Chemisch wapen
bedreigt
het leven
in Zuid-Vietnam
MONTREAL BOUWT COMPLEET
STADSDEEL ONDER DE GROND
KALF EN PUT
COMMENTAAR
GEVOLGEN ZIJN ONVOORSTELBAAR
HOPPENBROUWERS
Vliegvelden in Zuidwest-Nederland
Honger in Amerika
Onlusten en verkiezingen
en NGf£. ,peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen „peilingen .peilingen «iungen
^mnglc...k,^eiüngrn peilingen peilingen peilingen peiliigen peilingen peilingen peilingen peilingen peilngen peilingen „.peilingen 1mpeilingen peilingen peili
'dcimmpjty.ng^,....pe,lingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen, peilingen peilingen pingen peilingen peilingen
peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peiilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peii
Virussen
EEN TIELSA KEUKEN VAN
VOOR IEDERE BEURS EEN KEUKEN I
breda, nw. ginnekenstraat 7, 01600-43052
roosendaal, markt 11, 01650-
zundert, wildertsedijk 1, 01696- 3351
Turks bad
Plantsoenen
DR. CORN. VERHOEVEN:
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 27 JULI 1968
Tl
ZUIDWEST-Nederland zit plotseling met een vliegveldenvraagstuk. In
West-Brabant is men bezig de krachten te bundelen om tot een
exploitatie van de militaire vliegbasis Woensdrecht te komen. De
Zeeuwen koesteren al jaren lang het plan om in het Sloe-gebied een
vliegveld aan te leggen Naast Woensdrecht is er in West-Brabant dan nog
het kleine vliegveld Seppe, waarvan de exploitanten de Woensdrechtse
„Aero-Woensdrecht NV" lieten weten dat zij in het belang van Woens
drecht hun eventuele uitbreidingsplannen zouden willen beperken.
Een vriendelijk gebaar. Maai meer ook niet Want niemand kan ooit in
Seppe serieus een toekomstische luchthaven van allure hebben gezien.
Door zijn ligging, door de nabijheid van tal van andere vliegvelden (en
hun vlieggebieden) leent Seppe zich daar niet voor. Seppe, dicht bij de
agglomeratie Breda gelegen, kan echter ook in de toekomst een belang
rijke rol spelen in de zogenaamde zakenluchtvaart.
Op de achtergrond speelt dan ook nog de kwestie van het super-vlieg
veld voor vrachtvervoer waarover wij onlangs uitvoerig hebben bericht.
Door wat er thans allemaal wordt gezegd en geschreven door autoritei
ten kan gemakkelijk de indruk worden gewekt dat er een touwtrekken
om vliegvelden plaatsvindt Degenen die zich bezighouden met de toe
komstmogelijkheden van Woensdrecht suggereren wel eens dat „hun"
vliegveld gemakkelijk de aanzet kan zijn voor zo'n superluchthaven. Dat
lijkt op zijn zachtst gezegd een voorbarige sfellingname.
Zoals in deze krant al eerder Is geschreven gaat het wat betreft een
uitgroeiend civiel Woensdrecht en de superluchthaven, zoals die is gedacht
door de Rotterdamse havendirecteur Posthuma om twee geheel ver
schillende grootheden.
VOOR WOENSDRECHT lijkt niet veel meer te zijn weggelegd in de toe
komst, dan een rol zoals Zestienhoven bij Rotterdam die speelt. En
dat is dan al heel wat, te meer nog als men bedenkt dat Antwerpen
spijts alle mooie verbroederingswoorden, kennelijk veel meer belang
stelling heeft voor een overeenkomst met de Belgische luchtmacht ten
aanzien van de vliegbasis bij Oost-malle dan voor de mogelijkheden die
Woensdrecht kan bieden En dan nemen we maar aan, dat bij vertrek van
de luchtmacht het ministerie van defensie de basis loslaat, hetgeen
zoals bekend - allerminst zeker is. Sinds tot een bespoedigde verdwijning
van de Karei Doorman is besloten, zijn in luchtmacht- en defensiekringen
in Den Haag de geruchten als zou de Marine Luchtvaart Dienst (nu ge
stationeerd op het midden in een woongebied gelegen Valkenburg) op
Woensdrecht ondergebracht worden, steeds sterker worden Minister Den
Toom heeft dezer dagen de gemeente Breda geschreven dat op defensie
„het overleg" over de bestemming van Woensdrecht nog gaande is.
Naast een eventueel civiel Woensdrecht kan Seppe dus best blijven
floreren, zij het op een ander niveau Dit geldt eveneens voor een klein
zaken- en sportvliegveld (de vliegsport neemt ook snel toe!), aan te leggen
in het Sloegebied.
De superluchthaven tenslotte pas operationeel in de tachtiger of ne
gentiger jaren is weer van een heel ander niveau dan Woensdrecht.
Concluderend kan men zeggen dat alle betrokken groeperingen reeds
nu moeten trachten te komen tot een nauwkeurige analyse van het pro
bleem en een vast omlijnde taakbepaling voor ieder Dit om in de toe
komst botsingen te voorkomen en voor Zuidwest-Nederland optimale re
sultaten te behalen.
Een navrante televisie-reportage van de C.B.S. heeft dezer dagen weer
duidelijk gemaakt dat de Verenigde Staten voor miljoenen mensen
allesbehalve Gods own country mogen worden genoemd. Tien miljoen
Amerikanen (laat ze in rijen van vijf eens voorbij marcheren!) lijden honger
Landarbeiders aan de Mississippi zien hun kinderen opgroeien tot debielen
omdat ze het juiste voedsel ontberen en in San Antonio (niet ver van San
Fransisco's dettige renbaan) sterven op dit moment kleuters de hongerdood.
Oorzaken en schuldigen? Er zou lang over te praten zijn. Vastgesteld zij
echter dat miljoenen Amerikanen de rug naar hun creperende landgenoten
hebben gekeerd en woordvoerders hebben als die wethouder van San
Antonio, die geprikkeld vroeg wat men nu eigenlijk wilde. Honger was er
altijd geweest en honger zou er altijd blijven. Waarom moest de overheid
zich daarmee bemoeien? De vaders hoorden voor hun kinderen te zorgen
en daarmee basta.
Is het verwonderlijk dat de ongeduldigen steeds meer het gelijk aan hun
kant krijgen en - zoals een iongere in Uppsala het uitdrukte - de scheids-
fijn tussen christenen en niet-christenen minder essentieeel achten dan die
tussen twee andere delen van de mensheid. Namelijk degenen die begaan
zijn met het lot van de anderen (of die nu in de volgende straat of in het
volgende werelddeel wonen) en degenen die omwille van welk „ideaal"
dan ook de problemen van onrecht en honger maar liever uit de weg gaan.
Is in Cleveland de (verwachte) lange hete zomer in Amerika begonnen?
Een van de leiders van de negerorganisatie SNICK heeft gezegd dat
Cleveland inderdaad „het eerste stadium van een revolutionaire ge
wapende strijd van de negers tegen de politie en het door haar verdedigde
stelsel vertegenwoordigt".
Dat is een verontrustend vooruitzicht speciaal in dit verkiezingsjaar. Ge
weld en brandstichting in de Amerikaanse steden >s precies datgene waar
aan een racistische kandidaat als George Wallace, ex-gouverneur van Alaba
ma stemmen verdient. Het negerprobleem op een ongeloot lijke manier
simplificerend en „rust en orde'' predikend trekt Wallace door de V.S., een
groeiende stroom kiezers in zijn kielzorg zuigend Ook een man als Nixon
(Republikein) belooft rust en orde en geeft bepaald niet blijkt van vooruit
strevende gedachten over het rassenprobleem. Brandende Amerikaanse
steden zouden wel eens een man in het Witte Huis kunnen brengen die
voor de oplossing van het negerprobleem niet de beste man' is.
over elkaar op een aalmoes van het karige Congres gaan zitten wachten.
Anderzijds kan men van de negers niet verwachten dat ze met de armen
De negerleiders staan voor een moeilijk dilemma, maar één ding is dui
delijk: ze moeten het dit jaar vooral politiék spelen.
!ïr -
(Van een medewerker)
^merika, dat als eerste en tot nu toe enige land ter wereld de atoom
bom heeft gebruikt voor het vernietigen van steden, is ook als
eerste en enige begonnen op grote schaal plantengroei voor militaire
doeleinden te verdelgen met chemische wapens. Vliegtuigen bespuiten
dagelijks de jungle van Vietnam met giftige stoffen, die de bomen
van hun bladeren ontdoen en te velde staande gewassen doden.
Het doel van deze strijd tegen de natuur is de Vietnamese guerrilla's te
beroven van dekkingsmogelijkheden en voedsel. Het komende jaar zal de
Amerikaanse luchtmacht 45 miljoen liter plantengif over Zuid-Vietnam
sproeien. Dat zal de Amerikaanse belastingbetalers rondweg 250 miljoen
gulden gaan kosten, 50 procent meer dan in voorgaande jaren.
1 «s® -
-
Welke omvang deze chemische oor
logvoering al heeft aangenomen,
blijkt uit het feit dat 2,4-D en 2,4,5-T,
de meest gebruikte onkruidverdel
gers in de Amerikaanse land- en
tuinbouw, niet meer in de normale
handel zijn. De hele produktie gaat
rechtstreeks naar Vietnam.
Omdat deze chemische wapens niet
specifiek tegen mensen gericht zijn,
hebben zij de afgelopen jaren veel
minder de aandacht getrokken en
minder protesten opgeroepen dan
wellicht nodig was. Een belangrijke
factor hierbij is de onwetendheid van
het publiek over de uitwerking en
de mogelijke gevolgen op langere ter
mijn van chemische wapens. In feite
heeft alleen een handjevol weten
schapsmensen zich tot nu toe tegen
het gebruik van deze chemische
strijdmiddelen verzet. In New Scien
tist schrijft professor Arthur W. Gal-
ston, hoogleraar in de biologie aan
de Yale-universiteit, wat de weten
schappelijke bedenkingei tegen de
chemische oorlog in Vietnam zijn.
Er is geen enkele plantengif, aldus
professor Galston, dat alleen tegen
één bepaald soort plant gericht is.
Het kan niet alleen schadelijke, maar
ook nuttige planten doden. Bij het
spuiten met gif in de landbouw moet
er terdege rekening mee worden ge
houden, dat het gif niet dooi de wind
naar gewassen wordt gevoerd waar
men het niet wil hebben. In Vietnam
waar het gif door laagvliegende
vliegtuigen wordt gespoten, is dit ge
vaar nog veel groter. Het is al ge
beurd dat alle bomen van een Mi-
chelin-rubberplantage per ongeluk
door 2,4-D van hun bladeren werden
beroofd. Amerika moest een schade
vergoeding van meer dan 300 gulden
per boom betalen.
Vrijwel al het onderzoek naar de
uitwerking van plantengiften is ge
daan in de noordelijke gematigde
zone, met name in landen als de Ver
enigde Staten, Engeland, Duitsland,
en Zweden.
In Vietnam en andere landen met een
soortgelijk klimaat is op dit gebied
nog maar zeer weinig gebeurd. Ten
zij men de bodem voor lange tijd
wil vergiftigen is het erg belangrijk
te weten hoe snel de gebruikte che
micaliën weer verdwijnen. Deze snel
heid is sterk afhankelijk van het kli
maat, Door een gebruik op grote
schaal van plantengiften tegen hele
landstreken in Vietnam toe te staan,
zonder te weten wat er verder met
de gebruikte giften gebeurt, heeft de
Amerikaanse regering bewust een ri
sico genomen, aldus de Amerikaanse
hoogleraar.
En hij vervolgt: „Er zijn bijvoor
beeld in de literatuur verschillende
publikaties die zeggen dat 2,4-D en
2,4,5-T, die normaal in de losse, luch
tige bodem van de Noordamerikaan-
se landbouwgebieden snel door mi
cro-organismen worden afgebroken,
zich in de modder op de bodem van
meren en rijstvelden ophopen. Deze
langzame ophoping als gevolg van
herhaaldelijk gebruik kan rampzalige
gevolgen hebben voor de landbouw".
Sommige van de gebruikte chemi
caliën zijn ook gevaarlijk voor men
sen. Zelfs de meer onschuldige ver
bindingen als 2,4-D en 2,4,5-T zijn
nog zo giftig, dat de gebruiker op
het etiket wordt gewaarschuwd de
stof niet in aanraking te laten komen
me* de huid, de ogen of de luchtwe
gen en de kleding na contact met
het gif zorgvuldig te reinigen. De ge
volgen van het niet in acht nemen
van deze elementaire voorzorgen
door een bevolking die daar niets van
weet, zijn niet te voorzien.
Andere chemicaliën blijven zeer
lang ir de bodem aanwezig. Het che
mische concern Dow Chemical heeft
zelf gepubliceerd dat van een be
paalde stof bij een proef in Amerika
over een periode van 400 dagen
slechts drie procent uit de bodem
verdween. Herhaald gebruik van een
dergelijke stof kan de bodem voor
lange tijd vergiftigen en het herstel
van Vietnam na de oorlog tegenhou
den, ongeacht wie de oorlog heeft
gewonnen. Zelfs 2,4-D en 2,4,5-T, die
normaal uit de bodem verdwijnen,
kunnen zich onder zekere omstandig
heden in de bodem ophopen, aldus
professor Galston.
De hoogleraar zegt dat zelfs betrek
kelijk onschadelijke snel verdwijnen
de verbindingen als 2,4-D, 2,4,5-T de
hele ecologie van een junglegebied
in gevaar kunnen brengen. De stabi
liteit van de bodem berust op de
daarin levende bevolking van micro
ben, die kleverige stoffen produce
ren, waarmee bodemdeeltjes aan el
kaar worden geplakt. Als 2,4-D de
bomen van een oerwoud op grote
schaal van hun blad berooft, stopt
de foto-synthese en daardoor ook de
voedselvoorziening van de in de grond
levende microben. Onder zulke om
standigheden, zegt professor Galston,
wordt de bodem zeer onstabiel. Zwa
re regens, zoals die in Vietnam tij
dens de moesson-tijd vaak voorko
men kunnen een groot deel van de
bovenste bodemlaag wegspoelen naar
de rivieren.
Het argument dat door het vernie
tigen van de oogst met chemicaliën
de Vietcong-guerrilla's worden be
roofd van hun voedselbronnen, gaat
volgens de Amerikaanse bioloog niet
op. Als uithongering wordt gebruikt
als wapen tegen een gehele bevolking,
zegt hij, zijn degenen die daar het
zwaarst onder lijden onvermijdelijk
bejaarden, zwakkeren, vrouwen in
verwachting, vrouwen met baby's en
kinderen onder de vijf jaar. Mannen
die vechten slagen er bijna altijd in
genoeg voedsel voor zichzelf te krij
gen. „Door honger als wapen te ge
bruiken", aldus professor Galston,
„vallen we dat deel van de Zuid-
vietnamese bevolking aan, dat het
minst bij militaire operaties is be
trokken en dat we het minst willen
treffen".
(ADVERTENTIE)
Het gebruik van chemische wapens
tegen plantengroei roept verder de
vraag op hiever men hiermee zal
gaan. „Als we 2,4-D of kakodylzuur
gebruiken om bomen in het oerwoud
en rijstoogsten te vernietigen", aldus
professor Galston, „waarom zouden
we dan ook niet overgaan tot het
gebruik van virussen, bacteria of
schimmels die epidemieën in voed
sel producerende gewassen teweeg
kunnen brengen". Het is bekend dat
in Fort Detrick, waar Amerika het
grootste deel van zijn onderzoek op
het gebied van chemische en biolo
gische oorlogvoering verricht, een
bijzonder krachtige stam van een
schimmel is gekweekt, die rijst ver
nietigt. Sommige Amerikaanse mili
tairen en hun adviseurs zouden deze
(Bijzondere correspondentie)
De grootste stad van Canada, Montréal bouwt onder de grond aan een
immense, hypermoderne nieuwe stad. die aan science fiction-verhalen poet
denken. De oppervlakte van die „stad onder een stad" beslaat meer dan
12 hectare Het is een doolhof van winkelpuien, brede promenades en rond
wegen, die tien kantoorgebouwen, drie grote hotels twee spoorwegstations
en het nieuwe metrotraject bevatten Meer dan 150.000 mensen, bezoeaers
wandelaars en forensen bevolken iedere dag dit geweldige complex.
In 1962 werden de eerste plannen
voor dit project gerealiseerd onder
de naam. het Place Ville Marie-pro-
ject. De kosten, die ermee waren
gemoeid bedroegen ongeveer 80 mil
joen dollar. Van de straat af gezien
lijkt Place Ville Marie op een ijs
berg. Het zichtbare gedeelte is een
prachtig kantoorgebouw in de vorm
van een kruis. Het is meer dan 180
meter hoog en telt 4!> verdiepingen
met een bodemoppervlakte van
ongeveer 9 hectare. Maar onzicht
baar blijft, dat z'ch onder de grond
nog een complex van vier verdie
pingen uitstrekt met wegen en pro
menades twee verdiepingen met par
keerruimte en dlenstwegen. en één
verdieping voor spoorrails en sub-
way-emplacementen.
Als men een wandeling maakt in
dit ondergrondse complex, dan kan
men 240 winkels binnenlopen, in 36
restaurants en bars zitten, een dok
tor consulteren of uitrusten in een
discotheek, naar de film gaan of een
toneelvoorstelling bijwonen, een che
que verzilveren bij een bank, -laar-
na een Turks bad nemen en met een
supersnelle lift naar 't hoogste punt
van de Place Ville Marie gaan en
daair van een m-atke,,', op
Montreal genieten De fijne winkels
en chique boetieken zijn een paradijs
voor kooplustigen. De etalages zijn
groot en kleurrijk Men kan hier de
nieuwste mode aangemeten krijgen
of sieraden kopen, antiquiteiten, boe
ken en natuurlijk ook levensmidde
len en chocolaterieën Er is een kap
per, die volgens de laatste Parijse
mode werkt maar ook vindt men
hier de kruidenier.
Maar de sclence-fictlonsfeer houdt
hier niet op. Zonder naar boven te
gaan kan men in deze ondergrondse
wijk de metro nemen en verder gaan
winkelen in de Place Victoria of in
het Alexis Nihon Plaza, zonder dat
men zich hoeft te bekommeren om
het weer. De Place Victoria, die aan
de voet ligt van de 47-verdiepingen
tellende Stock Exchange Tower (ten
oosten van de Place Bonaventura),
heeft in totaal ongeveer 70 winkels
en twee verdiepingen.
Het Alexis Nihon Plaza (ongeveer
17 blokken ten westen van de Place
Ville Marie) ligt boven het Altwater
Metro Station. Een winkelgalerij
voert naar 'n parkachtige binnen
plaats, die omringd wordt door een
aantal van elkaar gescheiden plat-
forms. Br zjjn 32 winkels op dezelf
de verdieping (begane grond) en nog
eens 20 op de le verdieping. De bo
venste verdiepingen hebben parkeer
ruimte voor liefst 1350 auto's. Plant
soenen en daglicht zorgen ervoor dat
de binnenplaats op een echt park lijkt
en natuurlijk is dit 'n favoriete plaats
voor veel inwoners van Montréal om
gezellig te praten en te lezen. Last
van regen heeft men hier niet.
De inwoners van Montréal vinden
dit nog niet voldoende. Ook in het
oude stadsgedeelte willen ze zich
„ingraven"- men wil een centraal
ondergronds stadsgedeelte construe
ren, van meer dan 25 hectare met
nog drie metrohalten en een bus
halte. Als alles volgens plan verloopt
kunnen voetgangers ondergronds na
de Place Victoria in het oosten en
St.-Cathérine en Sherbrooks Strsets
ui het moorden.
schimmel in Vietnam willen gebrui
ken.
„Het gebruik van massavernieti
gingswapens als atoombommen wordt
onder controle gehouden, grotendeels
door het gemak waarmee zulke wa
pens kunnen worden opgespoord",
zegt professor Galston. „Maar de stil
le onzichtbare en sinistere manier
waarop biologische wapens in de
strijd kunnen worden gebracht, maakt
controle er op bijzonder 'moeilijk.
De conclusie van professor Galston
is dat de ecologische gevolgen van het
op grote schaal gebruiken van plan
tengiften in Vietnam onvoorspelbaar
zijn. „Wij brengen zeker schade toe
aan de ecologie van Vietnam; alleen
Sinister beeld van de chemische
oorlogvoering. Amerikaanse C 123-
vliegtuigen verstuiven een ontbla-
deringsmiddel boven de Vietname
se jungle.
hoeveel en hoe lang het zal duren
zal pas ontdekt worden nadat het
„experiment" is voltooid".
Daarom maken sommige biologen be
zwaar tegen het gebruik van plan
tengiften omdat deze een nieuwe es
calatie van een reeds afschuwelijke
oorlog betekenen en het deksel van
de doos van Pandora weer iets ver
der openen".
Weinig begrippen worden zo ge
dachteloos gehanteerd als het be
grip herhaling. Toch schijnt het
woord eenvoudig te betekenen
dat iets meerdere keren gebeurt
of gedaan wordt. Vanaf de twee
de keer spreken we dan van een
herhaling, verondersteld dan dat
we de gelijkheid van de gebeur
tenissen herkennen. Zonder die
herkenning immers kan de her
haling wel plaatshebben, maar
wordt ze niet gesignaleerd. We
doen er dan geen ervaring mee
op en we kunnen er niet voor
waken. Wat het eerste betreft: het
is niet duidelijk hoe we iets kun
nen leren en ervaring kunnen op
doen zonder de herhaling. Erva
ring veronderstelt dat situaties
zich min of meer identiek her
halen. Als dat niet zo was, zou
den we er zelfs geen woorden
voor hebben. De geschiedenis is
pas leerzaam als we aannemen
dat zij zich herhaalt.
Toch is dat een tamelijk verve
lende veronderstelling. Want
naarmate het meer noodzakelijk
is dat de geschiedenis zich her
haalt, gebeurt er ten eerste min
der nieuws en is dus de vooruit
gang moeilijker te denken en zijn
wij ten tweede machtelozer te
genover de gang van de geschie
denis en kunnen we dus minder
profijt trekken uit onze ervaring.
Geschiedenis is een onzinnigheid
als zij niet tegelijk zich herhaalt
en iets nieuws voortbrengt, als
zij niet tegelijk ervaring oplevert
en gelegenheid geeft om in te
grijpen in de loop van de gebeur
tenissen. Met andere woorden: de
historische herhaling is nooit een
brand permanent de wacht ge
houden wordt bij het afgebran
de huis; maar door de brandweer
daar te concentreren wordt de
mobiliteit ervan in gevaar ge
bracht. De inspanningen die wij
ons getroosten om herhaling van
ongewenste gebeurtenissen te
voorkomen, hebben dikwijls een
tamelijk ritueel karakter en het
is ook juist de ritus waarin de
handelingen en gebeurtenissen
zich vrijwel identiek herhalen. Ri
tueel handelen getuigt van een
magische opvatting van de wer
kelijkheid, van de verwachting,
dat ook hier identieke herhalin
gen zullen plaatshebben. Die in
spanningen bevatten een stuk
verzoeningswerk en bereidheids
rituelen, die meer verklaarbaar
zijn vanuit de mislukkingen van
het verleden dan vanuit de wil
efficiënt waakzaam te zijn. De
mensen, die nu het fascisme be
strijden, betreuren misschien nog
meer dat zij het dertig jaar ge
leden niet deden of konden doen
dan dat zij werkelijk bijdragen
aan het voorkomen van een vol
gende oorlog.
Ondanks haar herhalingen is de
geschiedenis verrassend genoeg,
Haar dieven komen telkens door
een ander raam naar binnen en
■haar kalveren verdrinken telkens
weer in een andere put. Haar
herhaling is geen reproduktie
maar variatie. Als dat ene kalf
verdronken is dempt men die ene
put. Hoeveel kalveren zouden er
nog in die put verdrinken als bij
niet gedempt werd. Hoé vaak
komt dezelfde dief door hetzeif'
de raam hetzelfde huis binnen?
identieke reproduktie van wat
eenmaal gebeurd Js, maar hoog
uit een nieuwe poging. Zij is
niet helemaal actieve daad en
niet helemaal passief te onder
gane gebeurtenis; geschiedenis is
de beweging binnen dit verschil
zelf. Wat herhaald wordt is niet
zozeer de gebeurtenis zelf als wel
de poging daar iets mee te be
reiken.
De historische herhaling is be
trokken op een toekomst; zij is
een telkens mislukkende greep
daarnaar. Dank zij die misluk
king blijft de geschiedenis draai
en en levert zij ervaring op. Ook
deze heeft dus te maken met de
toekomst; als kennis van het ver
leden alleen is zij onvoldoende en
machteloos.
Dat alles kan' gezegd worden zon
der overdreven optimisme ten
aanzien van de menselijke macht
om in te grijpen. Maar misschien
kan het duidelijk maken waarom
de menselijke waakzaamheid zich
bij voorkeur richt op een herha
ling als identieke reproduktie van
wat al een keer gebeurd is en
waarom zij dus vaak essentieel
te kort schiet. De historische her
haling produceert eerder het an
dere dan het eendere, terwijl de
ervaring juist het eendere zou
doen verwachten. De ervaring be
reidt ons niet voldoende voor op
verrassingen.
Het is niet waarschijnlijk dat
een eventuele volgende oorlog
door dezelfde krachten ontketend
zal worden als de vorige; en
toch richt de waakzaamheid zich
in toenemende mate op juist die
krachten. Het lijkt alsof nd een
We moeten het bestaan van on-
geluksputten en ongelukshuizen
aannemen om onze waakzaam
heid op bepaalde punten te con
centreren, maar die veronderstel
ling is meer op magische ver
wachtingen dan op statistische
gegevens gebaseerd. Maar juist
door haar betrekkelijke bekend
heid is de herhaling, waarmee
we al ervaring hebben opgedaan,
minder te duchten dan het nieu
we. Dat kennen we immers niet
en daarom is het zoveel onmo
gelijker er tegen te waken.
Ik zou niet graag de indruk wek
ken hiermee het oude als onge
vaarlijk af te willen doen en het
nieuwe als bron van gevaren aan
te wijzen. Het patroon van his
torische herhalingen is te inge
wikkeld voor zo'n simpele tegen
stelling. Maar ais het over waak
zaamheid gaat en daar gaat
het over dan schiet rechtlijni
ge eenzijdigheid altijd te kort en
is een gebied, waarop we geen
ervaring hebben, altijd het ge
vaarlijkste terrein.
Het is geen historische wet dat
er per se eerst een kalf moet ver
drinken, voordat de put gedempt
wordt. Het is daarentegen een
wet van de vooruitgang, dat si
tuaties ingewikkelder worden, dat
experimenten gevaarlijker worden
naargelang ze noodzakelijker zijn
en dat we dus verder moeten
vooruitzien naargelang de ver
nieuwingen minder voorstelbaar
zijn. Geen wonder dat velen, ge
plaatst voor deze historische on
mogelijkheid, omzien naar het
verleden om daar althans duide
lijkheid te vinden.
on-
het
uide- I
