ZWEDEN„ONVOORSTELBAAR RIJK" .KERK EN GODSDIENST SPELEN GEEN ROL MEER' NIET ALLEMAAL GOUD WAT ER BLINKT Het begrip „status" is er hoog ge- noteerd. De buurman koopt een jueuwe Saab of Volvo; derhalve moe ten wij er ook een hebben. We wo nen in een buurt waarin iedereen een tweede huis op een van de eilan- en, aan zee of in de bossen bezit, we kunnen ons zo'n „stugga" eigen- met veroorloven, maar ja we moeten wel meedoen. Op welke wijze koshgen de Zweden, die van zich- kVfSgen, dat het eigenlijk té dol 'fat ze meedoen met de rage om- d„.z„e er.geen geld voor hebben, „n an ere statussymbolen? Kort gced: door te schnabbelen. Tal ginds het einde van de tweede wereldoorlog is de bouw nijverheid in Zweden grotendeels geïndustrialiseerd. Het loont de moeite kennis te nemen van de moderne architectuur in de zo genaamde ABC steden of in b.v. Bredang, Skarholmen of Taby. Een overweldigend aantal mo derne gebouwen is de laatste 20 jaar in het land verrezen, die getuigen van de visie en het kun nen van de Zweedse architecten en... van de welvaart in dit rijkste land van Europa. Maar op meer dan één terrein wordt de Zweedse vormgeving als toon aangevend beschouwd, inspire rend voor kunstenaars over de gehele wereld, veelvuldig nage bootst maar zelden overtroffen. Ongeacht of hout, klei, metaal, textiel, glas of zilver de grond stof vormt, gewoonlijk zal het eindprodukt van een Zweeds ont werper de toets der kritiek glansrijk kunnen doorstaan en praktisch altijd zal zijn creatie kunstzin paren aan doelmatig heid. Na de tweede wereldoorlog won de gedachte kunstenaars bij de industriële produktie in te schakelen, snel terrein en de mo derne vormgevingsideeën breid den zich hand over hand uit tot een groot aantal, ook minder voor de hand liggende, produk- ten. Bovendien kent Zweden nog een springlevende huisvlijt. I DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 22 JUNI 1968 21 - Zweden is een bosrijk land; erg groot; ver weg; het is er koud; het is zeer welvarend; sterk geïndustrialiseerd; de men sen zijn erg vrolijk; intelligent; stijf; er is geen moraal, veel dronkenschap; ze maken kwali- teitsprodukten; op seksueel ge bied zijn er veel uitspattingen. Dat is zo ongeveer de beperkte wetenschap, die men zich in ons land heeft aangemeten over dit mysterieuze land." Toch is het meer dan de moeite waard zich van dit land een beter beeld te vormen. Hen Bollen heeft in zijn uitvoerig boek „Zweden" (uitg. J. Rijkhoek Den Haag) een beeld geschetst van dit Scandi navisch deel, dat behalve een uit stekende gedocumenteerdheid ook getuigt van een prettige verteltrant. Hij beschouwde het als zijn taak Zweden te laten zien en niet slechts het land van de ongenuanceerde 5 x S: Seks, Sin (zonde), Socialisme, Smor gasbord, Status. (Van een onzer redacteuren) Meer dan veertienduizend jaar geleden was Zweden bedekt met een duizend meter dikke ijskap. Geleidelijk aan smolt het ijs weg, waarna primitieve jagers en vissers vanuit het zuiden het land binnentrokken en het in bezit namen. Dat was omstreeks 12.000 v. Chr. en het is in die tijd dat de geschiedenis van Zweden begint. Op de ijstijd volgde een warme periode en om streeks 3000 v. Chr. vestigden boeren zich in het huidige Zweden; voor namelijk in de kustgebieden, waar landbouw en veeteelt tot ontwikke ling kwamen, terwijl ook bosbouw werd bedreven. Het huidige Zweden wordt gekenmerkt door een grote stabiliteit, zowel wat arbeidsverhou dingen als wat politieke constellatie betreft. „Wat is Zweden onvoorstelbaar rijk!" Dat is een verzuchting, die vrijwel elke buitenlander, die het land voor het eerst bezoekt, reeds kort na zijn aankomst slaakt. In welk Europees land immers heeft men zo veel auto's, t.v.-toestellen, radio's, telefoons, koelkasten, motorboten, zomerhuisjes, per duizend inwoners als in Zweden? Waar liggen de lonen zo hoog als hier? Waar zijn de va kanties zo lang en de sociale voor zieningen zo veelomvattend? Waar elders bouwt men zulke riante slaap steden als bij Stockholm? Toch is het niet allemaal goud wat er in Zweden blinkt. Voor al zijn verworvenheden moet het Zweedse volk een hoge prijs be talen ui.: gepeperde belastingen. Een andere rekening, die de Zweden da gelijks voor hun welvaart gepresen teerd krijgen is die van de arbeids- produktiviteit. Er moet in Zweden hard worden gewerkt, wil men de verworven welvaart kunnen hand haven en kunnen afbetalen „Spaar me voor meer loon," zei een Zweed. Er is in het land van tevre denheid weinig of geen sprake. Het js b.v. geen uitzondering dat een Zweedse huisvrouw 's morgens voor 6 uur al opstaat; het ontbijt gereed maakt; de kinderen naar school helpt; het huis vlug op orde brengt en daar na naar het werk gaat, waarvan ze Pas na zes uur terugkeert na intussen de nodige boodschappen gedaan te nebben. van Zweden hebben een bijbaantje en dat geldt voor vrijwel alle maat schappelijke geledingen. Dat b.v. een officier 's avonds fungeert als crou pier in een casino of een majoor van het leger 's zondags als gids toeristen rondleidt geeft wel te den ken. TAe Zweden vinden gepeperde aan- slagbiljetten in hun bus. Wie minder dan 6000 kronen (kroon: on geveer 70 cent) verdient is vrij van belasting. Maar dan begint het. Een ongehuwde met een inkomen van 7000 kronen per jaar betaalt aan in komstenbelasting, inclusief premie voor de AOW 930 kronen over 6000 kronen plus 30 pet. van het bedrag daarboven, zijnde 1000, is 300 kronen; derhalve 930 300 kronen 1230 kronen. Waren er in 1950 ruim 1 miljoen Zweden met een jaarinkomen bene den 3000 kronen, thans is hun aantal gedaald tot 60.000, terwijl in dezelfde periode de inkomensgroep van 10.000- 12.000 kronen verdubbelde, die van 12-15.000 meer dan verviervoudigde, die van 15-20.000 vertienvoudigde, terwijl de groep met inkomens van 20-30.000 kronen achttien maal, die met de inkomens van 30-50.000 kro nen twintig maal en die met inko mens van 50.000 kronen en meer acht maal zo groot werd als in 1950. Tedereen komt er onder de indruk van de fraaie en eigentijdse archi tectuur van de nieuwe woonwijken, in en nabij de grote steden en op het platteland. Maar de meeste flatwoningen zijn te klein; ze bestaan gewoonlijk uit twee kamers en een keuken, zijn veelal voorzien van cen trale verwarming, koelkast en vloer bedekking, waarvan de kosten in de huur worden doorberekend Maar tien procent dei- bevolking staat in geschreven als woningzoekend, waar van een derde deel bij ouderparen inwoont of als onderhuurder bij der den. Ondanks een schreeuwend hui zentekort gaan de stedebouwkundi gen in Stockholm echter onvermin derd voort met hun reconstructie plannen van de binnenstad, waarvoor honderden huizen worden afgebro ken, maar waarvan men de weerga elders nauwelijks kent. (Opvallend is echter dat de meeste Zweden bui ten de hoofdstad een afkeer hebben van de leefsfeer in Stockholm.) Voor een juiste oordeelsvelling moet echter rekening worden gehouden met de gemiddelde gezinsgrootte, die in Zwe den 2,8 procent lager ligt dan in de meeste Westeuropese landen, zo dat op het totaal der Zweedse bevol king een groter aantal huizen nodig is dan in landen waar de gemid delde gezinsgrootte hoger ligt. Op 1 miljoen inwoners heeft Zweden 360.000 gezinnen tegen b.v. Neder land 280.000, hetgeen betekent dat Zweden in totaal 450.000 meer woon eenheden per 7,5 miljoen inwoners benodigt ook al kunnen deze hui zen kleiner zijn dan in Nederland. J)e sociale structuur van dit land wordt wel gekarakteriseerd als zijnde de gulden middenweg tussen socialisme en kapitalisme en het is deze middenweg (met vraagtekens) die er toe geleid heeft, dat Zweden zichzelf beschouwt als het land met de beste sociale voorzieningen in Europa. Hoeveel zegeningen de so ciale politiek in Zweden ook heeft gebracht wat betreft het geboorte cijfer kan men niet zeggen dat zij heeft geleid tot realisering van haar doelstellingen. Daarbij mag niet over het hoofd gezien worden dat men in Zweden van oudsher op een ho gere leeftijd dan elders in het hu welijk treedt. Iri 1962 de laatst beschikbare cijfers was de gemid delde leeftijd waarop mannen in hel huwelijk traden 26,8 jaar en voor vrouwen 23,8 jaar. Daarbij komt nog dat in Zweden minder huwelijken gesloten worden dan in andere lan den. Als er één sector van het pakket aan sociale voorzieningen is waarin Zweden toonaangevend ge noemd mag worden dan is zulks het geval op gebied van de oudedags voorzieningen. Het oudedagspensioen bestaat uit twee soorten: het basis- (staats) pensioen voor het gehele volk en het aanvullend (ATP) waarin zo wel loontrekkenden als zelfstandigen kunnen delen, evenwel met een we zenlijk verschil ten aanzien van de premiebetaling. Het basispensioen wordt uitgekeerd bij het bereiken van de 67-jarige leeftijd (in de naaste toekomst bij 65 jaar) en is onafhankelijk van het genoten loon, maar wel gekoppeld aan hei. prijsindexcijfer zoals in Ne derland met de AOW het geval is. De uitkeringen bedragen 4755 kronen voor ongehuwden en 7410 kronen voor een echtpaar (1967). Het ATP is afhankelijk van het inkomen tus sen het 16e en 65e levensjaar en het is gebaseerd op de 15 jaar dat men op de top van zijn inkomen stond met een maximum van 41.250 kronen per jaar. De werkgevers sluiten bo vendien af (en betalen volledig de premies) de collectieve levensverze keringen voor hun werknemers. Neemt men daarbij nog in aanmer king dat Zweedse werknemers vier weken betaalde vakantie per jaar genieten, dan is het zonder meer duidelijk dat zij ten aanzien van hun buitenlandse collega's in een bij zonder gunstige positie verkeren, maar ook dat hun werkgevers voor zware lasten staan; hetgeen men aan de Drijzen kan merken! 2Jweden is een socialistisch land. Echter niet in de zin van het staatsbestel in Oosteuropese landen, noch wat de economie betreft in de zin dat handel en industrie er gena tionaliseerd zouden zijn. Het is een constitutionele monarchie met een parlementair stelsel. Sedert het be gin der dertiger jaren zijn de socia listen er aan de macht of hebben deel uitgemaakt van een coalitie regering. Maar de laatste verkiezin gen geven andere richtingen aan, waarbij de conservatieven in Yngve Holmberg en de communisten in Carl Hermansson energieke leiders hebben gevonden. Eeuwenlang heeft de Zweedse economie voor een belang rijk deel gedreven op agrarische pro duktie. Kort voor de eeuwwisseling begon er zich een verandering te voltrekken die het land tot een in dustrieel land heeft veranderd. Wie over Zweden vliegt, zal behalve dat hij getroffen wordt door het enorme aantal meren en uitgestrekte bossen ook constate ren dat er weliswaar enige grote industriële centra zijn, maar dat daarnaast met grote zorgvuldigheid gestreefd is naar decentralisatie van de industrie. De houtrijkdom is er enorm. Ruim 50 pet. van de totale oppervlakte bestaat uit bossen en de' houtvoorraad op stam wordt ge taxeerd op 75 miljard kubieke voet Zweden voorziet vrijwel in de gehele Nederlandse behoefte aan timmer hout; van de produktie van hard board neemt het land 13 pet. van de wereldproSuktie voor zijn reke ning. Een tweede grondstof van beteke nis is ijzererts. Momenteel neemt Zweden 5 pet. van de wereldpro- duktie voor zijn rekening. (Tegen 40 pet. in het midden der 19e eeuw) en met 20 pet. van de wereldexport staat het land op de tweede plaats achter Canada. Op de wereldrang lijst van landen die schepen expor teren neemt het de tweede plaats in en staat na Japan en Groot Brittan- nië als producent op de derde plaats. Ook de chemische industrie is er ge weldig in opmars. De Zweedse tex tiel wordt steeds meer een begrip buiten de grenzen en als de EEG- exportproblemen niet zo'n remmende factor zouden zijn, zouden auto's als Volvo, Saab en Scania Vabis al in ruimere mate op het wereldvlak rij den. De belangrijkste fabrieken in Zweden zijn SKF, Volvo, ASEA, Ericsson, STAB, Cementgjj teriet, Scania Vabis, Alfa-Laval, SAAB, Electrolux, Grangesberg, Stora Kop- parbqrg, SCA en Svenska Metall- verken (in volgorde van omzet- grootte). De totale groei van de Zweedse produktiviteit (tot '70 met 4,2 pet. toename per jaar), is niet zozeer het resultaat van meer mankracht als wel van verhoogde efficiency in de be drijven. De gemiddelde produktie per werkuur ligt momenteel 80 pet. ho- ger dan in 1946. Zweden voert een resolute politiek van vrije handel en gezien van internationaal standpunt hanteert het land zeer lage tarief muren. Tussen haakjes: ons land is Zwedens grootste olie-leverancier en andere belangrijke Nederlandse ex- portprodukten zijn groenten, chemi caliën, medicijnen en farmaceutische artikelen, plastics, textielgarens, vloerbedekking en machinerieën. yan de 7,7 miljoen inwoners was in 1966 iets minder dan de helft, nl. 3,8 miljoen in het arbeidsproces ingeschakeld. Voor mannen bedroeg het percentage 61, dat voor vrouwen was 26. Door de hoge levensstandaard is Zweden voor veel buitenlandse werkers een ware trekpleister geble ken (170.000). Op 1 januari '69 zal de werkweek van 45 tot 42,5 uur zijn teruggebracht. vyanneer men als Nederlander zijn gedachten laat gaan over de Zweedse cultuur, dan denkt men gewoonlijk op de eerste plaats aan de Zweedse film (Bergman, Görling, Mai Zetterling', Troell, Kylberg, Ers- gard etc.), Natuurlijk zijn in het literaire vlak namen als Selma Lager- löf, Strindberg, Lagerkvist bij ons niet onbekend en ook de Zweedse architectuur en industriële vorm geving hebben tot buiten de lands grenzen vermaardheid verworven. Maar toneel, muziek, schilder- en beeldhouwkunst van de Zweden zijn voor ons grotendeels onbekend ter rein. Om iéts aan te stippen: Sedert het begin van de 20e eeuw bezitten de grote steden symfonieorkesten. Naast de drie meest bekende ensem bles te Stockholm, het Koninklijk Opera Orkest, het Stockholm Filhar monisch Orkest en het Radio Orkest, zijn er in de 5 grote provinciesteden vaste symfonieorkesten en daarnaast over het gehele land verspreid een zestigtal ensembles, gevormd door beroepsmusici en amateurs. T ange tijd heeft Zweden nauwelijks beeldende kunstenaars van inter nationale allure gehad. De expositie „jonge kunst" te Stockholm in 1947 betekende een van de meest opmer kelijke revoluties in de geschiedenis van de Zweedse kunst (Lennart Ro- dhe, Lage Lindell, Pierre Olofsson en Carl Axel Pehrson). Paul Klee gold toen als het idool. Zonder enige twijfel kan Carl Milles genoemd wor den als Zwedens internationaal meest naar voren komend beeldhouwer. Men kan in het land zelf geen stad of stadje noemen zonder dat op een van de meest imposante pleinen een beeld of beeldengroep van Milles prijkt. Behalve Arne Jona en Palle Pernevi zijn momenteel te noemen Asmund Arle, Per Olof Ultvedt, Elis Eriksson en Eric Olson. Zweden heeft drie toneelscholen, die jaarlijks ongeveer 60 actrices en acteurs afleveren, terwijl het theater leven ondanks hoge subsidies onafhankelijk opereert. Strindberg, Bergman, Söderberg, Hedberg, Si- wertz, Dagerman, Almquist, maar ook Miller, WHliams, Albee. Pinter. Wes- ker, Ionesco, Becket etc. worden er gespeeld. 2 wed en heeft de wereld verschil lende grote mannen geleverd. Van Carl von Linné (Linnaeus) tot Selma Lagerlöf, van Sven Hedin tot Dag Hammarskjöld en van August Strindberg tot Alfred Nobel. Ook in Zweden is de laatste jaren van het onderwijsstelsel op de hel ling gezet, waarvan de hervorming Moderne stadswijk in Orebrö. in '73 geheel voltooid zal zijn. De leerplicht eindigt wanneer de leer ling 16 jaar wordt. Financiële rege lingen zijn uiterst ruim, zodat ieder een overeenkomstig zijn capaciteiten kan studeren. Er zijn 5 universiteiten. De oudste is in Upsala (1477) en de jongste te Umea, terwijl de anderen gevestigd zijn te Stockholm, Göteborg en Lund. Het aantal studenten neemt er ook sprongsgewijs toe. Zweden kent wel een numerus clausus, nl. voor de technische, medische en voor enige natuurwetenschappelijke facul teiten. TAe pers geniet in Zweden meer vrijheid dan in enig ander demo cratisch land. Daartoe hoort ook het volledig gegarandeerd recht op ano nimiteit. Het is zelfs een hoofdredac teur of redacteur verboden dat hij zijn bronnen prijsgeeft aan politie of justitie. De Zweden zijn een volk van krantenlezers: op elke 100 inwoners worden dagelijks 55 dagbladen ver kocht en de 25 populaire weekbladen, die er verschijnen hebben een oplage van ruim 5 miljoen. Er heerst een felle concurrentiestrijd bij de dag bladen onderling. Het peil is zeker wat de grote bladen betreft behoor lijk al is de stijl wat droog. De kran ten besteden bijzonder veel aandacht aan sport en kunst, maar de „brieven aan de redactie" zijn zeer pover. In Zweden behoort het niet tot de goede manieren de krant te vertellen wat men van een bepaalde publi catie vindt. JJoordat het Zweedse volk dicht bij de natuur leeft legt het een grote voorliefde voor het buiten leven aan de dag. Als weinig andere lahden mag Zweden zich verheugen in een daadwerkelijke belangstelling van de zijde der overheid voor sport. Er zijn bijna 4000 atletiekbanen, 130 kunstijsbanen, waarvan 15 overdekt, 110 overdekte zwembaden en 60 ver warmde buitenbaden, meer dan 200 sporthallen etc. De Zweedse gym- nastiekbond telt 200.000 leden en is daarmee op een na de grootste sport organisatie van het land. Vfegen van de tien Nederlanders, aan wie je je voornemen ken baar maakt je vakantie in Zweden te gaan doorbrengen, schudden mee warig het hoofd. Er zijn wel ver klaringen te geven voor deze mis vatting. Een vakantie in Zweden is anders dan elders, maar een verade ming tegenover de overvolle en com merciële toeristenlanden. Rust en ruimte, de sensatie van de zomer nachten met hun wonderlijk licht, en zo langzamerhand zeker ook betaalbaar. Het is de moeite waard zich daaromtrent te oriënteren. En als u het wijze besluit genomen hebt om het „te proberen" lees dan eerst het boek van Hen Bollen „Zweden". De (zeer) verkorte samenvatting die u hier aantreft geeft misschien al enig idee dat u dan goed en prettig bent ingelicht over een land, waarvan de werkelijkheid uw verwachtingen zal overtreffen. Goedkoop houttransport. am, e HeIp de Jeugd de dr<tnk. (affiche) „fcerk en godsdienst" zo zegt een Zweedse dominee, „spe len in het leven van de over grote meerderheid van mijn landgenoten geen rol meer. Slechts 2 procent gaat regelma tig op zondag naar de kerk. Uit traditie wordt echter nog altijd 95 procent van de baby's ge doopt en 80 procent van de jon gelui wordt op hun 18e jaar be vestigd als lidmaat van de Lu therse kerk en 60 procent van de huwelijken kerkelijk geslo ten. Nog altijd staat 95 procent van de Zweden ingeschreven als lid van de Staatskerk, maar daarnaast zijn er ongeveer tien kerkgenootschappen, terwijl de katholieke kerk ongeveer 40.000 leden telt, van wie slechts 30 procent de Zweedse nationaliteit bezit. Voor een oordeelsvelling inzake moraliteit in Zweden kan men niet volstaan met het reli gieuze patroon, noch met wat uiterlijke en daardoor opper vlakkige observaties van de ge dragingen der Zweden. Wie wat langer in Zweden vertoeft, zijn ogen de kost geeft en zijn oren te luisteren legt bij ouders, op voeders, geestelijken, maatschap pelijke werkers èn de jongelui, komt tot het inzicht dat de uit de band springende jongelui slechts een gering percentage vormen van de totaliteit. Maar veel eerder dan in andere lan den mogelijk was werd in Zwe den gesproken en geschreven over zaken die verband houden met de seksualiteit, waaraan het open en eerlijk karakter van de Zweden ten grondslag moet lig gen. Vroegtijdig werd in dit land al ingezien, dat wil men frus traties bij de jeugd vermijden er op onomwonden wijze ope ning van zaken op dit gebied diende te worden gegeven. Toen in andere landen, Nederland niet uitgezonderd, seks of seksu aliteit zaken waren waarover in het bijzijn of ten overstaan van kinderen niet of met grote schuchterheid werd gesproken, werd in Zweden reeds seksuele opvoeding op de scholen inge voerd. Reeds in 1940 verschenen de eerste handboeken over sek suele voorlichting ten behoeve van het onderwijzend personeel. In het voorwoord van het „Hand boek seksuele voorlichting op Zweedse scholen" staat o.m. „Het doel van seksuele opvoeding op Zweedse scholen is, biologische voorlichting te geven en kennis te verstrekken op een manier die niet alleen zal helpen de jeugd idealen bij te brengen, maar die ook karaktervormend zal zijn. De instructie moet op een ethische basis gefundeerd zijn." Van de mogelijkheid tot le gale abortus wordt in Zweden op ruime schaal gebruik ge maakt. In 1965 werden 6000 ge vallen (ruim 80 procent van de aanvragen) ingewilligd. Er zou nog veel over dit thema te zeg gen zijn. Over de schrikbarende toename van het aantal ge slachtsziekten, over het adres van 140 artsen aan de regering waarin zij hun verontrusting uitspreken over een aantal ver- schijnselen. Maar er wordt over dit onderwerp zoveel gesproken en geschreven en krijgt aller- wege zoveel aandacht, dat de jeugd bij wie de gave des onderscheids nog in ontwikke ling is het spoor is bijster ge raakt. Wat het alcoholgebruik betreft neemt Zweden op de wereld ranglijst de 9e plaats in (Ne derland de 15e). Het aantal stil le drinkers neemt er hand over hand toe. Ook de handel in ver dovende middelen wordt er ge kenschetst als een „gevaarlijke epidemie". Preludine en empha- lamine zijn de meest gebruikte middelen en alleen Stockholm kent vele duizenden verslaafden, zowel kinderen van 14 jaar als volwassenen. Vooral de Klara- buurt in Stockholm (waar in '65 de Nederlander Henk Drost werd vermoord) is een berucht tref punt. Op scholen worden er te gen-acties ondernomen, maar van een georganiseerde aanpak is nog geen sprake.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1968 | | pagina 17