Taalstrijd in Canada
Tsjechoslowakije vijf maanden na de „revolutie"
INZET VAN
VERKIEZINGEN
OP 25 JUNI
TRUDEAU,
DE
KUSSENDE
PREMIER
Franse cultuur
Separatisme
Queh@c°g@tto
Zelfverzekerd
De Gaulle
i'ïi;'t«h?otïsmcop gang
17
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 15 JUNI 1968
25
OTTAWA Canada staat op 25 juni voor de belangrijkste
verkiezingen uit zijn honderdjarig bestaan. En Canada's nieu
we premier Pierre Trudeau nam het grootste probleem van
het land bij de horens door de status van Quebec als inzet van
de verkiezingen te kiezen. Is dit het werk van een roekeloos,
koppig man die ellende over zijn land zal brengen, en tenslotte
verdeeldheid? Verschillende mensen denken dat.
Zij wijzen er op dat Trudeau minder dan drie jaar in het parle
ment zit: zijn hele leven 48 jaar lang zwierf hij rond de aardbol,
gaf een radicaal tijdschrift uit en gaf rechtencolleges. Een ander,
meer ervaren iemand zou voorzichtiger te werk zijn gegaan, zeggen
zij.
hij, moet concurreren in een Noord
amerikaans continent van 220 miljoen
mensen. Dat kan het niet door zich
af te scheiden, zoals het deed ge
durende twee eeuwen onder de Pa-
rijse priesters na de Engelse verove
ring van Nieuw-Frankrijk. Het kan
slechts groeien en concurreren als
deel van een sterk en verenigd Ca
nada Levesque's idee van soeverei
niteit is een moderne versie van de
afscheiding onder de heerschappij
van de Parijse priesters.
Anderen zijn het daarmee radi
caal oneens Zij denken dat Trudeau
de enig mogelijke weg kiest en die
energiek volgt. Dat die weg Que
bec en diens zes miljoen inwoners
slechts kan redden van afsplitsing
van de rest van Canada met 14 mil
joen bewoners.
Deze tweede groep meent dat het
separatisme is versneld sinds een
kleine groep jonge Frans-Canadezen
bommen deponeerde in brievenbus
sen, eind 1960.
Zij denken dat slechts een drasti
sche actie van de krachtige nieuwe
premier, die zowel Frans-Canadees
ais een idool van de Canadese jeugd
is, het getij kan keren.
Ondanks de bomincidenten is de
strijd over de toekomst van Quebec
een woordenstrijd, eerder gevoerd in
boeken, speeches en conferenties dan
door guerrilla's en met geweren. Maar
de inzet is even hoog. Alle belang
rijke acteurs in het spel hebben een
boek gepubliceerd. De premier van
Quebec, Daniel Johnson, schreef „Ge
lijkheid of onafhankelijkheid" Dat
van Trudeau heet „Federalisme en
de Frans-Canadezen". De leidende
separatist René Levesque raasde uit
z'n schrijfmachine „Quebecs keuze",
waarin hij een soeverein Quebec be
schrijft, dat met de rest van Cana
da in een economische gemeenschap
verbonden is, zoals Tanzania samen
werkt met Kenya en Oeganda
Trudeau denkt slechts in termen
van een groot Amerika. Quebec, zegt
Levesque is een machtige tegen
stander voor Trudeau. Klein, fel en
welsprekend hij schijnt niet te kun
nen stoppen met praten en over
tuigend. Hij raakte in de politiek
verzeild door een populair radiopro
gramma, en was Quebecs minister
van sociale zorg in de moeilijke da
gen na de hervorming van 1962.
Gefrustreerd door de nutteloosheid
van het oppositie voeren na de ne
derlaag van de liberalen in 1966 brak
hij met hen om de Soevereiniteits-
partij te vormen.
Hij voert aan dat soevereiniteit de
enige manier is om te redden wat
is overgebleven van de Franse cul
tuur in Amerika. Een op de drie
Canadezen buiten Quebec wiens moe
dertaal Frans is, moet (in Leves-
que's ogen) afgeschreven worden:
toch is hij allesbehalve opgenomen
in de Angelsaksische massa. Leves
que reist door Engelssprekende de
len van Canada en vertelt zijn ge
hoor dat iedereen blij zal zijn als
men verlost is van Quebec en zijn
problemen. Als van een pijnlijke
kies.
Deze weg kiest Trudeau met. Hij
oelooft uitvoering van de dringende
adviezen van de koninklijke commis
sie voor twee talen en twee cultu
ren, die al vijf jaar luistert naar
grieven, statistieken opstelt en op
lossingen aandraagt. Het meest ver
regaande plan van de commissie is
in elke plaats waar de Fransspre-
kenden 10 procent van de bevolking
vormen Frans als tweede taal ver
plicht te stellen. Dat zou betekenen
Franstalige scholen. Franssprekende
tolken bij kantongerechten een Fran
se versie van de gemeenteverordenin
gen en zelfs Franssprekende postbe
ambten.
Dit plan, zeggen Trudeau en an
dere federalisten, is de enige ma
nier voor de Frans-Canadezen om te
ontsnappen aan een soort „Quebec-
getto". Het betekent een geweldi
ge belasting voor Ontario en New
Brunswick, de twee provincies, die
het meest door het plan gedupeerd
zouden worden Maar een rondetafel
conferentie van regering en de pro
vinciebesturen in februari werd de
manifestatie van de wil om het plan
geleidelijk gestalte te geven.
Daniel Johnson, een dapper en
scherpzinnig advocaat, was erg te
spreken over het resultaat van de
fabruariconferentie- Maar hij wenst
meer speciale volmachten voor de
regering van Quebec dan de overige
negen provincies haar wilden geven.
Hij gebruikt de tactiek van „onder
handelen door precedenten".
Hij wenst bijvoorbeeld dat een
nieuwe grondwet Quebec toestaat in
ternationale afspraken te maken over
onderwerpen waarvoor de provincia
le regering bevoegd is, zoals onder
wijs. Het precedent schiep hij door
delegaties naar Gabon en Frankrijk
te sturen naar een onderwijsconferen-
tie.
Trudeau de bal terug: wilde de pro
vinciale premier ingrijpen in federale
verkiezingen?
Ik denk niet dat hij dat wil, ant
woordde Trudeau zelf, als hij niet
vernederd wil worden door een enor
me nederlaag.
De Canadese regering was hier
over bijzonder slecht te spreken. Zij
schortte de diplomatieke betrekkin
gen m^t Gabon op en zei onvriende
lijke dingen over generaal De Gaulle.
De Gaulle is niet erg geliefd in Ot
tawa sinds hij „Leve een vrij Que
bec" schreeuwde, vorig jaar juli, en
hij wordt ervan verdacht te pogen
Canada op te blazen om zijn eigen
image te vergroten.
Trudeau, slechts een maand pre
mier heeft zich herhaaldelijk gekeerd
tegen het provoceren van Quebec.
Canada kan maar één internationale
stem hebben, waarschuwde hij.
Op de vraag van journalisten of
hij dacht dat Quebecs betrekkingen
met andere landen inzet van de ver
kiezingen zullen zijn, antwoordde hij:
„Dat is een onderwerp waarover het
Canadese volk het recht heeft zich
uit te spreken".
Toen Daniel Johnson waarschuwde
dat Canada „groot gevaar" liep als
het Trudeau-kabinet volhardde in
de onverzoenlijke houding, kaatste
Het klinkt allemaal erg zelfverze
kerd, maar is de zaak zo uitgemaakt?
Robert Stanfield, de conservatieve
oppositieleider, zoekt voorzichtig toe
nadering tot Quebec. Hij bepleit een
„Speciale status" voor Quebec. Hij
verdedigt dat door te zeggen dat een
bepaalde provincie best voorrechten
kunnen verleend worden, waarvoor
andere provincies geen interesse heb
ben. Er is een hechte, maar niet-
officiële band tussen Stanfields con
servatieven en Johnsons Nationale li
nie. Het meest openlijke bewijs is
de aankondiging van Marcel Fari
bault, Johnsons grondwetsadviseur en
een vooraanstaand zakenman uit
Montreal, dat hij voor de Conserva
tieven zal meedoen aan de verkie
zingen. Als Trudeau het slecht doet
in zijn geboortestaat, die 74 van de
265 parlementariërs afvaardigt, zou
den de liberalen wel eens verslagen
kunnen worden. Dat zou een knak
voor Trudeaus reputatie kunnen
zijn-
Zijn hoop is in Quebec een man
daat te brijgen voor een sterk ver
enigd Canada. De grote vraag is of
de Frans-Canadese separatisten zich
zullen onthouden van stemming of
tegen de liberalen zullen stemmen.
(Van een medewerker)
De nieuwe premier van Canada,
Pierre Elliott Trudeau, heeft een
groot aantal belangrijke redenen
opgegeven voor het uitschrijven
van algemene verkiezingen op 25
juni. En de belangrijkste reden is
daar dan nog niet bij: de redelijke
verwachting de verkiezingen te
winnen.
Trudeau, een slimme en onortho
doxe vrijgezel, is de nieuwe bezem in
de Canadese politiek, die alles en
iedereen dreigt weg te vegen door
zijn onstuimige persoonlijkheid. De
jongensachtige Frans-Canadese char
meur is nog maar vier maanden ge
leden als een komeet uit de hemel
komen vallen. Hij dook eigenlijk op
uit het niets - hij beheerde de niet
zo belangrijke portefeuille van minis
ter van justitie in het kabinet van de
regerende liberale partij - veroverde
in één klap het leiderschap van de
partij en volgde Lester Pearson op
als premier in april.
Nog op de top van zijn weergaloze
populariteit bij het publiek en in zijn
partij deed Trudeau het voor de hand
liggende: het uitschrijven van verkie
zingen om munt te slaan uit zijn op
merkelijke greep op het publiek. Zo
als een liberaal parlementariër het
uitdrukte: „Hij zou wel gek zijn als
hij nu zijn kans niet greep".
Het uitschrijven door Trudeau van
verkiezingen, drie dagen na zijn be
ëdiging tot premier, drukte de con
servatieve partij (de officiële oppo
sitie in het parlement) en de Nieuwe
Democratische Partij (de derde, klei
ne, socialistische groep) in de verde
diging. Hun enige hoop is Trudeau
voor de verkiezingen van zijn image
te ontdoen. Dat is moeilijk, maar zij
gingen direct aan het werk. De Nieu
we Democratische Partij (NDP) liet
zich voorheen graag het etiket pi'O-
gressief en links opplakken. De NPD-
leider Tommy Douglas (63) heeft er
op gehamerd dat tot nu toe het pro
gressieve image van Trudeau slechts
op weinig pijlers rust: zijn activitei
ten op het gebied van de burger
rechten, het echtscheidingsrecht en
de verzachting van de abortus- en
homoseksualiteit-wetgeving. Hij nam
genoegen met de status-quo op so
ciaal, economisch en internationaal
terrein. Trudeau heeft zich afzijdig
gehouden van linkse „stokpaardjes"
als de uitbreiding van het nationale
welzij nsprogramma (hij geeft de
voorkeur aan selectieve hulp) en een
verbod van wapenleveranties aan de
V.S. vanwege Vietnam. Het is twij
felachtig of hij zijn standpunten ge
durende zijn verkiezingstoernooi zal
herzien, ofschoon hij een nieuw pro
gramma heeft aangekondigd.
Zijn belangrijke tegenstander Ro
bert Stanfield (54) een typische con
servatieve leider, heeft Trudeau be
kritiseerd omdat hij verkiezingen uit
schreef zonder een breed opgezet po
litiek program en zonder het bewijs
te leveren dat hij het land ook kan
regeren. Bovendien zegt Stanfield dat
Trudeau een kabinet in elkaar heeft
gespijkerd dat geen enkele reële be
tekenis heeft.
Maar luistert wel iemand naar
Stanfield of Douglas als zij trachten
het Trudeau-image te doorbreken
Verkiezingen lijken steeds meer op
Volgens een recente enquête is de
sterkte van de separatisten toegeno
men tot dertig procent van de stem
men, terwijl bij de provinciale ver
kiezingen van juni 1966 slechts 10
procent op separatistische groepen
stemden. Maar het cijfer 30 procent
dateert van vóór Trudeaus snelle op
mars naar de macht. Zijn naaste
medewerkers geloven dat hele groe
pen Frans-Canadezen tenslotte de
zijde zullen kiezen van een partij,
die wordt geleid door een man uit
Quebec. Tenslotte deden ze dat ook
in de dagen van Louis St.-Laurents.
Niettemin blijft het een enorm vraag
stuk. Zijn tegenstanders zeggen dat
hij een verrader is, en Quebec eer
der op zijn plaats wil zetten dan een
goede plaats inruimen in Canada
voor Quebec. Zij hebben hem zelfs
al een „racist" genoemd.
CLYDE SANGER
Clyde Sanger is een Britje journa
list die werkte voor de London Daily
Mail, in Afrika hoofdrechter werd
van de Central African Examiner in
Salisbury en Afrikaans correspondent
van The Guardian. Later vertegen
woordigde hij The Guardian bij de
Verenigde Naties. Op dit moment is
hij de belangrijkste schrijver van de
Toronto Globe and Mail. Zijn vrouw
is Canadese.
een populariteitsrace en Trudeau
heeft een Hollywoodwaas rond zich.
Het enige raakpunt dat Stanfield met
Hollywood heeft, is zijn gelijkenis op
Gary Cooper. Cooper sprak weinig in
films en speelde het sterke, zwijgza
me type. Stanfield praat vaak, maar
vertegenwoordigt hetzelfde kleurloos
slag mensen.
De in Schotland geboren Douglas,
een staalharde en taaie vechter, is
een geestig en meesterlijk spreker,
maar gaat gebukt onder de handicap
van elke conservatief - hij heeft niets
nieuws te bieden.
Trudeau wordt al de „kussende pre
mier" genoemd omdat meisjes hem
bestormen om hem te kussen.
Hij vindt dat duidelijk plezierig en
wordt altijd omgeven door fotogra
fen en handtekeningenjagers. Het
verbazingwekkende voor zijn politie
ke tegenstanders is het feit dat ook
volwassen kiezers vallen voor Tru
deau. Op dit moment schijnt hij niets
fout te kunnen doen. Zelfs toen aan
het licht kwam dat zijn werkelijke
leeftijd 48 is en niet 46, zoals zijn pro
pagandamachine wilde doen geloven,
deed dat aan zijn populariteit niets af.
Een machtige groep in zijn regering
en partij voelde niets voor verkiezin
gen op korte termijn, maar Trudeau
wist hen te overtuigen. Hij wil een
meerderheid in het parlement - wat
zijn partij op dit moment niet heeft -
en hij wenst geen slopende strijd in
het parlement om een enkele stem,
wat zijn image zou kunnen schaden.
Hij denkt dat hij een klinkende over
winning kan behalen in juni.
(Van een onzer redacteuren)
PRAAG Vijf maanden zijn
verstreken snds het begin vsn de
geweldloze revolutie, die het pro-
s van de wedergeboorte van de
^curacht. Beter zou men
|";en zeggen; na het einde van
eg"1 van de revolutie, want
er7 zomer van 1967 waren
U1 ijk tekenen, die wezen
r;m|(' °P,landen zijnde verande-
tich i SlowakÜe had men
stel/i eerder P°sitief opge-
nis is'w.chii'"'11 tat in dulst"r-
riiljoej, kenmerkt de 14
dt,°' uitb'inH oi! Kevolkmg zich niet
kerheid zijn Angst en onze-
se'en die nn a mee!" de verschijn-
Wensen staat fe Sezichten van de
5iet ie vem.tna leZPn' Het is ook
he'ZZfKn\ dat ee" volk
gehad heeft ripk™ enige klappen
onde'rdrnVi?U "a twintig-
stelt togenm jlng aarzeDnri op
Sp-eSelingenVldPHbel"«en en Na
gedaan worden en
pas „de vrijheid" zal ervaren wan
neer de nieuwe toestand zich heeft
geconsolideerd.
De gebeurtenissen in Hongarije
liggen nog vers in het geheugen.
Hoewel een herhaling hiervan niet
waarschijnlijk lijkt de tijd hiervoor
is verstreken maakt de aanwe
zigheid van Russische troepen op
Tsjechoslowaaks grondgebied de men
sen weer nerveus. Het zal voor een
groot gedeelte van de westerse mo
gendheden afhangen, met name van
de Verenigde Staten, of de Russische
leiders beheerst blijven toezien, al
thans geen geweld zullen gebruiken
om de op gang zijnde veranderingen
tegen te gaan.
Het is niet de bedoeling van de
Tsjechen om de Russen de rug toe
te keren, ze willen alleen meer In
terne vrijheid- Ze zien de Russen
altijd nog als hun bevrijders, ze zijn
met hen nauw verbonden door vele
overeenkomsten, waaronder het 'War-
schau-pact.
Bovendien voelen ze zich door de
Westeuropese landen, met name
Frankrijk, verraden in 1938 bij het
verdrag van München, toen de on
dergang van de zelfstandige staat
Tsjecho-Slowakije werd ingeluid. Be
grijpelijk is ook de haat die de be
volking jegens de Duitsers koestert.
Speciaal de Oostduitsers zijn onge
ziene gasten.
Veel is er de afgelopen maanden
in het land gebeurd. Er hebben al
veel personeelswisselingen plaats ge
vonden op de ministeries en bij het
politie-apparaat. De zuivering begint
nu ook in het centraal comité van
de communistische partij en zal ook
op andere terreinen onverminderd
doorgaan. Het verschil met de zui
veringen tijdens het vorige regime
is, dat de nu afgezette functiona
rissen hun vrijheid behouden en op
onbelangrijke posten tewerkgesteld
worden. Ze vormen echter een po
tentieel gevaar in de nieuwe maat
schappij In de afgelopen twintig jaar
zijn meer dan 100.000 mensen om po
litieke redenen in concentratiekam
pen opgeborgen. Er is reeds politie
ke amnestie verleend, rehabilitering
moet in de meeste gevallen nog
plaatsvinden. Met spanning ziet ie
dereen uit naar de verkiezingen, die
in het najaar gehouden zullen wor
den.
De gedachte van vele, door ellen
de moe geworden, oudere mensen is,
dat het communisme zal blijven be
staan en dat het zich door de aan
gekondigde vrijheid alleen van de
goede kant heeft willen laten zien.
Evenmin is bekend hoe de verhou
ding tussen het Tsjechische en het
Slowaakse gedeelte van het land ge
regeld zal worden. Tien miljoen van
de bewoners zijn Tsjechen, vier mil
joen zijn Slowaken. Beide volken ver
staan elkaar, maar de historische
ontwikkeling is verschillend-
Het staat in ieder geval vast, dat
het ook met inzet van alle krachten,
nog geruime tijd zal duren voordat
de achterstand is ingehaald, die in
de afgelopen twintig jaar is ontstaan.
De mogelijkheden zijn ruimschoots
aanwezig om in Tsjecho-Slowakije de
armoede te verdrijven en er weer
een welvarend land van te maken.
Tsjecho-Slowakije is 'n industrieland.
Van de 6 miljoen werknemers wer
ken er ca. 3 miljoen in de industrie
waarbij de machine- en metaalindu
strie de voornaamste plaats inneemt.
De levensmiddelen-, chemische en
textielindustrie vormen, evenals de
erts- en kolenproduktie, een belang
rijke bron van inkomsten.
Daarnaast zijn ruim 1 miljoen men
sen werkzaam in de landbouw, voor
namelijk in de collectieve landbouw
bedrijven. Ruim 40 procent van de
werknemers zijn vrouwen, waarvan
het grootste gedeelte ook in de indu
strie werkzaam is. Er bestaat een
zesdaagse werkweek.
De sociale voorzieningen zullen
herzien moeten worden. Opvallend
is dat het ministerie voor arbeid en
sociale politiek (tot voor kort nog
hetende het ministerie voor sociale
zekerheid) begonnen is een plan te
maken voor denivellering van de lo
nen. De ervaringen van de afgelo
pen twintig jaar waren voldoende
om hiertoe nu reeds over te gaan.
De kinderbijslag wordt herzien, er
komt een verhoging voor het derde
en vierde kind, niet vanaf het vijfde
kind. Een gezin met drie of vier kin
deren lijkt de nieuwe regering opti
maal. Momenteel is het gemiddelde
kinderaantal één.
Vanaf 1 juli a.s. zullen tevens alle
zelfstandigen recht hebben op kin
derbijslag en kosteloze medische be
handeling- Tevens zal er een ver
hoging van het kraamgeld komen
van ca. 50 procent. De ziekengelduit
kering van de moeder voor en na
de bevalling zal verlengd worden
van 22 tot 26 weken, waarvan 4 we
ken voor de bevalling.
In strijd met deze op toename van
het kinderaantal gerichte maatrege
len is de sinds 1957 wettelijk toege
paste arbortus, weliswaar door een
commissie beoordeeld en niet koste
loos uitgevoerd, maar toch in een
frequentie van 60.000 per jaar voor
komend tegen 100.000 geboorten. De
meningen hierover zijn nog ver
deeld. Duidelijk is, dat de genoemde
maatregelen niet op zichzelf bevor
derend kunnen werken op de toename
van het aantal kinderen. De nood
zaak, dat een gehuwde vrouw aan
het arbeidsproces deelneemt om
voor haar gezin een redelijke levens-
AA'
standaard te krijgen, is een van de
belangrijkste factoren die tot de be
perking van het kinderaantal leiden.
Verbetering van de lonen is een
dringende noodzaak. Het gemiddelde
maandinkomen van de „im staatli-
chen Sektor der Voikswirkschaft ar-
beitenden Menschen", waarbij de
mensen werkzaam in staatsland-
bouwbedrjjven zijn inbegrepen, be
draagt ruim 1400 kronen (kcs). De
normale koers is 100 gulden is kcs
200, de toeristenkoers is 100 gulden
is kcs 450.
Aan de gezondheidszorg wordt in
Tsjecho-Slowakije veel aandacht en
geld besteed, ruim 6 procent van
het nationaal inkomen (in Neder
land 4,9 procent). De behandeling
voor ruim 95 procent van de bevol
king is kosteloos. Sedert 1964 moet
men 1 kroon (0,50) voor ieder re
cept betalen. Hoewel de resultaten
in het algemeen goed zijn, zijn de
nadelen van de staatsgezóndheids-
zorg duidelijk merkbaar.
Er is op het ogenblik een groot
aantal artsen, 1 arts op 550 inwo
ners. 30-40 procent van de artsen
zijn in de administratieve sector
werkzaam. Hierdoor blijven er te wei
nig behandelende artsen over. Wij
zigingen zijn in voorbereiding, waar
door meer artsen voor de behande
lende sector vrijkomen. Bovendien
neemt de belangstelling bij mannen
om medicijnen te gaan studeren af.
De levensstandaard is beduidend
lager dan in Nederland. De voedsel
prijzen zijn redelijk, schoeisel en tex
tiel zijn duur en van matige kwali
teit, Elektrische huishoudelijke appa
raten, radio, televisie behoren tot de
luxe artikelen. Auto's zijn zeer duur
(Skoda, Tatra), de levertijd bedraagt
vaak 4 jaar. Opvallend zijn de vele
zeer oude auto's uit de twintiger ja
ren. Bromfietsen ziet (en hoort) men
er niet.
Het zijn slechts enkele maatschap
pelijke facetten, die in dit artikel
zijn genoemd. Tsjecho-Slowakije, het
land dat economisch en strategisch
in Europa een zeer belangrijke plaats
kan innemen, staat 50 jaar nadat
het door Tomas Garrigue Masarijk
gesticht werd, wederom voor een
periode van opbouw, die alleen met
de grootste krachtsinspanning en met
oprechte hulp van buitenaf kan ge
schieden.
Het is te hopen, dat het land met
zijn prachtige natuurschoon en enor
me hoeveelheid kunstschatten, ge
kenmerkt mag worden en blijven
door vrede en vrijheid en dat de
druk en overheersing, waaronder het
vriendelijke en welwillende volk
tientallen jaren gebukt is gegaan,
voorgoed tot het verleden behoort.
