veertig jaar dictator
CAMERS
«4ACHT
Oppositie
Verbond
Beperkt
Niet verrukt
DAGBLAD DB STEM VA,, -
Ik trok aan het koord met
,meid" er onder.
SALAZAR
centrale, waterzuiveringsmslalli.
:n meubelmakerij, waar alle bed
en matrassen voor het hotel»
gemaakt. De 46.000 linnen laken
trouwens ook speciaal voor
geweven evenals de tuinduira,
meters vloerbedekking net kt
lwapen erin.
in Savoy ook opmerkelijk
md mag worden is de ijzera
en nachtservice voor de ge
rliënten. In het prospectus
gepaste trots vermeld, dat tie
180 werknemers zijn gerest
rd. Om tien over vier 's nactó
ïen we de proef op desom.
ft met "uw bliksemsnelle deductie,
mogen inmiddels begrepen dat hel
>r eens een latertje was gewon
l: een sandwich ham zou er dïi
t ingaan.
van ons drukt op dev.mem
hetzelfde moment ik zww»
wordt er op de kamerdeur#"
verschijnt een heer in ijt®;
ld wit overhemd, stijve w r,
nd al de hele nacht ach»1M
tandakken, totdat wij
eens trek zouden krijgen.
ischien wat koude kip, et®
gesorteerd vlees. Wat
knikt. .Willen de her™ J
jes en augurken bij. M
m?". Kaarsrecht verdw'J®,®!,
m minuten later is hrj er 6
versnaperingen. „Dat het
moge smaken".
i half vijf bel ik de
(gen, dat ik om negen.'jus -
'ns te worden. Kan hp^gdt'
t ontbijt boven laten»ome -
i heeft het genoteerd. i,n (l
ze' gastheer 's morgens d
half uur eerder met ®e .u
ikken en de portier v
st van kamer 402 te wek»
de witte manen en zeg
mogelijk is. het til
lezeer het hem ook a
at, maar de gast van
mst pas om 9 uur te
;kt. eischhP"!
laar hij behoort bij on® „tij
ept onze gastheer vei J'$91". t
neten om half negen v j ge-l
i portier heeft belang^'d|
isterd. Daarom spyt 402 heefF
meer. De gast van
kamer
ïmR
et voor niets opge^eS^
rst te negen uur wak meJI n»
aar heeft hij zijn bed c;eren.L
1 die dient men te re P op
ilt de hele „City of L mEji
oment in puin, dan n S ^ellf
et over peinzen Pffn isico nieti
willen gewoon het r bagatel S1
m, dat meneer het eeu
nden.
-ecies om negen uur
lefoon naast mijn pa de dl
lfde ogenblik wordt e teel
iklopt en duwt eet zjlvV
ikkostuum een w»®;" Maast"
aden de kamer binnen-
ird ligt de Times met
oeten van de direc g^?er i*
1 schud de kussens op e züver
irste toostje. Dan va# de
;ksel op; in het mi eenSej,
ense zilveren schaakken van Pltf
en ei, wit weggetrokke 1
-ees. j„aait
Is ik beneden kom, da* n de^
pn de autobus. de m
rkant van het hotel, D j
por de leveranciers.
.steren mijn dan toCJh3
3 stoep. Moet ik h jjn af 4
éven? Ik grijp
,k, maar hu schudt begrlj><
ij kijkt me aan als zijn -
ader, die het gebaatoc]1 liever J
P P"js.ste"' her een \e^e^
at de jongen er
an koopt.
00r neteerst s^ndsJtSgez0^\
oor ons m de ons
(Van een medewerker)
Bij het woord „dictator" denken wij; kinderen van de twin
tigste eeuw het eerst aan de Italiaanse namaak-caesar met zijn
machtige onderkaak, die zijn volk toebrulde: liever één dag
leeuw dan honderd jaar schaap, of aan de Duitse korporaal
die met zijn hamerende woorden en hysterisch overslaande
«tem een groot cultuurvolk met een misdadige ideologie be
goochelde en tot oneer en schande bracht, of aan de sombere
man met de grote snor, die verstrikt in ongeneeslijk wantrou
wen duizenden en duizenden, onder wie zijn beste strijdmak
kers liet folteren en tot vernederende zelfbekentenissen dwong
alvorens ze aan de beul uit te leveren.
We denken aan aan de pronunciemantos van eerzuchtige generaals, die
kibbelende politici met één gebaar opzij schuiven om met harde hand orde
en rust voor het uiterlijk te beveiligen. We denken aan massabijeenkomsten
en donderende bijvalsbetuigingen, aan machtsbegeerte en machtsvertoon.
Met deze beelden en verschijnselen strookt in het geheel niet de figuur van
een dictator, die veertig jaar geleden als het ware zijns ondanks en na veel
tegenstribbelen aan het hoofd van zijn land, Portugal, kwam te staan en daar
Antonio de Oliveira Salazar.
in 1933 tot stand gekomen nieuwe
grondwet sterk hun stempel drukten.
Die uitgesproken denkbeelden kan
men niet los zien van de toestan
den en stromingen in die jaren.
De parlementaire democratie, berus
tend op het algemeen kiesrecht, had
in Europa na de eerste wereldoorlog
aanvankelijk een geweldige hausse
beleefd. Doch het vrije spel der par
tijen vereist een hoge mate van poli
tieke ontwikkeling, zelfdiscipline,
eerlijkheid en verdraagzaamheid, wil
het heilzaam functioneren. In ver
scheidene landen deed men bij het
ontbreken van dergelijke voorwaar
den droevige ervaringen op. Anti-
parlementarisme kreeg wind in de
zeilen, niet het minst bij jongeren,
die vaart en waarachtigheid verlang
den tegenover moeizaam compromis-
sengeknutsel. Hier kregen ook dema
gogen hun kans, het eerst in Italië,
waar Mussolini het democratische re-
geersysteem tot de grond toe afbrak.
Daartegenover stelde hij het corpora
tisme, een samengaan van belan
gengroepen in organen, die aan de
klassenstrijd een einde moesten ma
ken, dit alles verenigd in een corpe-
ratieve kamer, die het gekozen par
lement moest vervangen. In Musso
lini's conceptie werden de corpora
ties staatsorganen, willige werktui
gen in handen van de alleenheersende
fascistische partij. De corporatieve
gedachte behoefde echter niet in te
genstelling te staan tot de parlemen
taire democratie. Ten onzent heeft ze
ook belichaming gevonden in de pu
bliekrechtelijke bedrijfsorganisatie,
waarvan de fervente democraat pro-
fesor Veraart de pionier was. Toch
zagen we ook ten onzent teleurge-
stelden in de parlementaire democra
tie die het corporatisme als alter
natief opstelden. Ze meenden zich te
kunnen beroepen op de encycliek
Quadragesimo Anno, die een sterk
pleidooi hield voor de vorming van
beroepsstanden. In Oostenrijk dach
ten Dollfuss en Schussnigg eveneens
dat ze met een mengeling van fascis-
tische en solidaristische elementen in
één partijstaat eigenlijk stoelden
op „de" katholieke staats- en maat
schappijleer.
Hij is als zoon van een landarbeider
in 1889 geboren in een dorpje in
de buurt van Coimbra. School gaan
kon hij daar niet, maar hij leerde
lezen en schrijven van een der wei-
jnige geletterden in het dorp. Dat
opende de weg naar het seminarie,
aoch het priesterschap bleek zijn
roeping niet te zijn. Wel kreeg hij de
gelegenheid om rechten te studeren
aan de aloude universiteit van
Coimbra. Hij werd een echte man
van de wetenschap, die al op 27-ja-
rige leeftijd tot hoogleraar in de eco
nomie werd benoemd. Hij had nau
welijks belangstelling voor het actu-
ple Politieke gebeuren, al had dat in
Irortugal steeds spectaculaire aspec-
Salazar kwam aan het bewind op
een moment dat zijn land economisch
n politiek aan de rand van het
Bankroet stond. De anarchie vierde
jnoogtij.
teï" 1!?^ s'aan dr'c hoge officieren
1omdat ze een staatsgreep
1 n beraamd. Ze worden vrijge-
PfUi ^aar later nemen hoge
"'"f™ zonder noemenswaardig
T 1 „het heft in handen. Gene-
morna stelt zieh aan het
2°?ld van het bewind. Hij nodigt
iri6„ ar ï1* a^s minister van finan-
'e heden. De professor uit
na zwicht weer, maar stelt zijn
Tnn<ftWa? v°Hedige volmachten
Beo- "ebben om de economie
Pa'en te zetten. De generaals
een ®a'azar vraagt na vijf da
len "'"hutsel. De generaals aarze-
Irnfe,0®' "Nou'..dan niet", zegt de
,jj„SOr en hij keert terug naar
hoogleraarskatheder. Zijn belang-
V00r Pohtieke zaken was ech-
^e?r- ®eweht en hij bleef daar-
E?, ff UI6en in lezingen en krante-
'en'. e Eeneraals verzekeren op
|m mamer rust en orde Voor de
Ho vf.'.r® van de economie roepen ze
P ^an de volkenbond in. Die
*en Seneigd tot het verstrek-
Êf. an aen grote lening, mits Por-
fen>,n j de vo°gdij van een vol-
Én "commissaris laat welgeval-
'Ver7nt e,en vo°ruitzicht wekt groot
in het land. Dat zou Portu-
gL e?.r te na komen. Ook Salazar
En.,Z1J1J ,stem in de pers horen:
noriio^l 1 ®aen hulp van buiten
Kr« '11 ^an z'°h u't eigen kracht
K e'kn. Camorna herhaalde toen
'ïagIng de bekwame professor
li. -A m'n'sterschap te strikken,
.e stribbelde eerst nog tegen, maar,
zmioIjen zijn stringente eis, neer-
scW een financieel dictator-
P over alle ministers, aanvaard-
Kiis™de hij toe. Dat was op 27
rivt ,da orthodoxe middelen van
va„ Ruitende begrotingen, aflossing
van ,vl°ttende schulden, stabilisatie
munt kwam Portugals econo-
•L, yeer. in kalmer vaarwater en
lm ,n 's de escudo een harde va-
luta gebleven.
Het was niet alleen de economie,
ver .saner'nS behoefde, het geheel
ziekte staatswezen moest genezen
M? Hierover had Salazar ook
proken denkbeelden, die op de
Bezoekers die verder kijken,
vinden ook krottenwijken, zelf*
in de schaduw van schitteren
de woonpaleizen in Lissabon.
van de gebieden overzee die Portugese
nationaliteit verleende en de gebie
den in Afrika (Mozambique, Angola,
Portugees Guinea met de eilandjes
Sao Tomas en Principe, mitsgaders
de Kaapverdisehe eilanden), in Azië
(Macao, Goa en Portugees Timor)
eenvoudig tot Portugese provincies
proclameerde. Menige mogendheid
met overzeese gebieden, was in die
tijd nog niet zo ver.
Het is echter de in elk „sterk" re
gime ingebouwde zwakte, dat het
geen goede seismografen bezit om
veranderingen in denken en velan-
gens duidelijk te registreren en dat
het niet voldoende soepel is om op
dergelijke veranderingen en nieuwe
stromingen tijdig te reagpren. Wel
is er altijd een geheime politie, die
overal ogen en oren denkt te heb
ben, zonder te beseffen dat zij de
innerlijkste roerselen niet kan bespi-
onneren en bewaken.
Zo is er ook onder de betrekke
lijk milde dictatuur van een man,
die niets vertoont van „de arrogantie
van de macht", een oppositie ge
groeid, meest ondergronds werkend
maar ook zo nu en dan aan de op
pervlakte komend, welker betekenis
de overheid niet begrijpt en die ze
maar het liefst het etiket „commu
nisme" opdrukt.
Voor toeristen is Portugal een land vol schilderachtige momenten,
zoals hier in Alfama.
behaald. Dit wordt dan nog weer be
perkt door uitsluiting van hen, die
denkbeelden verkondigen in strijd met
Portugals bestaan als onafhankelijke
staat en met de maatschappelijke or
de met het doel hierdoor evolutie te
ontketenen. Het kiessysteem is zo
danig geregeld, dat aan de partij
van Salazar, de Uniao Nacional, de
beste kansen gegeven worden en de
oppositie bijna geen been aan de
grond krijgt. Bij de verkiezingen
krijgt ze maar een maand de tijd
om een campagne te voeren, terwijl
de dagbladen alle aan de regerings
zijde staan. De president wordt om
de zeven jaar door een volksstem
ming onder dezelfde voorwaarden ge
kozen of herkozen.
de en aan de voortschrijdende anar
chie in de economie een halt toe
riep. Uit de hoogte van onze de
mocratische verworvenheden kunnen
we smalend neerzien op zulk een te
vredenheid, maar bij een volk dat zo
zeer geleden had onder een verwor
ven democratie was ze volkomen be
grijpelijk.
Veertig jaar geleden kon men ook
tevreden zijn met een door Portugal
te voeren koloniaal beleid, dat wars
van alle racisme aan alle bewoners
Tot het ontstaan van een opposi
tie heeft het schier onveranderd
handhaven van het politieke systeem
uit de dertiger jaren bijgedragen.
Als noodverband voor een zwaar ge
wond staatswezen kon het bestaans
reden hebben, als blijvend verband
is het steeds ernstiger gaan knel
len. Men kan in grote trekken drie
oppositionele stromingen aanwijzen.
Allereerst een liberaal - democra
tische, ontstaan onder leiding van
Salazars vroegere medestander gene
raal Delgado, die bij de presidents
verkiezingen van 1958 als oppositie
kandidaat optrad, doch geen kans
kreeg tegenover de officiële kandi
daat Tomas. Hij is uitgeweken, naar
Brazilië en kwam weer sterk in het
nieuws toen een volgeling van hem,
kapitein Galvao, in jan. '61 in volle
zee het gezag in handen nam van het
grote passagiersschip Santa Maria,
dat hij proclameerde tot „het eerste
stukje vrij Portugal". Dit operette
achtig gedoe liep dood door de vlucht
in een Braziliaanse haven. Hiermede
is echter het verlangen naar groter
democratische vrijheden in Portugal
niet doodgelopen. Ook jonge katho
lieken begonnen zich te roeren en
Oude landarbeider, die zoals
zovelen de kunst van lezen en
schrijven niet machtig is. Wat
zij weten is een kwestie van
geheugen. Hun enige „schrift"
is een vingerafdruk als hand
tekening.
verlangden het recht om een chris
ten-democratische partij op te rich
ten. Ze kregen steun van de bisschop
van Porto, wat Salazar tot uitwijzing
van deze vrijmoedige kerkelijke
ambtsdrager deed besluiten. Geen
teken van sterkte
Dat ook communisten tot een or
ganisatie van verzet trachten te ko
men, ligt in de rede. Veel is er
niet bekend van de in het geheim
werkende communistische cellen,
maar ze zijn er. Dit feit versterkt
weer de neiging van Salazars aan
hangers om alle verzet maar op de
kap van de communisten te schui
ven.
Toen Delgado zich in 1963 in Al
giers gevestigd had, trachtte hij daar
alle tegenstanders van Salazars re
gime te bundelen in één patriottisch
front, waarbij hij het echter spoedig
aan de stok kreeg met de commu
nisten onder hen, die zoals gewoon
lijk de eerste viool wilden spelen.
Delgado richtte toen een eigen or
ganisatie op, die maar zwak bleef.
Op 25 april 1965 werd hij onder ge
heimzinnige omstandigheden samen
met zijn Braziliaanse secretaresse
dood gevonden in de buurt van het
Spaanse Bajadoz, vlak bij de Portu
gese grens. Vermoord door de gehei
me politie? Door zijn communistische
rivalen? Het eerste lijkt het meest
waarschijnlijk. Bewezen is echter
niets.
De verstarring in denken van het
Portugese regime vertoont zich nog
sterker in de overzeese „provincies"
Goa ging in 1963 aan India ver
loren nu daar de roep om on
afhankelijkheid wordt gehoord. Men
tracht een onweerstaanbaar dekoloni
satieproces te keren voor het eigen
gebied. Men wijst daarbij natuurlijk
op de verschijnselen van verwarring
en onderlinge bloedige strijd, welke
met de ontvoogding gepaard gaan.
Men beseft echter niet, hoe die drang
naar vrijheid en onafhankelijkheid
opwelt uit irrationele bronnen en
zieh door het vooruitzicht van mise-
re en strijd niet laat dwingen. Ne
derland heeft dit twintig jaar gele
den trouwens ook pas na harde les
sen geleerd. Bij Salazar en zijn me
destanders zijn echter nog geen teke
nen te bespeuren dat ze de evolutie
in de wereldverhoudingen in het juis
te licht zien. In de guerrilla's zien
ze slechts door communisten bewa
pende heethoofden, waartegenover
alleen maar de wapenen kunnen
spreken. Ongetwijfeld is het een plus
punt, dat in de Portugese gebieden
overzee geen sprak is van de ver
foeilijke segregatie. Dit is echter
niet voldoende motief om deze ge
bieden op de lange duur buiten te
sluiten van de grote ontvoogdings
beweging, welke door de wereld is
gevaren.
Zo mist het Portugal van Salazar in
verschillend opzicht de aansluiting
bij een tijd, die met schokken en
krampen worstelt naar een nieuwe
toekomst.
Salazar vond in de geschiedenis
van Portugal zeker geen motieven
om verrukt te zijn over de parle
mentaire democratie. Het onversne
den corporatisme trok hem ook aan.
Van uitvoering ervan naar Italiaans
model wilde hij echter niet weten,
niet het minst om de fraseologie
van de pompeuse Mussoloni. Van
daar dat hij een tussenoplossing zocht,
waarin elementen van het ene en
het andere waren opgenomen. We
zien in de grondwet van 1933 wel
een volksvertegenwoordiging, de Na
tionale Vergadering. Ze wordt geko
zen op grond van een beperkt kies
recht, toegekend aan meerderjarige
mannen, die kunnen lezen en schrij
ven, en aan meerderjarige vrouwen,
die het einddiploma van een vak
school of van een instelling van mid
delbaar of hoger onderwijs hebben
De wetgevende bevoegdheid van de
Nationale Vergadering is ook be
perkt. Ze komt hoogstens drie maan
den per jaar bijeen.. In de tussenlig
gende tijd mag de regering decreet-
wetten uitvaardigen.
Het geheel ademt dus wel een
groot wantrouwen ten opzicchte van
het parlementarisme, wat in over
eenstemming is met de woorden, wel
ke Salazar op 9 december 1934 tot
de Nationale Vergadering sprak: „Ik
ben ervan overtuigd dat binnen twin
tig jaar, tenzij een ommekeer komt
in de gang der politieke ontwikke
ling, in Europa geen wetgevende
vergaderingen meer zullen bestaan."
De regering kan volgens de Portu
gese grondwet niet tot aftreden wor
den gedwongen. Formeel heeft de
president die macht wel. In de prak
tijk is hij echter slechts een represen
tatieve persoonlijkheid. In feite
maakt Salazar de dienst uit, vooral
door zijn financieel dictatorschap,
dat alle uitgaven kan verhinderen
die niet passen in zijn begroting.
Portugal was veertig jaar geleden
echter opgelucht, toen zulk een be
kwaam, onzelfzuchtig, sober levend
man de teugels stevig in handen
nam, intriges en corruptie* uitban-
De *rotc stuwdam in Mirando do Douro.
In de buitenlandse politiek domi
neert het traditionele, steeds gehand
haafde verbond met Engeland en tij
dens de grote oorlog heeft het land
zijn neutraliteit stipt bewaard. Het
was voor velen uit de bezette gebie
den de springplank naar de vrij
heid. Natuurlijk wemelde het er van
spionnen uit beide kampen en Duitse
diplomaten hebben er zelfs trachten
aan te pappen met de Prins van
Wales om met zijn hulp Churchill
ten val te brengen en een „vredes
partij" in Engeland aan het bewind
te brengen. Een dwaas plan, waarin
Hitler en Von Ribbentrop niettemin
echt geloofd hebben. Men zegt, dat
Salazar invloed heeft uitgeoefend op
zijn Spaanse collega Franco om zich
neutraal te houden ondanks het ver
lokkende aanbod van Hitier Gibral
tar voor Spanje te heroveren.
Portugal is wegens zijn aardrijks
kundige ligging nu een waardevol
element in het verdedigingssysteem
van de NAVO, maar politiek bezien
is het daarin een zwakke stee. Want
hoe veel verdiensten men Salazar
ook wil toeschrijven, het stijf vast
houden aan wat veertig jaar 'geleden
nuttig en nodig mocht zijn (regime
met een schijnvolksvertegenwoordi-
ging, perscensuur, geheime politie,
staatssyndicaten en jeugdbeweging,
allemaal elementen die ook de com
munistische landen kenmerken, ma
ken Portugal tot een vreemde bond
genoot ter beschcvming van de vrij
heden in de westerse wereld.
Bij dit veertigjarig jubileum mag
men bloemen aandragen voor de
eenvoudige, onbaatzuchtige, sober le
vende mens, van wie men moet
aannemen, dat hij oprecht de die
naar van zijn volk wilde ziin. We
zullen er echter steeds meer distels
bij moeten voegen wegens zijn star-
re kortzichtigheid en onbegrip voor
en d5»ocratie> voor nieuwe
gedachten en tijdstromingen. En ni*-
mand kan voorspellen wat er van
Portugal zal worden als de saam-
to?hende krScht' die er ondanks alles
toch nog uitgaat van de thans 79-
jarige, zal zijn verdwenen.