iutf MARX: STICHTER VAN EEN WERELDGODSDIENST GEWELDLOOSHEID IS GEEN HALFZACHTE GEWELDLOOSHEID pen atis COMMENTAREN: /VAARD Lieve revolutie" alternatief voor geweld &88sSKf nging voor luisverpleging GEMENE NADERING Valse profeten Duurdere melk Bij de 150e verjaardag van Karl Marx Dr. Corn. Verhieven: 7 prijzen. EN 49.SO N IAT Wetenschappelijk Noodzakelijk" Zwakke zijde ER zijn waarschijnlijk weinig mensen die het voor honderd procent prettig zouden vinden „goed" genoemd te worden. Want dikwijls noemen wij iemand een goed mens omdat er verder over hem weinig te melden valt. En merkwaardig genoeg heeft deze goedheid, de afwezigheid van alle kwaad, een niet al te gunstige betekenis. Zij wordt zo ongeveer als onnozelheid beschouwd. Ook het woord „onnozel" betekende vroeger: goed en onschuldig en nu alleen nog maar dom en we reldvreemd. De wereld waaraan de onnozele vreemd is, schijnt de pure goedheid niet au sérieux te kunnen nemen en geeft aan haar benamingen dan ook liever een ongunstige betekenis. Wat niet goed én slecht tegelijk is of lie ver: wat behalve goed niet tege lijk nuttig, aangenaam, boeiend of bewonderenswaardig is, wordt door de slechte wereld in een hoek gedrukt. Alleen het dubbel zinnige mengsel van goed en kwaad of goed en wat dan ook kan standhouden. Het pure is niet welkom; in het spel van de we reld moet alles ook zijn eigen ter gendeel bevatten, want elke spe ler moet rekening houden met al le bewegingen van zijn tegenspe ler. Anders speelt hij niet mee 23 iding Zy «Kr IUMS modellen en ie, leuke des- mge pantalon poplin, cotton ïoderne opvat- n. etc. at dat voor een kt u pas als u oherpe prijzen ste n. Teryiene en leafdeiing „AI- it mooiste". en Noord-Beveland rnisseweg 188a Goes 1 01100—7603 en 8271 40 JAAR 1968 uitgenodigd tot het bijwonen a.s. des voormiddags 10.15 uur mbeurs", Grote Markt te Goes. opt jaaroverzicht op het kan- De agenda bevat o.a. wijziging n het huishoudelijk reglement leden van de ledenraad. het 40-JARIG BESTAAN van •ipiëert het bestuur op dezelf' ts van 3 uur tot 4.30 uur n.w. N PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PE|L NGEN PEIUNGEN PEIUINGEN PEILINGEN PEIUNiGE^|L|N£EEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL EILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILIIGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIÜSIGEN ^ILINGEN PEILI pE|L|NGEN PEILINGEN PEILUGEN •EN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGtN PEILINGEN PEILINGEN PEIL PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEI1LINGEN PEILINGEN Kfciuwucw VANDAAG Dodenherdenking. Morgen Bevrijdingsdag. Hebben onze herdenkingen nog zin Wij leven in een tijd van vernieuwing, van schokkende verande ringen op allerlei gebied. Die vernieuwing opent hoopvolle per spectieven maar de verwarring, die er onvermijdelijk mee gepaard gaat, biedt kansen van de valse profeten van het extremisme, zowel van links sis van rechts. Ondanks de lessen van het verleden groeit hun aanhang. Straatterreur en geweldpleging zijn daarvan het dagelijkse bewijs. Deze generatie heeft meer mogelijkheden dan welke ook om de beloften en hoopvolle verwachtingen van Bevrijdingsdag waar te maken. Maar dan zal deze generatie zich wei moeten realiseren, dat wilde kreten en geweld niet de meest hechte bouwstenen zijn voor een nieuwe, betere wereld. Geweld kan soms nodig zijn en wilde kreten nuttig. Maar om werkelijk iets tot stand te brengen moet er gewerkt worden. Met volharding en met overtuiging. Wij zijn allemaal mede-verantwoordelijk voor de gang van zaken in de gemeenschap. Uit die mede-verantwoordelijkheid vloeit de plicht voort tot persoonlijke inzet. In de jaren '40 - '45 is die plicht door velen begrepen. Juist in deze tijd Is het zinvol hen te herdenken. Zonder valse romantiek en zonder helden- pathos. (Door Arnold Kunzli) BREDA /WENEN Als morgen op 5 mei voor de 150ste zou leiden tot de dictatuur van het proletariaat, dat de volledig ontwik kelde produktiekrachten van het ka pitalisme in handen zou krijgen en daarmee economisch uit een over vloed zou kunnen putten. Deze dic tatuur van het proletariaat zou ech ter evenzeer een noodzakelijke over gangsfase zijn op de weg naar een vrijheid, waarin geen klassen en geen uitbuiting meer zou bestaan en ten slotte zelfs geen staat en geen heer schappij van mensen over mensen. HET vetgehalte van de melk wordt verhoogd. Dat betekent een prijs verhoging want vettere melk is duurdere melk. Heeft de consu ment om vettere melk gevraagd? Beslist niet. Een verhoging van het vetgehalte maakt de melk immers niet gezonder. Eerder is het tegendeel het geval. Waarom dan deze ingreep? Omdat er een over- produkfie is van melk, die niet als (dure) boter is weg te werken. Neder land wil (of kan) geen dure boter eten en moet daarom nu het overtollige vet in de melk consumeren. Deze maatregel is onjuist. Het probleem van de overproduktie wordt er niet door opgelost. Waarschijnlijk zal zoals bij eerdere prijsverhogingen is gebeurd het melkverbruik verder dalen. Dat is schadelijk voor de volksgezondheid. Sijmen betaalt wel, schijnt minister Lardinois (Landbouw) te denken. Dat is een makkelijke oplossing voor hem. Maar het is geen oplossing die het zuivelvraagstuk oplost. En daarop zit Nederland toch met stijgend ongeduld te wachten. De overproduktie in de zuivelsector kost al jaren miljoenen. keer de geboortedag vail Karl Marx herdacht wordt, zouden vrienden en tegenstanders van de grote revolutionair en pro feet uit Trier in hun beschouwingen bij deze gelegenheid tenminste in één opzicht kunnen overeenstemmen: in de er- kenning van de historische betekenis en het formaat van Marx. Nauwelijks heeft een enkel mens ooit zo'n grote invloed op zijn eigen tijdperk uitgeoefend en zeker is nauwelijks ooit voor een filosoof want dat was Marx een dergelijke in- Hoop en geloof vloed weggelegd geweest. Als men naar vergelijkingen zoekt, dan moet men al de grote godsdienststichters noemen Boed dha, Christus, Mohammed. Al leen zij hebben de wereld zo in beweging gebracht en veranderd als deze verkondiger van een aardse verlossingsboodschap, die overigens als nazaat van vele ge neraties van rabbijnen duidelijk door de geest van het bijbelse profetendom was gevormd en daardoor veel meer aan de tra ditie van de grote godsdiensten te danken had dan van een zo uitgesproken athëist te verwach ten zou zijn. Wat ook de inhoud van de leer van Marx is: het marxisme is zelf een soort wereldgodsdienst gewor den. De opvallende overeenkomst van bepaalde ontwikkelingen in marxisme en christendom is niet de laatste red,en, waarom de avant- garde van marxisten en christenen tegenwoordig zo intensief aan een dialoog zijn begonnen. Waarop berust nu de geweldige invloed van Marx? Voorzover het de belangstelling betreft, die niet- maorxistische denkers voor Marx aan de dag leggen, kan er geen twijfel over bestaan, dat dit een reflex is van de politieke invloed van Marx op zijn volgelingen en aanhangers. Als er geen marxisme bestond als politieke wereldbeweging, die de niet-marxistische wereld uitdaagt, dan zou Marx voor filosofie en we- ?5' (Van een onzer redacteuren) SAS VAN GENT Camillo Tor res stierf als guerrillastrijder. Het onrecht van de machthebbers in zijn land wist deze Columbiaanse priester op den duur met geen an dere middelen te bestrijden dan met geweren. De Chileense bis schoppen keuren gewelddadige revolutie goed, zoals de oude mo raalhandboeken het goedkeuren dat een hongerend mens een brood steelt als hij het op een an dere manier niet krijgen kan. Maar in Wenen hebben zich 51 christenen uit 13 landen (waaronder de Verenigde Staten en Roemenië) zich tijdens het jongste congres van de IF.O.R., de internationale orga nisatie voor kerk en vrede, verzet tegen wat zij noemen „het matte gevoel" dat voor Latijns-Amerika en voor de vele andere gebieden, waar de onrechtvaardige maatschappelijke verhoudingen onoverwinnelijk lijken, slechts geweld als redmiddel zou overblijven. Kerkelijke leiders kozen voor de gewelddadige revolutie, omdat zij geen andere kenden en het moe wa- fon „de massieve, wereldwijde tra ditie van uitbuiting en geweld" lijde lijk te moeten aanzien. In Sao Paolo verklaarden revolutionairen, die al voor de gewapende guerrilla werkten, tegenover dr. Hildegard Goss (inter nationaal secretaresse van de I.F. OR. en gastvrouwe op het congres): >,U kunt ervan verzekerd zijn dat we het geweld niet gebruiken omdat we willen doden, maar omdat we ge weld de enige realistische strijdme- thode achten. Als uw methode doel- matiger blijkt te zijn, doen we met u mee. want het is zonder twijfel een menselijker en betere weg". Ghandi won het er mee. Heeft King verloren? Het zijn er weinig die in de geweldloosheid geloven. Het succes is ook inderdaad niet gegarandeerd. Maar de geweldloze revolutionairen (en ze zijn er al vol op) houden staande, dat hun wijze van vechten kan concurreren met oorlog en geweld, dat de mogelijk heid van succes groter is en dat hun j,lieve revolutie" een alternatief is dat het proberen waard geacht kan worden. Geweldloosheid betekent niet een halfzachte houding tegenover het onrecht. De methoden zijn talrijk e» het uitgangspunt is, dat de macht yan de tegenstander niet bestaat als lo er niet in gelooft- Macht is alleen ogelijk als je de machthebbers {Pt hun macht uit te oefenen. Een volk dat weigert hieraan mee te wer- Ken is onregeerbaar voor welke ook (de Duitsers tegenover de Nederlanders in bezettingstijd). OO n volk is hooguit uitroeibaar. Voor oe armsten der armen in de Latijns- Amerikaanse rattensteden (de arme buitenwijken waar de uitgehonger de» van het platteland tevergeefs naartoe trekken) is dat nauwelijks een probleem. Merkwaardig (voor bijbel lezers en marxisten) was de erva ring van Hildegard Goss, dat deze mensen en de arbeiders in het al gemeen minder moeite hadden met de keuze voor geweldloosheid dan intellectuelen. Zij zeiden: „Wij weten wat vech ten betekent. Voor ons, arbeiders, is het gemakkelijker de woorden van Jezus te begrijpen en het goede voor ons volk te doen, dan te leren do den en vernietigen. Ja moet het onrecht niet vereen zelvigen met degenen die het on recht bedrijven. Maak de mogelijkheid van een dialoog niet bij voorbaat kapot. Een geweldloze actie doet altijd een appel op het geweten van de machthebber, maar zorgt er voor, dat zijn geweten niet zwaarder be last wordt, dan nodig is. Want zo iets heeft slechts een nadelig ef fect. Respecteer de vrijheid van de tegenstander. De pressie mag nooit fysiek, moet altijd moreel en loyaal zijn. Geweldloze revolutie draagt al tijd het element in zich van de wei gering om te gehoorzamen. Juist dit schept de spanning die tot de ineenstorting van het defensiesys teem van de tegenstander leidt. Wees bereid om te lijden onder de tegenstander zonder hem moreel of lichamelijk te schaden. Zo luiden de uitgangspunten- De ge welddadige revolutie gaat ervan uit dat de tegenstander niet te overtui gen is. Dat kan juist zijn. Maar on juist is in elk geval de mening, dat men geweld tegenover geweld kan stellen zonder zelf de mentaliteit van de geweldenaar over te nemen. De geweldlozen weigeren het de barrica den tussen mensen te aanvaard en. In oktober van dit jaar start men in Columbia, Costa-Rica en Mexico- City met het onderwijs in de tech niek van het geweldloze verzet. Vorig jaar zijn vier van dergelijke .■seminaries" gehouden in Sao Pao lo, Santiago, Montevideo en Buenos nos Aires. In Sao Paolo was er een groep die twijfelde aan het effect, maar het een kans wilde geven. Een andere groep geloofde er beslist niet in en vroeg resultaten van geweld loze acties. Die resultaten komen in mei van dit jaar ter tafel. Wat zijn de methodes? Om te be ginnen: onderhandelen, zo mogelijk via de reeds bestaande kanalen. Dan: agitaties, het volk bewustmaken van de zaak waar het om gaat, via boeken, liedjes, teach-ins, persoonlij ke gesprekken, krant, radio, t.v. In een democratie is dit gemakkelijker te realiseren dan onder een dicta tuur. Demonstraties en ultimatums zijn de volgende stappen in de ge weldloze revolutie. Blijft succes uit, dan beginnen de revolutionairen aan hun zelfreiniging. Een prachtig voor beeld van hoe dit niet moet gaf die goedwillende priester in Alabama, die meeliep (na drie dagen autorijden vanaf zijn woonplaats) in een anti- rassenoptocht. Toen blanke toeschou wers op zwarten begonnen te spu gen, sprong hij op hen af om ze met z'n harde handen te gaan bewerken. Twee negers pakten hem glimlachend bij de schouders: „Dat is niet de bedoeling, father"- Hij was toe aan de zelfreiniging. De Indiërs rond Ghandi deden dit biddend en boetend. Het is voor elke geweldloze revolutionair noodzakelijk zich erop te bezinnen dat hij zich moet onthouden van de harde me thodes van de tegenstander. Die zelf reiniging is tevens een appel op de tegenstander en maakt beide par tijen duidelijk dat de revolutionair bereid is te strijden tot het einde, De houding van de Nederlandse februaristakers in de oorlog: „Ik verdom het". Het is de volgende fase van de geweldloze revolutie: de algemene werkstaking. Daarbij hoort het wachtlopen: zorg er voor dat niemand aan het werk gaat. De sit- down-staking werd door Ghandi .bar baar' genoemd. Op de seminaries van d° geweldloze revolutie wort dit ech ter gepredikt als methode nummer 7. „Ga op tram- en treinrails lig gen, zorg dat er geen vrachtwagen kan rijden, tenzij over jouw lichaam" Overigens behoort het ook tot de techniek van de geweldloze revolutie zoveel mogelijk te proberen aan de dood te ontkomen: „Dat wekt slechts schuldgevoelens bij de tegenstander en die hebben een averechtse uit werking". In 1930 liep in India de Engelse katoenimport met 42 procent terug. Het was maar een inleiding op de grote consumentenstaking van het In diase volk. In 1931 liep de import zelfs met 84 procent terug. En Ghan di won. In de Amerikaanse vrijheidsoorlog werd belastingweigering met succes toegepast. Gewoonlijk is het de wei gering oogstbelasting te betalen. Het is methode nummer negen. Tien is: non-coöperatie (niet meewerken) met de tegenstander en burgerlijke onge hoorzaamheid- Ghandi en King hebben er voor gewaarschuwd, dat deze ongehoor zaamheid uitsluitend betrekking mag hebben op onjuiste wetten. Als me thode 11 en 12 onderwijzen de non violence- geweldloosheids) -instruc tors: Neem regeringsfuncties aanvankelijk gedeeltelijk en tenslotte geheel over: ordehandhaving, onderwijs, verkeers regeling, belastingheffing. De gewelddadige revolutie heeft een geperfectioneerde strategie, die al honderden jaren is toegepast. Het resultaat heeft de wereld niet ver beterd. De geweldloze revolutie heeft als voorbeeld Jezus van Nazareth. De 51 in Wenen vonden dat het tijd werd, zijn methode in praktijk te brengen. JAN HÜSKEN tenschap slechts een groot denker zijn in de traditie van het Duitse idealisme, waarover ijverig disserta ties zouden worden geschreven., maar wiens betekenis voor de filosofie nauwelijks tot die van een Kierke gaard of een Nietzsche zou reiken. Ook de econoom Marx heeft wel een min of meer afgeronde kritische analyse van het kapitalisme gegeven, maar deze heeft als wetenschappelijk werk eveneens nauwelijks die bete kenis verworven, die zij door de politieke invloed van Marx wel heeft gekregen. Wie naar een, antwoord zoekt op de vraag waarop de enorme invloed van de marxistische theorie op de politieke praktijk van onze tijd be rust, stoot allereerst op een merk waardigheid. Bijna het hele werk van Marx is: kritiek. Bijvoorbeeld: „Kritik der Hegelschen Rechtsphilo- sophie", „Die heilige Familie oder die Kritik der kritischen Kritik", „Das Kaptal, Kritik der politischen Oekonomie". Reeds de jonge Marx had zich de radicale kritiek op al het be staande tot levensdoel gesteld. En hij was daarbij niet eens altijd origineel. Niemand heeft zich echter zo in de kritiek op het kapitalisme vast gebeten en niemand is zo als hij met de pretentie naar voren geko men deze kritiek op streng weten schappelijke basis uit te oefenen en het wetenschappelijk bewijs te heb ben geleverd, dat het kapitalisme als een volmaakt onmenselijk systeem noodzakelijk zijn eigen ondergang tegemoet gaat. Een tweede merkwaardigheid is, dat het weinige dat Marx positief over socialisme en communisme heeft gezegd, ook al uitvoerig bij andere denkers te vinden is. Socialisme en communisme zijn immers veel ouder dan Marx en, komen in onderscheiden vormen in alle culturen voor. Het nieuwe aan de boodschap van Marx en Engels was echter, dat zij beweerden eindelijk een weg te heb ben gevonden naar de socialistische utopie, maar meer nog hun verdere bewering, dat het daarbij ging om een wetenschappelijke ontdekking en dat het socialisme derhalve in zekere zin langs wetenschappelijke weg zou kunnen, worden geconstrueerd. Als Marx en Engels hun weten schappelijke boodschap in een tijd van diep religieuze bezinning zouden hebben verkondigd, zou deze nauwe lijks gehoord zijn. Maar in de 19e eeuw was hun wetenschappelijke boodschap geheel in overeenstem ming met de tijdgeest. Intellectuelen en proletarische massa vervreemd den zienderogen van de religie en in plaats daarvan kwam het geloof aan de wetenschap, waarvan het heil van de mensheid werd verwacht. Een socialisme, dat zich als wetenschap voordeed, moest bij allen die toen ontzet waren over de praktijk van het kapitalisme open deuren vinden. Het vertoonde alle voorwaarden om een vervanging voor de religie te worden,. Toch is ook daarmee nog niet het laatste woord gesproken over het geheim van de wereldschokkende in vloed. Engels verklaarde, dat de taak Uiteen gevallen niet bestond in het scheppen van Ongeveer in deze vorm is de bood schap van Marx effectief geworden. Enerzijds is deze boodschap gevulga riseerd tot de orthodoxe vorm, die het stalinisme vertegenwoordigde, ander zijds echter helt men er op het ogen blik toe over vooral in de kringen der revisionisten om het determi nisme, het element van de heilsge schiedenis in het denken van Marx te loochenen en een interpretatie van zijn theorie te geven, in het centrum waarvan de vrijuit beslissende mens staat. Noch het een noch het ander is geheel juist. Het accent ligt bij Marx op de noodzakelijk ontwikkeling, waarbij de mens niets anders over blijft dan bij de geboorte van het communisme behulpzaam te zijn. Vermeld dient nog te worden, dat Marx op hogere leeftijd wat nuchter der en sceptischer is geworden. Of hij toen nog geloofde aan de moge lijkheid van een waarachtig rijk van de vrijheid, waarin alle menselijke vervreemding overwonnen zou zijn, is op zijn minst twijfelachtig. De grote historische prestatie van Marx is, dat bij in naam van de vrij heid en de waardigheid van de mens tegen de onmenselijkheid en het mensonterende van het brutale kapi talisme van zijn tijd protesteerde en aan dit protest een wetenschappelijke vorm heeft gegeven. Het was een protest in naam van de mens, in naam van een nieuw humanisme te gen een ontwikkeling, die zonder veel eerbied voor mensenoffers en op ba sis van het winststreven alleen de opeenhoping van kapitaal en de ver volmaking van de industrialisering tot doel had. Marx heeft daarmee miljoenen van uitgebuite en verne derde mensen hoop en geloof ge schonken en hun een mogelijkheid gewezen zich uit het duister naar het licht te vechten. Niet in de laatste plaats is het de verdienste van Marx door de beweging, die hij ontketende het kapitalisme en de gehele burger lijke wereld te hebben gedwongen de mens als uiteindelijk beslissende fac tor in het spel van hun berekenin gen op te nemen en aan de sociale eisen van de arbeiders tegemoet te komen. Na dit alles zonder voorbehoud erkend te hebben, mag: uiteraard niet verzwegen worden, dat tegen over dit positieve minstens zoveel negatiefs staat. Juist de wetenschappelijk vermom de heilsgedachte, waaraan de massa werking van Marx' theorie moet wor den toegeschreven, ontpopte zich pa- rodoxaal als de zwakste zijde van zijn theorie. De geschiedenis heeft zich niet zo ontwikkeld als Marx voor spelde. Nergens is het kapitalisme op zijn hoogtepunt omgeslagen in socia lisme. Niet in de hoogontwikkelde landen, maar juist in de onderont wikkelde landen kwam het tot revo luties. Het industrieproletariaat speelde nergens de rol, die Marx het in de heilsgeschiedenis had toege dacht. Toen in 1917 in Rusland de re volutie uitbrak, was daar nauwelijks een industrieproletariaat aanwezig. De Chinese revolutie was een boe- renrevolutie en overal in de zoge naamde derde wereld speelt het na tionalisme een veel grotere rol dan de klassenstrijd. Omgekeerd veran derden in de ontwikkelde kapitalis tische landen de communistische par tijen steeds meer in een soort links socialistische partijen, die de parle mentaire democratie accepteren. een zo volmaakt mogelijk systeem voor de maatschappij, maar om het historisch economisch verloop te on derzoeken waaruit de klassen en hun tweestrijd noodzakelijk ontstonden en in de daardoor geschapen econo mische situatie de middelen tot op lossing van het conflict te ontdekken. De wetenschap waarop Marx en Engels zich beroepen is dus een heel bijzondere, namelijk een wetenschap van de wetten ener historische ont wikkeling, die als heilsgeschiedenis wordt opgevat. Zowel Marx als En gels leggen er de nadruk op, dat de ontwikkeling zich „noodzakelijk" vol trekt. Marx beweert dus niet alleen een wetenschappelijke weg gevonden te hebben naar het socialisme, maar bovendien te hebben ontdekt, dat de ze weg reeds in de historie was uit gestippeld en dat de mensheid dus noodzakelijkerwijs het socialisme zal bereiken. Het kwam er nu nog slechts op aan te erkennen, dat de motor der gschiedenis niet bijvoorbeeld Hegels wereldgeest was, maar de menselijke arbeid. Beslissend voor de ontwikkeling van de geschiedenis en dus ook van de menselijke gemeen schap was datgene wat zich op het ge bied van de produktie afspeelde: ar beidsdeling en daarmee samenhan gend het ontstaan van klassen, waar van de ene de andere uitbuitte. Deze tegenstelling nu streeft in het kapi talisme naar haar hoogtepunt, dat ge lijktijdig het doodsuur van het kapi talisme zou betekenen. Ook op het maatschappelijke vlak zou de span ning tussen een steeds mesr in de el lende geraakt proletariaat en een steeds onbarmhartiger naar gewin strevend kapitalisme zich toespitsen tot een revolutionaire explosie, die Maar niet alleen de dialectiek van Marx's heilsleer heeft niet gefunc tioneerd. Ook het geloof van Marx aan het functioneren daarvan is ver antwoordelijk voor de crisis waarin het marxisme in theorie en praktijk is geraakt. Juist omdat Marx geloof de in een dialectische ontwikkeling van de geschiedenis tot het commu nisme heeft hij bewust nagelaten zich een voorstelling te maken van de concrete vormgeving van de toe komst. Enerzijds heeft hij verzuimd in zijn theorie garanties in te bouwen, die de ontaarding van zijn dictatuur van het proletariaat tot het misdadi ge stalinisme hadden kunnen verhin deren, anderzijds heeft hij zijn volge lingen geen constructieve gedachten nagelaten, waarop zij bij de opbouw van het socialisme zouden hebben kunnen steunen. En zo beleven wij nu dat „het marxisme" is uiteengevallen in een veelvoud van elkaar gedeelte lijk tegensprekende marxismen. Vooral die marxisten, die nu een nieuwe aanloop willen nemen tot een socialisme dat niet de mensen om brengt en in gevangenissen stopt, aan wie hij het rijk der vrijheid heeft be loofd, komen in steeds groter moei lijkheden, als zij zich bij hun „ag- giornamento" op Marx willen beroe pen. Maar kan men een man, die 150 jaar geleden werd geboren, ervoor verantwoordelijk stellen, dat vandaag in een gedeeltelijk zo radicaal ver anderde situatie in zijn werk te wei nig constructieve bijdragen te vinden zijn tot de vorming van onze politie ke en sociale werkelijkheid? Die ver antwoording dragen eerder diegenen, die van Marx een soort kerkvader hebben gemaakt, aan wie voor alle tijden de goddelijke waarheid is ge openbaard. Het zal de opgave der komende generaties van marxisten zijn met welwillende deelname van geïnteres seerde en geëngageerde niet-marxis- ten om Karl Marx van een mythe opnieuw in een mens te veranderen en in deze zin uit zijn werk datgene te schiften, wat blijvend is en naar de toekomst wijst. Bij dat schiftings- Karl Marx, de filosoof die een politieke omwenteling teweeg bracht. proces kunnen christenen goede diensten bewijzen. Zij kunnen er ook van leren, van het positieve van de leer van Marx. veel slimmer, oneindig meer kwaadaardig en onvergelijkelijk meer werelds zijn dan het primi tieve en brute geweld waar zij tegenovergesteld worden. In een verhit debat kan een zachtaardig uitgesproken sarcasme heel wat doeltreffender zijn dan een opge wonden kreet of een klap. Het is tegelijk ook slechter en wereld ser, maar het is volkomen on juist het daarom een vorm van subtiel geweld te noemen. Het is alleen maar superieur als middel. En het is helemaal niet waar dat geweld alleen maar met geweld beantwoord kan worden. Wie het op doeltreffender wijze kan be antwoorden is niet onnozeler dan de ander die geweld gebruikt, maar integendeel veel slimmer. En deze schijnbaar toevallige be vinding kan uitgebreid worden tot de stelling dat geweldloosheid altijd superieur is ten opzichte van het geweld. Zij is dat niet dit moet vooral benadrukt wor den doordat zij van een zwaar der gehalte aan ethische nobelheid, geduld en zachtmoedigheid is. JK benadruk dit niet om deze deugden te kleineren en weg te drukken in de hoek van de on nozelheid, maar om het eigen karakter van de geweldloosheid en wordt hij wereldvreemd of on nozel. Dit schijnt nu ook de geweldloos heid te overkomen. In het gewo ne taalgebruik lijkt deze benaming een houding te suggereren die het bestaan van het geweld negeert. En er is geweld, dus is die hou ding onnozel, zij het ook nobel en goed. Geweldloosheid is dan de nobele, maar onwerkelijke po ging om te midden van een we reld vol geweld een eiland te scheppen dat gekenmerkt is door de afwezigheid van het meest we reldse en dat dus heel onwerelds is. Nu kan men natuurlijk zeg gen dat het niet zo erg is onwe relds te zijn en tegen alle spot in doorgaan met het prediken van nobele geweldloosheid- Daar zit iets moois in, maar behalve dat het moeilijk waar te maken is dat onwereldsheid niet erg is, zit daar het gevaar in, dat men dan van het verduren van die spot een deugd op zichzelf gaat maken en daarmee de „wereld" op een bui tengewoon stompzinnige manier in de kaart speelt. Daar is de we reld niet mee gebaat en de be doeling van een deugd is nu juist dat de wereld, slecht of niet, er wel mee gebaat is. WIE de geweldloosheid voor staat, zou dus een andere weg moeten bewandelen. Hij moet be ginnen haar „image" uit de sfeer van onvruchtbare onnozelheid te halen. Geweldloosheid is namelijk volstrekt niet hetzelfde als pure nobelheid. Zij is niet een ontken ning van het geweld, maar al leen een weigering het geweld te cultiveren door er de spelregels van over te nemen. Zij valt niet samen met pure goedigheid, even min als het geweld het enige kwaad in de wereld is. Er zijn vormen van geweldloosheid die naar voren te halen door daarvan weg te nemen wat een vijandige en onnozele wereld er ten onrech te op gelegd heeft. Geweldloos heid wordt niet zozeer gekenmerkt door de afwezigheid van geweld alswel door de aanwezigheid van andere en meer superieure mid delen of bij gebrek daaraan de weigering iets wat dan ook te doen. Deze negatieve benaming duidt dus niet op een al dan niet nobele en erg moeilijke houding tegenover het geweld, maar op een houding tegenover een moei lijke zaak. Zo gezien is zij eer der een „technische" dan een ethische aangelegenheid en dankt zij in elk geval haar ethische su perioriteit aan haar technisch ka rakter, d.w-z. aan het feit dat zij middelen weet te hanteren in een situatie, waarin anderen juist in de afwezigheid van elk middel een reden zien om zich in het geweld te storten. QEWELDLOOSHEID is het be zit van middelen of bij afwe zigheid daarvan deskundig beoe fende passiviteit, terwijl geweld is: de gelijktijdigheid van een drang tot handelen en een gebrek aan middelen. Geweldloosheid kan alleen voortkomen uit het vermogen de situatie te ontleden en in de omschrijving daarvan is dus sprake van een ofof, ter wijl het geweld het opgepropte en en is tegenover een niet te ontleden situatie. Het zal duide lijk zijn dat de eerste houding lo gisch verre superieur is. Uiter aard is deze overweging niet ge noeg om de betere houding op alle fronten te doen zegevieren, maar mijn opzet was alleen aan te tonen, dat de geweldloosheid niets met onnozelheid te maken heeft, het geweld daarentegen al les! 4

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1968 | | pagina 15