COMMENTAAR:
PROF. DR. JAN TINBERGEN AAN DE VOORAVOND
VAN DE OECUMENISCHE WERELDCONFERENTIE:
Kerken zoeken
een antwoord
op New Delhi
SARAH CHURCHILL OVER HAAR VADER
UefiEe en ratten
DR. CORN. VERHOEVEN
Feest van de opstand
Probleemgewauwel
Een teken van liefde", gevoelig portret
L i» na een geslaagde audi-
Sw n uevue van c- B- Cochran,
dat u? ,an ze': „Weet uw vader
>nLu r,ler, hent?" Dat was niet het
1 S Cochran wilde echter dat me-
r* °uw Churchill eerst toestem
23
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 20 APRIL 1968
N PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN' PEILINGEN P
4 ^1É«W
0/--V ;vj -«&?»>
- v
V: V;.'v:üfljjp*
ncii ikircM PF1IINGEN PEILINGEN
PEILINGEN „PEILINGEN .PEILINGEN 1mPEIIJNGEN j^PElLl NGpK|| ^gen' NGjpij u NGEN .PEILINGEN PEILINGEN PEILI
N PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN „«'Llk,rcM OCH impfw PF iNGFN P LINGEN PEILNGEN PEILINGEN--\PEIUNWM- I«W.™, - N
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN peilinvjüin rciitiww
M de krant van gisteren stond naast de eerste foto van ons nieuwe
I prinsje het bericht, dat de bisschoppen van Chili als uiterst mid-
del - een gewelddadige revolutie goedkeuren.
Nederland heeft gevlagd voor de prinselijke baby. Er was vreugde
om de vreugde van een jong gezin. Het nieuws van de geboorte drong
even de dagelijkse stroom ven berichten over geweld en conflicten op de
achtergrond. Maar die achtergrond is gebleven, een dreigende achtergrond
want in talloze landen is er geen veilige geborgenheid voor pas geboren
baby's. Daar is men nog zover verwijderd van een rechtvaardige samen
leving, dat de hoogste kerkelijke leiding - als in Chili het recht van
revolutie predikt.
In Nederland, in de westerse wereld, is men op de hoogte van de
afschuwelijke kloof tussen arm en rijk in de onderontwikkelde landen.
Het is echter geen probleem, dat de mensen in de rijke landen wakker
houdt. Er zijn eerder aanwijzingen, dat het probleem wordt genegeerd.
Zoals in de rijke landen zelf te weinig aandacht wordt besteed aan bij
voorbeeld de werkloosheid aan bijvoorbeeld de oudedagsvoorziening
van bejaarden. In dit verband is het veelzeggend, dat een grote enquête
van een damesblad in Nederland Willem Duys heeft aangewezen als
de meest populaire t.v.-persoonlijkheid; Duys de man, die geen pro
blemen ziet. De mensen van de t.v.-nieuwsrubrieken, die door de on
rechtvaardigheid en de ellende in deze wereld te laten zien, het geweten
proberen wakker te houden bezetten de laatste plaatsen in deze enquête.
Deze generatie zal nooit kunnen zeggen: „We hebben het niet ge
weten". Door de ontwikkeling van de massa-communicatiemiddelen is de
mensheid nog nooit zo zeer met de wereldproblemen geconfronteerd als
In deze tijd. Nog nooit ook zijn er door de ontwikkeling der techniek
zoveel mogelijkheden geweest om anderen te helpen, in eigen land en
daar buiten. Er wordt echter niet geluisterd, er wordt echter onvoldoende
gehandeld.
De Chileense bisschoppen hebben hun verklaring in de Paastijd uitge
geven. Hun waarschuwing aan de gevestigde orde moet christenen aan
spreken. Want Pasen is niet alleen het feest van de opstanding. Het is
ook het feest van de opstand, van de opstand tegen onrechtvaardigheid
en armoe. Pasen is zich in het geloof in een betere wereld straks
inzetten voor een betere samenleving op deze aarde.
Vakantie met de kinderen of niet? Een t.v.-forum heeft daar don
derdagavond eens duchtig en wenkbrauwfronsend over gesproken.
Men kon de indruk krijgen dat alle wetenschappen waren gemobi
liseerd om vast te stellen of het nu werkelijk wel verantwoord is dat pa
en ma de kindertjes thuis laten. Een filosoof in het forum vroeg zich
zelfs af of het eigenlijk wel verantwoord is de lieverdjes mee te nemen.
Al die spanningen in het gezin, nietwaar, die zich juist in de vakantie
f ontladen en waar Jantje en Rietje dan het beklagenswaardige slacht-
S offer van worden.
Tenslotte wist niemand meer hoe het zat, maar de conclusie was dui
delijk. Soms verdient hef aanbeveling de kinderen mee te nemen, soms
niet. En daarmee was dan een dimensie toegevoegd aan de vaderlandse
kijk op het vakantieprobleem.
Voor wat ons betreft was er ook nog een tweede conclusie: laat de
filosofen zich bezighouden met andere vraagstukken en laat pa en ma
helemaal zelf uitmaken wat ze het beste vinden. Elk gesprek over zaken
als deze, die voor elk gezin verschillend liggen en zo akelig persoon
lijk zijn, ontaardt toch maar in typisch Nederlands probleemgewauwel,
waarmee de deelnemers aan zo'n forum zichzelf belachelijk maken.
DEN HAAG Komende week wordt in Beiroet onder auspiciën van de
Wereldraad van Kerken en van de pauselijke commissie justitia et Pax
een bijeenkomst gehouden over het onderwerp: „Wereldwijde samenwer
king op ontwikkelingsgebied, een gemeenschappelijke zaak van alle chris
tenen". Aan deze bijeenkomst nemen ruim zestig deskundigen uit heel
de wereld deel, waaronder de Nederlander prof. Jan Tinbergen en de
Belg Auguste van Istendael. Prof. Tinbergen is professor aan de Economische
Hogeschool te Rotterdam en voorzitter van de V.N.-commissie voor de
planning van de ontwikkelingshulp. Kerkelijk behoort hij tot de Remon
strantse broederschap en politiek tot de Partij van de Arbeid. Hij zit samen
met de heer Chidzero, vertegenwoordiger van de V.N. in Kenya, de ver
gaderingen voor. Met hem hadden wij een gesprek in zijn woning aan
de Haviklaan in Den Haag.
Professor, kunt u in het kort
vertellen wat de bedoeling is van
genoemde bijeenkomst in Beiroet?
Wij gaan samen bekijken, wat wij
als kerken kunnen doen bij de pu
blieke opinievorming over ontwikke
lingsvraagstukken. Wij, dat zijn de
kerken, aangesloten bij de wereld
raad, en de katholieke kerk, voor de
eerste maal optredena in een ver
band. Onze uitspraken zullen morele
uitspraken moeten zijn, die niet al
te zeer in technische details afda
len. De kerken zullen duidelijk moe
ten uitspreken, dat zij niet tevreden
zijn over de houding, die de meeste
westerse landen (en dat zijn toch de
z.g. christelijke landen) op de twee
de wereldhandelsconferentie in New
Delhi hebben aangenomen.
Mag men de bijeenkomst in Bei
roet dus zien als een antwoord
van de kerken op New Delhi?
Niet direct. De plannen ervoor la
gen al lang klaar. Zij hebben hun
wortels in de vergadering van de
wereldraad te Genève in 1966 en in
de encycliek Populorum Progressio
van 1967. Maar nu de wereldhan
delsconferentie in feite een teleurstel
ling is geworden, zullen wij wel pro
beren, van Beiroet een antwoord op
New Delhi te maken.
Sarah Churchill, veelbesproken actrice, dochter van Sir Winston Churchill
en in de tweede wereldoorlog vrijwilligster bij het vrouwelijk hulpkorps
van de RAF, heeft een aantal herinneringen aan haar vader neergeschreven
in een verrukkelijk boekje. „Een teken van liefde" heet het in het Ne-
rikaanse staatsburgerschap niet aan
vraagt, zul je binnen drie jaar met
de vijand getrouwd zijn en ik zal je
niet kunnen beschermen als je dit
hij tikte met een vinger op het Brit-
J I 1 '7 nij uiicie mei. een vinger op net Brit—
lUe engelse titel „A thread in the tapestry" geeft eigenlijk veel se paspoort verloren hebt". (Het
beter de pretentie van het boek weer). 1
Sarah Churchill ze zegt het zelf
in het voorwoord onthult geen
nieuwe geheimen over het leven van
de grote staatsman die haar vader
was. Evenmin is het een autobiogra
fie. Het zijn eerder de mijmeringen
var een dochter, zittend in een rij
tuig tijdens de afscheidstocht van
haar vader door rouwend Londen op
30 januari 1965.
hoofdstuk vol herinneringen
wordt ook begonnen met enkele re
gels over de vorderingen van de stoet
die langzaam voorttrekt langs al die
Londense plaatsen, pleinen en ge
bouwen die in Winston Churchill's
leven een rol hebben gespeeld.
■Hoewel Sarah Churchill ook sum
mier verslag uitbrengt over bepaalde
varingen in Cairo en Jalta waar ze
naar vader als adjudante bijstond tij-
Sens de topconferenties der Grote
kJ'fj 'ekent zij in hoofdzaak een
beeld van Churchill thuis.
hoK?mSod® uit®ever (op de omslag)
hebben Britse critici het boek gepre
zen ais „het meest rake portret" dat
k w,aanj jrchil! werd Segeven. Het
s inderdaad een goed portret, maar
dan meei een familiekiek, of liever
een album vol kiekjes. Familietoto-
'jes, van uitzonderlijke kwaliteit
Echt SCherp en met gevoel be"
|^"ke'eu opnamen uit het album:
oara Churchill kreeg voor het eerst
K ,"aar leven de bons toen haar
en jaren'ang haar speelkame-
aad op zijn ziekbed tegen haar zei
K,,„"VV(; ,nlet langer samen spelletjes
■gunnen doen. daar zijn we te groot
Joor geworden".
K"e,n 'ater- toen deze wonde uit
"BUn kinderüjd natuurlijk al lang ge-
ve?haaTaTVertude ik mün vader dit
knol, n n lk was uitgesproken,
ziin naa,r hom op en zag ik dat
zyn ogen vol tranen stonden".
Churchill, die dansen had
ming vroeg. Na het onderhoud met
haar vader „schreeft hij mr. Cochran
onverwijld een brief, waar in hij hem
meedeelde dat ik de laatste twee
jaar met volharding en toewijding
gestudeerd had. dat het zonder twij
fel een van mijn vurigste wensen was
om aan het toneel te gaan en dat hij
het zeer op prijs zou stellen, als ik
een proeve van bekwaamheid voor
hem mocht afleggen. Daarna zou hij
gaarne vernemen of ik voldoende
talen' had om een behoorlijke carriè
re op te bouwen".
Bepaald een crisis in huize Chur
chill waren de trouwplannen van
dochter Sarah met de 18 jaar oudere
Oostenrijker en acteur Vis Oliver.
Toen niemand haar op andere ge
dachten had kunnen brengen, ook
haar vader niet na een langdurige en
geduldige uiteenzetting van zijn be
zwaren, „sprong hij plotseling op,
pakte zijn Brits paspoort dat op zijn
bureau lag, hield het plechtig voor
me in de hoogte en zei: Eén ding
vraag ik je, één belofte: trouw niet
met hem zolang hij geen Amerikaans
staatsburger is, want als hij het Ame-
was in de dertiger jaren toen Church
ill vaak maar veelal tevergeefs
waarschuwde voor het Duitse ge
vaar).
Na de topconferentie in Caïro zei
Churchill tegen zijn dochter: „De oor
log is een spel dat met een glimla
chend gezicht gespeeld wordt, maar
geloof jij dat er blijdschap in mijn
hart is? We reizen als vorsten en om
ons heen is luxe en schijnbare veilig
heid. maar geen ogenblik vergeet ik
de soldaten aan het front, de verbit
terde gevechten en het feit dat er
thans mensen sterven te land, ter zee
en in de lucht'"
Na dezelfde conferentie (waar de
plannen voor de operatie Overlord,
de invasie in Normandië waren be
sproken) werd Churchill ernstig
ziek. Toen hü tijdens een vele uren
lange, diepe slaap even de ogen op
sloeg en het bezorgde gezicht van
zijn dochter zag, zei hij: „Zit er maar
niet over in. Het geeft niet als ik nu
sterf, de plannen voor onze overwin
ning liggen klaar, het is nog slechts
een kwestie van tijd".
Een vrolijker herinnering aan de
zelfde reis tot besluit: Na een uit
bundig afscheid van de Turkse pre
sident Inönü lag Churchill in zijn
bed, onder muskietengaas, te grin
niken. Gevraagd naar de reden van
zijn binnenpret, zei hij: „De presi
dent van Turkije heeft me gekust
tweemaal. Dat komt ervan als je zo
onweerstaanbaar bent als ik".
-
„Een teken van liefde" is een te
gelijk ontroerend en amusant boekje,
geschreven in aantrekkelijk proza en
zonder diep te graven toch trefzeker.
Om Churchill te kennen moet men
dit familiealbum beslist inzien, naast
de staatsieportretten die in de vorm
van biografieën, autobiografieën, me
moires en documenten van hem
zijn gemaakt.
W.K.
EEN TEKEN VAN LIEFDE, SA
RAH CHURCHILL (VERTALING A.
L. SPOORENBERG) TORENBOE-
KEN, BAARN.
U vindt dat de westerse landen
in New Delhi niet het juiste stand
punt hebben ingenomen. Geldt dit
ook voor Nederland?
Nee, Nederland heeft geprobeerd
er het beste van te maken. Maar
het kon niet tegen de grootmachten
op. De schuld voor de mislukking
ligt m.i. bij de grote Angelsaksische
landen en bij Frankrijk, waarbij dan
nog de omstandigheid een rol ge
speeld heeft, dat zij elkaar niet heb
ben kunnen vinden.
Wie nemen aan de bijeenkomst
in Beiroet deel?
Ruim zestig deskundigen uit de hele
wereld. Ik wijs u even op de na
men van lady Jackson, beter be
kend onder haar meisjesnaam Bar
bara Ward,, en van Max Kohnstamm,
die de rechterhand is geweest van
Monnet. Verdere namen kunt u vin
den in de deelnemerslijst.
Waarom heeft men u als voor
zitter gevraagd?
Dat zal wel een uitvloeisel zijn van
mijn aandeel in de vergadering van
de wereldraad in Genève, die aan ge
lijkaardige vraagstukken was gewijd.
Verder heb ik een zekere ervaring
op dit gebied, onder andere als
voorzitter van de V.N.-commissie
voor ontwikkelingshulp. Deze verga
dert vlak na onze conferentie in Ad-
dis-Abeba, het een sluit prachtig op
het ander aan. Ik vlieg meteen door
en kan dan in Addis-Abeba meede
len, wat wij in Beiroet hebben be
reikt. Naar mijn idee moet men de
taakverdeling tusser Beiroet en Ad
dis-Abeba als volgt zien. Beiroet moet
vastleggen, welke morele verplich
tingen er op de westerse landen rus
ten, om de ontwikkelingslanden te
hulp te komen. Daartoe zal het via
rapporten van deskundigen kennis
moeten nemen van de huidige we-
reldnood en vervolgens de morele
consequenties moeten trekken. Het
zal vooral moeten uitspreken, dat de
westerse landen bereid moeten zijn,
verplichtingen ten aanzien van de
ontwikkelingsgebieden op zich te ne
men. De concrete uitwerking van de
plannen, de formulering van de stra
tegie dor ontwikkelingshulp zal het
aam Addis-Abeba moeter overlaten.
Kunt u iets nader concretiseren,
wat u met verplichtingen bedoelt?
Laat ik u een voorbeeld geven.
Enige tijd geleden heeft de directeur
van de Wereldbank, toen nog Wood,
later opgevolgd 'door McNamara, de
Nederlandse regering laten weten,
dat er meer geld moest komen voor
ontwikkelingshulp. Witteveen ant
woordde toen: „Als u ons een rap
port uitbrengt, waarin wordt aange
toond dat een bepaald bedrag nood
zakelijk is, dan zal de Nederlandse
regering haar aandeel (het normale
quotum dat voor haar is vastgesteld)
van dat bedrag leveren". Wie zo
spreekt, houdt zich niet op de vlakte,
hij bindt zich. En hij laat het aan
anderen over, de inhoud van deze
verbintenis te bepalen.
Iets dergelijks zal ook moeten ge
beuren op het terrein van de han
delspolitiek en van de goederenover
eenkomsten. Wij zullen in Beiroet de
wereld moeten laten zien, dat er men
sen zijn, die anders willen dan in
New Delhi gebleken is.
Denkt u, dat de bereidheid,
waarvan u spreekt, leeft in alle
lagen van het Nederlandse volk?
Het begint door te dringen, dacht
ik. Bij een onlangs gehouden opinie
onderzoek verklaarde 40 procent zich
akkoord met een consequent doorge
voerde ontwikkelingshulp, 24 procent
vond dat het mindei en 29 procent
vond dat het meer kon zijn. Ik vind
die marge tussen 24 en 29 nog erg
klein. Misschien komt het, omdat
veel mensen zich doodstaren op hun
eigen kleine problemen. Ze vragen
zich af, waar ze hun auto moeten
parkeren en zien niet welke nood er
elders in de wereld heerst. Maar
men moet ook wel een wijde blik
hebben om die in het oog te kunnen
vatten.
Er is dus beslist nog het een en
ander te doen. De Nederlander van
voor de tweede wereldoorlog keek
niet verder dan de grenzen van zijn
eigen land. In de laatste twintig jaar
heeft hij geleerd Europees te den
ken. Nu moet hij worden opgevoed
tot wereldburger. En dat is geen een
voudige zaak. Toch ben ik optimis
tisch als ik kijk naar de jeugd van
Nederland. Daar zit beweging in,
getuige de talloze bijeenkomsten,
spreekbeurten, discussies, die aan het
ontwikkelingsvraagstuk worden ge
wijd. Over tien, misschien al over
vijf jaar zal het Nederlandse volk
bereid zijn, een flink gedeelte van
het nationaal inkomen voor ontwik
kelingshulp op tafel te leggen.
Kunnen de kerken door het doen
van morele uitspraken invloed uit
oefenen op de were'dpolitiek?
Ja, dat is een vraag. De wereld
wordt nu eenmaal niet geregeerd
door idealen maar door belangen,
soms nogal laag bij de grondse be
langen. Ik kan alleen maar antwoor
den, dat de kerken moeten doen wat
ze kunnen. Samen vertegenwoordi
gen ze een groot deel van de westerse
wereld. En wie weet sluiten buiten
kerkelijke kringen (humanisten, so
cialisten) zich bij haar oproep aan.
Heeft de encycliek Populorum
Progressio, nu een jaar oud, naar
uw inzicht voldoende gewerkt?
Ik zou wel meer hebben willen
zien. II. zou met name een grotere
druk ,-an de K.V.P.-fractie hebben
willen zien, toen in het parlement
over ontwikkelingshulp weid gespro
ken. Zeker, er zijn in de K.V.P.-
fractie figuren, die ernst willen ma
ken met Populorum Progressio.
Maar zij hebben niet de volledige
steun van de fractie. Dat durf ik
toch echt wel te zeggen. Overigens
geldt dit ook voor bepaalde protes
tantse groeperingen.
Wat denkt u van de actie „Kom
over de brug?"
Een heel mooi resultaat. Als je
bedenkt dat de nationale actie „Eten
voor India" 24 miljoen heeft opgele
verd en dat het hier om een bijna
uitsluitend protestantse actie ging,
vind ik 27 miljoen een hee) bedrag.
Natuurlijk is het gezien de wereld-
nood maar een druppel op een
gloeiende plaat. Natuurlijk kan men
het ontwikkelingsvraagstuk evenmin
met liefdadigheid oplossen als het
sociale vraagstuk van de vorige
eeuw. Er is niet 27 miljoen nodig
maar 500 miljoen. Maar dat is een
andere kwestie.
Wat veel mensen afremt hij hun
werk op dit gebied is het bewust
zijn, dat het allemaal toch niet
veel uithaalt, dat de kloof tussen
rijke en arme landen alleen maar
breder wordt. Wat denkt u daar
van?
Dit kan inderdaad verlammend
werken. Daarom moeten w\j bij on
ze voorlichting laten zien, dat er hier
en daar werkelijke resultaten wor
den geboekt. En daarvoor is het ma
teriaal voorhanden. Ik denk aan Tur
kije en Pakistan, die allebei hun na
tionaal produkt zien stijgen met 6 a
7 procent per jaar, en dat is geen
kleinigheid. Ik denk ook aan de re
volutie die momenteel plaats heeft
in de tarwebouw door invoering op
grote schaal van de zg. Mexicaanse
tarwe, een produkt van jarenlange
laboratoriumarbeid, hopelijk krijgen
we eenzelfde revolutie binnenkort te
zien voor de rijst, daar wordt op de
Philippijnen hard aan gewerkt. De
ze omwenteling kan van geweldige
betekenis zijn voor de ontwikkelings
landen.
Verder kunnen we bewijzen, dat lan
den die veel ontwikkelingshulp heb
ben gekregen, ook al gebeurde dat
op grond van politieke overwegin
gen, waarover we niet altijd enthou
siast hoeven te zijn, zich in feite
veel verder ontwikkelden dan hun
nabuurlanden, die van deze hulp ver
stoten bleven. Kijk naar Taiwan,
Zuid-Korea, Pakistan. Ook die heb
ben per jaar een stijging van 6 a 7
pet. En die zijn hard op weg, zich
een volwaardig bestaan te veroveren.
In het algemeen moeten we erkennen
dat de kloof tussen rijk en arm niet
smaller maar breder wordt. Maar wat
willen we?
Het ontwikkelingsproces is een
proces van lange adem. We zijn
nu ongeveer 15 jaar bezig met een
gerichte ontwikkelingspolitiek.
Wat betekent dat eigenlijk? En
toch hebben we nu reeds de be
wijzen in handen, dat deze poli
tiek hier en daar resultaten ople
vert. Ik acht dit een onmisken
baar succes. Waarop wij in onze
voorlichting ook bewust moeten
wijzen.
DR. ALFRED VAN DE WEIJER
PROF. DR. JAN TINBERGEN
Als er brand Is, wordt er ge
stolen. Op het moment dat ie
mands bezit in vlammen dreigt op
te gaan, komen er uit alle hoe
ken en gaten medemensen die
redden wat er te redden valt en
anderen die stelen wat er te ste
len valt. Het verwarrende is dat
soms die groepen helemaal niet
te onderscheiden zijn en dat het
juist de redders zijn die stelen of
vernietigen. Die kans is groter
naargelang de redders minder in
het redden geschoold en meer aan
hun paniek overgeleverd zijn. De
gedachte schijnt -dan te zijn: alles
moet weg, want anders verbrandt
'het toch maar. Het is dan beter
actief bij de vernietiging betrok
ken te zijn dan passief te moeten
toezien. Ik geloof dat het grote
sadisme zoals dat bij panische si
tuaties in vele mensen vaart, ver
band houdt met het onvermogen
lijdelijk toe te zien dat rampen
vanzelf voltrokken worden. Ram
pen lokken geweld uit; dat geweld
is dan te zien als een onredelijke
poging zich van de ramp meester
te maken en haar zo in de macht
te krijgen. Zwakke vogels worden
uitgestoten of doodgepikt: de be
ginnende ramp wordt door de
soortgenoten in geweld voltrok
ken. Hetgeweld schijnt de enige
instinctmatige manier te zijn om
rampen actief het hoofd te bie-
ben en waaraan zij gehouden kun
nen worden. Geweldloosheid is
een vorm van orde. Haar regel is
dat niets gedaan moet worden als
er niet efficiënt en deskundig ge
handeld kan worden. Zij is dus
strikter naargelang zij meer po
sitief is en over meer middelen
beschikt. Bij die middelen gaat
het om de voorspelbaarheid van
het daarmee te bereiken doel. Ge
weldloosheid is dus heel iets an
ders dan liefde; zij valt daar vol
strekt niet mee samen. Martin
Luther King predikte niet de
liefde, maar het recht, de duide
lijk vastgelegde en ondubbelzinnig
te hanteren regel. Had hij alleen
maar zo'n beetje de liefde ge
preekt, dan zou hij niet neerge
schoten zijn, maar voortgeleefd
hebben als een kleurige figuur in
het bonte patroon van de Ameri
kaanse samenleving. Want liefde
is geen middel; zij is altijd in mys
tiek en dubbelzinnigheid opzij te
zetten en laat zich in die gedaan
te uitstekend combineren met
uitbuiting en achteruitzetting. Niet
uit liefde komen de gelijke rech
ten van blank en zwart voort,
maar uit redelijkheid en recht
vaardigheid: zij zijn daar de uit
drukking van. Zonder dit recht
heeft de liefde weinig kansen. Zij
is daar eerder een gevolg dan een
oorzaak van. Liefde is zoiets als
den. Daarom zijn de dilettantische
d.w.z. instinctief handelende red
ders zo moeilijk te onderscheiden
van de ratten, de rovers, de moor
denaars.
De gevolgen van een ramp zijn
niet te voorspellen, omdat het ge
weld dat een reactie op de ramp
is, zijn eigen wegen gaat en vol
strekt geen bestrijding van die
ramp en haar gevolgen is. Veel
vaker verdubbelt het die gevolgen.
Toen Martin Luther King werd
neergeschoten, was dat een ramp.
Een groot deel van die ramp was
het geweld dat erop volgde. En in
dat geweld na de dood van die
geweldloze King werd het hele le
venswerk van die man genegeerd.
Het enige wat niet had mogen ge
beuren, juist op dat moment, ge
beurde met de oerkracht van een
natuurramp. Het had, redelijk ge
sproken, met de dood van deze
mens niets te maken: niets was
aan de geest van King vreemder
dan brandstichten en plunderen.
Het is dan ook levensgevaarlijk
hiervoor „begrip" te hebben, want
het laat zich niet begrijpen dat
mensen winkels plunderen en met
televisietoestellen gaan sleuren
omdat de apostel van de geweld
loosheid vermoord is. Het is vol
slagen absurd en tegenover vol
slagen absurditeit is volstrekte
afwijzing en totaal onbegrip ge
boden. In een democratisch land
behoren mensen zich niet als rat
ten te gedragen en zich aan hun
instincten over te geven
Het woord „orde" dringt zich
nier onweerstaanbaar op als aan-
j,1..,11?® ,van een minimum aan re
delijkheid en strikte regels waar
aan mensen zich te houden heb-
gewenning op basis van recht: het
recht moet er dus eerst zijn.
Nu heeft het geweld niet alleen
dezelfde wazige instinctmatigheid
als de liefde, maar ook hetzelfde
gebrek aan middelen. Sterker nog:
het vernietigt zelf zijn middelen,
het is die vernietiging; het is
blindweg afzien van elk doel en
zich aan paniek te buiten gaan.
Het is dus, zolang wij iets willen
bereiken, datgene wat tot elke
prijs vermeden moet worden, hoe
sterk en „begrijpelijk" de instinc
tieve drang naar vernietiging en
chaos ook is. Het moet niet ver
meden worden op grond van de
liefde, maar van recht en regel.
Alleen de strikte regel, het hante
ren van efficiënte middelen, kan
in panische situaties de mensen
verhinderen in ratten te verande
ren. Dat is geen wet die door een
vreemd gezag naar eigen wille
keurwordt opgelegd en gehand-
5L ÏSar van een redelijkheid
die voortdurend op zoek is naar de
juiste middelen om haar doel te
bereiken en die bij gebrek daar
aan een afwachtende houding aan-
net mag dan wel liefdevol
lijken de ratten te begrijpen, maar
dat is een dubieuze liefde en een
twijfelachtig begrijpen.
Ratten zijn onhygiënische erfvij
anden van de beschaafde mens. Ze
zijn dat misschien vooral omdat ze
zo dicht bij hem wonen en hem
- t0„ na,volginS inspireren.
Maar zij zijn door de natuur ge-
wongen te handelen zoals zij in
feite handelen; mensen komen dit
mveau pas te boven door te we
ten wat zij doen en na te laten
wat zij met kunnen verantwoor-
