Crisis in Europees
ruimte-programma
Vloeibaar aardgas
als autobrandstof
LASER
STRAAL
BRANDT
MELK-
ZAKJES GROTE O
DICHT
EN
STUURT
AUTO'S
E
perspectief
VAN ZA Ti
voor
mensen
die weten
watgoed
LA
ENGELAND STAAKT DE RACE
DASBLAD DE STEM
HET besluit van Engeland om na 1971, als het huidige pro
gramma is afgelopen, geen verdere financiële steun meer
te geven aan ELDO, de Europese organisatie voor ontwik
keling van draagraketten, kan van historische betekenis
worden voor Europa's toekomst als technologische mogendheid. Het
komt er op neer dat de Britten, die aan het begin van de jaren zestig
als Europese koplopers op weg gingen naar de ruimte, nu de race
hebben opgegeven.
De grote vraag na de onlangs af
gelegde opzienbarende verklaring
van Engelands minister van techno
logie Anthony Wedgwood Benn is of
de Europeanen van het continent
verder zullen gaan en zo ja, of ze
er zonder Britse deelneming in zul
len slagen een onafhankelijk Euro
pees ruimteprogramma op te bou
wen, dat zich op commercieel, po
litiek en cultureel gebied kan me
ten met die van de Verenigde Sta
ten en de Sovjetunie.
Want het Britse besluit is een re
gelrechte slag voor een onlangs ge
publiceerd tienjarenplan, dat niet
alleen getuigt van een gedurfde visie
die men zelden in het Europese kli
maat tegenkomt, maar dat misschien
ook onmisbaar is voor het overbrug
gen van de veelbesproken technolo
gische kloof tussen Europa en Ame
rika. Het plan is opgesteld door een
commissie onder voorzitterschap van
de Fransman Jean-Pierre Causse, in
opdracht van de vorig jaar in Rome
gehouden Europese Ruimteconferen
tie. Deze conferentie van landen, die
bij de drie Europese ruimte-organisa
ties ESRO, ELRO en CETS zijn aan
gesloten, zal in juli weer bijeenko
men in Bonn om het plan te bespre
ken.
De gedachte die aan het plan van
de commissie-Causse ten grondslag
ligt is, dat Europa met zijn vooral
financieel bescheiden middelen in de
ruimte iets moet zien te bereiken
dat van directe en praktische bete
kenis is voor de wereld van morgen.
Volgens de commissie is dat de ont
wikkeling van in hoge mate geper
fectioneerde communicatiesatellieten.
Het staat buiten alle twijfel dat het
wereldberichtenverkeer, het ver
spreiden van informatie, in niet al te
verre toekomst grotendeels via de
ruimte zal lopen. De reden is duide
lijk, satellieten die op geschikte pun
ten in de ruimte worden gestatio
neerd, zullen het hele aardoppervlak
bestrijken. Ze zullen de verste uit
hoeken van de wereld bereikbaar
maken voor directe radio- en televi
sieuitzendingen, telefoongesprekken
en informatie van computers ten
dienste van de weersvoorspelling, de
landbouw en de geneeskunde. De po
litieke en sociale consequenties van
zo'n wereldomspannend informatie
systeem zijn enorm en feitelijk nog
nauwelijks te over2ien. Maar het
staat vast dat landen of organisaties
die communicatiesatellieten exploite
ren, een machtig middel tot politieke
en culturele beïnvloeding zullen be
zitten, nog afgezien van de belang
rijke economische verdiensten die er
aan vast kunnen zitten.
De huidige ontwikkeling laat zien
dat zowel Amerika als de Sovjet-
Unie druk bezig zijn een operationeel
wereldcommunicatienet van satellie
ten op te bouwen. Het is geen fanta
sie, maar een om de hoek liggende
mogelijkheid, dat binnen 10 jaar met
name de technologisch minder ver
gevorderde landen zullen worden
overspoeld met Amerikaanse en Rus
sische televisie- en radioprogram
ma's. Als communicatiesatellieten
zullen worden gebruikt voor onder
wijs en propaganda, of een meng
vorm daarvan, is dat een nogal grie
zelig vooruitzicht.
De commissie-Causse heeft wijse
lijk de politieke aspecten van com
municatiesatellieten slechts terloops
aangeduid, maar alleen al in de com
merciële aspecten een rechtvaardi
ging gevonden voor een aanvaarding
van de informatie-uitdaging in de
ruimte door Europa.
De kern van het tienjarenplan is
de ontwikkeling van een reeks com
municatiesatellieten met als einddoel
een kunstmaan van niet minder dan
twee ton. Deze satellieten zullen
door de Europese Radio Unie en
Eurovisie kunnen worden gebruikt
voor het relayeren van radio- en
kleurentelevisieprogramma's. Maar
zjj zullen ook diensten kunnen be
wijzen aan Eurocontrol, de Europese
luchtverkeersleidings-organisatie, en
de World Weather Watch, een we>
reldomspannende meteorologische
dienst, die thans in oprichting is. Er
lijkt dus voldoende emplooi aanwe
zig voor Europese ruimteverbindin
gen in de jaren zeventig.
De zwaarste Europese verbin
dingssatelliet, die tegen 1978 zou
moeten worden gelanceerd, is 'n zeer
revolutionair project. De satelliet
moet op een hoogte van ongeveer
36.000 kilometer boven Europa in de
ruimte stil blijven hangen. De satel
liet beschrijft dan namelijk een „sta
tionaire" baan, waarin de omlooptijd
precies gelijk is aan de omwente-
lingstijd van de aarde. Om deze sta
tionaire baan te bereiken willen de
Europese ontwerpers een ionenraket
gebruiken, een krachtbron die geen
chemische verbrandingsgassen uit
stoot, maar elektrisch geladen deel
tjes. De stuwkracht van zo'n ionen
motor is weliswaar gering, maar de
motor kan zeer lang blijven werken,
Met de ionenraket kan de stationaire
baan in 20 tot 200 dagen worden be
reikt, aldus het rapport.
Het bijzondere is, dat de ionenmo
tor nog is gebruikt voor het in hun
baan brengen van Amerikaanse en
Russische verbindingssatellieten. Vol
gens de Europese ruimte-ingenieurs
biedt deze elektrische voortstuwing
echter belangrijke voordelen, omdat
zij het mogelijk maakt een satelliet
zeer nauwkeurig naar zijn „ophang-
punt" te manoeuvreren.
Een ander opmerkelijk aspect van
de grote Europese communicatiesa
telliet is, dat zij met haar sterke zen
ders radio- en televisieprogramma'!
rechtstreeks in de Europese huiska
mers zal kunnen brengen. Bij het
huidige gebruik van verbindings
kunstmanen zijn nog altijd speciale
ontvangststations met zeer gevoelige
antennes nodig, om de zwakke sig
nalen uit de ruimte op te vangen.
De Europese satelliet zal het moge
lijk maken de programma's met een
vrij simpele huisantenne op te van
gen.
Een satelliet van twee ton, die in
een stationaire baan moet worden ge
bracht, vraagt echter eefi zeer krach
tige draagraket, die minstens tien
keer zoveel stuwkracht levert als de
thans in ontwikkeling zijnde Europa
1 raket. Daarom stelt de commissie-
Causse een omvangrijk project voor
om de draagkracht van de Europa
raket te vergroten. Dat zou moeten
gebeuren door een aantal eerste trap
pen te bundelen, naar analogie van
de Amerikaanse Titan 3C raket, de
tweede en derde trappen te ontwik
kelen, die op een krachtiger brand
stofcombinatie van vloeibare water
stof en vloeibare zuurstof werken.
De moeilijkheid is nu, dat de Brit
se Blue Streak raket, die de eerste
trap van de Europaraket vormt de
basis is van 't hele ontwikkelingsplan.
Hoewel bij proeflanceringen van de
Europa 1 raket in de Australische
woestijn bij Woomera tot nu toe geen
erg bemoedigende resultaten zijn be
haald, is de Blue Streak een technisch
bevredigend ontwerp gebleken. De
mislukkingen waren hoofdzakelijk te
wijten aan de andere rakettrappen.
Als de Britten in 1971 of 1972 hun
deelneming aan de Europa-raket sta
ken, valt eigenlijk de hele bodem
onder het plan-Causse weg. Er is op
het ogenblik in Europa geen enkele
rakettrap in ontwikkeling van het
zelfde vermogen als de Blue Streak.
Wat moet er dan gebeuren?
Als de Europese ruimteconferentie
zou besluiten het plan uit te voeren,
desnoods zonder Engeland, moet er
naar een andere basis voor de draag
raket worden gezocht. Het enige
Europese alternatief zou een sterk
opgevoerde versie van de Franse Dia
mantraket kunnen worden. Als de
Europeanen er niet in slagen een
eigen draagraket te ontwikkelen, zul
len ze moeten aankloppen bij de Ver
enigde Staten. Hieraan zitten echter
grote politieke nadelen, want de
Amerikanen hebben duidelijk ge
maakt, dat zij geen raketten voor de
lancering van verbindingssatellieten
zullen verkopen aan landen of orga
nisaties, die buiten het Intelsat-con
sortium werken. Deze belangengroep
voor communicatiesatellieten wordt
in belangrijke mate beheerst door de
Amerikaanse industrie. Zo zou de
belangrijkste opzet voor het Europese
plan, onafhankelijkheid van de grote
ruimtemogendhedeu, wegvallen.
Intussen heeft een nieuwe slag het
Europese ruimteprogramma getrof
fen. ESRO, de Europese organisatie
voor ruimte-onderzoek, heeft twee
wetenschappelijke kunstmanen, de
TD 1 en TD 2 van het programma
moeten schrappen, omdat Italië er
geen geld meer voor beschikbaar wil
stellen. De TD-satellieten waren be
trekkelijk zware en gecompliceerde
ruimtevaartuigen, die Europa veel er-
varig hadden kunnen verschaffen
voor de later te bouwen verbindings
satellieten.
Zo zijn er dus binnen korte tijd in
het Europese ruimte-bouwwerk be
denkelijke scheuren ontstaan. De ko.
mende Europese ruimteconferentie
zal veel gezond verstand, durf en
vooral inspiratie moeten opbrengen
om een totale instorting te voorko-
Dit er-apparaat produceert e$»
lichtstraal die heter is dan het
oppervlak van de zon. Het kan
onder meer worden gebruikt
voor het luchtdicht afsluiten vatt
yoghurtbekertjes en melkiakj^
Auto's die op vloeibaar
aardgas lopen in plaats
van op benzine kunnen
een belangrijke bijdrage
leveren aan de oplossing van
het luchtverontreinigingspro
bleem, aldus de Amerikaanse
natuurkundige Robert Carr van
de universiteit van Californië.
Hjj gelooft dat de technische
problemen om auto's voor vloei
baar gas geschikt te maken, ge
makkelijk kunnen worden over
wonnen.
Aardgas (methaan) wordt
vloeibaar bij 259 graden Fahren
heit onder nul en er is geen en
kele reden waarom het niet als
vloeistof in brandstoftanks kan
worden meegenomen", zegt dr.
Carr. „Het zou niet gevaarlijker
zijn dan benzine, misschien' zelfs
veiliger."
Een van de grote voordelen van
het vloeibaar maken van aard
gas is, dat het in vloeibare vorm
zeshonderd keer minder ruimte
nodig heeft dan in gasvorm. In
tegenstelling tot benzine produ
ceert aardgas bij verbranding
praktisch geen afvalprodukten.
Omdat de energiedichtheid van
aardgas ongeveer, dezelfde is
als van benzinedamp zouden de
automotoren bij de overschake
ling slechts weinig aan vermo
gen verliezen. De brandstof
tanks zouden moeten worden ge
ïsoleerd om het gas op zijn lage
temperatuur te houden. Een laag
polyurethaan schuimplastic van
ongeveer 2,5 centimeter dikte
zou al een voldoende isolatie
kunnen geven.
Een veel groter probleem zou
de opslag in pompstations en het
overpompen van de superkoude
vloeistof in de tanks van auto's
opleveren. Er zou ook iets moe
ten worden gevonden om ver
damping van het vloeibare gas
tegen te gaan als een auto lange
tijd stil staat.
Met het vloeibaar maken, op
slaan en weer verdampen van
aardgas en andere superkoude
brandstoffen is echter reeds veel
ervaring opgedaan, vooral in de
ruimtevaart bij het tanken van
raketten. Wetenschappelijke on
derzoekers geloven dat als auto's
op vloeibare gassen gaan rijden,
propaan nog beter is dan me
thaan en dat misschien de aller
beste autobrandstof vloeibare
waterstof zal zijn.
Joel Robert, de sterke Bt
zijn klasse weer eens. Hij wo
aan de kop van de wercldrar,
Toen acht jaar geleden door
Amerikaanse onderzoekers
de laserstraal werd uitge
vonden kwamen er allerlei
speculaties los over geheimzin
nige eigenschappen van het
scherp gebundelde, energierijke
licht en over sensationele toepas
singen daarvan in huiveringwek
kende wapens. In werkelijkheid
zijn de sindsdien in talrijke labo
ratoria ontwikkelde toepassings
mogelijkheden veel minder op
windend, maar daarom niet min
der interessant voor industrie,
wetenschap en geneeskunde. Een
grote Duitse elektronische in
dustrie toonde onlangs op de
Hannover Messe een gaslaserap-
paraat, dat al in de nabije toe
komst zal kunnen worden ge
bruikt voor het luchtdicht afslui
ten van plastic yoghurtbekertjes
en melkbuidels.
Laser is een afkorting van „Light
amplification by the stimulated
emission of radiation", wat zoveel
betekent als lichtversterking door
gedwongen uitzending van straling.
Een laserstraal bestaat, net als ge
woon licht, uit zichtbare elektro
magnetische trillingen. Deze trillin
gen worden door atomen uitgezon
den. Terwijl bij gewoon licht van
kaarsen of lampen elk atoom een
zendertje op zich is, zijn bij een la
ser alle atomen gekoppeld. Zij zen
den hun trillingen in „gelijke pas"
uit, waardoor een aanzienlijke licht
versterking ontstaat.
Het nieuwe apparaat werkt met
een laserstraal, die in een glazen
buis, gevuld met helium, stikstof
en kooldioxyde, wordt opgewekt.
Het vermogen van deze gaslaser be-
Deze speelgoed-vrachtauto wordt
bestuurd door een laserstraal I*
de toekomst zal dit systeem il
het groot worden toegepast in
tunnel- en wegenbouwmachinet,
draagt slechts 100 watt, maar in W
brandpunt van de lichtstraal heerst
een hogere temperatuur dan op het
oppervlak van de zon. Daar het be
straalde materiaal slechts op een
zeer klein oppervlak (1/25 vierkan
te millimeter) wordt verhit, zijn
lerlei precisiewerkjes mogelijk.
Zonder moeite snijdt de laserstraal
zeer gevoelige filters op de vereiste
dikte en zelfs zeer hittebestendige
stoffen, zoals asbest, kunnen de straal
slechts een fractie van een seconde
weerstaan. Ook in de chirurgie wordt
de laserstraal toegepast, bijvoorbeeld
voor het boren van gaatjes in ge
broken botten, die met pennen weer
aan elkaar moeten worden gezet. En
tenslotte kan de laserstraal wor°®
gebruikt voor zulke doodgewone be
werkingen als het dichtsmelten van
plastic houders voor melk en yoghurt
en van glazen ampullen in de ttt-
maceutische industrie.
Een andere gaslaser, die in Han
nover werd getoond, is bedoeld aJi
een precisie-meetapparaat. Bij "e
bouw van metro-tunnels, stuwdam
men, televisietorens en schoorstenen
zijn vaak metingen tot op millimete»
nauwkeurig nodig, die met conven
tionele methoden niet meer kunj>®
worden verricht. De laserstraal 1»
zich echter door geen stof, regen o-
wind uit het lood slaan en levert on
gelofelijke nauwkeurige meetgege
vens.
Jg
Bijzonder veel aandacht OP
Westduitse voorjaarsbeurs trok ee^
demonstratie van laserstraal-boa^
ring van een 25 centimeter lans
speelgoedauto. De auto wordt m
behulp van de laserstraal in een w*
paalde richting geleid. Verandert
richting van de straal, dan wOT
ook het voertuigje zijn koers. Bet
met fotodetectoren en versterK
uitgerust. Binnenkort zullen macnj
nes voor tunnel- en wegenbouw w
dezelfde manier kunnen worden er
stuurd.
ALKEN (A.N.P.) De tra
nele halve competitie tussen de i
dagvoetbalelftallen van Fran!
België en Nederland om de C
Fernand Chanelle, is dit jaar op
tuigende wijze door Nederland
wonnen. Na de overwinning met
op Frankrijk in Rijssen, versloeg
derland zaterdag te Alken vooi
geen 200 toeschouwers op het
van een bierbrouwerij België
6—1.
Een gelijk spel was voor Nedei
voldoende geweest. De Belgen
den immers in Straatsburg met
van Frankrijk verloren. Nedet
wilde echter meer. Het wilde er
twijfel over laten bestaan welk
de beker toekwam. De Belgen
den er de dupe van. Zij haddei
de rust (12) redelijk stand ge
den, maar kregen in het laatste
uur geen voet meer aan de gron
De 23-jarige Henk Kiel van
Katnper Go Ahead was de grote
blinker in de Nederlandse ploeg,
speelt al vier jaar in de midden!
maar voldeed in het duel teger
Fransen niet. Trainer Sterk gaf
in deze wedstrijd een kans ir
voorhoede. Kiel heeft die kans
beide handen aangegrepen. Hij
bijzonder actief, liep op elke ba
ontpopte zich tot een schutter
formaat. Hij scoorde drie keer
coach van Hasselt Sporting, een
uit de Belgische derde divisie, t
de na afloop veel belangstelling
Kiel
(AD
IS,;
In heel Nederland drink
die gouden kruidenbitte
ELS LaVera.de echte El
natuurprodukt, bereid v
familierecept.
ELS La Vera.Koel geserv
Dat geweldige apéritief.
Vrouwen drinken ook gr
ELS La Vera. Hoort u eig<
n fles. Bij .uw slijter, 't
Distilleerderij Jaeq
