LOU SALOME
NIETZSCHE
FREUD
ers
)r
ng
EXIPUP
loop vitella
imet
sheid
Haar leven en vriendschap met
T
^ll75
MILJOENSTE
SAGIER
R METRO
>tschouw op
getjesdag
erdam breidt
thaven uit
0°k tegenover de plotselinge dood
van Rée, waarvan ze in de herfst
van 1911 bericht kreeg, de sterke
vrouw raakt van streek: een hart
kwaal als fysieke uiting van het
grondconflict in haar leven; n.l. tus
sen haar impulsieve hart en haar
heerszuchtige wil. Een conflict dat
ze nooit heeft kunnen oplossen. In
deze tijd is er dr. (Zemek) Pineles
En van Haren schoenen dragen prettig.
En zijn van een voortreffelijke kwaliteit.
En... hebben zo'n plezierige prijs dat u er
gemakkelijk nog een paar extra kunt
meenemen. Daarom dragen steeds meer
DAAROM DRAGEN STEEDS MEER MENSEN SCHOENEN VAN VAN HAREN
tl
1)
iS33®
DAGBLAD DE STEM VAN VRIJDAG 24 MEI 1968
12
s. Lekkere kruiden.
En niets meer. Dus
i het wel hoort: neem
Ml
IOOT PAK 2,60
EIN PAK 1,55
j middags om twee uur lal
het overkoepelende orgaan
sr Dumont de Chassart, een
gehouden over het meik
ering zal de voorzitter van
de gezamenlijke Europese
van de gemeenschappelijke
rundvlees.
(ADVERTENTIE)
GRATIG LEUKE
k(/ Luie, Billy tha Kid, Jolly Jumpsf
ing
leden
immpuoDwa
ERDAM (ANP) De me
iotterdam verwacht dat aan
le van deze week de tien-
;e reiziger van dit moderne
liddel gebruik zal maken,
o bijna zes kilometer lang
p 9 februari door prinses
en prins Claus in gebruik
IAAG (ANP) Schevenln-
t zaterdag vlaggetjesdag, of,
i officieel heet, de dag van
rlandse zeevisserij. Als het
sewerkt zal voor het eerst
it jaar een vlootschouw wor-
luden.
loggers en trawlers en de
ifensehepen Goeree 18 en
zullen voor de kust, tus-
aven en de pier verschillen-
n uitvoeren.
ot zal de haven tussen een
lalf twee verlaten. De sche-
angen hun commando's via
en met fluitsignalen. De
hepen zonder spoetnik, die
commando's niet radiogra-
jinnen ontvangen, krijgen
de reddingsboot „Bernard
en de sleepboot „Euro-
e vlootschouw staat onder
an de heer L. W. Leeman,
r van de redersvereniging
ngen.
ÏRDAM (ANP) B. en W.
erdam hebben de gemeente-
•rgesteld een hangar voor
d en reparatie van vlieg-
bouwen op de luchthaven
Met de bouw, inclusiei
de werken, is een bedrag
i f 4 miljoen gemoeid.
1 verzoek om prijsopgaaf
bouwbedrijven is de mees
ilijke aanbieding voor
n deze hangar ontvang;e
n.v. Internationale Bou
ie v.h. fa. H. van Heese
basis van deze aanbie'ding
de bouw van deze hang
ag van f 2174.000 gemoei"
afgelopen maanden hebb®"
use autoriteiten bezoeKei
aan verscheidene Europese
tmaatschappijen, waarbij
1— js gegeven over
van de hichthav
gebleken dat somrn 8
pijen belangstelling h
het openen van een JU
Rotterdam.
■^erwijl Rèe en Lou wachtten op
de aankomst van Nietzsche,
zetten zij hun zwerftocht door
Rome voort.
Veel tijd brachten ze door in de St-
Pieterskerk. In een van de zijka
pellen waar hij ongestoord kon wer
ken aan zijn nieuwe boek, dat het
niet-bestaan van God moest bewijzen.
Lou vond het bijzonder grappig dat
hij juist dit oord had uitgezocht om
te werken, dikwijls ging ze met hem
mee en vocht voor haar eigen opvat
tingen. Op een dag verscheen Nietz
sche plotseling. Hij ging meteen op
Lou af, strekte zijn hand uit en zei
met een diepe buiging: „Door wel
ke sterren zijn wij hier tot elkaar
gevoerd?"
T ou Salomé was een vrouw, die op
talrijke grote figuren een diep
gaande en blijvende indruk heeft ge
maakt. Zij werd onder andere be
mind door Nietzsche, was de ge
liefde van Rilke en vertrouwelinge
van Freud. H. F. Peters heeft over
deze legendarische vrouw, die in
1937 te Göttingen overleed, een boek
geschreven; een goed gedocumen
teerde mengeling van biografische
gegevens en achtergrond-informatie.
Een boeiende kijk op een niet min
der boeiende vrouw, maar evenzeer
hoogst interessant om met name
figuren als Freud, Nietzsche en Ril
ke anders te leren kennen dan uit
bun eigen vaak taaie geschrif
ten. klargaretha Ferguson maakte
een leesbare vertaling van dit werk,
dat oorspronkelijk verscheen onder
de titel „Mij sister, my spouse" in
New York. De auteur verzorgde
voor de Europese lezers een nieuwe
uitgave, waarbij vooral de aan Rilke
en aan Freud gewijde delen aanzien
lijk werden uitgebreid, die bij Kind-
Ier in München verscheen. Deze uit
gave ligt bijna geheel ten grondslag
aan de Nederlandse uitgave Lou Sa
lomé (uitg. Lemniscaat Rotterdam).
JJet leven van deze vrouw, die in
een tijd leefde dat maatschap
pelijke conventies en taboes sterker
waren dan nu, kon wel eens een bij
drage zijn in het proces van het op
nieuw ontdekken van de vrouw in
een grotere totaliteit dan echtgenote
en moeder. Zij brak met de tot dan
toe vanzelfsprekende weg voor iede
re vrouw naar
creatieve fase van zijn leven, die er
mee begon dat hij Lou leerde ken
nen, in 1882, tot aan zijn instorting
in 1889 bekommerde zich niemand
om hem. Rée was al spoedig tot de
overtuiging gekomen dat de jonge
Russin veel gemeen had met zijn
vriend. Beiden waren op zoek naar
een nieuw geloof en beiden schrokken
terug voor de realiteit van een we
reld zonder God. Lou: „Wij zullen het
nog beleven dat hij optreedt als ver
kondiger van een vernieuwde reli
gie, die helden aanwerft als discipe
len".
De historie heeft inmiddels bewe
zen, dat uit zijn Übermensch-ge
dachten allesbehalve „religieuze"
konsekwenties zijn getrokken! He
mel en hel hoorden tot de belangrijk
ste gespreksthema's van deze „Frei-
geister" tot in het extreme. Toch
kwam Lou telkens weer tot het in
zicht dat het gevaarlijk was zijn ver
leidelijke appel aan het irrationele
kritiekloos te volgen. Hij vroeg haar
ten huwelijk, maar ook nu wijst Lou
af. Deze ervaring brengt Nietzsche
aan de rand van de waanzin. In
haar eerste boek „lm Kampf um
Gott" dat Lou publiceerde drie jaar
na haar ontmoetingen met Nietzsche
toont zij de verwantschap aan tus
sen religieuze en erotische exalta
tie. Nietzsche heeft zich niet zoais
hij van plan was van het leven
beroofd, maar met een creatieve
daad het hoofdstuk Lou in zijn le
ven afgesloten. Hoeveel zijn harts
tocht voor Lou heeft bijgedragen tot
de schepping van „Also sprach Za-
rathustra" is een vraag die men niet
alleen literair maar ook psychoana
lytisch moet beschouwen. Nietzsche
zelf heeft er herhaaldelijk op gewe
zen dat alle filosofieën een afspie
geling zijn van het persoonlijke le
ven van de filosoof; dientengevolge
zou zijn eigen filosofie anders zijn
geworden met een gewijzigde levens
loop. Als we denken aan de noodlot
tige uitwerking die zijn filosofie heeft
gehad, dan heeft het wel enige zin
te bedenken dat in het jaar 1882 het
verdere verloop van Nietzsches leven
afhing van een meisje van 21 jaar.
Lou profiteerde in vele opzichten
van haar ontmoetingen met hem; het
leverde onder andere materiaal op
voor haar eigen literaire activiteiten
waartoe Nietzsche haar aangespoord
had. Als schrijfster wilde zij haar on
afhankelijkheid bewerkstelligen. Vrij
smakeloos was het publiceren van
haar briefwisseling met Nietzsche
tijdens zijn leven.
is vervolgens met Rée vijf
jaar gaan samenwonen, waarbij
Lou met haar sterke wil de harts
tocht van haar „broeder" in toom
hield. Ze ontmoet Friedrich Carl An
dreas en trouwt plotseling met hem.
Dit veroorzaakt de dood (waarschijn
lijk zelfmoord) van Rée.
Lou zelf noemt als oorzaak van
haar onverwachte huwelijk niet de
overweldiging door zinnelijke verlan
gens maar „het noodlot als tragisch
verstrikt raken in het leven van een
ander; noodlot als elementaire kracht
waartegen men zich niet kan ver
zetten". Tot degenen die ook harts
tochtelijk wierven om Lou behoorden
o.a. Ferdinand Tönmies en Herman
Ebbinghaus. Andreas was een groot
geleerde en ging soms zwaar ge
bukt onder het dilemma van de kloof
tussen weten en bewijskracht, tussen
intuïtieve inzichten en de noodzaak
de feiten die tot deze inzichten ge
leid hebben stap voor stap bloot te
leggen.
Hun huwelijk is een aaneengeslo
ten spanningsveld geweest. Lou is
nooit echt zijn echtgenote geworden,
hetgeen zijn oorzaak zou kunnen heb
ben in zijn vaderlijk figuur, die re
miniscenties opriep aan haar jeugd.
Zij wil scheiden. Maar Andreas: „Ik
kan niet ophouden te weten, dat jij
mijn vrouw bent. Tenslotte gingen
ze met een dienstbode voor de
huishouding ieder hun eigen weg;
hun eigen wetenschappelijke weg.
Andreas was 34 jaar getrouwd met
Lou, toen hjj in 1930 84 jaar oud
stierf. Zij zwierf intussen door geheel
Europa.
„Er was een dakkamertje. De la
ge muren liepen schuin omlaag naar
de plankenvloer, en het daglicht
bijna oud genoeg om zijn moeder
te zijn die zonder aarzelen de
meeste mannen had weerstaan.
Maar met groeiende zorg sloeg zij
de overspannen toestand van Rilke
gade en om der wille van haar ei
gen gemoedsrust besloot zij, na drie
jaar van poëzie en liefde hem te ver
laten.
Hoezeer hij onder de invloed van
Lou veranderde kunnen we het eerst
waarnemen in de opvallende veran
dering die zijn handschrift onderging.
Toen Lou zich geringschattend uit
te over de wat vrouwelijke Franse
vorm van zijn voornaam René, ver
anderde hij die in Rainer. Het is
zeer waarschijnlijk dat Rilke door
het essay van Lou „Jesus der Ju-
de" werd geïnspireerd tot zijn „Chris
tus Visioenen". Er volgt een merk
waardige periode, waarin Lou zich
weer bij Andreas voegt en Lou in
hun nabijheid blijft wonen en werken.
Interessant zijn de zwerftochten,die
zij samen met en zonder Andreas
maken door Rusland: naar Mos
kou, St.-Petersburg, over de Wolga,
Kiev etc. Rilke werd bezeten door
Rusland. Ze maakte kennis met 0.
a. Leonid Pasternak (de vader van
Boris) en Tolstoi (zeer onaangena
me ontmoetingen). De invloed van
Lou en de Russische vroomheid vindt
zijn weerslag in b.v. de gedichten
uit het „Buch vora mönchischen
Leben". Terwijl Rilke onverbidde
lijk doorgroeide naar de eenzaam
heid van de kunstenaar waar nie
mand hem kon volgen, groeide Lou
in haar jeugd. Verbaasd voelde ze
zich nu pas jong; daarmee nam ze
afscheid van haar liefde voor Rilke.
Toch zouden zij levenslang kontakt
met elkaar houden; daarvan getui
gen o.a. de briefwisselingen en en
kele ontmoetingen. Toen Rilke in de
cember 1926 in een Zwitsers sana
torium op sterven lag, smeekte hjj
de artsen: „Lou moet alles weten
misschien weet zij een troost". Te
genover de dood stond ook zij mach
teloos.
Aan het intellect en ruimere rela- 41' hartstochtelijk persoontje para- moest zich moeizaam een weg zoe-
fe kende zij grotere waarde toe. uoxalerwijs m het lichaam van een hen door met spinnewebben bedek-
De levenskracht om dwars door al- kmd w00™fi. Lou nam het besluit te luikjes en spleten in de muur.
Ie „sociale" en individuele pressie ™e§ te gaSn „V1? BHsland- Ze Maar iemand had zorgzaam vers
heen haar eigen weg te gaan vond wil studeren bij Alois Biedermann sir0 uitgespreid over de grond en
zijn oorsprong in haar gelukkige 1!? Zunc.h. Maar de Russische rege- daarop stond een water gevulde ton.
kinderjaren. "ng weigert haar een paspoort om- ^ant in het dakkamertje hielden de
Zij werd in het Russische St.-Pe- ^s!n.^eLdier!?_S™?"
tersburg geboren als enige dochter m j f i had er toen in door dressuur en verzorging ontwen-
tomiaJ geooren ais enige aocnrer een Nederlandse dorpskerk (er wordt de ze hen aan het vriie leven in de
temidden van 5 broers. Haar vader, nipt VPrTT,Pid waarl een eisenaardi nen aan net vrije leven in ae
een hoog aangeschreven generaal vermeld waar) een eigenaardi natUur. „Zo begint een sprookje, dat
was doTop deze na lange tijd Sir- L°» schreef als inleiding tot haar
een hoog
de bevestigingsritus. Maar deze leek b0ek Hendrik Ibsens Frauengestal
meer op een trouwceremonie. Hij ten. Ze hie]d zjch intensief bezig met
deed dit in het Nederlands. deze schrijver, hetgeen haar in con-
tact bracht met een avangardisti-
Jn Zurich studeert ze met uit- sche groep Berlijnse schrijvers en
stakende resultaten. Maar een langstelling voor het psychologische
langdurige ziekte dwingt haar rust jn kaar verdere literaire loopbaan
te houden. In Italië leert ze dan onderscheidde ze zich van haar tij d-
Malwida von Meysenberg, een gro- genoten en was hen ver vooruit. Dat
te figuur uit de Duitse vrouwenbe- was uiteindelijk ook de oorzaak van
weging kennen. Die bezorgt haar de vervreemding, die groeide na een
broeder"moest" öötredeT"ïn**haar verschillende contacten met mannen hechte vriendschap met Gerhart
i„„f VJ t °Ptleaen- ln naar als Richard Wagner, Friedrich Nietz- Hauotmann
jeugd leefde Lou „als een sprook- .„u. d„.., .:i~ nauptmann.
vulde wens: een dochter. Zij trokken
zeer veel samen op. Zij kon altijd bij
baar kameraadschappelijke vader te
recht. Deze verhouding was lange
tijd bepalend voor haar houding ten
opzichte van God. Deze relatie en
haar optrekken met 5 broers waren
vooral van invloed op haar verhou
dingen met mannen in het verdere
leven. Altijd zocht ze er een uit,
die primair als haar beschermer en
sche en Paul Reé, een jonge filo-
een betoverde we- so0f een der stoutmoedigste en
- -U.,. - koudste denkers", aldus Nietzsche). Onvermoel!,,aar schreef L°U h.et
Paul, met wie Lou lange tijd zal sa- ene artikel na het andere. In
lesprinses in
reld". De eerste grote schok kwam
toen zij bij een brandende kwestie
a«t,Ir_ j raui| uici wie uuu icuige tiju Acti set- -
antwooid vroeg aan haar vertrouw- menwonen 20nder 00it zijn echtgeno- lg92 verscheen haar werk over Ib-
znn -en 6 fWi6e?.' "®eze wond |e worden heeft met zijn verstand sen: twee jaar later haar Nietzsche-
wu nooit meer helen Haar leven de voikomen zinloosheid van het le- boek; het volgende jaar haar roman
p2LP e ze de Go van, haar ven aangetoond, maar op de ratio- Ru«i; weer een jaar later Aus frem-
jeugdjaren terug te vinden. Intus- neel maar toch zeer gevoelige Lou &er Seele; vervolgens Fenitschka
ppr Pr°- ?eil moeder haar tot maakte zijn argumenten geen indruk. (1898), Menschenkinder (1899), Ma
InuÏÏ te voeden Maai wist „dat het verstand zijn gren- (1801) en lm Zwitscherland (1902).
had reeds. te veel horen fluis- zen heeft". Samen hebben zij uren- Acht boeken en 50 artikelen in tien
lipfrt r,?3fr ^'Jnhuwelyken (een ge- jange gesprekken tot ook in Paul de ïaar-
ver? a™?r-?NVa^ Russ.lscke schrjj- liefde rijpt. „Weer weigert Lou en is
im,i. 2 tu °ndank? famiehe- zelfs verbaasd. Ze wilde vrij blijven. T°en begon ze zich steeds meer
mvioeclen ontpopt ze zich als een Wat was er toch met de mannen zorgen te maken over de vreemde
St pers°ontJe met afwijkende ge- aan de hand? Waren ze niet in staat tweespalt in haar leven: tegelijker-
denten, die haar eigen gang wil tot vriendschap mei vrouwen? Kon- tijd getrouwde vrouw, literaire bo-
6 n' den ze alleen maar minnaar of echt- hémienne en maagd te zijn. Waren
M„„„ .co genoot zijn?" Het vreemde is dat het tot nu toe overwegend mannen
aar in 18.8 en in 1879 vielen er deze vraag lou Salomé geen mo- geweest die tot haar vriendenkring
drie gebeurtenissen voor die Lou ment uit haar evenwicht brengt, behoorden, nu kwamen daar ook en-
mioten van haar verleden: de dood -joch is zij beslist geen koele vrouw, hele ongewone vrouwen bij: Frieda
van haar vader, haar breuk met de Maar er zijn zoveel dingen, die eerst von Bülow en Helene Klinkenberg.
en 4e vrijwillige bekentenis moeten gebeuren. Zij droomt vaak In Wenen (een stad die zich on-
aan haar moeder omtrent de ontmoe- van een leven met z'n drieën. Met derscheidde door 't ongedwongen sa-
gen met Gillot. Hendrik Gillot twee vrienden wonen en werken in menspel van intellect en eros) leert
ee? vrijzinnig predikant van Ne- één huis; in volkomen harmonie zon- ze vervolgens kennen Arthur Schnitz-
e afk?™st> die 2ich haar der acht te slaan dat het ging om Ier, Richard Beer-Hofmann, Hugo
geestelijke leiding aantrok, maar jwe€ mannen en een vrouw. Nietz- van Hofmannstal, Felix Salten en
naar ten huwelijk vroeg. Lou was sche wordt als derde man door Rée Peter Altenberg.
011tzet' aangezocht.
Volgens haar boek Lebensrück-
lot St°rtte ten wereld ineen Gu" Tie Nietzsche van wie hier sprake blick zou men echter kunnen
-h God VSor;LTechTsrr!enrg het de dichter Rainer Maria
Z \'an een gr?°t aantal mannen, den. Toch was hij al een eenzame Kllke haar 1,efde het eerste gewekt
eist vergissing maakte. Ze ver- excentrieke figuur: aanbeden door heeft. Hij doorboorde de koele gees-
s sten zich, omdat het intellect van ziJn zuster Elisabeth. In de meest teüjke instelling van een rijpe vrouw
weer degene, die haar helpt. Zijn
therapie had succes. Maar tegelijk
wordt Lou zwanger. Zemek wilde
met haar trouwen. Lou weigert. Er
komt op onverklaarbare wijze
een einde aan haar zwangerschap,
die ze had gekoesterd.
In hetzelfde jaar vindt haar eerste
ontmoeting plaats met Freud In We
nen. Daarna wendt ze zich defini
tief tot de psychotherapie omdat ze
in de literaire arbeid niet de juiste
vervulling had gevonden. De vragen
rond de innerlijke drijfveren van de
mens, de motieven, de bewegende
en remmende krachten, hadden haar
steeds bezig gehouden. Op voorstel
van Martin Buber schreef ze een
boek over Die Erotik. Volgens de
geldende opvattingen was Lou vol
slagen amoreel en toch vroom, een
vampier en kind tegelijk. Voor haar
ontmoetingen met Freud had Lou al
nagedacht over het probleem van de
liefde voor de eigen persoonlijk
heid. Haar inzicht in de ambivalen
tie der onbewuste driften verkreeg
ze uit haar psychoanalytische studies
maar ook uit ervaringen in haar ei
gen leven. Haar voornaamste bij
drage aan de psychoanalyse bestaat
uit het aantonen van het belang van
dit fenomeen.
Het spel van het lot wilde dat de
man die haar introduceerde bij Freud
de Zweedse psychotherapeut Pol
Bjerre spoedig daarop in ongenade
viel bij de Freudse school en Lou,
die hij liefhad, verloor aan een leer
ling en medewerker van Freud
Tausk. Op het Weimar Congres van
de Internationale Psychoanalytische
Gesellschaft luisterde Freud verbaasd
naar de diepe gedachten en de reik
wijdte van haar psychologische waar
nemingen. Lou komt een half jaar
naar Wenen om bij Freud te stude
ren. Ze wordt betrokken in het con
flict met Adler. De tegenstelling
tussen Lou's opgewekte tempera
ment en de duistere wereldbeschou
wing van Freud leidde nu en dan
tot amusante episodes. Zo vertelde
Freud haar op een dag dat hjj zo
juist de „Hymne an das Leben"
van Nietzsche had gelezen en dat hij
die afschuwelijk vond. Hij had er na
tuurlijk geen vermoeden van dat hij
zich druk maakte over Nietzsche,
maar dat de schrijfster van deze „af
schuwelijke onzin" vlak voor hem
zat.
/"toriog en na-oorlogse verwarring
(14-18) hadden het psychisch
evenwicht van vele mensen geschokt
er was grote vraag naar psychiatri
sche hulp. Daar Freud en zijn leer
lingen niet in staat waren aan alle
aanvragen te voldoen, opende zich
voor Lou een rijk arbeidsveld. Zo
bleef ze in 1923 een half jaar in Ho
ningberg, waar ze 5 artsen aan de
kliniek in leeranalyse had en ook en
kele patiënten analyseerde. Een van
de artsen vertelde met hoeveel suc
ces zij de psychoanalyse beoefende.
Daarbij bleef ze nog altijd schrij
ven: een serie artikelen voor Freuds
tijdschrift „Imago"; recensies en op
stellen voor literaire tijdschriften;
boeken als Das Haus en Rodinka,
Drei Briefe an einen Knaben en
Die Stunde ohne Gott. In deze tijd
valt ook haar ongewoonste werk,
een literair sterk spel in zeven tafere
len Der Teufel und seine Grossmut-
ter.
Voor het eerst in haar leven be
merkt ze, na het overschrijden van
de zestig jaren, dat ze oud wordt.
Ze kwam in geldzorgen voor haar
noodlijdende familie in Rusland.
Freud kwam te hulp. In Wenen beleef
de ze bij hem „sterke, rijke dagen"
(„Liefste Lou"). In haar boek „Mein
Dank an Freud", dat ze in 1931
schreef naar aanleiding van zijn 75e
geboortedag, ondernam zij een po
ging om precies (en nogal kritisch)
aan te geven hoe ze tegenover Freud
en zijn leer stond. Freud zelf noem
de het boek een bewijs voor haar
„superioriteit boven ons allen". Toen
ze de moeilijkste na-oorlogse jaren
had doorstaan ging zelfs haar man
(Andreas), die tot nu toe een scha
duwbestaan had geleid weer een be
langrijke rol spelen. Op een dag,
niet lang nadat ze elkaar hadden te
ruggevonden stierf hij onverwacht.
Lou voelde zich vereenzamen en zag
in een geest van gelatenheid hoe in
Duitsland de Duivelsketel der nazi's
die haar oude vriend Nietzsche mis
bruikten, begon te koken. Ze was
suikerziek en moest op hoge leeftijd
nog een pijnlijke operatie ondergaan
wegens borstkanker (Lou: „Nietz
sche had dus toch gelijk. Nu heb ik
een valse borst") Maar in haar huis
te Göttingen kwamen tallozen haar
raad nog vragen: opgroeiende meis
jes, rijpe mannen en vrouwen, jon
ge geleerden etc. Ze schreef een
mooi boek over Rilke. In haar Le-
bensrückblick" medmert ze over haaf
leven. Wat de mysticus „vereniging
met God" noemt, noemde Lou „een
heid van het zijn". Ze leidde een zeer
bescheiden bestaan en raakte nog
verward in een (politieke) Rilke-af-
faire.
]i/Tensenleven ach! leven über»
haupt is poëzie" is een van
haar uitspraken. Ernst Pfeiffer werd
de intiemste vriend van haar laat
ste levensjaren. Aan hem deed ze
heel haar literaire nalatenschap ca
deau. Toen het eind naderde mur
melde ze met gesloten ogen: „Als ik
mijn gedachten laat gaan vind ik
geen menshet beste is toch de
dood".
Ze stierf in haar slaap, op de avond
van 5 februari 1937. Allen König en
Pfeiffer begeleidden haar op haar
laatste reis naar Göttingen naar het
crematorium in Hannover. De urn
met as van Lou werd bijgezet in het
graf van haar man te Göttmigen,
Geen gedenksteen geeft de plaats
aan, maar het lot beschikte het zo
dat Lou zelfs in de dood nog gebon
den bleef aan Andreas. Enkele da
gen na haar dood werd op bevel
van de Gestapo de bibliotheek van
het nu leegstaande huis te Göttingen
leeggehaald en de boeken in de kel
der gesmeten. De Gestapo: „Lou 'S
psychoanalitica geweest en heeft ja
renlang deze „joodse wetenschap"
beoefend
De auteur van het genoemde boek
over Lou Salomé zegt: „Voila une
femme". Maar de biograaf, die een
interessant en boeiend portret van
deze bijzondere vrouw tekent, is niet
ontkomen aan het gevaar van sim
plificaties, bezit niet het dringend
vermogen om Lou zelf te analyse
ren en de gewenste banden en con
structies in haar leven te leggen.
Niettemin blijft het een indringend
boek; meer door het leven van Lou
zelf. Een goed boek ondanks zich
zelf.
Bjerre getuigde van haar: „Ja,
ze heeft huwelijken en mensenle
vens verwoest, maar op het gees
telijke vlak werkte haar nabijheid
bevruchtend en creatief. Niet alleen
stimulerend-opwindend! Je voelde de
vonk van genialiteit in haar. In
haar nabijheid groeide je. Lou be
gint een gepassioneerde verhouding
met een man en negen maanden la
ter baart de man een boek".
H.E.
(ADVERTENTIE)
Van Haren is verrassend
modieus
Speels 'open hiel' schoentje
voor de al wat grotere
dochter. De combinatie tus
sen de diverse kleuren leer
en de lijn van het schoentje
maken het tot een uiterst
jong en charmant geheel
De beste schoen voor goed
en comfortabel lopen: de
nubuck kindersandaal met
'voetbed'. Ideaal voor jonge
voeten
24-26 1275
27-30
Grappige 'mandislipper'.
Van echt tuigleer en met
rubber of leren zool. Fijne
slippers voor de vakantie