Zordag 15 september is er een
stertocht van harmonie- en fanfa
regezelschappen en 's middags in
de Brakke Grond: H. Wielek over
„Absurditeit in onze werkelijk
heid", met films van Johan van der
Keuken, Jiri Trnka, Nutrovic en
Laloux Hades speelt 's avonds wa
genspelen (Lanceloet, Nu noch en
Het esbattement van den Appel
boom) Inmiddels heeft er om 11
uur in het Anne Frankhuis een
tweede ontmoetingsdag plaats ge
vonden, waar dr. A. Nijk inleider
is over: „Knelpunten op het ge
bied van het volksontwikkelings-
werk De secularisatie der kerken".
Tenslotte wordt op 28 september
op dezelfde plaats door Daniël de
Langt een inleiding gehouden over
„Uitholling van het begrip demo
cratie". Tussen al deze programma
punten zijn nog allerlei aardighe
den gestrooid.
Toch nog enkele officiële noten
uit Eigen Tijd (een aardig pro
grammaboekje) Het NCC is opge
richt in 1948 om het in de oorlog
gewonnen inzicht het één volk
zijn te concretiseren in de sa
menwerking van landelijke cultu
rele organisaties met het doel door
gemeenschappelijk beraad in deze
vereniging te tornen tot een
gemeenschappelijk cultuurbeleid.
Thans zijn 112 landelijke organisa
ties aangesloten. (Dat „beleid" aan
een gewetensonderzoek onderwer
pen, zou ook een passend program
mapunt geweest zijn. Red.).
IN het Prentenkabinet van het
Museum Boymans-van Beunin-
gen, Rotterdam, wordt tot 20
oktober 1968 een tentoonstel
ling gehouden van het werk van 3
kunstenaars uit Praag De tentoon
stelling omvat grafiek en collages
van Jiri Kolar, Jiri John en Alena
Kucerova. De collages zijn het werk
van Jiri Kolar. de oudste van de
drie aanwezige kunstenaars. Kolar
werd in 1914 geboren. Aanvankelijk
schreef hij gedichten. In de loop van
de jaren vijftig werden zijn gedich
ten steeds meer tot „concrete poë
zie": uit hun verband gelichte
woorden, stukjes van woorden, let
ters of alleen- nog maar schrijfma-
chinetekens, zoals kruisjes en
streepjes worden in een bepaalde
vorm naast elkaar geplaatst. Hij
ging zich toen ook met de collage
bezighouden.
Jiri John is graficus en schilder.
Zijn droge-naaldetsen, die op de
tentoonstelling te zien zijn getuigen
van een perfecte beheersing van
de etstechniek. Zijn poëtische bla
den zijn opgebouwd uit een net
werk van verschillende lijnstructu-
ren. De onderwerpen zijn dikwijls
geïnspireerd door vormen uit de
natuur.
Alena Kucerova houdt zich voorna
melijk bezig met grafiek. Sommige
van haar bladen zijn opgebouwd
uit streng georganiseerde patro
nen, andere laten een vrij grillig
spel van lijnen en vormen zien.
Ze past een perforatietechniek toe.
Op deze tentoonstelling van drie
kunstenaars krijgt de beschouwer
toch een goede indruk van de va
riatie en het hoge niveau van de
grafische kunsten in het Praag van
vandaag.
Het is een wit huis langs de kronkelige Belvédèrestrasse
in A^üngersdorf op een goeie tien kilometer van het
Keulse centraal station. Hét huis staat half verborgen
achter het gebladerte van een reusachtige boom in de
kleine voortuin. Zo verborgen zelfs dat je, wanneer je de
trappen Oploopt naar de huisdeur toe, de takken moet
wegduwen die tot halfweg die deur reiken. Binnen is het
heerlijk rustig. Een gezellige woonkamer et gemakkelijke
stoelen. Rijen boeken langs de muren. Een grote man met
een doorgroefd gelaat. Wit hemd, open kraag. Een stevige
handdruk. En vriendelijke ogen. Heinrich Böll, succes
schrijver in het naoorlogse Duitsland.
Kom, we gaan naar boven,
daar kunnen we rustiger
praten" Boven is een klein
wit werkkamertje.
Eigenlijk was dit vraaggesprek
reeds vorig jaar gepland geweest-
Het zou een gesprek worden naar
aanleiding van Bölls vijftigste ver
jaardag- 21 december jongstleden.
Maar Böll is lang zwaar ziek ge
weest. („Ik moet allereerst mijn
correspondentie afwerken. Hopen
brieven die zich in de lengte van
maanden hebben opgestapeld. En
dan Tja, schrijven moet ik ook
weer. Natuurlijk. Maar momenteel
heb ik nog geen vaste plannen
voor een nieuw thema. Een toneel
stuk misschien. Ik wil het nog eens
proberen, al is een vorig stuk
geen meevaller geworden".)
Hij zegt het alles gewoon, in een
licht slepend Keuls.
Hfj is geboren te Keulen in de
Eerste Wereldoorlog op 21 de
cember 1917. Was een poosje be
diende in een boekhandel, werd
dan voor Arbeidsdienst en nadien
voor de Weermacht opgeroepen.
Beleefde de frontverschrikkingen
in West en Oost en vestigde zich
na de oorlog en een periode van
krijgsgevangenschap opnieuw in
zijn geboortestad. In feite stond hij
in de stadsregisters opgetekend
als student in Germaanse talen.
„Maar ik heb nooit die colleges
gevolgd! Kijk, om een levensmid
delenkaart te. krijgen moest men
ook een beroep hebben. Daarom
liet ik me als student inschrijven".
Hij zette zich aan het schrijven
Een eerste poging in die richting
werd in 1935 niet gepubliceerd. De
oorlog, de ellende en de chaos na
de militaire ineenstorting brachten
hem op literair vlak meer geluk.
Met het gevolg dat Heinrich Böll
nu al bijna twintig jaar uitsluitend
van zijn pennevruchten leeft. Maar
schrijver geworden dank zij de
oorlog
„Nee, de oorlog bracht alleen
maar een bepaald element voor
mijn boeken. Zo er geen oorlog
was geweest
Hij denkt even na en zucht. En
vervolgt met zachte stem: „Zo er
geen oorlog was geweest en geen
Hitier. ja dan zouden wij toch
een burgeroorlog hebben gekend.
En misschien had ik dan wel aan
de zijde van de zogenaamde roden
gestaan Dat is natuurlijk zuiver
hypothetisch, maar zo voel ik het
toch En in elk geval zou ik tot
schrijven zijn gekomen. Omdat ik
in mezelf voel, dat het zo moet en
niet anders kan".
In 1949 verscheen de eerste
roman van Heinrich Böll: „Der
Zug war pünktlich". Het was het
eerste in een reeks beklemmende
verhalen uit het na-oorlogse Duits
land.
Dit boek dat dadelijk een bijzon
der succes oogstte, zou tevens on
middellijk de grote literaire kracht
van Böll openbaren: zijn bijzon
der boeiende verteltrant: zijn direc
te taal, zijn meeslepende sfeerbe
schrijvingen. Later zou men heni
d£ Duitse Hemingway noemen,
omdat Böll in zijn korte romans
en zijn harde taal deed denken
aan de Amrikaanse meester van
de novelle.
Na „Der Zug" kwamen Bölls
verhalen met de regelmaat van
een klok op de lezersmarkt. Wan
derer, kommst du nach Spa (in
1950), Wo warst du Adam? en Die
schwarzen Schafe (in 1951)
Nicht nur zur Weihnachtszeit
(1951) Und sagte kein einziges Wort
(1953). Haus ohne Hüter (1954),
Das Brot der frühen Jahre (1955)
En zovele andere verhalen nog.
Van 1958 af verschenen de meeste
romans van Böll in Nederlandse
vertaling: Eng is de poort, Hui
zen zonder vaders, Het brood van
mijn jeugd, Geen alibi voor God,
Wie gaat mee naar Ierland varen,
Biljarten om half tien, De weggooi-
er, Meningen van een clown. Een
slok aarde, Einde van een dienst
reis. En ook hier is onze lijst niet
volledig.
Om Godswil, nee", weerlegt Böll
met klem, „ik ben helemaal niet
dat levende geweten van de Bonds
republiek Dan zou ik reeds lang
dood zijn Nee- die bewering is in
feite een begrijpelijk verkeerd be
grijpen van buitenlandse critici,
die de Tweede Wereldoorlog en de
naweeën hiervan als maatstaf na
men. Ik beschouw mezelf niet als
dat levende geweten. Wat de zo
genaamde protesten betreft, geloof
ik niet dat ik daarin de enige ben.
Tenslotte wil ik hoofdzakelijk ver
tellen. Ik heb hiervoor slechts wei
nig waarachtig gebeurde feiten
nodig. Slechts een elementje hier
of daar en verder de eigen fan
tasie. Het is een zeer oneerbiedig
voorbeeld, al het niet zo bedoeld:
God had toch ook een handvol ma
terie nodig om de mens te maken.
En zo is de oorlog oók een ele
ment geweest' in een reeks van
verhalen, die misschien miljoenen
malen echt hadden kunnen zijn.
Kijk, u zegt dat ik protesteer,
dat ik aanklaag? Ook die protes
ten, die aanklachten spruiten voort
uit het verhaal. Neem nu „Ansich
ten eines Clowns" (Meningen van
een clown). Ik wilde onder die ti
tel alleen een liefdesgeschiedenis
schrijven Hiervoor had ik behoef
te aan een bepaald milieu. He* bes
te milieu voor mijn verhaal vond
ik het Duitse katholicisme. De
dwangelementen, die in dit verhaal
voorkomen, kon ik op ideale ma
nier bij mijn Duitse katholieken
vinden. In dat milieu was het,
dat mijn liefesgeschiedenis moest
mislukken. Daarin zoekt men dan
achteraf het protest. Zeker, ik heb
een wantoestand, een bekrompen
heid aangeklaagd. Maar dat was
dan toch weer het directe gevolg
van een verhaal".
ent u katholiek? Ja? Dan kent
u ook wel onze „Moeder de
B
Kerk". Die opwinding bij mensen
die zich gevizeerd voelden, is al
lang verdwenen. Trouwens, 't con
cilie heeft toch andere wegen aan
geduid. Maar die evolutie bewijst
mij, wat mijn omgeving betreft toch
nog niet alles- Zij is een bewijs
voor het aanpassingsvermogen van
de clerus, niet voor zijn vrijheids
zin".
Vorig jaar lazen wij een stuk
van Heinrich Böll over „Een ka
tholiek schrijver?" in The Times
Literary Supplement met verwij
zingen naar de opvattingen van
Graham Greene over de benaming
„katholiek schrijver". Böll meent
dat die benaming onjuist is.
„Men is schrijver en dat is in
de literatuur het voornaamste. Ik
geloof dat men tenslotte niet meer
over gelovige of ongelovige auteurs
zal spreken. Zo ben ik er bijvoor
beeld van overtuigd, dat een athe-
istisch auteur een erg goed reli
gieus boek kan schrijven".
In een interview met Marcel
Reich-Kanicki heeft Böll ooit ge
zegd dat twee elementen zijn boe
ken bepalen: liefde en godsdienst.
„Ik zou thans niet meer hetzelf
de antwoord geven. Ik zou thans
zeggen dat liefde en godsdienst
identiek zijn. Weet u, mij interesse
ren toch alleen maar het verhaal
de stijl, de vormgeving, het tem
po waarin dat verhaal zich afspeelt.
Voor mij krijgt dit alles zelfs een
erotische tint Een roman, een
verhaal betekent voor mij steeds
en opnieuw een verovering, een
bezitten".
jjeinrich Böll wordt een mees-
terlijk satirisch schrijver ge
noemd. Maar ook in het satiri
sche zit weer zijn waarschuwing.
Zoals in zijn jongste roman „Ein
de van een dienstreis" waarin de
Duitse zelfgenoegzaamheid wordt
gehekeld rond de zaak van een
jeepdiefstal ten nadele van de
Bundeswehr. Zo knoopt Böll tel
kens opnieuw aan bij een of an
dere vorm van actualiteit".
Maar zijn protesten dan? Want
tenslotte kan deze grote, sympa
thieke man niet ontkennen (en
dat wil hij ook niet) dat hij geën
gageerd is. Hij is het toch die
heeft gezegd: „Nichts gibt's was
uns nicht angeht" (Er gebeurt
niets wat ons niet raakt).
„Ja, dat heb Ik gezegd en ik blijf
erbij Maar dat is een stelregel
geweest waarbij men toch rea
list moet blijven. Ik bedoel: niets
mag ons onberoerd laten. Denk
bijvoorbeeld maar eens even aan
Biafra Maar lieve God- wanneer
ik dag en nacht aan de hongeren
de mensen in Biafra ga denken,
wordt het leven onmogelijk voor
mij. Ik wil alleen maar zeg
gen dat ook in deze gedachtengang
het extreme moet worden ver
meden.
En toch kan ieder van ons iets
doen om de wereld te veranderen,
te verbeteren bedoel ik. Alleen
reeds wanneer ik bijvoorbeeld
schrijf is er iets in de wereld ver
anderd.
Ergens doet dat geschrijf toch al
tijd iemand nadenken. Zo geloof
ik, dat de naoorlogse literatuur
van vele auteurs hier in Duits
land wel degelijk iets heeft ver
anderd".
GASTON CLAES
A/Joeder van een omstreeks acht
jarige dochter, nu de scholen
weer begonnen zijn en de hobby-
lessen dus ook, zoudt u er over
denken om uw kind voor zangles
toe te vertrouwen aan een onge
diplomeerd iemand? Zoudt u voor
heilgymnastiek ergens anders te
recht willen dan waar een bord
op de deur, binnen gesteund door
bijbehorend papier, u garandeert
dat de betrokken leraar een door
de staat vereist en gewaarborgd
examen heeft afgelegd met goed
gevolg? Natuurlijk niet. Aan het
op deze leeftijd extra kwetsbare
lichaam van uw kind mag alleen
de erkende arts en de erkende
heilgymnast raken.
Maar toch, moeders, bent u met 'n
paar tienduizenden tegelijk bezig uw
springerige schoonheid op balletles
te doen, zonder u af te vragen bij
welke deur u binnengaat. Dat is in
Suriname en de Antillen niet zo
erg: dank zij de Stichting Culturele
Samenwerking met Suriname en
de Ned. Antillen (zeg maar: Sti-
cusa) worden alleen balletpeda
gogen uitgestuurd met het wel de
gelijk bestaande Staatsdiploma.
Een Staatsdiploma helaas zonder
stok achter de deur. Mag men zich
in Nederland niet vestigen als heil
gymnast zonder erkenning, als bal
letpedagoog mag dat wel.
J^aar ziet de kneep. Of de minis
ter moet eindelijk consequent
zijn en zeggen: er zaten zulke ha
chelijke medische kanten aan bal
letles, dat wij een staatsdiploma
hebben ingesteld als waarborg, en
van nu af zullen we iedereen ver
bieden een balletstudio te openen
zonder dat diplomaOf u, moe
ders, moet in afwachting van die
ministeriële bescherming uzelf en
uw dochter beveiligen door aan de
studio van uw dochters keuze te
informeren over welke papieren
men beschikt.
Waarom, ze gaat toch alleen
maar wat dansen? Jawel, maar on
oordeelkundige les kan aan de
spieren, maar vooral aan de nog
niet uitgegroeide botten van het
been eisen stellen, die later de
formaties ten gevolge zullen heb
ben. Bijvoorbeeld dat voor elke
moeder zo bewonderde dansen op
de teenpunt, op pointes. Dat mag
niet beneden elf, eigenlijk niet be
neden dertien jaar als ze weinig
les-per-week gehad hebben. Om
dat dan de voet en het hele been
worden gebruikt op een manier,
waarin de natuur niet voorzag.
Als we gewoon dansen op verend
gehouden voorvoet, wordt het li
chaamsgewicht verdeeld over een
heel rijtje botjes, die net als een
brug over een brede rivier in een
soort boogvorm zijn gespannen. Elk
draagt dan een klein deel van het
gewicht. Op de teenpunt echter
worden al die botjes loodrecht bo
ven elkaar gelegd, elk onder de
volle druk het gewicht doorgevend
aan een teenpunt zo groot als een
gulden in plaats van aan 15x dat
oppervlak over de hele voet. Tus
sen die opgestapelde botjes zit
kraakbeen, dat beneden de dertien
jaar nog niet is gehard. Onoor
deelkundige lessen kunnen tot ge
volg hebben, dat dit kraakbeen
tussen de kootjes wordt „wegge-
perst".
Dat betekent op oudere leeftijd:
lelijke knobbels, stijve verbindin
gen omdat het smeermiddel kraak
been er tussen uit is. Maar hoger
op in zulk overbelast been gebeu
ren erger dingen. Want aan de uit
einden van de botten bevinden
zich bij uw prille dochter of zoon
cellen, die regelend optreden bij
de lichaamsgroei. Als die cellen
door onmatige druk worden bele
digd, kan het groeiproces van het
gehele kind worden vertraagd. En
ook dat was niet waarvoor u haar
naar ballet stuurde. Integendeel,
terecht verwachtte u dat goede les
uw kind een fraaie, hoog-opgaande
houding zouden bezorgen.
J^aar zit de kneep. Of de minis-
dig is en de betrokken lerares
alles afweet van de kwetsbare
plekken in de jeugdige anatomie.
Dan mag uw kind, hoe het ook
smeekt, niet eerder op pointes dan
met elf jaar. Dan mag uw kind,
hoe huppelziek ook, geen sprongen
of armbewegingen maken waarbij
de nog losjes aangehechte pezen of
banden kunnen scheuren. Dan zal
die leiares of leraar de natuurlijke
bewegingsdrang en speelbehoefte
van uw kind paren aan muzikaal
gehoor, en in geleidelijke ontwik
keling een niet slechts goed ge
traind, maar ook móói getraind
mensenkind afleveren, dat creatief
heeft leren zijn met eigen lichaam.
Bovendien zal dat kind dan ook
sociaal zijn toegerust. Het heeft
immers, gedwongen door de mu
ziek, de nodige zelfdiscipline moe
ten ontwikkelen. Én aangezien ze
dat leert met een heel klasje te
gelijk, dezelfde bewegingen ma
kend of dezelfde ritmen of muziek,
zal ze ook al heel jong groeps-
discipline als iets vanzelfsprekends
gaan aanvaarden. Omdat 't voort
komt uit haar eigen behoefte om
samen met de anderen mooi ballet
te maken.
Dus lieve moeders, alle reden om
uw dochter maar ook uw zoontje
naar balletles te sturen als hen dat
een beetje zint. Maar schaamt u
vooral niet even naar het diploma
te vragen. De gediplomeerde met
z'n staatsexamen zal dat normaal
vinden, want daarvoor dééd hij
examen. En bij die niet-staatsge-
diplomeerde moest u, in vrede of
met ruzie, toch de deur weer uit.
Ter wille van uw eigen doel: een
kind, dat ook.op later leeftijd een
lichaam heeft, dat soepel blijft en
fraai.
C. NICOLAï
