CONCENTRAAT-VAN-
GEWELDIG-GEBEUREN
24 UUR EXPOSITIES
HENRI BERSSENBRUGGE: „DE BESTE
FOTOGRAAF DIE HOLLAND HAD"
KIJKEN NAAR WERK VAN
NINABER VAN EIJBEN (72)
„DE SFEER IS DE ZIEL DIE DE PLAATS UITADEMT"
1
ran in de buigerniaatscliappïj
Elke twee maanden brengen
antiquair Leon D. Snijder en
nts-inspeciënt John G. Ger-
sonde 24 uur achtereen laaiend en
thousiasme op voor de kunst. De
door het tweetal ingerichte 24-
uurs - expositie, waarop een zestal
(jonge) kunstenaars gelegenheid
wordt geboden aan een zeer geme-
leerd publiek hun vaak op uit
eenlopend kunstgebied liggend
werk te tonen, is uniek in Europa.
Zelfs Parijs kan zo'n „concentraat-
van-geweldig-gebeuren" niet op
brengen!
Het publiek vindt het prettig
ook de kunstenaars achter de
voorw-rpen te kennen", weet
grachtenhuiseigenaar Leon Snijder,
die met alle gasten praat om hen
vooral ook geestelijk te ontvangen.
„Wij voelen als galerijhouder de
taak, contact te leggen tussen kun
stenaar en publiek. De kunstenaar
die een bedragje bijdraagt in onze
kosten, heeft ons als stroman no
dig, kan veelal zijn zakelijke be
langen niet z°lf afwikkelen. De in
onze kelder exposerende kunste
naar verbreedt zijn gezichtsveld
enorm. Hij krijgt niet alleen kijkers
uit eigen kring, maar eveneens uit
die van mede-exposanten, terwijl
wij bovendien nog uitnodigingm
versturen naar onze vaste kern
van bezoekers. Verscheidene kun
stenaars namen na deze introduc
tie een geweldige vlucht!
evenwichtig mens
twee enthousiastelingen
de beste fotograaf
HIJ schept rustige, bijna lineai
re kunst zonder luchthartig spel
met vorm en koloriet. Vooral zijn
Italiaanse stukken ademen daar
door een aangename charmante
rust- Ze hebben een bijzondere be
koring die nog wordt geaccentu
eerd door de sfeer van eenzaam
heid, die ontstaat door Ninabers
spel met perspectief, ingetogen pa-
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 4 MEI 1968
:orij-instructeur VAMOR (In-
rsdiploma's B (goederenver-
diploma's Beroepsgoederen-
tet vrachtauto's, Diploma's
loma Schademonteur VAM,
water- en wegenbouwbedrijf
nonteur resp. Diploma Radio-
3ctronicamonteur, Diploma's
lommonteur, Diploma Maga- j
emene Handelskennis, Prak-
dso Handelscorrespondentie.
nadere
ialisten - Postbus 900, Den Haag.
JU. nnata
Joor een onpartijdige
een internationale
scheersysteem ais het
Iraun Sixtant S kost S
uw oude shaver
eacht welk merk)
rngt u tijdelijk 15,-
taalt dus slechts 8'
J-Jun Amsterdamse, uit de 17e
eeuw daterende grachtenhuis
(Binnenkant 48) bezit 'n kel
der die zich bijzonder aantrekke
lijk leent tot kunstomlijsting. Het
meest markante van de exposities
blijft echter de openstelling van
24-uur-achtereen. Waartoe het idee
gedeeltelijk uit noodzaak werd ge
boren. Beide initiatiefnemers zijn
immers in loondienst en kunnen
slechts hun vrije tijd aan hun hob
by wijden.
Geen moment gedurende al die
24 uren (steeds van zaterdag 15
uur tot zondag 15 uur) is de kel
der zonder bezoekers. Het alt.ijd
zeer serieuze publiek „verbetert
gewoon met het uur", 's Mor
gens vroeg zijn het vooral de uit-
nachtdienst-komende kunstkijkers
De expositie trekt soms tegen de
2000 belangstellenden!
Met een ervaring van intussen 12
exposities kan met zekerheid wor
den gezegd dat het mogelijk is 24
uur achtereen als in een voort
durende openingsroes een gewel
dige dosis enthousiasme op te bren
gen. Bij een expositie van 3 weken
vormt veelal alleen de opening met
enkele daaropvolgende uren een
hoogtepunt.
Op John rust de enorme taak om
de meer dan 2000 glaasjes
wijn en kopjes koffie te distribue
ren. D° havermoutpap dit tus
sen haakjes voor ontbijters is
vanwege afwasrompslomp afge
schaft. Met zijn hobby voor binnen
huisarchitectuur en zijn onmisken
bare legpuzzeltalenten heeft John
enkele tijdens breekpartijen tevoor
schijn gekomen authentieke ge
deelten in het grachtenhuis ge-
restuareerd.
„Er is een duidelijk stijgende lijn
in belangstelling", vertelt John,
die niet alleen om het geld geluk
kig is met de sinds de 11e expo
sitie toegekende subsidie, maar
daarin vooral een overheidserken
ning van de nieuwe expositievorm
ziet- „Ongewild appelleren wij aan
de sympathie van vele mensen,
die kennelijk onze vrijetijdsbeste
ding een lofwaardig streven vin
den"
Gebrek aan soms op een wacht
lijst genoteerde kunstenaars is
er minder dan aan kwaliteit van
hun werk. De grootste opgave
vormt het vinden van kunstenaars
die de vitrines met kleine voorwer
pen kunnen vullen. Het tweetal
zoekt daarbij vooral jonge mensen
uit kleine gemeenten. Grotestads-
kunstenaars kunnen veelal hun
werkstukken wel gedurende enkele
weken in een stadsgalerie tentoon
stellen. Voor de jonge kunstenaar
uit de provincie heeft het exposeren
in eigen omgeving vrijwel geen zin.
Om enkele weken naar de stad te
komen is te kostbaar. Dan ligt een
ééndaagse expositie veel gemakke
lijker!
J_eon vertelt: „Als de bezoe
kers iets mooi vinden, moe
ten ze het ook kunnen kopen.
Omdat we Veel jonge mensen trek
ken, variëren de doorsneeprjjzen
van 20,- tot 1000,- gulden.
In een zaal met alleen kunst van
boven de 1000,- gulden koopt nie
mand iets. Daar heerst een heel
andere sfeer. De in de kelder ex
poserende kunstenaars zijn veelal
torenhoog-enthousiast over de ver
koop. Van de tot nu toe 60 expo
santen hebben er tenminste 55
behoorlijk verkocht. Wie zijn werk
laat brengen, zelf niet geestelijk
deelneemt aan de expositie, staat
letterlijk en figuurlijk ..er
naast". Sinds kort is ook het bui
tenland als werkterrein erbij geko
men, wat nog dit jaar zal resulte
ren in deelneming van kunstenaars
uit Berlijn en München.
John en Leon, die er menig week
end op uittrekken om bij aspirant-
kelderexposanten kunst te gaan
zien, hebben regelmatig het gevoel
met grote en lompe boerenvoeten
tegen vreselijk pijnlijke plekken te
trappen. „Je moet als galeriehou
der gewoon tien jaar diplomatie
ke dienst achter de rug hebben om
niet of kunstenaar of koper of kij
ker op het hart te trappen", ver
telt John, die van mening is dat bij
jong en oud een toenemende be
hoefte bestaat door aankoop van
verantwoorde kunst de uniformi
teit in de huidige eenvormige hui
zen op te heffen. „Ik vind het ge
woon pijnlijk om 'n oordeel te vel
len over 't werk van 'n kunstenaar,
die wellicht helemaal bezeten van
zijn werk dwars door plensbuien
heen zijn reis naar Amsterdam
ondernam". Waarbij Leon dan
weer aanvult: „Wij brachten vele
mensen nader tot de kunst en ver
scheidene tot verzamelaar. Vooral
omdat die verzamelaars veelal niet
bemiddeld zijn, moeten we ook
nog proberen geen familieruzies te
ontketenen! Die zouden kunnen
ontstaan als wij iemand warm ma
ken voor een kunstwerk en andere
familieleden voor het daarvoor be
nodigde geld liever de keuken zou
den laten opknappen. Tevreden ke
ren de meeste kopers regelmatig
bij ons terug, velen durven zich
door ons te laten leiden en blijken
blijvend gelukkig met hun aanwin
sten".
P. S
Leon D. Snijder: ,yAls de bezoekers iets mooi vinden, moeten ze het ook
kunnen kopen".
DE 72-jarige A. C. Ninaber
van Eijben is een innerlijk
evenwichtig mens. Daarvan
getuigt zijn werk, dat tot 16 mei
te zien is in de zalen van de Bra
bantse Kunststichting aan de
Spoorlaan 426 te Tilburg. Het a-
vontuur van zijn kunst is kenne
lijk al vele jaren overgegaan in
de zekerheid van een eigen tech
niek, die hem zijn stijl heeft ge
schonken en waarmee hij niet
meer experimenteert.
let en niet in de laatste plaats
door het ontbreken van de mens
en het dier in zijn landschappen
en dorpsgezichten. Als die mens
en wel is, valt hij in het niet.
Het leven, mens en dier, speelt
voor hem kennelijk niet of nauwe
lijks een picturale rol. Ons trof
als zeer bijzonder de „Kerk bo
ven Tignale", waargenomen van
bovenaf, rust en vrede ademend.
Een schilderij van klassieke schoon
heid, dat de eigen aard van zijn
schepper het best onthult.
RANGEN AAM is ook de eer
bied van Ninaber voor het de
tail. Dat geeft hij minutieus weer,
bijvoorbeeld in „Hochschwanner",
een sneeuwlandschap met overheer
sende blauwen. De kunstenaar „or
dent" wat hij waarneemt, ontdoet
het van wat hij als bijzaken er
vaart. Voor hem is het spel van
lijnen, kleur en perspectief, het
rustieke, het beslotene, het in de
zon gestoofde, hoofdzaak. Zijn
rust en zekerheid stralen u van
elk doek af tegemoet. Voor velen
moet die weldadig zijn. Geen pro
blemen, geen zichtbare worsteling
om via de materie eigen proble
men te „verbeelden". Ook niet in
zijn portretten, die geen karakters
ontleden, maar eerlijk, zonder de
complicaties, weergeven wat de
kunstenaar zag.
J-JEEL persoonlijker, geladener
als men wil, zijn dunkt ons
zijn etsen, waarvan vooral het
„Dennenbos" (droge naald) en het
„Broedend Visdiefje" verrukkelijk
zijn. Bijzonder zijn Ninabers hout
sneden, krachtig van opzet en toon,
evenwichtig doorwrocht van com
positie. Vooral het „Paard" trof ons.
JACQUES W. LEVIJ
Op 4 mei 1959 stierf in Goirle
Henri Berssenbrugge. Er
zijn in Goirle en omstreken
nog talrijken, die zich ,,'t
Haasje" herinneren. Meer zijn er,
die deze naam weten te verbinden
met een van de knapste fotografen
uit de vooroorlogse tijd. Met de
dood van Henri Berssenbrugge
werd een tijdperk in de fotografie
afgesloten. Zijn composities waren
meer van een schilder, dan die van
een fotograaf. Berssenbrugges rou
tinetechniek, was tamelijk arm, ze
ker in de eerste helft van zijn loop
baan, maar dit nadeel werd meer
dan gecompenseerd door zijn groot
ste pluspunt: de grote artistieke
visie. Het begin van zijn loopbaan
en de laatste jaren van zijn leven
liggen in Brabant; in en rond Til
burg. Zijn fraaie platen uit die tijd,
waarvan er talrijke in het Tilburgse
gemeentearchief berusten, zijn niet
alleen een artistieke erfenis, maar
tevens een historische documenta
tie; met name ook door de sfeer (de
mens), die zij voor ons vasthouden.
F)e ontwikkeling van de kunst
fotografie, verteld vanuit het le
ven van Henri Berssenbrugge, is in
teressant geschetst door dr. H. J.
Scheffer in het boek „Portret van
een fotograaf" (uitg. A. W. Sijt-
hoff, Leiden). Aan de hand van 114
goede reprodukties (deels in kleur)
wordt het leven van deze fotograaf
boeiend verteld. En het is niet te
veel, wanneer prof. dr. H. de Waal
in het voorwoord zegt: „Dit oeuvre
dwingt alleen al door zijn omvang
en door zijn verrassende variatie
respect af". De loopbaan van Bers
senbrugge als fotograaf kent drie
fases: een Tilburgse, van 1901 tot
1906; zijn Rotterdamse tijd van
1907 tot 1916 en daarna zijn Haagse
tijd, waarin hij uitgroeide tot een
wereldberoemd fotograaf; niet al
leen om zijn wonderbaarlijke por
tretten, maar ook vanwege de vele
experimenten, waarvan de resul
taten zo duidelijk verwantschap to
nen met andere vormen van de
beeldende kunsten welke in de Ne
derlandse kunstwereld in die tijd
tot felle discussies hebben geleid.
J)e Berssenbrugges kwamen uit
Duitsland en trokken met de
grote stroom linnenmarskramers,
zoals Brenninkmeyer, Lampe, Voss,
Kreymborg, Peek en Cloppenburg,
de Nederlandse grens over. Henri
werd geboren in Rotterdam en in
1887 treffen we hem aan op de Aca
demie te Rotterdam. In de vierde
klas is een zekere Kees van Don
gen (16 jaar) zijn klasgenoot. In
1900 weet hij voor „handtekenen
naar ontkleed model" de zilveren
medaille te winnen. Het is niet ge
lukt enig schilderij van deze nieu
we kunstenaar op te sporen. Wel
wordt nog bewaard een prent, ge
tekend voor het missiehuis Roosen
daal van Mill Hill. Een recensent
schreef indertijd: „De prent is een
werkstukje van een nog onbekend
artiest: H. Berssenbrugge; een jon
ge Rotterdammer, die ons een veel
belovend kunstenaar toeschijnt."
Veel belovend kunstenaar. Inder
daad, maar niet als schilder. Bij
toeval maakt hij in die tijd de tot
standkoming van een foto mee en
vanaf dat ogenblik was Berssen
brugge verloren voor de schilder
kunst.
jVAet zijn vriend Pierre Paul van
Wulven die hem het wonder
van de fotografie onthulde be
gon hij in 1901 een atelier in Til
burg, Bisschop Zwijsenstraat 285
(thans no. 15). Hij voerde later de
firma-naam Au Heron. Direct slaat
hij aan het experimenteren. Het
portret van een bekend figuur te
Tilburg uit die jaren, politiecom
missaris H. Caarls, laat ons dat nu
nog zien. Zijn Tilburgse tijd was
echter zakelijk niet zo'n succes en
hij verhuist al spoedig naar Rot
terdam. Daar was hij jaren onder
andere de fotograaf van Willem
Rooyaards en zijn gezelschap.
„Berssenbrugge is eigenlijk maar
een wilde onder de vaklui", wordt
er over hem geschreven. En hij:
„Dat vind ik niet zo ongelukkig,
want de meeste lui, die wèl hebben
„geleerd", zijn gewoonlijk „ver
moord". Vooral als portretfotograaf
geniet hij spoedig een zekere faam.
Hij meent echter, dat Den Haag
op dit terrein meer te bieden heeft
Zijn nieuwe atelier naast Panorama
Mesdag (Zeestraat 65) trekt zeer de
aandacht in de pers door de ver
bouwing door Wils en Huszar
(Stijlgroep). Hij experimenteerde
er halve nachten en liet het routi
newerk aan assistenten over. De
man die in Tilburg zeven foto's voor
één gulden maakte vraagt nu voor
een 18 x 24 foto f 12,50.
g erssenbrugges artistieke visie
heeft zich in grote lijnen bewo
gen van het naturalisme via het
impressionisme naar het expressio
nisme. Hij bepaalde op den duur
voor een groot deel de stand van
de vaderlandse fotografie. De foto
grafie wordt voor hem een „mecha
niek hulpmiddel" ondergeschikt aan
de visie van de kunstenaar. Maar
zjjn zogenaamde Erwinografie heeft
tot heftige discussies geleid. „God
betert! Je zou Je er voor .schamen
fotograaf te zijn", schrijft Eilers in
„De Fotograaf". Rond de Erwino-
druk, zo genoemd naar de uitvinder
van het procédé, de Duitser dr.
Erwin Quedenfeldt, heeft jaren
lang een waas van geheimzinnig
heid gehangen. Tot voor kort be
stond er geen zekerheid over de
finesses van de methode. Misschien
is het resultaat het best getypeerd
door de uitvinder zelf: „lijn-expres-
sionisme". Over zijn samenwerking
met Quedenfeldt wordt in het boek
uitvoerig verteld. Ondanks de be
wering „Quedenfeldt is voor mij
nog steeds de grootste man op foto
grafisch gebied", laat hij deze tech
niek toch langzamerhand schieten
om zich met succes bezig te hou
den met de combinatiegomdruk.
„De beste fotograaf, die Holland
ooit had" heet het. Toch kan en wil
hij niet mee met de nieuwste en
stormachtige ontwikkelingen op
fotografisch gebied. Op 1 juli 1942
wordt de zaak opgeheven. Zijn por
tretarchief kan hij niet kwijt en
daarom vernietigt hij de negatie
ven. Zijn laatste jaren slijt hij in
Villa Blanca, Tilburgseweg 176, hal
verwege Tilburg en Goirle en later
Tilburgseweg 139. In 1953 organi
seren de Brabantse fotografen ter
gelegenheid van zijn 80e verjaardag
in Eindhoven een eretentoonstel-
ling.
gerssenbrugge is in vele opzichten
een pionier geweest. De richting
waarin hij de portretfotografie
stuwde is voor ons land revolutio
nair geweest. Zijn naturalistische
straatopnamen uit de eerste 15 ja
ren van deze eeuw zijn voor Neder
land opzienbarend geweest. In het
Tilburgse gemeentearchief berusten
een paar honderd opnamen. De ar
chieven van Rotterdam en Den
Haag bezitten zeer grote collecties.
In het Openluchtmuseum te Arn
hem kwamen negatieven terecht
van reportages, die hij maakte o.m.
in Middelburg en Veere. Het Leids
Prentenkabinet, particulieren en
anderen beschikken over opnamen
die tot op dit moment in vele op
zichten nog uniek zijn. Portretten
van mensen als Willem Royaards,
Albert van Dalsum, Lodewijk van
Deyssel, prof. dr. J. van Ginneken,
Jan Campert, Dirk Coster en vele
anderen „historische" figuren be
waarde hij voor ons: niet alleen als
plaatjes van uiterlijke contouren,
maar meer nog als weergaven van
de mens achter „de kop". Ongetwij
feld gebeuren er nu veel knappere
zaken op fotografisch gebied. Maar
grotere mogelijkheden op technisch
terrein garanderen nog geen foto's,
die ons zoals bij Berssenbrugge
door de techniek laten heenkij
ken. Het is nog steeds de moeite
waard om kennis te nemen van zijn
kunstzinnig vermogen met veel be
perktere middelen. Dat kan bijvoor
beeld uitstekend door dit geschre
ven en geïllustreerde portret, waar
van duizend genummerde exempla
ren verschenen.
APOCRIEF
Zo zag Berssenbrugge in 1903 met zyn fototoestel een sneeuwlandschap in de buurt van Tilburg (platina-
druk).