veertig jaar dictator CAMERS «4ACHT Oppositie Verbond Beperkt Niet verrukt DAGBLAD DB STEM VA,, - Ik trok aan het koord met ,meid" er onder. SALAZAR centrale, waterzuiveringsmslalli. :n meubelmakerij, waar alle bed en matrassen voor het hotel» gemaakt. De 46.000 linnen laken trouwens ook speciaal voor geweven evenals de tuinduira, meters vloerbedekking net kt lwapen erin. in Savoy ook opmerkelijk md mag worden is de ijzera en nachtservice voor de ge rliënten. In het prospectus gepaste trots vermeld, dat tie 180 werknemers zijn gerest rd. Om tien over vier 's nactó ïen we de proef op desom. ft met "uw bliksemsnelle deductie, mogen inmiddels begrepen dat hel >r eens een latertje was gewon l: een sandwich ham zou er dïi t ingaan. van ons drukt op dev.mem hetzelfde moment ik zww» wordt er op de kamerdeur#" verschijnt een heer in ijt®; ld wit overhemd, stijve w r, nd al de hele nacht ach»1M tandakken, totdat wij eens trek zouden krijgen. ischien wat koude kip, et® gesorteerd vlees. Wat knikt. .Willen de her™ J jes en augurken bij. M m?". Kaarsrecht verdw'J®,®!, m minuten later is hrj er 6 versnaperingen. „Dat het moge smaken". i half vijf bel ik de (gen, dat ik om negen.'jus - 'ns te worden. Kan hp^gdt' t ontbijt boven laten»ome - i heeft het genoteerd. i,n (l ze' gastheer 's morgens d half uur eerder met ®e .u ikken en de portier v st van kamer 402 te wek» de witte manen en zeg mogelijk is. het til lezeer het hem ook a at, maar de gast van mst pas om 9 uur te ;kt. eischhP"! laar hij behoort bij on® „tij ept onze gastheer vei J'$91". t neten om half negen v j ge-l i portier heeft belang^'d| isterd. Daarom spyt 402 heefF meer. De gast van kamer ïmR et voor niets opge^eS^ rst te negen uur wak meJI n» aar heeft hij zijn bed c;eren.L 1 die dient men te re P op ilt de hele „City of L mEji oment in puin, dan n S ^ellf et over peinzen Pffn isico nieti willen gewoon het r bagatel S1 m, dat meneer het eeu nden. -ecies om negen uur lefoon naast mijn pa de dl lfde ogenblik wordt e teel iklopt en duwt eet zjlvV ikkostuum een w»®;" Maast" aden de kamer binnen- ird ligt de Times met oeten van de direc g^?er i* 1 schud de kussens op e züver irste toostje. Dan va# de ;ksel op; in het mi eenSej, ense zilveren schaakken van Pltf en ei, wit weggetrokke 1 -ees. j„aait Is ik beneden kom, da* n de^ pn de autobus. de m rkant van het hotel, D j por de leveranciers. .steren mijn dan toCJh3 3 stoep. Moet ik h jjn af 4 éven? Ik grijp ,k, maar hu schudt begrlj>< ij kijkt me aan als zijn - ader, die het gebaatoc]1 liever J P P"js.ste"' her een \e^e^ at de jongen er an koopt. 00r neteerst s^ndsJtSgez0^\ oor ons m de ons (Van een medewerker) Bij het woord „dictator" denken wij; kinderen van de twin tigste eeuw het eerst aan de Italiaanse namaak-caesar met zijn machtige onderkaak, die zijn volk toebrulde: liever één dag leeuw dan honderd jaar schaap, of aan de Duitse korporaal die met zijn hamerende woorden en hysterisch overslaande «tem een groot cultuurvolk met een misdadige ideologie be goochelde en tot oneer en schande bracht, of aan de sombere man met de grote snor, die verstrikt in ongeneeslijk wantrou wen duizenden en duizenden, onder wie zijn beste strijdmak kers liet folteren en tot vernederende zelfbekentenissen dwong alvorens ze aan de beul uit te leveren. We denken aan aan de pronunciemantos van eerzuchtige generaals, die kibbelende politici met één gebaar opzij schuiven om met harde hand orde en rust voor het uiterlijk te beveiligen. We denken aan massabijeenkomsten en donderende bijvalsbetuigingen, aan machtsbegeerte en machtsvertoon. Met deze beelden en verschijnselen strookt in het geheel niet de figuur van een dictator, die veertig jaar geleden als het ware zijns ondanks en na veel tegenstribbelen aan het hoofd van zijn land, Portugal, kwam te staan en daar Antonio de Oliveira Salazar. in 1933 tot stand gekomen nieuwe grondwet sterk hun stempel drukten. Die uitgesproken denkbeelden kan men niet los zien van de toestan den en stromingen in die jaren. De parlementaire democratie, berus tend op het algemeen kiesrecht, had in Europa na de eerste wereldoorlog aanvankelijk een geweldige hausse beleefd. Doch het vrije spel der par tijen vereist een hoge mate van poli tieke ontwikkeling, zelfdiscipline, eerlijkheid en verdraagzaamheid, wil het heilzaam functioneren. In ver scheidene landen deed men bij het ontbreken van dergelijke voorwaar den droevige ervaringen op. Anti- parlementarisme kreeg wind in de zeilen, niet het minst bij jongeren, die vaart en waarachtigheid verlang den tegenover moeizaam compromis- sengeknutsel. Hier kregen ook dema gogen hun kans, het eerst in Italië, waar Mussolini het democratische re- geersysteem tot de grond toe afbrak. Daartegenover stelde hij het corpora tisme, een samengaan van belan gengroepen in organen, die aan de klassenstrijd een einde moesten ma ken, dit alles verenigd in een corpe- ratieve kamer, die het gekozen par lement moest vervangen. In Musso lini's conceptie werden de corpora ties staatsorganen, willige werktui gen in handen van de alleenheersende fascistische partij. De corporatieve gedachte behoefde echter niet in te genstelling te staan tot de parlemen taire democratie. Ten onzent heeft ze ook belichaming gevonden in de pu bliekrechtelijke bedrijfsorganisatie, waarvan de fervente democraat pro- fesor Veraart de pionier was. Toch zagen we ook ten onzent teleurge- stelden in de parlementaire democra tie die het corporatisme als alter natief opstelden. Ze meenden zich te kunnen beroepen op de encycliek Quadragesimo Anno, die een sterk pleidooi hield voor de vorming van beroepsstanden. In Oostenrijk dach ten Dollfuss en Schussnigg eveneens dat ze met een mengeling van fascis- tische en solidaristische elementen in één partijstaat eigenlijk stoelden op „de" katholieke staats- en maat schappijleer. Hij is als zoon van een landarbeider in 1889 geboren in een dorpje in de buurt van Coimbra. School gaan kon hij daar niet, maar hij leerde lezen en schrijven van een der wei- jnige geletterden in het dorp. Dat opende de weg naar het seminarie, aoch het priesterschap bleek zijn roeping niet te zijn. Wel kreeg hij de gelegenheid om rechten te studeren aan de aloude universiteit van Coimbra. Hij werd een echte man van de wetenschap, die al op 27-ja- rige leeftijd tot hoogleraar in de eco nomie werd benoemd. Hij had nau welijks belangstelling voor het actu- ple Politieke gebeuren, al had dat in Irortugal steeds spectaculaire aspec- Salazar kwam aan het bewind op een moment dat zijn land economisch n politiek aan de rand van het Bankroet stond. De anarchie vierde jnoogtij. teï" 1!?^ s'aan dr'c hoge officieren 1omdat ze een staatsgreep 1 n beraamd. Ze worden vrijge- PfUi ^aar later nemen hoge "'"f™ zonder noemenswaardig T 1 „het heft in handen. Gene- morna stelt zieh aan het 2°?ld van het bewind. Hij nodigt iri6„ ar ï1* a^s minister van finan- 'e heden. De professor uit na zwicht weer, maar stelt zijn Tnn<ftWa? v°Hedige volmachten Beo- "ebben om de economie Pa'en te zetten. De generaals een ®a'azar vraagt na vijf da len "'"hutsel. De generaals aarze- Irnfe,0®' "Nou'..dan niet", zegt de ,jj„SOr en hij keert terug naar hoogleraarskatheder. Zijn belang- V00r Pohtieke zaken was ech- ^e?r- ®eweht en hij bleef daar- E?, ff UI6en in lezingen en krante- 'en'. e Eeneraals verzekeren op |m mamer rust en orde Voor de Ho vf.'.r® van de economie roepen ze P ^an de volkenbond in. Die *en Seneigd tot het verstrek- Êf. an aen grote lening, mits Por- fen>,n j de vo°gdij van een vol- Én "commissaris laat welgeval- 'Ver7nt e,en vo°ruitzicht wekt groot in het land. Dat zou Portu- gL e?.r te na komen. Ook Salazar En.,Z1J1J ,stem in de pers horen: noriio^l 1 ®aen hulp van buiten Kr« '11 ^an z'°h u't eigen kracht K e'kn. Camorna herhaalde toen 'ïagIng de bekwame professor li. -A m'n'sterschap te strikken, .e stribbelde eerst nog tegen, maar, zmioIjen zijn stringente eis, neer- scW een financieel dictator- P over alle ministers, aanvaard- Kiis™de hij toe. Dat was op 27 rivt ,da orthodoxe middelen van va„ Ruitende begrotingen, aflossing van ,vl°ttende schulden, stabilisatie munt kwam Portugals econo- •L, yeer. in kalmer vaarwater en lm ,n 's de escudo een harde va- luta gebleven. Het was niet alleen de economie, ver .saner'nS behoefde, het geheel ziekte staatswezen moest genezen M? Hierover had Salazar ook proken denkbeelden, die op de Bezoekers die verder kijken, vinden ook krottenwijken, zelf* in de schaduw van schitteren de woonpaleizen in Lissabon. van de gebieden overzee die Portugese nationaliteit verleende en de gebie den in Afrika (Mozambique, Angola, Portugees Guinea met de eilandjes Sao Tomas en Principe, mitsgaders de Kaapverdisehe eilanden), in Azië (Macao, Goa en Portugees Timor) eenvoudig tot Portugese provincies proclameerde. Menige mogendheid met overzeese gebieden, was in die tijd nog niet zo ver. Het is echter de in elk „sterk" re gime ingebouwde zwakte, dat het geen goede seismografen bezit om veranderingen in denken en velan- gens duidelijk te registreren en dat het niet voldoende soepel is om op dergelijke veranderingen en nieuwe stromingen tijdig te reagpren. Wel is er altijd een geheime politie, die overal ogen en oren denkt te heb ben, zonder te beseffen dat zij de innerlijkste roerselen niet kan bespi- onneren en bewaken. Zo is er ook onder de betrekke lijk milde dictatuur van een man, die niets vertoont van „de arrogantie van de macht", een oppositie ge groeid, meest ondergronds werkend maar ook zo nu en dan aan de op pervlakte komend, welker betekenis de overheid niet begrijpt en die ze maar het liefst het etiket „commu nisme" opdrukt. Voor toeristen is Portugal een land vol schilderachtige momenten, zoals hier in Alfama. behaald. Dit wordt dan nog weer be perkt door uitsluiting van hen, die denkbeelden verkondigen in strijd met Portugals bestaan als onafhankelijke staat en met de maatschappelijke or de met het doel hierdoor evolutie te ontketenen. Het kiessysteem is zo danig geregeld, dat aan de partij van Salazar, de Uniao Nacional, de beste kansen gegeven worden en de oppositie bijna geen been aan de grond krijgt. Bij de verkiezingen krijgt ze maar een maand de tijd om een campagne te voeren, terwijl de dagbladen alle aan de regerings zijde staan. De president wordt om de zeven jaar door een volksstem ming onder dezelfde voorwaarden ge kozen of herkozen. de en aan de voortschrijdende anar chie in de economie een halt toe riep. Uit de hoogte van onze de mocratische verworvenheden kunnen we smalend neerzien op zulk een te vredenheid, maar bij een volk dat zo zeer geleden had onder een verwor ven democratie was ze volkomen be grijpelijk. Veertig jaar geleden kon men ook tevreden zijn met een door Portugal te voeren koloniaal beleid, dat wars van alle racisme aan alle bewoners Tot het ontstaan van een opposi tie heeft het schier onveranderd handhaven van het politieke systeem uit de dertiger jaren bijgedragen. Als noodverband voor een zwaar ge wond staatswezen kon het bestaans reden hebben, als blijvend verband is het steeds ernstiger gaan knel len. Men kan in grote trekken drie oppositionele stromingen aanwijzen. Allereerst een liberaal - democra tische, ontstaan onder leiding van Salazars vroegere medestander gene raal Delgado, die bij de presidents verkiezingen van 1958 als oppositie kandidaat optrad, doch geen kans kreeg tegenover de officiële kandi daat Tomas. Hij is uitgeweken, naar Brazilië en kwam weer sterk in het nieuws toen een volgeling van hem, kapitein Galvao, in jan. '61 in volle zee het gezag in handen nam van het grote passagiersschip Santa Maria, dat hij proclameerde tot „het eerste stukje vrij Portugal". Dit operette achtig gedoe liep dood door de vlucht in een Braziliaanse haven. Hiermede is echter het verlangen naar groter democratische vrijheden in Portugal niet doodgelopen. Ook jonge katho lieken begonnen zich te roeren en Oude landarbeider, die zoals zovelen de kunst van lezen en schrijven niet machtig is. Wat zij weten is een kwestie van geheugen. Hun enige „schrift" is een vingerafdruk als hand tekening. verlangden het recht om een chris ten-democratische partij op te rich ten. Ze kregen steun van de bisschop van Porto, wat Salazar tot uitwijzing van deze vrijmoedige kerkelijke ambtsdrager deed besluiten. Geen teken van sterkte Dat ook communisten tot een or ganisatie van verzet trachten te ko men, ligt in de rede. Veel is er niet bekend van de in het geheim werkende communistische cellen, maar ze zijn er. Dit feit versterkt weer de neiging van Salazars aan hangers om alle verzet maar op de kap van de communisten te schui ven. Toen Delgado zich in 1963 in Al giers gevestigd had, trachtte hij daar alle tegenstanders van Salazars re gime te bundelen in één patriottisch front, waarbij hij het echter spoedig aan de stok kreeg met de commu nisten onder hen, die zoals gewoon lijk de eerste viool wilden spelen. Delgado richtte toen een eigen or ganisatie op, die maar zwak bleef. Op 25 april 1965 werd hij onder ge heimzinnige omstandigheden samen met zijn Braziliaanse secretaresse dood gevonden in de buurt van het Spaanse Bajadoz, vlak bij de Portu gese grens. Vermoord door de gehei me politie? Door zijn communistische rivalen? Het eerste lijkt het meest waarschijnlijk. Bewezen is echter niets. De verstarring in denken van het Portugese regime vertoont zich nog sterker in de overzeese „provincies" Goa ging in 1963 aan India ver loren nu daar de roep om on afhankelijkheid wordt gehoord. Men tracht een onweerstaanbaar dekoloni satieproces te keren voor het eigen gebied. Men wijst daarbij natuurlijk op de verschijnselen van verwarring en onderlinge bloedige strijd, welke met de ontvoogding gepaard gaan. Men beseft echter niet, hoe die drang naar vrijheid en onafhankelijkheid opwelt uit irrationele bronnen en zieh door het vooruitzicht van mise- re en strijd niet laat dwingen. Ne derland heeft dit twintig jaar gele den trouwens ook pas na harde les sen geleerd. Bij Salazar en zijn me destanders zijn echter nog geen teke nen te bespeuren dat ze de evolutie in de wereldverhoudingen in het juis te licht zien. In de guerrilla's zien ze slechts door communisten bewa pende heethoofden, waartegenover alleen maar de wapenen kunnen spreken. Ongetwijfeld is het een plus punt, dat in de Portugese gebieden overzee geen sprak is van de ver foeilijke segregatie. Dit is echter niet voldoende motief om deze ge bieden op de lange duur buiten te sluiten van de grote ontvoogdings beweging, welke door de wereld is gevaren. Zo mist het Portugal van Salazar in verschillend opzicht de aansluiting bij een tijd, die met schokken en krampen worstelt naar een nieuwe toekomst. Salazar vond in de geschiedenis van Portugal zeker geen motieven om verrukt te zijn over de parle mentaire democratie. Het onversne den corporatisme trok hem ook aan. Van uitvoering ervan naar Italiaans model wilde hij echter niet weten, niet het minst om de fraseologie van de pompeuse Mussoloni. Van daar dat hij een tussenoplossing zocht, waarin elementen van het ene en het andere waren opgenomen. We zien in de grondwet van 1933 wel een volksvertegenwoordiging, de Na tionale Vergadering. Ze wordt geko zen op grond van een beperkt kies recht, toegekend aan meerderjarige mannen, die kunnen lezen en schrij ven, en aan meerderjarige vrouwen, die het einddiploma van een vak school of van een instelling van mid delbaar of hoger onderwijs hebben De wetgevende bevoegdheid van de Nationale Vergadering is ook be perkt. Ze komt hoogstens drie maan den per jaar bijeen.. In de tussenlig gende tijd mag de regering decreet- wetten uitvaardigen. Het geheel ademt dus wel een groot wantrouwen ten opzicchte van het parlementarisme, wat in over eenstemming is met de woorden, wel ke Salazar op 9 december 1934 tot de Nationale Vergadering sprak: „Ik ben ervan overtuigd dat binnen twin tig jaar, tenzij een ommekeer komt in de gang der politieke ontwikke ling, in Europa geen wetgevende vergaderingen meer zullen bestaan." De regering kan volgens de Portu gese grondwet niet tot aftreden wor den gedwongen. Formeel heeft de president die macht wel. In de prak tijk is hij echter slechts een represen tatieve persoonlijkheid. In feite maakt Salazar de dienst uit, vooral door zijn financieel dictatorschap, dat alle uitgaven kan verhinderen die niet passen in zijn begroting. Portugal was veertig jaar geleden echter opgelucht, toen zulk een be kwaam, onzelfzuchtig, sober levend man de teugels stevig in handen nam, intriges en corruptie* uitban- De *rotc stuwdam in Mirando do Douro. In de buitenlandse politiek domi neert het traditionele, steeds gehand haafde verbond met Engeland en tij dens de grote oorlog heeft het land zijn neutraliteit stipt bewaard. Het was voor velen uit de bezette gebie den de springplank naar de vrij heid. Natuurlijk wemelde het er van spionnen uit beide kampen en Duitse diplomaten hebben er zelfs trachten aan te pappen met de Prins van Wales om met zijn hulp Churchill ten val te brengen en een „vredes partij" in Engeland aan het bewind te brengen. Een dwaas plan, waarin Hitler en Von Ribbentrop niettemin echt geloofd hebben. Men zegt, dat Salazar invloed heeft uitgeoefend op zijn Spaanse collega Franco om zich neutraal te houden ondanks het ver lokkende aanbod van Hitier Gibral tar voor Spanje te heroveren. Portugal is wegens zijn aardrijks kundige ligging nu een waardevol element in het verdedigingssysteem van de NAVO, maar politiek bezien is het daarin een zwakke stee. Want hoe veel verdiensten men Salazar ook wil toeschrijven, het stijf vast houden aan wat veertig jaar 'geleden nuttig en nodig mocht zijn (regime met een schijnvolksvertegenwoordi- ging, perscensuur, geheime politie, staatssyndicaten en jeugdbeweging, allemaal elementen die ook de com munistische landen kenmerken, ma ken Portugal tot een vreemde bond genoot ter beschcvming van de vrij heden in de westerse wereld. Bij dit veertigjarig jubileum mag men bloemen aandragen voor de eenvoudige, onbaatzuchtige, sober le vende mens, van wie men moet aannemen, dat hij oprecht de die naar van zijn volk wilde ziin. We zullen er echter steeds meer distels bij moeten voegen wegens zijn star- re kortzichtigheid en onbegrip voor en d5»ocratie> voor nieuwe gedachten en tijdstromingen. En ni*- mand kan voorspellen wat er van Portugal zal worden als de saam- to?hende krScht' die er ondanks alles toch nog uitgaat van de thans 79- jarige, zal zijn verdwenen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1968 | | pagina 11