iutf
MARX: STICHTER VAN EEN WERELDGODSDIENST
GEWELDLOOSHEID IS GEEN
HALFZACHTE
GEWELDLOOSHEID
pen
atis
COMMENTAREN:
/VAARD
Lieve revolutie" alternatief voor geweld
&88sSKf
nging voor
luisverpleging
GEMENE
NADERING
Valse profeten
Duurdere melk
Bij de 150e verjaardag van Karl Marx
Dr. Corn. Verhieven:
7
prijzen.
EN
49.SO
N
IAT
Wetenschappelijk
Noodzakelijk"
Zwakke zijde
ER zijn waarschijnlijk weinig
mensen die het voor honderd
procent prettig zouden vinden
„goed" genoemd te worden. Want
dikwijls noemen wij iemand een
goed mens omdat er verder over
hem weinig te melden valt. En
merkwaardig genoeg heeft deze
goedheid, de afwezigheid van alle
kwaad, een niet al te gunstige
betekenis. Zij wordt zo ongeveer
als onnozelheid beschouwd. Ook
het woord „onnozel" betekende
vroeger: goed en onschuldig en
nu alleen nog maar dom en we
reldvreemd. De wereld waaraan
de onnozele vreemd is, schijnt de
pure goedheid niet au sérieux te
kunnen nemen en geeft aan haar
benamingen dan ook liever een
ongunstige betekenis. Wat niet
goed én slecht tegelijk is of lie
ver: wat behalve goed niet tege
lijk nuttig, aangenaam, boeiend
of bewonderenswaardig is, wordt
door de slechte wereld in een
hoek gedrukt. Alleen het dubbel
zinnige mengsel van goed en
kwaad of goed en wat dan ook
kan standhouden. Het pure is niet
welkom; in het spel van de we
reld moet alles ook zijn eigen ter
gendeel bevatten, want elke spe
ler moet rekening houden met al
le bewegingen van zijn tegenspe
ler. Anders speelt hij niet mee
23
iding
Zy
«Kr
IUMS
modellen en
ie, leuke des-
mge pantalon
poplin, cotton
ïoderne opvat-
n.
etc.
at dat voor een
kt u pas als u
oherpe prijzen
ste
n. Teryiene en
leafdeiing „AI-
it mooiste".
en Noord-Beveland
rnisseweg 188a Goes
1 01100—7603 en 8271
40 JAAR 1968
uitgenodigd tot het bijwonen
a.s. des voormiddags 10.15 uur
mbeurs", Grote Markt te Goes.
opt jaaroverzicht op het kan-
De agenda bevat o.a. wijziging
n het huishoudelijk reglement
leden van de ledenraad.
het 40-JARIG BESTAAN van
•ipiëert het bestuur op dezelf'
ts van 3 uur tot 4.30 uur n.w.
N PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PE|L NGEN PEIUNGEN PEIUINGEN PEILINGEN PEIUNiGE^|L|N£EEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL
EILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILIIGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIÜSIGEN ^ILINGEN PEILI pE|L|NGEN PEILINGEN PEILUGEN
•EN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGtN PEILINGEN PEILINGEN PEIL
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEI1LINGEN PEILINGEN Kfciuwucw
VANDAAG Dodenherdenking. Morgen Bevrijdingsdag. Hebben onze
herdenkingen nog zin
Wij leven in een tijd van vernieuwing, van schokkende verande
ringen op allerlei gebied. Die vernieuwing opent hoopvolle per
spectieven maar de verwarring, die er onvermijdelijk mee gepaard gaat,
biedt kansen van de valse profeten van het extremisme, zowel van links
sis van rechts. Ondanks de lessen van het verleden groeit hun aanhang.
Straatterreur en geweldpleging zijn daarvan het dagelijkse bewijs.
Deze generatie heeft meer mogelijkheden dan welke ook om de beloften
en hoopvolle verwachtingen van Bevrijdingsdag waar te maken. Maar
dan zal deze generatie zich wei moeten realiseren, dat wilde kreten
en geweld niet de meest hechte bouwstenen zijn voor een nieuwe, betere
wereld.
Geweld kan soms nodig zijn en wilde kreten nuttig. Maar om werkelijk
iets tot stand te brengen moet er gewerkt worden. Met volharding en met
overtuiging. Wij zijn allemaal mede-verantwoordelijk voor de gang van
zaken in de gemeenschap. Uit die mede-verantwoordelijkheid vloeit de
plicht voort tot persoonlijke inzet.
In de jaren '40 - '45 is die plicht door velen begrepen. Juist in deze tijd
Is het zinvol hen te herdenken. Zonder valse romantiek en zonder helden-
pathos.
(Door Arnold Kunzli)
BREDA /WENEN Als morgen op 5 mei voor de 150ste
zou leiden tot de dictatuur van het
proletariaat, dat de volledig ontwik
kelde produktiekrachten van het ka
pitalisme in handen zou krijgen en
daarmee economisch uit een over
vloed zou kunnen putten. Deze dic
tatuur van het proletariaat zou ech
ter evenzeer een noodzakelijke over
gangsfase zijn op de weg naar een
vrijheid, waarin geen klassen en geen
uitbuiting meer zou bestaan en ten
slotte zelfs geen staat en geen heer
schappij van mensen over mensen.
HET vetgehalte van de melk wordt verhoogd. Dat betekent een prijs
verhoging want vettere melk is duurdere melk. Heeft de consu
ment om vettere melk gevraagd? Beslist niet. Een verhoging van
het vetgehalte maakt de melk immers niet gezonder. Eerder is het
tegendeel het geval. Waarom dan deze ingreep? Omdat er een over-
produkfie is van melk, die niet als (dure) boter is weg te werken. Neder
land wil (of kan) geen dure boter eten en moet daarom nu het overtollige
vet in de melk consumeren.
Deze maatregel is onjuist. Het probleem van de overproduktie wordt er
niet door opgelost. Waarschijnlijk zal zoals bij eerdere prijsverhogingen
is gebeurd het melkverbruik verder dalen. Dat is schadelijk voor de
volksgezondheid.
Sijmen betaalt wel, schijnt minister Lardinois (Landbouw) te denken. Dat
is een makkelijke oplossing voor hem. Maar het is geen oplossing die
het zuivelvraagstuk oplost. En daarop zit Nederland toch met stijgend
ongeduld te wachten. De overproduktie in de zuivelsector kost al jaren
miljoenen.
keer de geboortedag vail Karl Marx herdacht wordt, zouden
vrienden en tegenstanders van de grote revolutionair en pro
feet uit Trier in hun beschouwingen bij deze gelegenheid
tenminste in één opzicht kunnen overeenstemmen: in de er-
kenning van de historische betekenis en het formaat van
Marx. Nauwelijks heeft een enkel mens ooit zo'n grote invloed
op zijn eigen tijdperk uitgeoefend en zeker is nauwelijks ooit
voor een filosoof want dat was Marx een dergelijke in- Hoop en geloof
vloed weggelegd geweest.
Als men naar vergelijkingen
zoekt, dan moet men al de grote
godsdienststichters noemen Boed
dha, Christus, Mohammed. Al
leen zij hebben de wereld zo in
beweging gebracht en veranderd
als deze verkondiger van een
aardse verlossingsboodschap, die
overigens als nazaat van vele ge
neraties van rabbijnen duidelijk
door de geest van het bijbelse
profetendom was gevormd en
daardoor veel meer aan de tra
ditie van de grote godsdiensten
te danken had dan van een zo
uitgesproken athëist te verwach
ten zou zijn.
Wat ook de inhoud van de leer
van Marx is: het marxisme is zelf
een soort wereldgodsdienst gewor
den. De opvallende overeenkomst
van bepaalde ontwikkelingen in
marxisme en christendom is niet de
laatste red,en, waarom de avant-
garde van marxisten en christenen
tegenwoordig zo intensief aan een
dialoog zijn begonnen.
Waarop berust nu de geweldige
invloed van Marx? Voorzover het
de belangstelling betreft, die niet-
maorxistische denkers voor Marx aan
de dag leggen, kan er geen twijfel
over bestaan, dat dit een reflex is
van de politieke invloed van Marx
op zijn volgelingen en aanhangers.
Als er geen marxisme bestond als
politieke wereldbeweging, die de
niet-marxistische wereld uitdaagt,
dan zou Marx voor filosofie en we-
?5'
(Van een onzer redacteuren)
SAS VAN GENT Camillo Tor
res stierf als guerrillastrijder. Het
onrecht van de machthebbers in
zijn land wist deze Columbiaanse
priester op den duur met geen an
dere middelen te bestrijden dan
met geweren. De Chileense bis
schoppen keuren gewelddadige
revolutie goed, zoals de oude mo
raalhandboeken het goedkeuren
dat een hongerend mens een
brood steelt als hij het op een an
dere manier niet krijgen kan.
Maar in Wenen hebben zich 51
christenen uit 13 landen (waaronder
de Verenigde Staten en Roemenië)
zich tijdens het jongste congres van
de IF.O.R., de internationale orga
nisatie voor kerk en vrede, verzet
tegen wat zij noemen „het matte
gevoel" dat voor Latijns-Amerika en
voor de vele andere gebieden, waar
de onrechtvaardige maatschappelijke
verhoudingen onoverwinnelijk lijken,
slechts geweld als redmiddel zou
overblijven.
Kerkelijke leiders kozen voor de
gewelddadige revolutie, omdat zij
geen andere kenden en het moe wa-
fon „de massieve, wereldwijde tra
ditie van uitbuiting en geweld" lijde
lijk te moeten aanzien. In Sao Paolo
verklaarden revolutionairen, die al
voor de gewapende guerrilla werkten,
tegenover dr. Hildegard Goss (inter
nationaal secretaresse van de I.F.
OR. en gastvrouwe op het congres):
>,U kunt ervan verzekerd zijn dat
we het geweld niet gebruiken omdat
we willen doden, maar omdat we ge
weld de enige realistische strijdme-
thode achten. Als uw methode doel-
matiger blijkt te zijn, doen we met
u mee. want het is zonder twijfel
een menselijker en betere weg".
Ghandi won het er mee. Heeft
King verloren? Het zijn er weinig
die in de geweldloosheid geloven.
Het succes is ook inderdaad niet
gegarandeerd. Maar de geweldloze
revolutionairen (en ze zijn er al vol
op) houden staande, dat hun wijze
van vechten kan concurreren met
oorlog en geweld, dat de mogelijk
heid van succes groter is en dat hun
j,lieve revolutie" een alternatief is
dat het proberen waard geacht kan
worden.
Geweldloosheid betekent niet een
halfzachte houding tegenover het
onrecht. De methoden zijn talrijk
e» het uitgangspunt is, dat de macht
yan de tegenstander niet bestaat als
lo er niet in gelooft- Macht is alleen
ogelijk als je de machthebbers
{Pt hun macht uit te oefenen. Een
volk dat weigert hieraan mee te wer-
Ken is onregeerbaar voor welke
ook (de Duitsers tegenover
de Nederlanders in bezettingstijd).
OO n volk is hooguit uitroeibaar. Voor
oe armsten der armen in de Latijns-
Amerikaanse rattensteden (de arme
buitenwijken waar de uitgehonger
de» van het platteland tevergeefs
naartoe trekken) is dat nauwelijks
een probleem.
Merkwaardig (voor bijbel
lezers en marxisten) was de erva
ring van Hildegard Goss, dat deze
mensen en de arbeiders in het al
gemeen minder moeite hadden met
de keuze voor geweldloosheid dan
intellectuelen.
Zij zeiden: „Wij weten wat vech
ten betekent. Voor ons, arbeiders, is
het gemakkelijker de woorden van
Jezus te begrijpen en het goede voor
ons volk te doen, dan te leren do
den en vernietigen.
Ja moet het onrecht niet vereen
zelvigen met degenen die het on
recht bedrijven.
Maak de mogelijkheid van een
dialoog niet bij voorbaat kapot.
Een geweldloze actie doet altijd
een appel op het geweten van de
machthebber, maar zorgt er voor,
dat zijn geweten niet zwaarder be
last wordt, dan nodig is. Want zo
iets heeft slechts een nadelig ef
fect.
Respecteer de vrijheid van de
tegenstander. De pressie mag
nooit fysiek, moet altijd moreel en
loyaal zijn.
Geweldloze revolutie draagt al
tijd het element in zich van de wei
gering om te gehoorzamen. Juist
dit schept de spanning die tot de
ineenstorting van het defensiesys
teem van de tegenstander leidt.
Wees bereid om te lijden onder
de tegenstander zonder hem moreel
of lichamelijk te schaden.
Zo luiden de uitgangspunten- De ge
welddadige revolutie gaat ervan uit
dat de tegenstander niet te overtui
gen is. Dat kan juist zijn. Maar on
juist is in elk geval de mening, dat
men geweld tegenover geweld kan
stellen zonder zelf de mentaliteit van
de geweldenaar over te nemen. De
geweldlozen weigeren het de barrica
den tussen mensen te aanvaard en.
In oktober van dit jaar start men
in Columbia, Costa-Rica en Mexico-
City met het onderwijs in de tech
niek van het geweldloze verzet.
Vorig jaar zijn vier van dergelijke
.■seminaries" gehouden in Sao Pao
lo, Santiago, Montevideo en Buenos
nos Aires. In Sao Paolo was er een
groep die twijfelde aan het effect,
maar het een kans wilde geven. Een
andere groep geloofde er beslist niet
in en vroeg resultaten van geweld
loze acties. Die resultaten komen in
mei van dit jaar ter tafel.
Wat zijn de methodes? Om te be
ginnen: onderhandelen, zo mogelijk
via de reeds bestaande kanalen. Dan:
agitaties, het volk bewustmaken
van de zaak waar het om gaat, via
boeken, liedjes, teach-ins, persoonlij
ke gesprekken, krant, radio, t.v. In
een democratie is dit gemakkelijker
te realiseren dan onder een dicta
tuur. Demonstraties en ultimatums
zijn de volgende stappen in de ge
weldloze revolutie. Blijft succes uit,
dan beginnen de revolutionairen aan
hun zelfreiniging. Een prachtig voor
beeld van hoe dit niet moet gaf die
goedwillende priester in Alabama, die
meeliep (na drie dagen autorijden
vanaf zijn woonplaats) in een anti-
rassenoptocht. Toen blanke toeschou
wers op zwarten begonnen te spu
gen, sprong hij op hen af om ze met
z'n harde handen te gaan bewerken.
Twee negers pakten hem glimlachend
bij de schouders: „Dat is niet de
bedoeling, father"-
Hij was toe aan de zelfreiniging.
De Indiërs rond Ghandi deden dit
biddend en boetend. Het is voor elke
geweldloze revolutionair noodzakelijk
zich erop te bezinnen dat hij zich
moet onthouden van de harde me
thodes van de tegenstander. Die zelf
reiniging is tevens een appel op de
tegenstander en maakt beide par
tijen duidelijk dat de revolutionair
bereid is te strijden tot het einde,
De houding van de Nederlandse
februaristakers in de oorlog: „Ik
verdom het". Het is de volgende
fase van de geweldloze revolutie: de
algemene werkstaking. Daarbij hoort
het wachtlopen: zorg er voor dat
niemand aan het werk gaat. De sit-
down-staking werd door Ghandi .bar
baar' genoemd. Op de seminaries van
d° geweldloze revolutie wort dit ech
ter gepredikt als methode nummer
7. „Ga op tram- en treinrails lig
gen, zorg dat er geen vrachtwagen
kan rijden, tenzij over jouw lichaam"
Overigens behoort het ook tot de
techniek van de geweldloze revolutie
zoveel mogelijk te proberen aan de
dood te ontkomen: „Dat wekt slechts
schuldgevoelens bij de tegenstander
en die hebben een averechtse uit
werking".
In 1930 liep in India de Engelse
katoenimport met 42 procent terug.
Het was maar een inleiding op de
grote consumentenstaking van het In
diase volk. In 1931 liep de import
zelfs met 84 procent terug. En Ghan
di won.
In de Amerikaanse vrijheidsoorlog
werd belastingweigering met succes
toegepast. Gewoonlijk is het de wei
gering oogstbelasting te betalen. Het
is methode nummer negen. Tien is:
non-coöperatie (niet meewerken) met
de tegenstander en burgerlijke onge
hoorzaamheid-
Ghandi en King hebben er voor
gewaarschuwd, dat deze ongehoor
zaamheid uitsluitend betrekking mag
hebben op onjuiste wetten. Als me
thode 11 en 12 onderwijzen de non
violence- geweldloosheids) -instruc
tors:
Neem regeringsfuncties aanvankelijk
gedeeltelijk en tenslotte geheel over:
ordehandhaving, onderwijs, verkeers
regeling, belastingheffing.
De gewelddadige revolutie heeft
een geperfectioneerde strategie, die
al honderden jaren is toegepast. Het
resultaat heeft de wereld niet ver
beterd. De geweldloze revolutie heeft
als voorbeeld Jezus van Nazareth.
De 51 in Wenen vonden dat het tijd
werd, zijn methode in praktijk te
brengen.
JAN HÜSKEN
tenschap slechts een groot denker
zijn in de traditie van het Duitse
idealisme, waarover ijverig disserta
ties zouden worden geschreven., maar
wiens betekenis voor de filosofie
nauwelijks tot die van een Kierke
gaard of een Nietzsche zou reiken.
Ook de econoom Marx heeft wel een
min of meer afgeronde kritische
analyse van het kapitalisme gegeven,
maar deze heeft als wetenschappelijk
werk eveneens nauwelijks die bete
kenis verworven, die zij door de
politieke invloed van Marx wel heeft
gekregen.
Wie naar een, antwoord zoekt op
de vraag waarop de enorme invloed
van de marxistische theorie op de
politieke praktijk van onze tijd be
rust, stoot allereerst op een merk
waardigheid. Bijna het hele werk
van Marx is: kritiek. Bijvoorbeeld:
„Kritik der Hegelschen Rechtsphilo-
sophie", „Die heilige Familie oder
die Kritik der kritischen Kritik",
„Das Kaptal, Kritik der politischen
Oekonomie".
Reeds de jonge Marx had zich
de radicale kritiek op al het be
staande tot levensdoel gesteld. En hij
was daarbij niet eens altijd origineel.
Niemand heeft zich echter zo in de
kritiek op het kapitalisme vast
gebeten en niemand is zo als hij
met de pretentie naar voren geko
men deze kritiek op streng weten
schappelijke basis uit te oefenen en
het wetenschappelijk bewijs te heb
ben geleverd, dat het kapitalisme als
een volmaakt onmenselijk systeem
noodzakelijk zijn eigen ondergang
tegemoet gaat.
Een tweede merkwaardigheid is,
dat het weinige dat Marx positief
over socialisme en communisme heeft
gezegd, ook al uitvoerig bij andere
denkers te vinden is.
Socialisme en communisme zijn
immers veel ouder dan Marx en,
komen in onderscheiden vormen in
alle culturen voor.
Het nieuwe aan de boodschap van
Marx en Engels was echter, dat zij
beweerden eindelijk een weg te heb
ben gevonden naar de socialistische
utopie, maar meer nog hun verdere
bewering, dat het daarbij ging om
een wetenschappelijke ontdekking en
dat het socialisme derhalve in zekere
zin langs wetenschappelijke weg zou
kunnen, worden geconstrueerd.
Als Marx en Engels hun weten
schappelijke boodschap in een tijd
van diep religieuze bezinning zouden
hebben verkondigd, zou deze nauwe
lijks gehoord zijn. Maar in de 19e
eeuw was hun wetenschappelijke
boodschap geheel in overeenstem
ming met de tijdgeest. Intellectuelen
en proletarische massa vervreemd
den zienderogen van de religie en
in plaats daarvan kwam het geloof
aan de wetenschap, waarvan het heil
van de mensheid werd verwacht. Een
socialisme, dat zich als wetenschap
voordeed, moest bij allen die toen
ontzet waren over de praktijk van
het kapitalisme open deuren vinden.
Het vertoonde alle voorwaarden om
een vervanging voor de religie te
worden,.
Toch is ook daarmee nog niet het
laatste woord gesproken over het
geheim van de wereldschokkende in
vloed.
Engels verklaarde, dat de taak Uiteen gevallen
niet bestond in het scheppen van
Ongeveer in deze vorm is de bood
schap van Marx effectief geworden.
Enerzijds is deze boodschap gevulga
riseerd tot de orthodoxe vorm, die het
stalinisme vertegenwoordigde, ander
zijds echter helt men er op het ogen
blik toe over vooral in de kringen
der revisionisten om het determi
nisme, het element van de heilsge
schiedenis in het denken van Marx te
loochenen en een interpretatie van
zijn theorie te geven, in het centrum
waarvan de vrijuit beslissende mens
staat. Noch het een noch het ander is
geheel juist. Het accent ligt bij Marx
op de noodzakelijk ontwikkeling,
waarbij de mens niets anders over
blijft dan bij de geboorte van het
communisme behulpzaam te zijn.
Vermeld dient nog te worden, dat
Marx op hogere leeftijd wat nuchter
der en sceptischer is geworden. Of
hij toen nog geloofde aan de moge
lijkheid van een waarachtig rijk van
de vrijheid, waarin alle menselijke
vervreemding overwonnen zou zijn,
is op zijn minst twijfelachtig.
De grote historische prestatie van
Marx is, dat bij in naam van de vrij
heid en de waardigheid van de mens
tegen de onmenselijkheid en het
mensonterende van het brutale kapi
talisme van zijn tijd protesteerde en
aan dit protest een wetenschappelijke
vorm heeft gegeven. Het was een
protest in naam van de mens, in
naam van een nieuw humanisme te
gen een ontwikkeling, die zonder veel
eerbied voor mensenoffers en op ba
sis van het winststreven alleen de
opeenhoping van kapitaal en de ver
volmaking van de industrialisering
tot doel had. Marx heeft daarmee
miljoenen van uitgebuite en verne
derde mensen hoop en geloof ge
schonken en hun een mogelijkheid
gewezen zich uit het duister naar het
licht te vechten. Niet in de laatste
plaats is het de verdienste van Marx
door de beweging, die hij ontketende
het kapitalisme en de gehele burger
lijke wereld te hebben gedwongen de
mens als uiteindelijk beslissende fac
tor in het spel van hun berekenin
gen op te nemen en aan de sociale
eisen van de arbeiders tegemoet te
komen.
Na dit alles zonder voorbehoud
erkend te hebben, mag: uiteraard
niet verzwegen worden, dat tegen
over dit positieve minstens zoveel
negatiefs staat.
Juist de wetenschappelijk vermom
de heilsgedachte, waaraan de massa
werking van Marx' theorie moet wor
den toegeschreven, ontpopte zich pa-
rodoxaal als de zwakste zijde van zijn
theorie. De geschiedenis heeft zich
niet zo ontwikkeld als Marx voor
spelde. Nergens is het kapitalisme op
zijn hoogtepunt omgeslagen in socia
lisme. Niet in de hoogontwikkelde
landen, maar juist in de onderont
wikkelde landen kwam het tot revo
luties. Het industrieproletariaat
speelde nergens de rol, die Marx het
in de heilsgeschiedenis had toege
dacht. Toen in 1917 in Rusland de re
volutie uitbrak, was daar nauwelijks
een industrieproletariaat aanwezig.
De Chinese revolutie was een boe-
renrevolutie en overal in de zoge
naamde derde wereld speelt het na
tionalisme een veel grotere rol dan
de klassenstrijd. Omgekeerd veran
derden in de ontwikkelde kapitalis
tische landen de communistische par
tijen steeds meer in een soort links
socialistische partijen, die de parle
mentaire democratie accepteren.
een zo volmaakt mogelijk systeem
voor de maatschappij, maar om het
historisch economisch verloop te on
derzoeken waaruit de klassen en hun
tweestrijd noodzakelijk ontstonden
en in de daardoor geschapen econo
mische situatie de middelen tot op
lossing van het conflict te ontdekken.
De wetenschap waarop Marx en
Engels zich beroepen is dus een heel
bijzondere, namelijk een wetenschap
van de wetten ener historische ont
wikkeling, die als heilsgeschiedenis
wordt opgevat. Zowel Marx als En
gels leggen er de nadruk op, dat de
ontwikkeling zich „noodzakelijk" vol
trekt.
Marx beweert dus niet alleen een
wetenschappelijke weg gevonden te
hebben naar het socialisme, maar
bovendien te hebben ontdekt, dat de
ze weg reeds in de historie was uit
gestippeld en dat de mensheid dus
noodzakelijkerwijs het socialisme zal
bereiken. Het kwam er nu nog slechts
op aan te erkennen, dat de motor
der gschiedenis niet bijvoorbeeld
Hegels wereldgeest was, maar de
menselijke arbeid. Beslissend voor de
ontwikkeling van de geschiedenis en
dus ook van de menselijke gemeen
schap was datgene wat zich op het ge
bied van de produktie afspeelde: ar
beidsdeling en daarmee samenhan
gend het ontstaan van klassen, waar
van de ene de andere uitbuitte. Deze
tegenstelling nu streeft in het kapi
talisme naar haar hoogtepunt, dat ge
lijktijdig het doodsuur van het kapi
talisme zou betekenen. Ook op het
maatschappelijke vlak zou de span
ning tussen een steeds mesr in de el
lende geraakt proletariaat en een
steeds onbarmhartiger naar gewin
strevend kapitalisme zich toespitsen
tot een revolutionaire explosie, die
Maar niet alleen de dialectiek van
Marx's heilsleer heeft niet gefunc
tioneerd. Ook het geloof van Marx
aan het functioneren daarvan is ver
antwoordelijk voor de crisis waarin
het marxisme in theorie en praktijk
is geraakt. Juist omdat Marx geloof
de in een dialectische ontwikkeling
van de geschiedenis tot het commu
nisme heeft hij bewust nagelaten
zich een voorstelling te maken van de
concrete vormgeving van de toe
komst. Enerzijds heeft hij verzuimd
in zijn theorie garanties in te bouwen,
die de ontaarding van zijn dictatuur
van het proletariaat tot het misdadi
ge stalinisme hadden kunnen verhin
deren, anderzijds heeft hij zijn volge
lingen geen constructieve gedachten
nagelaten, waarop zij bij de opbouw
van het socialisme zouden hebben
kunnen steunen. En zo beleven wij nu
dat „het marxisme" is uiteengevallen
in een veelvoud van elkaar gedeelte
lijk tegensprekende marxismen.
Vooral die marxisten, die nu een
nieuwe aanloop willen nemen tot een
socialisme dat niet de mensen om
brengt en in gevangenissen stopt, aan
wie hij het rijk der vrijheid heeft be
loofd, komen in steeds groter moei
lijkheden, als zij zich bij hun „ag-
giornamento" op Marx willen beroe
pen. Maar kan men een man, die 150
jaar geleden werd geboren, ervoor
verantwoordelijk stellen, dat vandaag
in een gedeeltelijk zo radicaal ver
anderde situatie in zijn werk te wei
nig constructieve bijdragen te vinden
zijn tot de vorming van onze politie
ke en sociale werkelijkheid? Die ver
antwoording dragen eerder diegenen,
die van Marx een soort kerkvader
hebben gemaakt, aan wie voor alle
tijden de goddelijke waarheid is ge
openbaard.
Het zal de opgave der komende
generaties van marxisten zijn met
welwillende deelname van geïnteres
seerde en geëngageerde niet-marxis-
ten om Karl Marx van een mythe
opnieuw in een mens te veranderen
en in deze zin uit zijn werk datgene
te schiften, wat blijvend is en naar
de toekomst wijst. Bij dat schiftings-
Karl Marx, de filosoof die een
politieke omwenteling teweeg
bracht.
proces kunnen christenen goede
diensten bewijzen. Zij kunnen er ook
van leren, van het positieve van de
leer van Marx.
veel slimmer, oneindig meer
kwaadaardig en onvergelijkelijk
meer werelds zijn dan het primi
tieve en brute geweld waar zij
tegenovergesteld worden. In een
verhit debat kan een zachtaardig
uitgesproken sarcasme heel wat
doeltreffender zijn dan een opge
wonden kreet of een klap. Het is
tegelijk ook slechter en wereld
ser, maar het is volkomen on
juist het daarom een vorm van
subtiel geweld te noemen. Het is
alleen maar superieur als middel.
En het is helemaal niet waar dat
geweld alleen maar met geweld
beantwoord kan worden. Wie het
op doeltreffender wijze kan be
antwoorden is niet onnozeler dan
de ander die geweld gebruikt,
maar integendeel veel slimmer.
En deze schijnbaar toevallige be
vinding kan uitgebreid worden
tot de stelling dat geweldloosheid
altijd superieur is ten opzichte
van het geweld. Zij is dat niet
dit moet vooral benadrukt wor
den doordat zij van een zwaar
der gehalte aan ethische nobelheid,
geduld en zachtmoedigheid is.
JK benadruk dit niet om deze
deugden te kleineren en weg
te drukken in de hoek van de on
nozelheid, maar om het eigen
karakter van de geweldloosheid
en wordt hij wereldvreemd of on
nozel.
Dit schijnt nu ook de geweldloos
heid te overkomen. In het gewo
ne taalgebruik lijkt deze benaming
een houding te suggereren die het
bestaan van het geweld negeert.
En er is geweld, dus is die hou
ding onnozel, zij het ook nobel
en goed. Geweldloosheid is dan
de nobele, maar onwerkelijke po
ging om te midden van een we
reld vol geweld een eiland te
scheppen dat gekenmerkt is door
de afwezigheid van het meest we
reldse en dat dus heel onwerelds
is. Nu kan men natuurlijk zeg
gen dat het niet zo erg is onwe
relds te zijn en tegen alle spot in
doorgaan met het prediken van
nobele geweldloosheid- Daar zit
iets moois in, maar behalve dat
het moeilijk waar te maken is
dat onwereldsheid niet erg is, zit
daar het gevaar in, dat men dan
van het verduren van die spot een
deugd op zichzelf gaat maken en
daarmee de „wereld" op een bui
tengewoon stompzinnige manier in
de kaart speelt. Daar is de we
reld niet mee gebaat en de be
doeling van een deugd is nu juist
dat de wereld, slecht of niet, er
wel mee gebaat is.
WIE de geweldloosheid voor
staat, zou dus een andere weg
moeten bewandelen. Hij moet be
ginnen haar „image" uit de sfeer
van onvruchtbare onnozelheid te
halen. Geweldloosheid is namelijk
volstrekt niet hetzelfde als pure
nobelheid. Zij is niet een ontken
ning van het geweld, maar al
leen een weigering het geweld te
cultiveren door er de spelregels
van over te nemen. Zij valt niet
samen met pure goedigheid, even
min als het geweld het enige
kwaad in de wereld is. Er zijn
vormen van geweldloosheid die
naar voren te halen door daarvan
weg te nemen wat een vijandige
en onnozele wereld er ten onrech
te op gelegd heeft. Geweldloos
heid wordt niet zozeer gekenmerkt
door de afwezigheid van geweld
alswel door de aanwezigheid van
andere en meer superieure mid
delen of bij gebrek daaraan de
weigering iets wat dan ook te
doen. Deze negatieve benaming
duidt dus niet op een al dan niet
nobele en erg moeilijke houding
tegenover het geweld, maar op
een houding tegenover een moei
lijke zaak. Zo gezien is zij eer
der een „technische" dan een
ethische aangelegenheid en dankt
zij in elk geval haar ethische su
perioriteit aan haar technisch ka
rakter, d.w-z. aan het feit dat zij
middelen weet te hanteren in een
situatie, waarin anderen juist in
de afwezigheid van elk middel
een reden zien om zich in het
geweld te storten.
QEWELDLOOSHEID is het be
zit van middelen of bij afwe
zigheid daarvan deskundig beoe
fende passiviteit, terwijl geweld
is: de gelijktijdigheid van een
drang tot handelen en een gebrek
aan middelen. Geweldloosheid
kan alleen voortkomen uit het
vermogen de situatie te ontleden
en in de omschrijving daarvan is
dus sprake van een ofof, ter
wijl het geweld het opgepropte
en en is tegenover een niet te
ontleden situatie. Het zal duide
lijk zijn dat de eerste houding lo
gisch verre superieur is. Uiter
aard is deze overweging niet ge
noeg om de betere houding op
alle fronten te doen zegevieren,
maar mijn opzet was alleen aan
te tonen, dat de geweldloosheid
niets met onnozelheid te maken
heeft, het geweld daarentegen al
les!
4