OFF
yk
w
COMMENTAAR
CS/P. OOK NA STEMBUSSTRIJD VERDEELD?
Verkiezingen in
BeSgië zuilen
niets oplossen
SCHEIDING DER GEESTEN IN BOEDAPEST
CULTUURSPREIDiNC
NTE
)RDIGER
LEN
se
Onvoorstelbaar leed
Geen reden voer alarm
J
POSTBUS 4
ling
ovenstaand
NIET OPGEWASSEN
AANVALLEN
Dr. Corn. Verhoeven:
T6
-r
:T WERELDREPUTATI8
kunnen jonge
laatst worden
staande func-
mde functie ii
s U te richten
in dezelfde
rmogen en ambitie
1 bij de be
ier een aantrekke-
toekomstmogelijk-
gave van voorop-
s hoofdkantoor K>
STERHOUTI
nststoffen, Keuken*
- Tel. 2478-3558*
ige kantoorervaring
Fabrieken n.v. te
uitgaande korres-
Engels en Frans
jren en uitwerken
zoeken wij een
ie een middelbare
luitend de sekre-
jime ervaring als
17
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 9 MAART 1968
29
N 'PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILfNGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN 'PINGENI PEIU^
EILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILIIGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILNGEN PEILINGEN JP^IUNGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIU
'dciiiM^i:Li!iNGiy. PEIL|NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEJLINGEN PEILINGENJJI'LINGENmpe'l'nG|N, PEIUNGENjd
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PbiuiNkzttN r tu
Vietnam, dreigt In Nederland door de actie van prof. Delfgaauw een
juridisch speelstuk te worden. Zijn de intenties zuiver van al degenen
die aan die haarkloverij meedoen? Voor velen zal dat zeker het
geval zijn en is de kreet „Johnson oorlogsmisdadiger' nog de enige moge
lijkheid om het gevoel van onmacht af te reageren en uiting te geven
aan oprechte bezorgdheid over de ontwikkelingen'in Vietnam.
Er moeten echter ook andere factoren in het spel zijn. Wie werkelijk
een objectief standpunt probeert in te nemen kan Amerika niet als de enige
schuldige aanwijzen. En wie werkelijk iets voor het volk van Vietnam
zou willen doen zou ook 'ns wat meer belangstelling moeten tonen
voor de diverse hulpacties voor Vietnam, voor de Vietnamese kinderen,
die in ons land verpleegd worden, voor een gebedsdag voor de vrede.
Maar daarover hoort men weinig spreken.
Wij hebben geen behoefte om mee te doen aan de huidige hetze
tegen Amerika. President Jonhson is geen moordzuchtige sadist Hij is
een man, die geplaatst tegenover een vijand, die voor niets terugdeinst,
beslissingen moet nemen, die direct de veiligheid raken van meer dan
een half miljoen Amerikanen, het voortbestaan van Vietnam en de vrede
wellicht in .heel de vrije wereld.
De militaire situatie in Zuid-Vietnam is de laatste weken volslagen ver
anderd. Op vele plaatsen zijn Amerikaanse soldaten gewikkeld in ge
vechten op leven en dood. Als president Johnson op dit moment het
bevel zou geven de bombardementen op de Noordvietnamezen onmid
dellijk en onvoorwaardelijk stop te zetten zou dat waarschijnlijk het dood
vonnis betekenen voor tienduizenden ingesloten mariniers en Zuidviet-
namezen.
De Amerikanen moeten en mogen enige zekerheid hebben. Dat een
staakt-het-vuren niet als destijds In Korea aan duizenden eigen /nensen
hef leven zal kosten. Daarbij zullen ze wel enige risico's moeten nemen,
omwille van het volk van Vietnam, voor wie iedere nieuwe dag onvoor
stelbaar leed brengt. Als Noord-Vietnam en Peking - China alleen de
belangen van het volk zouden dienen, zoals ze zeggen te doen, zouden
zij het de Amerikanen mogelijk maken zich terug te trekken Tot nu toe
willen zij echter alleen de vernieling van de Amerikaanse macht In Zuid-
oost-Azië. Zij zijn bereid daarom land en volk van Vietnam op te offeren.
In de nogal eens verwarde discussies rond de partijvernieuwing is het
dikwijls moeilijk precies aan te geven wat nu onder progressief en wat
onder conservatief verstaan moet worden. Toch is er 'n graadmeter, die
vrij nauwkeurig kan aangeven, waar de scheiding ligt tussen „links" en
„rechts", de wijze van benadering namelijk van de huidige werkloosheid.
Minister Witteveen (Financiën) heeft deze week meegedeeld, dat het
tekort op de betalingsbalans nog groter is 335 miljoen in plaats van 200
miljoen dan enige tijd geleden werd verwacht. Voor conservatieven is 'n
dergelijke mededeling meestal aanleiding om direct aan te dringen op ver
laging van overheidsuitgaven en uiterste voorzichtigheid te bepleiten bij
de aanpak van de werkloosheid. Dat is ook ditmaal weer gebeurd.
„Links" reageert anders. Ook voor de progressieven is een tekort op
de betalingsbalans een onprettig bericht. Het betekent, dat ons land meer
invoert dan uitvoert en dat is ongezond. Hoe is dat tekort echter ontstaan?
Wel, wie hier een ondprzoek naar instelt komt al heel .spoedig tot de
ontdekking, dat er geen enkele reden is om groot alarm te slaan en extra
te bezuinigen op het werkgelegenheidsbeleid.
Wat is namelijk 't geval? W.-Duitsland, de grootste leverancier van Neder
land, zou per 1 jan. een nieuwe omzetbelasting invoeren waardoor Duitse
produkten voor Nederland in prijs zouden stijgen. Die prijsstijging heeft
het Nederlandse bedrijfsleven opgevangen door vóór 1 januari grote in
kopen (tegen lage prijzen) te doen op de Duitse markt.
Die grotere Duitse import is overigens niet de enige oorzaak van het
groter geworden betalingsbalans-tekort. Dat wordt mede veroorzaakt door
het feit, dat zoveel Nederlanders In het buitenland op vakantie gaan en
zo weinig buitenlanders naar ons land komen.
Ook dat gegeven is voor „links" echter geen reden om akkoord te
gaan met een z.g. voorzichtig werkgelegenheidsbeleid. Het tegendeel is
eerder het geval. Want waarom gaan zoveel Nederlanders naar het buiten
land? Niet alleen om de zon op te zoeken. De Nederlander, met name
die uit de Randstad, keert in vakantietijd zijn eigen land de rug toe omdat
hij eigenlijk wel eens wat ruimte wil hebben en niet rug aan rug aan zee
wil zitten.
Er Is in Nederland nog heel wat recreatiegebied te ontsluiten, In Zeeland
In Brabant maar ook in het Noorden en het Oosten. Maar voor die ont-
tluiting is geld nodig en dat wordt nu maar met mondjesmaat gegeven.
Die uitkeringen dienen aanzienlijk opgevoerd te worden om twee redenen:
Ze komen ten goede aan gebieden waar grote werkloosheid heerst en ze
dragen er toe bij dat meer Nederlanders hun vakantie in eigen land zullen
doorbrengen. v
Het grotere belastingsbalanstekort kan dus geen aanleiding zijn om te
bezuinigen op de werkloosheidsbestrijding. Onder de gegeven omstandig
heden is er zelfs alle aanleiding om op hogere uitgaven aan te dingen.
(Van onze Brusselse correspondent)
BRUSSEL. De verkiezingsstrijd in België kan beginnen.
Een maand na de val van het kabinet-Vanden Boeynants.
Drie weken voordat d" kiezers op zondag 31 maart hun stem
mogen uitbrengen, en 'oor de uitoefening van dit democra
tisch recht niets zullen oplossen. Daarna beginnen de moeilijk
heden pas goed en staat de kiezer langs de kant om te kijken
hoe de politici zich bochtenwringend uit de problemen en kies-
beloften zullen worstelen.
Acht partijen hebben een nationaal lijstnummer gekregen uit de,
wat hijzelf noemde, „onschuldige handen" van de liberale minis
ter van binnenlandse zaken Van der Poorten die 'oor zijn eigen
partij nummer 8 trok en aan de meest extreme partijen - de
Vlaamse Volksunie en de Waalse Volksunie de lijstnummer i en
2 moest toekennen. En het komende weekeinde moeten de officiële
kandidatenlijsten worden ingediend.
Het spel kan beginnen. Het wordt bittere ernst. Op weg naar een nieuw
België, e's men Te ene partij mag geloven. Op weg naar een nieuwe nationale
eenheid zegt de andere partij. Op weg naar een federaal België, spiegelt de
derde partij het kiezerskorps voor.
We zullen wel zien. Voorlopig is
het verkiezingsstrijd, waarbij aan
de kiezer in het donkerste zwart en
het blankste wit de slechtheid van
de een en de goedheid van de ander
zal worden voorgehouden. Waarbij
ongetwijfeld mooie woorden gespro
ken en prachtige plannen ontvouwd
zullen worden. Maar waarbij men
zorgvuldig zal heendraaien om de
essentiële vraag: hoe en met wie die
woorden en plannen waar te kunner
maken?
Het is niet overdreven te zeggen,
dat tijdens de verkiezingsstrijd en
daarna de grootste aandacht gericht
zal zijn op de verscheurde Christe
lijke Volkspartij en op de ondanks
alles centrale figuur in die partij,
eerste minister en Brusselaar Paul
vanden Boeynants De C.V.P. heeft
de kwestie Leuven, directe oorzaak
van de val van de regering, niet als
eenheidspartij overleefd. Haar twee
vleugels, die tot nu toe door een na
tionaal lichaam bijeen werde: ge
houden, vorderen afzonderlijk ver
der. De unitaire partij wordt bijge
volg niet meer voortbewogen. Flad
deren is voor de Vlaamse vleugel
overigens niet het juiste woord. De
wiekslag van de Vlaamse C.V.P is
nog nooit zo krachtig en zelfverze
kerd geweest. Er is wat gebeurd aan
Vlaamse kant. Voor het eerst in de
politieke geschiedenis van België
Viel de regering over strikt Vlaamse
eisen.
VANDEN BOEYNANTS
...vriend en vijand...
Voor het eerst moest een regering
toegeven niet opgewassen te zijn te
gen een Vlaamse publieke opinie, cie
zichzelf bewuster toonde dan ooit
tevoren De Franstaligen stonden er
van te kijken en wisten niet beter te
doen dan alle Vlamingen uit te ma
ken voor extremisten Zij vrezen de
Vlaamse overheersing in het land,
ook al is het iedereen duidelijk dat
de Vlamingen alleen maar voor hun
recht strijden en daarmee juist te
gen de Franstalige overheersing. In
een emotionele reactie deden de
Franstaligen in de C.V.P. iets wat
ongetwijfeld betreurd moet worden.
Ze maakten binnen de C.V.P het
gesprek tussen de twee taalgemeen
schappen onmogelijk. Het waren de
Franstalige C.V.P.-ers die besloten
alleen en met een eigen programma
de verkiezingen in te gaan. Hun
Waalse haan moest koning kraaien,
ook in de C.V P. Het was een vlucht
voor de brullende Vlaamse leeuw.
De eenheidspartij sinids 1946, die tot
nu toe Vlamingen en Walen op een
partijprogramma had kunnen vere
nigen, zij het met alle interne moei
lijkheden vandien bestaat niet lan"
ger. De C.V.P. (de Vlamingen) gaat
met lijst nummer 3, de P.S.C. (de
Walen) PSC is de Franstalige bena
ming voor de C.V.P. en betekent
Parti Social Chrétien) met lijstnum
mer 7 de verkiezingsstrijd in. Een
kind die gelooft dat zij elkaar niet
heftig zullen bestrijden.
Paul vanden Boeynants heeft het
zijn eigen partij nog moeilijker ge
maakt. De geschiedenis is vlug ver
teld. Als lijsttrekker voor Brussel
probeert de eerste minister Vlaamse
en Waalse Brusselaars zoals tot nu
toe normaal was, op een lijst te ver
enigen. Van een gemeenschappelijk
programma was natuurlijk geen
sprake, sinds C.V.P. en P.S.C uiteen
waren gevallen V. d. B. kiest voor 'n
pragmatische oplossing: een pro
gramma waarin de punten van over
eenkomst en de verschillen van in
zicht worden opgesomd. V.d. B. ver
dedigt dit met de woorden, dat de
kiezer alleen op die manier duide
lijkheid krijgt. Maar hij zwijgt ero
ver, dat ook de Vlaamse en Waalse
Brusselaars van de C.V.P. straks tot
een compromis zullen moeten ko
men. Heel democratisch legt v.id. B.
zijn plan voor Brussel aan de be
stuursorganen van de partij voor
Eerst staken de stemmen, later
wordt in het bestuursorgaan van de
Waalse C.V.P. Brussel het plan ver
worpen, v. d. B. spreekt van een „de
mocratische beslissing".
Maar nauwelijks 12 uur later ver
rast hij 'riend en vijand door die
zelfde „democratische beslissing"
aan de laars te lappen, het op een
akkoord te gooien met enkele Frans
talige C.V..P.-ers die voor zijn plan
hadden gestemd en begint hij te tim
meren aan een eigen lijst. Daarop
staan Walen en Vlamingen. De
„scheurmaker" Vanden Boeynants
weet het allemaal zo handig te spe
len, dat de legale Waalse C.V.P.-ers
in de positie van scheurmakers wor
den gemanoeuvreerd. Hun wraak is
zoet. Zij laten het kiezersvolk en met
name natuurlijk de Waalse Brusse
laars weten, dat V.d. B. zich aan het
hoofd gesteld heeft van een Vlaam
se C.V.P.-lijst, waarop om de schijn
te bewaren ook enkele Walen mogen
paraderen. Die voorstelling van za
ken is onjuist, maar zal niettemin
bij de Waalse kiezers blijven hangen.
In het arrondissement Brussel is er
voor C.V.P.-kiezers dus keuze uit een
ljjst-Vanden Boeynants (met lijst
nummer 6), waarop vier ministers
uit het kabinet Vanden Boeynants
paraderen, een oud-minister en de
voorzitter van de senaat, de Frans
talige heer Struye, en een uitslui
tend Waalse C.V.P.-lijst aangevoerd
door de heer Persoons, parlementair
een onbeschreven blad, een man die
in populariteit en verdiensten niet
in de schaduw van de eerste minister
kan staan.
Vanden Boeynants heeft laten we
ten, dat hij zich in de verkiezings
strijd zal beperken tot kritiek op
zaken en dat hij zich niet zal lenen
tot het bekritiseren van personen,
Een schoon voornemen van de man,
die zich als een nationale figuur
aan de kiezer presenteert. Maar men
kan er met een genist hart veel om
verwedden, dat een licht geraakt
persoon als de Belgische eerste mi
nister dat voornemen niet lang
trouw zal kunnen blijven als ande
ren beginnen met aanvallen op hem
en dat zit er dik in.
Als de uitslag van de stemming in
de nacht van de 31 maart op 1 april
bekend zal zijn geworden, zullen de
verhitte koppen bij elkaar gestoken
moeten worden Ook dan weer alle
aandacht voor de C.V.P.-P.S.C en
Vanden Boeynants. Prognoses die
niet steunen op enig wetenschappe
lijk fundament zijn gevaarlijk. U
moet me er niet aan ophangen, maar
ik durf me wagen aan de voorspel
ling dat de C.V.P.-P.S.C. over de ge
hele linie aan de verliezende kant
zal staan. Het verlies van de P.S.C.
zal echter groter zijn dan dat van
de C.V.P. Voorwaarde voor de for
matie van een fcieuwe regering, die
de huidige problemen durft en kan
oplossen is de deelname van in teder
geval de Vlaamse V.V.P. Zonder de
Vlaamse C.V.P. als regeringspartij is
de oplossing van de Leuvense kwes
tie een onmogelijke zaak. Voorwaar
de voor het herstel van de C.V.P. als
eenheidspartij en Waalse zowel
als Vlaamse C.VJP.-ers laten geen
gelegenheid onbenut om te zeggen
dat ze daarnaar streven is deel
name van zowel Waalse als Vlaamse
C.VJP.-ers aan de regering. Want het
is natuurlijk onvoorstelbaar, dat er
in de kamer één C.V.P.-fractle zal
(Van een onzer redacteuren)
Deze week hebben de Roemeense
leiders Ceaucescoe en Maurer
handen geschud met het Russi
sche duo Brezjnev en Kosygin. Op
Weg van de conferentie van com
munistische partijen te Boedapest
"aar de bijeenkomst van de raad
fan het Warschau-pact te Sofia
maakten de Russen een tussen
landing op Baneasa, de kale lucht
haven ten noorden van Boekarest.
Warme handdrukken zullen het
niet geweest zijn...
Kosygin en Brezjnev moeten overi
gens zeei goed gemutst zijn geweest,
ue conferentie van Boedapest is het
Smotste succes dat zij tot nu toe
geboekt hebben. De communistische
Partijen die daar aanwezig waren
besloten om op het einde van dit jaar
een internationale rode topeonferen-
ue te houden in Moskou, en dat is
Precies wat de Russen willen. Zij
streven al jaren naaT een herstel van
ftet internationale communistische
•enheidsfront.
Of het succes zo groot is als het
ap het eerste gezicht schijnt valt
n°g te bezien. Van de 88 commu
nistische partijen waren er in Boe
dapest maar 66 aanwezig. Daaronder
waren er 8 die in hun landen aan
de macht zijn (Sovjet-Unie, Polen,
Oost-Duitsland, Tsjecho-Slowakije,
Hongarije, Bulgarije, Roemenië en
Buiten-Mongolië). Maar 6 andere re
gerende communistische partijen ont
braken op het appèl: China, Noord-
Korea, Noord Vietnam, Cuba, Alba
nië en Joegoslavië.
Dat de scheuren straks op de com
munistische top in Moskou gelijmd
kunnen worden, lijkt niet waarschijn
lijk. Weliswaar werd in Boedapest
besloten om alle communistische en
arbeiderspartijen uit te nodigen, ook
die welke in de Hongaarse hoofd
stad verstek lieten gaan. maar dit is
allerminst een garantie dat zij ook
zullen komen.
Kosygin en Brezjnev zullen we] be
seffen dat de Derde Internationale
uit de dagen van Stalin niet meer
te repareren is, hoe graag men dat
in het Kremlin ook zou willen. De
moeilijkheid is dat de Sovjet-Unie,
hoe machtig ook, niet langer meer
aanvaard wordt als de aangewezen
leider van de communistische wereld.
De Sovjet-Unie mikt in haar bui
tenlandse politiek op twee doelen, en
dat is waarschijnlijk de diepste oor
zaak van de moeilijkheden Zij wenst
vreedzame coëxistentie met de Ver
enigde Staten en de westelijke we
reld (zij moet wel!), maar zij wil ook
de kampioen blijven van het revplu-
tionaire communisme dat de verhou
dingen in de wereld met geweld wil
veranderen.
Pogend het onverzoenlijke te ver
zoenen jaagt het Kremlin óf de revo
lutionaire communistische partijen
(op dit ogenblik van de geschiedenis
vooral machtig in Azië, maar straks
misschien ook elders in de „derde
wereld") tegen zich in het harnas, óf
die communistische landen die bij
vreedzame coëxistentie en samen
werking met het Westen belang heb
ben.
In het Geliert-hotel te Boedapest
werd dat dilemma zichtbaar. De ide
ologen van het westerse communisme
zaten daar bijeen, zo schrijft Neal
Aseherson in The Observer, als ver-
naam van Marx en Lenin, van Mao
ken. Velen van hen hebben in ge
vangenissen en concentratiekampen
gezeten, zien nu dat hun landen tot
welvaart komen en willen slechts
vrede. Niet aanwezig in Boedapest
waren degenen die schietend bezig
zijn de wereld te veranderen, in de
naam van Merx en Lenin, van Mao
en Che Guevara Het probleem van
Brezjnev en Kosygin is hoe zij die
twee soorten communisten nog kun
nen samenbrengen in één rood een
heidsfront.
De positie van Moskou in de com
munistische wereld is dezelfde als
die van Rome in de katholieke en
die van Washington in de westerse:
een leidende positie in kampen die
niet meer eenvormig, maar veelvor
mig zijn. De communistische landen
in Oost-Europa volgen de Russen niet
blindelings meer, evenmin als Frank
rijk de Verenigde Staten.
Voorop gaan daarbij de Roemenen,
die zich, evenals in vroegere perio
des van de geschiedenis, te weer stel
len tege- het Russische imperialisme.
Zij moeten niets hebben van een
Comintern onder Sovjetleiding: zij
vrezen dal die internationale weer
een instrument voor Russische
machtspolitiek wordt.
Zij hebben de conferentie van Boe
dapest op spectaculaire wijze verla
ten. Zij zijn, naar verluidt, deze week
ook de dwarsliggers geweest op de
conferentie van net Warschau-pact
te Sofia Het zijn niet alleen maar in
cidenten. het zijn verschijnselen van
fundamentele veranderingen.
Ceausescoe moet deze week even
goedgemutst zijn geweest als Brezj
nev en Kosygin De Roemeense leider
is er immers opnieuw in geslaagd
ziin onafhankelijke koers aan te hou
den. Maar ook hier rijst de vraag of
het succes duurzaam zal zijn. Het
hangt ervan af of andere Oostèuro-
pese landen, waarvan de meeste nu
nog Moskou gehoorzamen, het Roe
meense voorbeeld zullen volgen. De
gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije,
waar de stalinistische dictator Novot-
ny het veld heeft moeten ruimen voor
de liberaler ingestelde Dutchek, zul
len in Boekarest met welgevallen zijn
gadegeslagen.
De progressieve houding van de
Roemenen opent perspectieven voor
Europa, ons gespleten werelddeel.
Als de verhouding tussen Moskou en
de daaraan nog zo ondergeschikte
Oosteuropese landen geleidelijk aan
dezelfde wordt als die tussen Wash
ington en de landen van West-Euro
pa, stijgen de kansen op vereniging.
Het is een perspectief dat John F.
Kennedy schilderde in de rede die
hij tijdens zijn Europese reis in 1963
hield in Berlijn, de stad die het sym
bool is van Europa's tragische deling
„Zodra de mogelijkheden van vereni
ging zich aandienen", zei Kennedy,
„zullen wij in het Westen duidelijk
maken dat wij geen enkel volk
of stelsel vijandig gezind zijn, mits
zij hun eigen bestemming kiezen zon
der zich in te laten met de vrije keu
ze van anderen" Het zou een citaat
uit een redevoering van Ceausescoe
kunnen zijn
KEES BAST1ANEN'
„Voor het sern noest een regering toegeven niet opgewassen te zijn
tegen een Vlaamse publieke opinie, die zichzelfbewuster toonde dan
ooit tevoren"
kotnen, waarvan net Jlaamse Teel
deze regering zou steunen en het
Waalse deel oppositie zou voeren. De
sleutel van de oplossing van de Bel
gische crisis is een blijft in handen
van de grootste partij in het land,
die op het ogenblik een schijneen-
heid heeft gekozen om na de ver
kiezingen niet volledig uitgeran
geerd te zijn.
De politieke leiders van de C.V.P.
doen hun uiterste best om de kie
zers te laten geloven, dat het ge-
schelden optrekken van Vlamingen
en Walen maar tijdelijk is en dat
na de verkiezingen alles weer goed
„moet" komen. Maar zé weten na
tuurlijk ook. dat het na de verkie
zingen nog veel noeilijker zal zijn
de eenheid te herstellen dan het
voor de crisis was.
En toch zal de C.V.P. eenheids
partij of niet als zij aan de nieu
we regering een nieuwe minister wil
leveren, moeten terugvallen op Van
der. Boeynants, de politicus die zich
als nationaal kandidaat presenteert
en dat kan doen omdat hij zich noch
uitgesproken Vlaams; noch uitge
sproken Waals, maar als de gematig.
de Brusselaar heeft opgesteld. De
man die kerk in het midden laat.
En dat is misschien in het C.V.P.-
hoofdkwartier, gevestigd in de Twee
Kerkenstraat (hoe heeft heeft Sha
kespeare toch ooit kunnen zeggen:
„What is in a name") de verstandig
ste houding.
Qnlangs werd mij gevraagd voor
een gezelschap van bestuurders
en cultuurzeloten een korte inlei
ding te houden over wat men in
hun kringen „cultuurspreiding"
noemt. Omdat ik daar geen ver
stand van heb en we] nooit zal
krijgen, zei ik haastig nee. Maar,
hoe gaat dat bij een schrijvertje,
zodra ik nee gezegd had tegen het
spreken, begon ik aarzelend ja te
zeggen tegen het schrijven. Want
waar je niet over kunt praten dat
is al bijna rijp om opgeschreven te
worden en waar je niets van af
weet, dat is de meest ideale stof
om over na te denken. Dus heb ik
best een beetje spijt van die weige
ring, want wat ik opschrijf kan ik
ook voorlezen. Met lezen en schrij
ven breng je het nog altijd een heel
eind.
Het begint natuurlijk gramma
ticaal. Cultuurspreiding is een raar
woord en niet zo maar een raar
woord zoals „hullekebulk" of „hot-
tentot", maar een raar woord van
een heel bijzondere soort. Het is
een woordkoppeling die als het
ware boven de boomgrens van de
levende taal aan elkaar gebak
ken is, een kunstmatig, bestuur
lijk woord. Het kan heel goed zijn
dat de daarin aangeduide werke
lijkheid alleen maar administratief
bestaat. Ik zeg niet dat het zo is,
want ik heb er geen verstand van;
ik zeg alleen, na enig achterdochtig
te spreiden was. Want voor die
spreiding moet zij niet alleen los
gemaakt worden van de bodem in
het centrum, waar zij blijkbaar
welig en geconcentreerd tiert, maar
ook worden overgeplant in een an
dere, niet zo centraal gelegen en
daarom misschien veel minder gun
stige bodem. En dat doet toch wel
weer sterk denken aan natuurpro
cessen, waar niet zo gemakkelijk
mee te manoeuvreren valt. Maar
dat is dan pas een begin van de
moeilijkheden, want wat hier be
schreven is, kan met meer recht
cultuurverplaatsing dan cultuur
spreiding genoemd worden. Wan
neer wij dit rare woord ernstig
nemen, moeten we daar meer on
der verstaan dan verplaatsing al
leen. Van spreiding kunnen we pas
spreken, wanneer de energieën van
het ene centrum gedistribueerd
worden over meerdere centra; en
het eindpunt van deze activiteit is
pas bereikt wanneer de te spreiden
stof niet meer in centra op hoopjes
bijeen ligt, maar gelijkelijk ver
deeld is over het hele gebied dat
door de activiteit bestreken wordt.
Zo werkt, geloof ik, een mestver-
spreider op het land.
jyjaar de mest verdwijnt dan
spoorloos.
Als we dus op het woord doorden
ken, gaat er wel iets bedreigends
van uit. Dat houdt niet alleen ver-
snuffelen aan dit rare woord, dat
het misschien wel nergens op slaat.
Dus ga dat nu niet meteen ver
keerd uitleggen. Ik zeg ook niet
dat het geen goed woord is, al kan
iedereen nagaan dat het niet in Van
Dale staat. Wat mij betreft is het
een best woord, dat zich in verga
deringen genoeglijk laat gebruiken.
En ik denk dat die vergaderingen
ook we] door grote kommer om de
cultuur worden geïnspireerd. Ik
laat dus alle insinuaties achter
wege en vervolg mijn grammati
cale overpeinzingen.
^Jaarop duidt het woord of juister:
waarop bedoelt het te duiden,
aangenomen dat het ergens op
duidt? Ik neem aan: op spreiding
van cultuur, niet op spreiding door
cultuur noch op een bepaald soort
kunstmatige spreiding die in te
genstelling staat tot een meer „na
tuurlijke" spreiding. Zonder hulp
van Van Dale veronderstel ik dus
dat cultuur hier het voorwerp is,
niet het onderwerp en ook niet een
bepaling Als dan spreiding van
cultuur voorwerp van activiteit is,
moet ik verder aannemen dat de
concentratie daarvan een zorgwek
kende toestand is. Cultuurspreiding
is de onderneming die zich tegen
die concentratie richt. Deze acti
viteit veronderstelt dat cultuur in
feite ook te spreiden is. De con
centratie is behalve betreurens
waardig ook overbodig en te ver
helpen, zo schijnt de redenering te
zijn. Cultuur moet niet alleen, maar
kan ook gespreid worden. Het zou
inderdaad geen cultuur zijn als er
niet mee te manoeuvreren wat. En
dat is ook de bedoeling van de
cültuurspreiders. Maar van de an
dere kant: zij zouden geen proble
men hebben, als cultuur zo maar
band met de gedachte aan mest en
andere ondergeschikte stoffen,
maar ook, geloof ik, met een be
paalde opvatting die aan de keu
ze vrni dit woord ten grondslag lijkt
te liggen. Die is deze: cultuur is
geconcentreerd in een centrum, zeg
maar Amsterdam. Die in dat cen
trum geconcentreerde en daar op
een bepaalde manier gekleurde cul
tuur moet vandaaruit weer de
provincie in gepompt worden en
dat is ook mogelijk met een goed
beleid. Ik betwijfel beide veronder
stellingen, al kan ik, met alleen de
kermis van dit woord, mij onmo
gelijk bevoegd achten ze te weer
leggen. Alleen dit: pas wanneer we
uitgaan van één centrum en de vol
strekte superioriteit van wat daar
gebeurt, is spreiding daarvan een
betrekkelijke noodzaak. Maar ver
geten we dan niet dat het centrum
pas centrum geworden is door een
oorspronkelijker spreiding onge
daan te maken? Kan hetzelfde ef
fect niet tot stand komen door een
tegenovergestelde beweging, na
melijk: verhinderen dat alle krach
ten naar dat centrum vloeien en
daar alleen maar de uniformiteit
vergroten? Die uniformiteit is dan
een kunstprodukt dat ontstaat uit
een fijngemalen of verwaarloosde
pluriformiteit die veel oudere rech
ten heeft We moeten, als we ons
op het standpunt stellen met cul
tuur te kunnen manoeuvreren, niet
eerst de uniformiteit bevorderen
om daarna weer die geüniformeer
de cultuur te gaan spreiden. Dat is
dubbel werk zonder resultaat. Het
tegengaan van nivellerende con
centratie door het cultiveren van de
aanwezige pluriformiteit lijkt mij,
leek op dit gebied, de meest „na
tuurlijke"' vorm van cultuursprei
ding.
T
