Kolakowski: Poolse
itteraire rebel
IEDEREEN KAN LEREN
VLIEGEN
shouding
i>" te Roosendaal
jzorgsters
skenverzorgsters
„KINC"
CRAVEMAKER
LEERT HOE
MEN KAN
NEERZIEN
NONCONFORMIST
ENTHOUSIASME
0P EIVOLLE
AUTOWEGEN
GEVAREN
Proefles
Exclusief
van binnenlandse zaken,
Moczar, de strijd om de
macht winnen, dan zal er
van de befaamde „Poolse
oktober" nauwelijks nog
iets overblijven.
Het is echter al te een
voudig de gebeurtenissen
in Polen allemaal te herlei
den tot een eenvoudige
strijd om de macht. En zelfs
het meest huiveringwek
kende wat momenteel in
Polen aan de dag treedt, de
vloedgolf van antisemitis
me, is in feite van even on
dergeschikt belang voor de
werkelijke motieven van de
onrust als de precaire geo
grafische situatie van dit
land: rechts de orthodox-
communistische Sovjet-
Unie, links de stalinistische
DDR.
Het voorbeeld van Tsje-
choslowakije wordt
door Polen niet ge
volgd. In het gunstigste ge
val en dat is wanneer
Gomulka in het zadel blijft
zal er niets veranderen.
En als Gomulka het van de
oppositie in de partij ver
liest zal de klok zelfs heel
ver worden teruggedraaid.
Mocht de huidige minister
22
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 27 APRtt 1963
Ikammonsalpeter
achines en
tanklichters,
i, lichters,
R 133
keeg-afdeling langdurig
Jeiding.
voortgezet onderwijs.
|solliciteren met opgave
rectrice.
Irne verstrekt tel. no.
1333
1-16841
(Van een onzer redacteuren)
Het begin: Samen met de
instructeur in een Piper Cup.
niets. Uiteraard niet, want je hebt
er f 35 voor betaald. Maar een proef
les geeft een goede indruk van wat
volgt als je „ja" zegt tegen de vlie
gerij. En velen zéggen ja.
De opleiding begint met het zo
genaamde „bovenwerk". Horizontaal
vliegen, klimmen, dalen, steile boch
ten en de, in het begin, nogal spec
taculaire overtrek-oefeningen.^ Na
ongeveer zes uren „bovenwerk" be
gint het circuit-vliegen: starten, cir
cuit, landenin schier eindeloze
opeenvolging, maar zeer leerzaam.
In deze periode wordt je vlieger óf
je knapt af. Ter geruststelling: de
meesten worden vlieger.
Hét grote moment voor elke vlie
ger is de eerste solo-vlucht. Op Seppe
kost het je een stropdas (dames vol
gen deze traditie door het afgeven
van een sjaaltje) maar er staat heel
wat tegenover: een gevoel van be
vrijding en van triomf. Ook voor de
instructeur is het solo gaan van zijn
leerling altijd weer een moment van
betekenis. Hij heeft tenslotte de be
slissing moeten nemen of zijn leer
ling, ja of nee, rijp was voor een
solo-vlucht.
Tenslotte volgt het exaimen, het
vliegbewijs-A, De duur van een op
leiding is enigszins afhankelijk van
de talenten en capaciteiten van de
leerling. Statistisch heeft men voor
het vliegbewijs-A ongeveer 25 vlieg
uren. nodig. Een vliegles duurt ge
woonlijk een half uur en kost 35 tot
50 gulden, afhankelijk van het type
vliegtuig waarin men lest. Een to
tale opleiding kan men ongeveer wel
begroten op zo'n 2200 gulden. Duur?
Het hangt er maar van af hoe men
het bekijkt. Enthousiastelingen heb
ben het er voor over. De beste me
thode is: eerst sparen en dan in een
betrekkelijk korte tijd aftessen. An
deren. nemen een les als er geld be-
schikbaat is. Je kunt dan eerder be
ginnen, maar doorgaans duurt de
totale opleidingsperiode langer en
loop je het risico dat er gaten in
vallen, verlies aan ervaring, die later
misschien met extra-lessen moet
worden ingehaald.
„King" Gravemaker: „Vliegen le
ren kan in principe iedereen. Je hebt
er een redelijk verstand voor nodig,
inzicht, veel aanpassingsvermogen
en je moet in staat zijn handelingen
en bewegingen, te coördineren. Dat
kun je de mensen allemaal aanleren.
Sommigen hebben het van nature,
die winnen dan meestal wat vlieg
uren op de anderen."
„Gun U zelf de ruimte, leer
vliegen!" zo luidt de slogan van de
Nationale Luchtvaartschool. De waar
heid die achter de slogan steekt, zie
ik op deze zonnige zondagmorgen
bevestigd, als ik vanuit de cockpit
van de Böikow neerkijk op het ge
krioel van auto's op de driebaans-
weg Breda-Roosendaal.
WIM KOCK
gentsia.
De Poolse Intellectuelen hebben
ook alle reden om ontevreden te zijn,
want de beloften die Gomulka in
oktober 1956 heeft gedaan zijn slechts
voor een heel klein deel ingelost.
Persvrijheid is twaalf jaar na de
„Poolse oktober" nog steeds niet ge
realiseerd. Integendeel, de censuur is
de laatste maanden zelfs verscherpt.
De eerste jaren na 1956 was het nog
mogelijk om vrij zijn mening te zeg
gen. Ook dat schijnt nu weer voorbij
te zijn, want hoogleraren en politici
die een afwijkende mening verkon
digen worden niet alleen nit de par
tij gestoten wat desnoods nog als
het goed recht van een partij be
schouwd kan worden maar wor
den ook uit hun functie ontheven.
Volgens officiële cijfers zijn er de
afgelopen weken minstens achtdui
zend Polen „weggezuiverd".
Het is duidelijk, dat de Poolse
communistische partij in paniek is
geraakt. Al jarenlang verzet de in
telligentsia zich tegen het dogma
tisme van de partij, aanvankelijk
slechts binnenkamers, daarna in.
de collegezalen van de universiteiten
sinds kort ook op straat. Want de
studentendemonstraties in Warschau
en Krakau waren niets anders dan
een betoging vóór het vrije woord
en het vrije denken en dus tevens
een demonstratie tégen het „esta
blishment" van de partijleiders.
De „aanstokers" van de rebellie
zijn natuurlijk geen zionisten of wat
voor andere minderheid ook. Het pi
kante is juist, dat degenen die in
derdaad verantwoordelijk zijn voor
de beweging onder de studenten, pre
cies dezelfden zijn die in 1956 Go
mulka in het zadel hebben geholpen.
Het zijn de marxistische intellectue
len geweest, die met hun rebellie
tegen het stalinisme de „Poolse ok
tober" tot stand hebben gebracht.
Diezelfde intellectuelen worden nu
het slachtoffer, zoals bijvoorbeeld de
nauwelijks veertigjarige hoogleraar
in de wijsbegeerte, Leszek Kolakow
ski, die anderhalf jaar geleden al uit
de partij werd gestoten en twee
maanden geleden zijn leerstoel aan
de universiteit van Warschau moest
opgeven.
Kolakowski is waarschijnlijk wel
de meest opmerkelijke marxistische
denker die er bestaat. Hij leeft niet
alleen geografisch, maar ook wijs
gerig en psychologisch op de grens
tussen oost en west. Hij is katho
liek van geboorte, kreeg zijn mid
delbare schoolopleiding bij de paters
dominicanen en werd tijdens de twee
de wereldoorlog „tot het marxisme
bekeerd". Hij studeerde onder meer
in Amsterdam en Parijs.
Kolakowski is een nonconformist
en als zodanig is het begrijpelijk
dat hij de studenten van Warschau
voor zich heeft kunnen winnen. In
West-Berlijn, Amsterdam of Madrid
zou hij bij de studenten ook een
gretig gehoor gevonden hebben.
Zo deed Kolakowski bijvoorbeeld
nog vóór de „Poolse oktober" was
aangebroken, in september 1956 een
frontale aanval op het establishment
van het communisme en de politiek
in Polen. Hij schreef onder meer:
„Het feit, dat het marxisme tot een
fetisj is geworden, dat het gedegra
deerd is tot de rol van een conven
tioneel apologetisch ornament, dat
slechts een plaats heeft aan de fa-
gade van de maatschappij, heeft be
werkt dat het zich van het bloed van
het intellectuele leven verandert in
het vergif ervan. Tenslotte kan men
ook met een precisie-instrument
koppensnellen. Voor de ontwikkeling
van het theoretische arsenaal van
het politieke bedrijf heeft men geen
behoefte aan „nieuwe formuleringen"
die mei van buiten moet leren,
maar aan een objectieve en techni
sch hoogstaande analyse van de nieu
we en oude sociale verschijn
selen. Men heeft daarvoor vertrou
wen nodig in de zelfkennis van de
vertegenwoordigers van de weten
schappen en in het socialistische be
wustzijn van de intelligentsia, zonder
wie het onmogelijk is de mythologie
uit het geestelijk leven te verban
nen, het primitivisme en de achter
lijkheid uit de cultuur, de blindheid
en de lichtzinnigheid uit de politiek
het bijgeloof uit het zedelijk leven
en ieder soort achterlijkheid uit het
menselijk leven".
In de oren van Gomulka klinkt
dit in 1956 als een nieuw program
hij deed tenminste alsof. Nu, 12
jaar later, beschouwt de vermoeide
Poolse leider dergelijke woorden als
een directe aanval op zijn beleid en
hij volgt nu een beproefde stalinis
tische methode (waar hij nota bene
zelf zo onder geleden heeft!): Kola
kowski wordt het zwijgen opgelegd.
De geesten die Kolakowski opge
roepen heeft kunnen door de partij
leiders echter niet meer bezworen
worden. De Poolse studenten hebben
zelfstandig leren denken. Zij juichen
Kolakowski toe, omdat hij hun leer
meester is geweest.
Kolakowski vertoont een zekere
verwantschap met Sartre en Simone
de Beauvoir, niet alleen in zoverre
hij evenals zij studenten weet
te boeien door zich te verzetten te
gen de gevestigde orde. maar ook
door zijn methode van schrijven en
spreken. Ook Kolakowski kan bij
tend, satirisch en ironisch zijn, zo
wel in zijn essays als in zijn toe
spraken en verhalen. Hij is een li
teraire rebel twee recente uitga
ven van zijn werken in het Neder
lands bevestigen dat: De Mens zon
der Alternatief en De Hemelsleutel,
beide uitgegeven door Moussault in
Amsterdam.
In beide boeken valt Kolakowski
de door dogma's ingekapselde le
vens- en wereldbeschouwingen aan.
Hij ondermijnt niet alleen het door
hem als verouderd beschouwde dog
matische communisme, maar ook al
le andere „ismen", omdat ze alle
maal kortsluitingsverschijnselen ver
tonen. Hij verzet zich tegen het dog
ma en pleit voor de werkelijkheid
van alledag. Hij wil de gevestigde
orde op vreedzame wijze overi
gens doen verdwijnen of op zijn
minst corrigeren. Bij elk antwoord
„van boven" heeft hij een nieuwe
vraag klaar; hij is niet tevreden met
geprefabriceerde oplossingen, maar
wil de wortels van de problemen
aangrijpen.
Het kan nauwelijks verbazing wek
ken dat die instelling van Kola
kowski juist onder de Poolse stu
denten een groot enthousiasme heeft
losgeslagen. De Poolse werkelijkheid
berust in hun ogen immers op een
fictie, op dogmatische voorschriften
van de partij, op blindheid van de
politieke leiders.
Deze rebellie van de geest is in
Polen echter een hachelijke zaak.
Daar zijn verschillende redenen voor.
Allereerst een historische: er bestaat
in Polen een bijzonder diepe kloof
tussen intellectuelen en „het volk".
Zo'n kloof bestaat ook elders wel,
maar in Polen is zij fundamenteler
en dieper. In de historie is telkens
gebleken dat de Poolse intellectue
len wel tot een opstand bereid wa
ren, maar het volk hen niet wilde
volgen.
Belangrijker is echter het wei
nig intellectuele niveau van de hui
dige leiders. Dat niveau is zelfs zo
laag, dat er bij de leiders een bijna
natuurlijke argwaan bestaat ten op
zichte van alles wat uit de koker van
de intelligentsia komt. Dit is in eer-
Bedrijvigheid op Seppe. Op de voorgrond een Böikow van King Air Service. Boven: een Cessna-17z op „finals"
ste instantie een sociologisch en geen
politiek probleem. Bovendien hebben
de poolse intellectuelen een typische
neiging tot anarchie, ook dat is in
de geschiedenis talloze malen geble
ken. Dat is ook de tragiek van de
huidige rebellie in Polen: hoezeer
men ook hoopt dat de „rebellen" op
de (lange) duur toch het pleit zullen
winnen, waartoe die overwinning kan
leiden weet men in Polen ooit.
Kolakowski die tot deze rebellie
heeft geïnspireerd, kent ook de ge
varen ervan. Daarom vergelijkt hij
zichzelf in een van zijn essays (in
De Mens zonder Alternatief) met een
nar, die zijn wankele standpunten
moet verdedigen tegen „de priester",
dat wil zeggen tegen de vertegen
woordiger van het establishment.
„De priester is de hoeder van het
absolutisme. Hij houdt de eredienst
van het definitieve en van de er
kende traditionele evidenties in stand
De nar twijfelt aan alles wat als
evident geldt. Hij verkeert weliswaar
in goed gezelschap, maar hoort er
niet toe en zegt de impertinentsta
waarheden".
En die filosofie van de nar om
schrijft hij aldus: „De filosofie der
narren is er een die in elk tijdperk
juist datgene als dubieus ontmaskert
wat als onwankelbaar en onaantast
baar geldt; die juist in het zogenaamd
onaanvechtbare de innerlijke tegen
strijdigheid ontdekt; die alles hoont
wat het gezond verstand vanzelfspre
kend acht en die het absurde als
iets redelijks aanziet".
Het program van Kolakowski is
eenvoudig, en misschien juist daarom
niet te verwezenlijken in Polen:
„Wij spreken ons uit voor een vi-
•sie op de wereld, die het perspectief
opent dat wij, bij alles wat wij on
der de mensen doen en laten, die ele
menten die zich het moeilijkst met
elkaar laten verenigingen ,toch zij
het niet zonder moeite met elk
aar in overeenstemming zullen bren
gen: goedheid zonder toegevendheid,
moed zonder fanatisme, intelligentie
zonder vertwijfeling en hoop zonder
verblinding".
De man achter de Poolse revolte
moet nu het lot delen van al die
andere Poolse revolutionairen uit de
geschiedenis: hij is door de autori
teiten op een dood spoor gezet. Maar
zijn denken, schrijven en spreken is
niet tevergeefs geweest. In Praag
heeft men zijn stem gehoord en de
professors aan de Karelsuniversiteit
hebben hem uitgenodigd om naar
Tsjechoslowakije te komen.
Van nog meer belang is echter,
dat in Polen zelf het zaad van de
vrijheid is gaan ontkiemen. De idee-
en van Kolakowski hebben wortel
geschoten en noch de partij, noch
de politie zullen de intellectuelen en
studenten kunnen verhinderen verder
te denken. Wellicht is Polen toch nog
niet verloren, al zal het nog lang
duren voordat er werkelijk iets ver
andert, want de Poolse avant-garde
heeft nog steeds geen achterhoede.
LESZEK KOLAKOWSKI: De Mens
Zonder Alternatief. Vert. Johan
Winkler.
LESZEK KOLAKOWSKI: De H«-
melsleutel. Verhalen.
(Moussault's Uitgeverij JV.V„ Am.'
staxda-m).
De directe aanleiding voor de
verscherping van Gomulka's
koers werd gevormd door de re
bellie van de studenten. Die re
bellie vormt tevens de oorzaak
van het conflict, en dit betekent,
dat er in Warschau precies de
zelfde sfeer heerst als in Praag.
Het enige verschil is dat er in
Polen geen Dubcek is opgestaan
en dat de Poolse Smrkovsky's hun
mond niet durven open te doen.
Het gist al jaren onder de Pool
se intellectuelen en het merk
waardige is, dat de ontevreden
heid het grootst is in de kringen
van de communistische intelli-
veildig is en dat er niets kan gebeu
ren, zijn ze toch gespannen. Van die
spanning moeten ze eerst af. Al voor
de „d'oopvlucht" geldt het parool:
probeer ontspannen, en nieuwsgierig
gestemd in de kist te zitten. En van
af het begin wordt de leerlingen op
het hard gedrukt: rechtop zitten en
uitkijken, voortdurend buiten de
cockpit kijken. Dat lijkt allemaal wat
op betuttelen, maai- het is gewoon
erg belangrijk. Als je niet rechtop
zit wanneer je je insnoert, raak je
veel te snel vermoeid. En dat uit
kijken is ook nodig. Je controleert
voortdurend de goede vliegstand van
de kist en bovendien: in de lucht
heb je de ruimte, maar je moet toch
opletten of er niet iemand anders in
de buurt zit."
Je kunt een. proefles nemen van
een half uur. Het verplicht je tot
Ook in een land als Frankrijk
maakt de privé-vliegerij (General
Aviation, kleine luchtvaart of hoe
men het noemen wil) een snelle ont
wikkeling door.
De tijd dat men vliegen synoniem
met doodsverachting achtte, ligt al
heel lang achter ons. Vervolgens
werd vliegen voorzover het niet
commercieel en niet militair was
een exclusieve sport voor de „wei
nige gelukkigen", die meestal over
een royaal inkomen moesten kunnen
beschikken.
Voor de eerste omwenteling zorg
den de zakenvliegers. Zij haalden de
General Aviation binnen de sfeer
van een groter publiek. En nu is een
ontwikkeling gaande waarin steeds
meer mensen een vliegbrevet willen.
Het zijn mensen uit allerlei beroepen.
Ze zijn door elkaar genomen,
niet rijk. Hoogstens kan van hen ge
zegd worden dat ze een goed betaal
de baan hebben. Zij hebben er wat
voor over om te kunnen vliegen. Het
komt voor dat zo'n man bromfiets
blijft rijden in plaats van zich een
auto aan te schaffen, om voldoende
geld te hebben om van tijd tot tijd
een Vliegtuig te huren.. Voor al deze
enthousiastelingen ligt een eigen
vliegtuig nog altijd ver buiten het
bereik. Maar met het groeien van
de gelederen der sportvliegers neemt
ook het aantal vliegtuigen verhuren
de ondernemingen toe en de vloot
van lichte vliegtuigen breidt zich ge
staag uit. De huurprijs van een vlieg-
(Van onze fucbtvaertrecfacteur)
VLIEGVELD SEPPE „Trekken. Een beetje meer nog. Haal maar naar je
toe die knuppel. Nog meer. Let op de bosjes daar. Als je die boomtoppen
op één lijn zietbeetje voefenstuur. Goed zo". Met een naar mijn ge
voel nogal hevige bons en driftig weer opverend, raakt de kleine, snelle
Bölkow-tweezitter de grasmat van Seppe. jNa een luchtig sprongetje houdt
het gras het uitrollende toestel vast. Mijn eerste, eigenhandig uitgevoerde
landing zit er op. „Niet gek" zegt de naast mij zittende vlieginstructeur
Leendert „King" Gravemaker, „we proberen het nog eens". Ik geef gas en
start door.
LEENDERT „KING" GRAVEMAKER
Steeds meer Nederlanders willen,
vliegen. Steeds groter zijn de aantal
len leerlingen die de vliegscholen
jaarlijks afleveren. Zelfs de lucht
macht pikt een behoorlijk graantje
mee van de heropleving in de be
langstelling voor d<e vliegerij. Er is
een opvallend groot aanbod van as
pirant-vliegers.
Ook in West-Brabant en Zeeland
is de belangstelling navenant toege
nomen. Zeeuwse privé-vliegers ver
wachten een extra stimulains.van het
vliegveldje dat eerdaags bij Vlissin-
gen gereed moet komen. De door de
Nationale Luchtvaart School erken
de Vliegschool van King Air Service
op Seppe heeft in de nog maar kor
te periode van zijn bestaan vijftig
sportvliegers afgeleverd. De snelle
groei van de vliegclub Seppe is daar
voor een deel het gevolg van en an
derzijds is het een duidelijke aanwij
zing dat zich in privé-vliegerij op
nieuw een revolutionaire ontwikke
ling aftekent. Dat hoeft niet zo'n ver
wondering te wekken als men weet
dat in Amerika het vliegen al zo ge
woon is geworden dat er ongelukken
worden geregistreerd, veroorzaakt
door het gebruik van alcohol vóór
de vlucht van een feestje naar huis
toe.
tuig is verschillend en, afhankelijk
van het type. Een Piper Cub komt
op f 55,- per vlieguur.
„De meeste verzoeken om een
proefles komen van mensen die op
de een of andere manier, bewust of
onbewust, altijd al van vliegen heb
ben gedroomd. Het komt nauwelijks
voor dat je van de ene dag op de
andere van een ongeïnteresseerde
een geestdriftige leerling-vlieger
kunt maken", zegt de heer Grave
maker, stichter en directeur van King
Air Service en, thans de trotse reder
van een vloot van zes vliegtuigen.
Spectaculaire uitbreiding van deze
vloot op tamelijk korte termijn is
niet uitgesloten.
„We beginnen altijd met de men
sen op hun gemak te stellen. Het mag
dan statistisch vaststaan dat vliegen
veiliger is dan autorijden; voor de
doorsnee-mens blijft het iets onge
woons. Zelfs als ze wéten dat het
