Jaljannts «Duttniitrg
De meester-
drukker
„Hoe ver mogen
medici gaan
ONZE
Duitsland herdenkt de 500e sterfdag van
OP 64
VELDEN
m
m
Moderne keukens
Ingeslikt corpus
delicti toch bewij!
m
i
H UI
■r
f
Explosie
Bevorderd
4/
Azië
Processen
Letters
Briefschrijfsters vragen zich af:
Terugbetaling
-
LOUWERSE&
DE PRIESTER N.V.
16
SF HEN: DE BOKSER EN
)OD Moussault. Bij Uitgeverij
lult is onder de titel „De Bok-
de Dood" een opmerkelijke
verhalen verschenen van de
schrijver Józef Hen, Het is
lerste werk van deze auteur
|i het Nederlands uitgegeven
Deze 44-jarige schrijver uit
hau schrijft in een hartver-
Inde eenvoud van stijl en taal
lldadig aandoet. De sfeer van
Irhalem is typisch Oosteuropees
loe denkt men een van de gro.'
Issische schrijvers te lezen.
de oorlog uitbrak was Józef
llie de zoon is van een ge.
arbeider, zestien jaar. In de
verloor hij zijn hele familie
brkte in Rusland op kolchozen
de Oekraine op een weeshuis'
jaarna soldaat in het Rode Le!
in het leger van Polen en
door een groot deel van Oost-
a. Diverse verhalen hebben de
tot onderwerp en ze zijn alle
[fijnzinnig als weemoedig ge.
ren. Vooral het titelverhaal van
Sdel is zeer goed. Het gaat over
rijgsgevangene, die als spar-
.rtner optreedt bij het boksen
Ide Duitse kampcommandant,
^n beroemd bokser is. De ge!
ne, Kominek, krijgt een goede
Ideling om de commandant par.
kunnen geven. Op den duur
hij zelfs de overhand en dan
l de verleiding op om de geha-
litser een pak slaag te geven,
iij natuurlijk met de dood zon
n bekopen. Toch doet hij het
In gegeven moment. Hij slaat
nmandant k.o. maar wordt toch
door een loyaal gebaar van
ritser gered. Hij mag vluchten,
voor hem moeten twintig an-
gevangenen sterven.
is jammer dat deze verhalen
flijk ontsierd worden door een
te beste vertaling van Pszis-
I acobs, want het loont de moei-
|an deze auteur kennis te ne-
In het voorwoord bij de Ne-
adse editie schrijft hij dat het
[rol is, dat zijn werk in ons land
lijnt. „Misschien zullen wij in
zijn elkaar te begrijpen? Mis-
heeft juist deze naïve mens
L? Misschien behoort de door
[gedroomde wereld tot het mo-
fe Een zekere dosis naïviteit
]it nodig te zijn als regulator
intermenselijke relaties: de
Ite mens moet men met verba-
en verontwaardiging tegemoet
,n. Zolang wij ons nog kunnen
izen en verontwaardigd kunnen
zolang zijn wij niet verloren",
lag dan geen wereldschokken-
oodschap zijn, het is wel een
.^an de openhartige, eerlijke
waarin deze verhalen geschre-
fzijn.
[tieve politicus prof. dr. F. C,
etson was als de dichter Geer
ïossaert voor de Vereenvoudig-
lelling. Daarentegen was de pro-
Eieve socialistische dichter C.
[dema van Scheltema er tegen,
erste dacht aan de volksontwik-
[g, de tweee aan zichzelf, aan
spelling,
rele argumenten van de con-
itieven worden door de heer
ers weerlegd. Hij wijst erop, dat
In onze snelle tijd niet meer let-
zoor letter lezen, maar in grote
een, die we meteen in ons opne-
len ziet oude mensen wel eens
hen waarbij de afzonderlijki
lo orden innerlijk uitgesproken
[orden: „In het weeshuis zijn i'
Inderen vergast en hij roept
[in vrouw: kijk eens, hoe ver-
[hrikkelijk! Maar zij stelt hem
trust: „vergast op beschuit net
[nisjes": zij heeft in één oog-
oslag het geheel waargenomen."
z.g. homoniemenvrees vindt de
|jver overdreven. Als de vormen
en cheque vereenvoudigd wor-
zal uit de context wel blij-
of het om een pakje sjek of
sjek van 10.000 gulden gaat. Als
ft behandelt de auteur de spel-
|ituatie in enkele Europese lan-
en in Friesland. Wie van de
van zaken op de hoogte wil
en, mag deze paperback niet on-
ken laten.
LEM V.D. VELDEN.
)7
DASBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 17 FEBRUARI 1963
teleggingsboekje, 5%%
op een spaarboekje.
deze rekening is zeer
Lanschot is heel een-
ar ook per giro of via
n opnemen en betalen
ion 04100-22321 - Giro 1117570
Tilburg - Stationsstraat 17
04100-34775 - Giro 1104500.
;iro3656 - GemeentegiroA13656.
iffplmt pfalttriu tjnripn piogne*
MAINZ (AP) Deze maand herdenkt de westelijke wereld de na
gedachtenis van Johann Gutenberg, de vader van de moderne druk
kunst, die 500 jaar geleden bankroet en vergeten is gestorven.
Honderden bezoekers uit de gehele wereld zullen zijn vaderstad
Mainz bezoeken. Zij zullen de uitvinder eren, die de weg bereidde
voor de explosie van kennis, welke Europa vrij maakte van de mid
deleeuwen en in het tijdvak der ontdekkingen stootte.
Het Gutenberg Museum in Mainz,
gelegen aan de samenvloeiing van
Rijn en Main, treft voorbereidende
maatregelen om een tentoonstelling
onder het motto: „Gutenberg veran
dert de wereld", naar verschillende
delen der aarde te zenden.
In onze tijd, 500 jaar na zijn dood,
zijn er nog ongeveer een miljard
analfabeten, dit is ongeveer een der
de van de wereldbevolking maar dat
doet niets af aan zijn prestatie in
een tijd, toen kennis alleen toegan
kelijk was voor weinige uitverkore
nen en met de hand geschreven
hoeken schatten waren, die men
met ketenen moest vastkhnken aan
de planken van de bibliotheken. De
goedkope krant, die u leest, is een
deel van de erfenis van Gutenberg.
De explosie van drukwerk in de
15e eeuw wordt op opzienbarende
wijze geïllustreerd door een kaart in
het Gutenberg Museum, waarop
men lijnen als schokgolven ziet uit
gaan naar alle hoeken van het con
tinent.
In de 32 jaar die zijn verlopen
tussen de dood van Gutenberg op het
feest van Sint-Bl'asius in 1468 en het
begin van de 16e eeuw zijn in 260
steden van Europa in totaal tien mil
joen boekdelen van 40.000 verschil
lende werken gedrukt. Enkele van
de grote steden b „aten tussen de 30
en 50 drukkerijen. Venetië alleen had
er 151.
Het eerste boek in het Engels, een
vertaling van een Franse geschiede
nis van Troje, werd in 1476 te Brug
ge gedrukt door William Caxton, die
vervolgens naar Westminster ver
huisde en in 1477 het eerste boek
in Engeland drukte.
Hoewel meer dan een land de
eer opeist de eerste Europese
boekdrukker te hebben voort
gebracht (Nederland bijv. voor
Laurens Janz. Coster uit Haar
lem) staat voor de wetenschap
pelijke wereld vrijwel vast dat
Gutenberg de eerste drukker is
geweest die in Europa met ver
plaatsbare letters gewerkt heeft,
Bovenstaand portret toont hem
als een tot aanzien gekomen
burger, gekleed in de dracht die
toen voorbehouden was aan de
stand der gegoede ambachtslieden
De verbreiding van de drukkunst
werd bevorderd door de r.-k. kerk
die zich niet verzette tegen de ver
vanging van de schrijvende monik-
hen door de mechanische „zwarte
kunst", maar er integendeel snel bij
was om gebruik te maken van druk
kerijen voor de produktie van gods
dienstig materiaal, waaronder afla
ten. Het eerste gedateerde drukwerk
is een pauselijke aflaat, die in 1454
te Mainz werd gedrukt.
Verzet tegen de verkoop van af
laten hielp de stoot geven tot de
hervorming van Maarten Luther, een
halve eeuw na de dood van Guten-
herg en de grote verspreiding van
Luthers bijbelvertaling in het Duits
js alleen mogelijk geweest door de
betrekkelijke nieuwe kunst van het
drukken.
Naar de mening van prof. Aloys
"upper, die tot hij in 1962 werd ge
pensioneerd, 42 jaai directeur van
bet Gutenberg Museum is geweest,
beeft Gutenberg ook enige invloed
gehad op de ontdekking van Amerika.
Volgens Ruppel bestaai de aanwijzin
gen dat Columbus geïnspireerd door
•te eerste druk van het „Imago Mun-
di" van Alliacus, die verscheen in
1482 twee jaar voor hij zijn idee
Westwaarts te varen om Oost-Indië
te bereiken, ter sprake bracht. In
het in de bibliotheek van Columbus
gevonden boek werd de veronder
stelling uitgesproken, dat de wereld
een bol en niet plat was, zoals des
tijds algemeen werd aangenomen.
Lang voor de tijd van Gutenberg
waren verschillende drukmethoden
geprobeerd. De Babyloniërs hadden
stempels gebruikt om afdrukken te
■naken in klei. De Chinezen maak
ten reeds in de elfde eeuw ver-
Plaatsbare letters van gebakken klei
en letters van koper, gegoten in
Normen, werden in Seoel in Korea
gebruikt een halve eeuw voor dit in
Mainz gebeurde, maai deze Aziati
sche drukmiddelen schijnen in het
Europa van de 15e eeuw niet be
kend te zijn geweest.
„Velen hebben wellicht het idee
gehad langs mechanische weg boe
ken te produceren, maar alleen Gu-
nm:iraraa rarta rara iiirairat:qrai3
fpi wffït amm.Emkmüs In ofit*
amaa.isatfjaria malatfjÜDqraim
prrritfg.tyrfpftfff'ff Ittuiflctprtnaü*
tuMntjlBitÉia Nftfift fttmptuuro»
rartróos tiros tt littrarfes faGtma*
riarmiffibisjiMiffram nrra örfnïttt
fagraitü&trttcclawT fctqmewrta
feiula pifau5:qua& ast ttptu fit rat
tets tTnrióüK altfs labaraream
ta ratïaut öatï tt atopti-n# ptrar
ttos otauurf' fimnftotp lóga tgrma*
tórat &afius«iK ff alms fjoc anno rt*
tew apnöncs ramus clmwriïral
opus nmmnt sta antfccraaMirarp*
taturar sMitn triü laloraanis no*
Inmmüimafioit) qö fftmï patjolas-
snlpta tbttioff Hbfa sotattmtUtfi-
qnf grra tattafej-latüu stüraamrt
jnïmttf &io«:firafirim*qö i lingua
utara neniftantïni tatïam.fftrrur tt
panartma>ifin filfi fitatfi lite aü?
pfaiöograptequt lapitwïa feta#
trarais i rjDa i prion Ijttau
imm nptrtaó tttöafiïai ra apnfi la*
ttnosdrtt pa tolas pnotatojTui ifiü
tratttthafits-ntanMü ranrirmunt
fimiütuömflalomania«n5 firin nu*
raten littrorurCet» ma raattrïat} grat*
tt totqnartt.&triitraa eqraö tamtf
jrafig ttt:qnia a ipft ffitas grtcara
rtoqtraïa rtinltKa raranlli wiprnq
netto f|üc tilt ittóti filonis a&rraau
U>ituö tcgo ïnbiif) a t^obit a raattn*
tam libnm-ltgit quibe toa tctfia-ftb
inttr tanoitas fropturaa nó rtriptt:
fit a Ifft hno nolnraina Ugat ab tbi*
fitatione pUbismó ab arafcrttaitm
tttftafliffm bogmatu sfirmanbanu
tul fant ftpwagua inttrptttum
raagis rbttio ptarrulpte ta a noüP
olïratratbata./Htq) ttri nona firtu*
bim^:m otttca itüruara^.fi taraêw
biligmiïmtt bptrit.lnat raagis nra
Ccripia inttUiguqnt nö in ttmü nas
traE&xlk toatutritrbb flatim bt prtlo
pnrilirat srattata ttficfnu lapnfltt*
tsantnt.^tttipit-pabDlc [alom oio*
IHrabalt ralnmmtf
filTf tanibrtgfeififc
ab fritniia lapitmi*
araabifcïplinarab
imtUigtnba nrrba
ptubtntttafit&ipF
tnba trubitatiotu botatttrinöiaa
n iabtrui a tqnitatt: ra tttur parunlif
aflwiartt aboltfrrmi ftitmïa a hud*
labia, jftnbita lapïts fepittioi trït:a
iratüigóï gutanatfa praibtbiL^ni*
abrartn parttolara a initqtrttatio*
ntmnKrta fapitntra a tnigmata am.
ITuam bui pritipiü fapiétu.S)apitn*
tiara atm bofinnara fiulti btfpitiüt.
dlnbi fili mi biïcipüna ptis tui a nt
oiraittaa Itgtra rans tutntt abtatur
gratia tapiti tuora miqnts tolls tun*
jftli nsi fi tt Itóaatnntptratrsrntar*
qmtftaa tïs.^i Siffrït sttti nobifiü»
InfiOitnrar lóguinLabftóbara^ têbi*
atlas stra fnfirattm frufira-btglraïa*
rans tü fitub infirtras sintntt a intt*
grara-qcafi ttfttbmtt in latü:omnt
pcEnla ISöaraïa rtffritraMmpltbïra?
iomnsnras fijolifs-finitramiutno*
bifiura»raarthpïu fit snnra araniü
nttra&li ra? nt arabulta tü tcs.^m*
fitbt ptbtra tuü a ftraius am.©tbts
an ilum ab malü turcütta ftdraat ra
dEunbant faguintra.(fruttra aratra
laat rat arat otulns tfe
tontra languintfira Jnfibian turnt
Een pagina uit een Gutenberg-bijbel, waarin vooral de regelmaat opvalt
waarmee de letters op elkaar volgen en de regels van elkaar staan. Het
gebruik van twee kolommen op een pagina heeft zich algemeen gehand
haafd tot het einde van de negentiende eeuw.
tenberg bezat de ijzeren wil en de
bekwaamheid, dit idee in de daad om
te zetten", aldus dr. Helmuth Pres-
ser, de tegenwoordige directeur van
het Gutenberg Museum.
Gutenberg is op een tijdstip tus
sen de jaren 1394 en 1399 geboren
als jongste lid van een patriciërs
gezin te Mainz. Zijn ware naam was
Henne (een gemeenzame vorm voor
Johan) Gensfleisch zur Laden zum
Gutenberg. Hij noemde zichzelf Gu
tenberg naar de herenhuizinge waar
in hij was geboren.
Ofschoon weinig met zekerheid
over hem bekend is, zijn er docu
menten, die enig licht op zijn ka
rakter -verpen. Naar de mening van
Presser was een „fanaticus, bezeten
van zijn idee en een temperament
volle, moeilijke persoonlijkheid".
Na een politieke strijd tussen de
patriciërs en de gilden vertrok Gu
tenberg in 1428 uit Mainz en vestig
de zich tenslotte t.e Straatsburg, waar
hij woonde van 1434 tot 1448. Uit
oorkonden blijkt, dat hij zich daar
heeft gewijd aan de beroepen van
goudsmid, diamantslijper en spiegel-
polijster, ongrwone bezigheden voor
een patriciër.
Zijn temperament blijkt uit het
feit, dat hij een machtig functiona
ris uit Mainz, die toevallig in Straats
burg kwam, liet gijzelen, omdat de
stad (Mainz) hem (Gutenberg) vol
gens zijn beweren geld schuldig was.
De functionaris werd in vrijheid ge
steld na betaling van het verschul
digde bedrag te hebben beloofd.
Uit stukken in de archieven van
Straatsburg blijkt dat Gutenberg zelf
voor de rechtbank werd gedaagd
door Ennelin von der Iserin Tuer,
een vrouw uit een vooraanstaande
familie, en beschuldigd werd van ver
breking van trouwbelofte. De stuk
ken wijzen niet Jit, hoe deze zaak
is afgelopen Maar Gutenberg is
blijkbaar tot zijn dood vrijgezel ge
bleven. Hij heeft evénwel een schade
loosstelling van 15 gulden moeten
betalen, aan een schoenmaker, die
hij in een openbare terechtzitting
een leugenaar had genoemd, nadat
de man tegen hem had getuigd. Drie
jaar later won Gutenberg een pro
ces, dat tegen hem aanhangig was
gemaakt door een der erfgenamen
van een overleden deelgenoot in de
spiegelpolijsterij.
De archieven van de rechtbank be
vatten de eerste aanwijzing, dat Gu
tenberg te Straatsburg reeds bezig
was met een geheim handwerk,
vermoedelijk het drukken.
In 1448 was Gutenberg weer inge
schreven te Mainz en twee jaar la
ter kwam hij in aanraking met de
rijke goudsmid Johann Fust, wiens
geld hem in staat stelde, te begin
nen met zijn levenswerk, het druk
ken van wat bekend is geworden
als de Gutenberg-bijbel, het oudste
gedrukte boek ter wereld. Het zou
tevens zijn ondergang worden.
Gutenbergs voornaamste bijdrage
aan de kunst van het drukken wordt
niet geacht de pers te zijn geweest
die leek op de wijnpersen, welke
langs de Rijn worden gebruikt
maar het maken van verplaatsbare
metalen letters, gegoten in een ver
nuftige, eenvoudige vorm, die in de
hand werd gehouden.
Het drukken van de bijbel was
zelfs met mechanische middelen een
monumentaal en kostbaar proces.
Voor elk van de 1.280 bladzijden
waren 3.700 letters nodig van een to
taal van meer dan drie miljoen. Er
werden naar schatting 150 bijbels
van papier en 30 van velijn (fijn
perkament) gedrukt. Voor de blad
zijden van velijn waren de huiden
van ongeveer 8.000 kalveren nodig.
Zevenenveertig bijbels zijn tot heden
bewaard gebleven, twaalf van velijn
en 35 van papier.
De Gutenberg-bijbel is een zo vol
maakt werk, dat men zich moeilijk
kan voorstellen, dat het thans zou
kunnen worden verbeterd. Elke
regel staat even ver'af van de vorige
en eindigt bijna precies waar de
vorige eindigt.
De zware drukletters zijn gevormd
naar het voorbeeld van de met de
hand geschreven boeken van die tijd.
Gekleurde letters en versieringen
werden met de Hand toegevoegd. Men
neemt aan, dat het drukken drie jaar
tijds heeft gevorderd en in 1455 was
voltooid.
Coster en de Italiaan Pamfilo Cas-
taldi.
Presser is van mening, dat er geen
twijfel meer aan bestaat, dat Gu
tenberg, de kunst van het drukken-
in-Europa heeft uitgevonden.
De enige eer, die Gutenberg voorzo
ver bekend tijdens zijn leven ten deel
is gevallen, was zijn verheffing tot
hoveling door Adolf van Nassau, de
keurvorst van Mainz, misschien als
beloning voor medewerking aan de
inrichting van eén hofdrukkerij. Met
deze eer ging een toezegging van wijn
en kleding gepaard.
Gutenbergs dood is met de hand op
de volgende wijze vermeld in ëen
van de eerste te Mainz gedrukte boe
ken: „Anno Domini (in het jaar on-
zes heren) 1468, op Sint-Blasiusdag
(3 februari) is in Gods Genade over
leden de achtenswaardige Meester
Henne Gensfliesch".
Hij werd begraven in de kerk van de
Heilige Franciscus, die in de 18e eeuw
is verwoest en men meent, dat zijn
laatste rustplaats zich thans onder
een drukke straat in Mainz bevindt.
Gutenberg was zo goed als verge
ten tot een publicatie van Johann
David Koehler onder de titel: „Het
eerherstel van Johann Gutenberg" in
1741 te Leipzig verscheen. Het eer
ste standbeeld van Gutenberg is in
1837 opgericht te Mainz.
Ik ontving het volgende briefje: „U schrijft wei over de weldaden van
de medische vooruitgang, en dat de geneeskunst zoveel voor de zieken kan
doen enz., maar zou die geneeskunst in sommige gevallen niet te veel voor
de patiënt willen doen en zou dat dan wel als een weldaad gevoeld worden?
U zult als huisarts wel weten, wat ik bedoel."
Inderdaad begrijp ik heel goed, waarop deze briefschrijfster zinspeelt.
In één van mijn vorige artikelen over natuurgenezing en geneeskunst heb
ik inderdaad de loftrompet gestoken over de bewonderenswaardige vooruit
gang van de geneeskunst en ik heb in dit verband een gelukwens
uitgesproken aan het adres van de hedendaagse generatie, die van deze
vooruitgang op zo gelukkige wijze profijt kan trekken.
Maar.... (en hier haak ik in op
bovenstaande brief) ik heb tevens
toegezegd nog even terug te komen
op de consequenties, die een steeds
verder voortschrijdende geneeskunst
kan hebben voor de afzonderlijke
mens en, voor de samenleving (de
gezamenlijke mensheid).
We zullen het er allemaal wel over
eens zijn (en ook mijn briefschrijf
ster zal dit beamen), dat de genees
kunst inderdaad een weldaad is in
alle gevallen, waarin de natuurgene
zing niet in staat is levensreddend
op te treden en de geneeskunst dit
wèl kan.
De operatieve ingreep bij een. ver
etterende blindedarmontsteking, de
penicillinebehandeling bij infectie
ziekten, de vroeg-operatie van een
kankergezwel, de stelping van een
levensgevaarlijke bloeding, de in-
sulinebehandeling van suikerziekte
al deze voorbeelden vormen een
bonte (nog gemakkelijk uit te brei
den) scala van weldaden, die door
de geneeskunst wordt gepresenteerd.
Het gaat mijn briefschrijfster
echter over andere gevallen, waarbij
haar bedoeling merkwaardigerwijze
weergegeven wordt door een tweede
briefschrijfster:
de man heeft een ongenees
lijke'kanker en kan niet meer geope
reerd worden. In plaats dat men deze
patiënt rustig laat sterven, haalt
men nog allerlei kunsten met hem
uit. Hij krijgt een buisje door de
buikwand heen naar de maag om
daardoor kunstmatig gevoed te wor
den (dit buisje gaat er af en toe
uit en moet er dan met veel pijn
weer ingebracht worden), men sleept
de man telkens naar het ziekenhuis,
nu eens voor een bloedtransfusie of
vocht-toevoer, dan weer voor ver
zorging van de fistel-opening of voor
bestraling enz. Al deze behandelings
methoden worden uitgevoerd niet
om de patiënt te genezen (men weet.
dat dit onmogelijk is), maar om het
leven te rekken! Is dit een weldaad
voor de patiënt?"
Ik zou denken, dat het vraagstuk
niet duidelijker gesteld kan worden
dan in deze brief.
Wat hierop te antwoorden?
Op de eerste plaats zou ik mijn
briefschrijfsters willen vragen zich
zelf eens in te leven in de door haar
beschreven situatie. Het is gemak
kelijk op een gegeven ogenblik te
verzuchten: „Ik wou dat ik maar
dood was," maar als puntje bij paal
tje komt, klampt men zich aan de
laatste strohalm vast. Wanneer een
zieke constateert dat zijn dokter
„niets meer aan hem doet", dat hij
alles mag eten en drinken wat hij
wil (terwijl hij tevoren nauwkeurig
Fust heeft blijkbaar het ogenblik,
waarop de bijbels gereed, maar nog
niet verkocht waren, uitgekozen om
terugbetaling van zijn lening aan Gu-.
tenberg te vragen. Gutenberg ver
loor het hieruit voortgekomen proces
en tevens zijn drukkerij, die Fust
bleef exploiteren samen met zijn
schoonzoon Peter Schoeffer. In 1457
produceerden deze beiden het eerste
gedateerde boek in driekleurendruk,
een psalter.
In enkele van de boeken stond het
stempel van de pas gestichte firma
Fust en Schoeffer. Gutenberg, wiens
naam niet was afgedrukt in de aan
hem toegeschreven bijbels, werd
niet vermeld. Later zou de zoon van
Schoeffer, Johann, beweren, dat zijn
vader en grootvader de kunst van
het drukken hadden uitgevonden.
In de volgende eeuwen is die eer
ook voor anderen opgeëist o.m. voor
de Nederlander Laurens Janszoon
Op een iets minder vervolmaakt
type van deze pers werden de
drukwerken in de tijd van Guten
berg vervaardigd. Het werk
principe berustte op dat van de
druivenpers die in Duitsland veel
gebruikt werd.
W. J. MUHRING s
HORIZONTAAL: 1. soort van kraai;
5. zijtak Elbe; 8. brij; 9. plaats in
Friesland; 12. hoenderachtige vogel;
14. het noodsein; 15. een der aposte
len; 17. schel; 19. vervoeging van
een hulpwerkwoord; 20. voorvoegsel;
21. kledingstuk; 23. voorzetsel; 24.
tussenzetsel; 25. sluiskolk; 27. gierst;
29. zonderling; 31. halsdoekje; 33.
huis; 35. onbekende; 36. lidwoord; 37.
voorzetsel; 39. volgens andere (afk.);
40. vaartuig; 41. droombeeld; 42. pro
vincie van Nederland (afk.); 43,
voornaamwoord; 44. bekende afkor
ting; 45. tasto solo (afk.); 46. li
chaamsdeel; 48. toon; 52. vinnige
klap; 54. verlegen; 56. gewicht; 57.
duw; 58. voegwoord; 60 honigbij;
62. hoenderachtige vogel; 63 scheik.
element (afk.); 64. plaats voor dui
ven: 66. kruisnet; 69. tweemaal
(Lat.); 70. optelling; 72. hoog bouw
werk; 73. waterkering; 74. rivier in
Nederland; 75. spleet.
VERTICAAL: 1. soort; 2. voorzetsel;
3. graafschap in Engeland; 4 oplo
pende vlakte; 5. zijtak Doiiau; 6.
maanstand; 7. deel van het skelet; 8
visje; 10. de dato (afk.); 11. scheik.
element (afk.); 13. puntig voorwerp;
14. opschik; 15. meisjesnaam; 16. op
telling; 18. akker; 20. rivier in Zwit
serland; 22. hoenderachtige vogel; 24.
stad in Frankrijk; 25. muzieknoot;
26. stoomschip (afk.); 28. grondleg
ger van de leer der gelaatkunde; 30.
positieve elektrode; 31. rivier in Rus
land; 32. enig; 34. nevens; 36. klei
nigheid; 38. meisjesnaam; 46. zwem
vogel; 47. deel van het oog; 49. soort
onderwijs (afk.); 50. op een andere
wijze; 51. staatsbedrijf (afk.); 52.
nachtgewaad; 53. soort gebakje; 55.
term bij het schaakspel; 57. vlies,
vel; 59. holte in een muur; 61. steen
klomp; 62. jongensnaam; 63. snoer
van een hengel; 65. duikereend; 67.
meisjesnaam; 68. scheik. element
(afk.); 69. soort café; 71. familielid;
73. lidwoord.
OPLOSSING
PUZZEL VORIGE WEER
HORIZONTAAL: 1. Jeker; 5. Maine;
9. meer; 11. aalt; 12. do; 14. Leer
dam; 16. ik; 17. api; 19. Peter; 20.
one; 21 es; 22. An; 23. er; 24. Assen;
27. si; 29. do; 30. al; 31. Ot; 32. ei;
33. sa; 35. kraag; 38. op; 40. la; 41.
Po; 43. rat; 45. steek; 48. tot; 50. om;
51. antenne; 53. mi: 54. pree; 55. Dina;
57. staal; 58. egaal.
VERTICAAL: 1. Judas; 2. Km; 3. eel;
4. reep; 5. maar; 6. alm; 7. it; 8.
enkel; 10. reeks; 11. Adèle; 13. op;
15. R.T.; 16. in; 18. Ier; 20. ons; 23.
Eos; 24. alk; 25. sla; 26. nog; 28. iep;
34. alt; 36. Rotte; 37. arend; 38. oot;
39. kroos; 42. stiel; 44. An; 45. snel;
46. Ee; 47. knie; 49. om; 51 ara; 52.
eng; 54. pa; 56. Aa.
PEMBROKE, WALES (AP) In
hel nauw gebracht stopte Raymond
Thomas een gestolen cheque in de
mond, slikte die in en vertelde de
politie: „Het belastende bewijsmate
riaal is weg. U kunt niets meer be
wijzen."
Maar de 40 jaar oude Thomas kreeg
ongelijk. Na 17 uur kwam de cheque
in 20 stukjes weer naar buiten. Aan
elkaar gelijmd werd de cheque deze
week als bewijs tegen Thomas ge
bruikt.
Hij bekende de cheque gestolen te
hebben en werd tot vijf jaar ge
vangenisstraf veroordeeld.
De officier van justitie, Ivor Rees
zei later; „Het opeten van bewijs
materiaal is de eeuwenoude metho
de van spionnen en misdadigers. Nu
biedt deze zelfs geen bescherming
meer.
dieet moest houden) dan zal er heel
gemakkelijk twijfel bij zo'n patiënt
kunnen ontstaan betreffende de ge
nezingsmogelijkheid van zijn ziekte
(„er schijnt niets meer aan te doen
te zijn").
Als de dokter echter aan de patiënt
blijft „werken", als hij telkens nieu
we pogingen aanwendt ter bestrijding
van de ziekteverschijnselen, dan zal
de patiënt dat niet alleen hogelijk
waarderen, maar hij zal tevens
hoe ernstig zijn toestand ook moge
zijn weer een sprankeitje hoop in
zich voelen opkomen op een uit
eindelijke genezing.
We moeten verder wel bedenken,
dat iedere zieke het recht moet heb
ben over de duur van zijn eigen
leven te beslissen. Het is heus géén
uitzondering als b.v. een lijder aan
een ongeneeslijke slokdarmkanker
een min of meer ingrijpende behan
deling (maagfistel; bestraling enz.)
weigert en dus vrijwillig afziet van
de behandelingsmogelijkheden, die
de geneeskunst hem biedt. Aan de
andere kant mag een dokter deze
mogelijkheden in géén enkel geval
aan de patiënt onthouden, wanneer
deze er prijs op stelt en zelfs
zal de arts de patiënt moeten inlich
ten over het bestaan van die mo
gelijkheden. Deze verplichting blijft
gelden in gevallen, waar een behan
deling hoogstens een verlichting kan
teweegbrengen in het lijden van de
patiënt, doch een blijvend resultaat
niet meer bereikt kan worden.
Wanneer mijn briefschrijfster in
dit verband spreekt van „leven rek
ken", zou ik liever de uitdrukking
„leven verlengen" gebruiken.
Ik heb dan in mijn herinnering
talrijke gevallen van een dergelijke'
„levensverlenging", waarin de pa
tiënt hoe moeilijk hij het vaak ook
had zich gelukkig prees dat hij
zo'n lange tijd de liefdevolle zorgen
van zijn huisgenoten en het hartelijk
medeleven van vrienden en ver
wanten mocht ondervinden.
Tenslotte nog een „brokje" uit een
derde brief:
„U doelt toch niet, als u schrijft
over de weldaden van de tegenwoor
dige geneeskunst, op de wijze waarop
de patiënten als proefkonijn worden
gebruikt, zoals bij het inbrengen van
plastic hartkleppen, het transplan
teren van nieuwe harten en nieren
enz. Voor mij hoeft dat heus niet."
Deze briefschrijfster bevindt zich
behalve in het gezelschap van de
„neen-stemmers" in de belachelijke
t.v.-enquête over de harttransplan'
tatie ook nog in dat van een aan
tal deskundigen van naam, die on
verholen hun veto uitspreken over
de harttransplantatie, waarvoor de
tijd naar hun mening nog niet
rijp is.
Het gaat dan niet om de techniek
van de operatie (deze blijkt wel vol
doende aanwezig te zijn), maar om
de wijze, waarop de .natuurlijke
krachten in het lichaam reageren op
de inbreng van het nieuwe orgaan.
Het blijkt, dat de geneeskunst, zoals
deze zich op zo'n verbluffende wijze
manifesteert bij de transplantaties,
altijd een belangrijke rol zal moeten
toebedelen aan de „natuurgenezing"
waarvan het uiteindelijk zal afhan
gen of het vreemde orgaan zal wor
den aanvaard of afgestoten.
HUISARTS
Het nieuwe jaar is amper begon
nen of de strijd om de nationale ti
tel van Rusland, is reeds ontbrand.
Niet minder dan 130 kandidaten-
meesters én meesters staan aange
treden voor deze gigantische wed
strijd, die zonder enige twijfel een
der vele hoogtepunten in het natio
nale en internationale schaakleven
betekent. De eerste oogst is nog
schaars, maar het onderstaande duel
ontleend aan deze titelstrijd, geeft
duidelijk aanwijzingen dat er als van
ouds flink gevochten zal worden.
-Het is een aardige partij, die voor
al in het middenspel spannende ver
wikkelingen te zien geeft. Na een
aanvankelijk evenwichtige strijd
slaat tenslotte de weegschaal in het
voordeel van de witspeler door. Met
enkele grappige cömbinatoire fines
ses zet hij dit voordeel snel in een
winnende aanval om. Een goed en
interessant gevecht!
Wit: L. Polugajewsky
Zwart: A. Lutikow
Gespeeld in het kampioenschap van
de U.S.S.R. 1968 te Moskou.
Engels
I. c2-c4, e7-e5; 2. Pbl-c3. Pb8-c6; 8.
g2-g3, g7-g6; 4. Lfl-g2, Lf8-g7; 5. e2-
e3, d7-d6; 6. Pgl-e2, Fg8-f6; 7. d2-d4,
0-0; 8. 0-0, Lc8-d7; 9. h2-h3, a7-a6;
10. b2-b3, Ta8-b8
(Beide partijen hebben de opening
goed behandeld en met de tekstzet
hoopt zwart die actie b7-b5 in te zet
ten;
II. a2-a4
(Terecht pareert wit de opinars)
11a6-a5
(Om veld b4 eventueel te kimen be
zetten)
12. Lcl-b2, Tf8-e8; 13. Ddl-d2, h7-h5;
14. d4xe5, d6xe5; 15. Tfl-dl, Dd8-c8;
16. Kgl-h2, Te8-d8; 17. Pc3-'d5!
(Er komt nu tekening in de strijd.
De bezetting van het strategische
veld d5 leidt spoedig tot enig over
wicht voor wit)
17Ld7-f5; 18. Pe2-c3, Td8-Jd7;
19. Pd5xf6+, Lg7xf6; 20. Pc3-d5, Lf6.
g7; 21. Lb2-c3, Dc8-d8; 22. Dd2-b2,
Lf5-e6; 23. f2-f4!
(Na zorgvuldige voorbereiding gaat
wit over tot meer directe actie)
23f7-f6; 24. TOl-d2, Kg8-h7;
25. Tal-fl, Dd8-h8; 26. f4xe5, Pc6xe5;
27. Pd5-f4, Td7xd2; 28. Db2xd2, Tb8-
d8; 29. Dd2-e2, Dh8-e8; 30. Lc3xa5,
b7-b6; 31. La5-c3, f6-f5; 32. e3-e4!
Met de dreiging 33. Pe6: gevolgd
door 34. ef5: Op 32. fe4: beslist
nu 33. Ph5:gh5; 34. Le5:, Le5; 35,
De4:+)
Stelling na 32. eïe4!
32h5-h4; 33. g3xh4, Le6-c8; 34.
e4xf5, Lc8xf5; 35. Tfl-el, De8-d7; 36.
h4-h5
(Nog sterker dan 36. Le5: wegens
36Te8; 37. Db2, Te5:!)
36Pe5-d3; 37. h5xg6+, Lf5xg6;
38. Pf4xg6, Pd3xel; 39. De2-h5+,
Lg7-h6; 40. Lg2-e4 en zwart gaf zich
gewonnen.
Schaakraadsel
Verbeeldingskracht en inzicht is
nodig om in die onderstaande positie
met wit de winst af te dwingen. Het
is een zeldzaam boeiende winstvoe
ring, waarbij een tactische pat-ma
noeuvre van zwart niet over het
hoofd gezien mag worden. Een echte
uitdaging voor de ware schaker!
■M///
-
Wit aan zet en wint!
Oplossing schaakraadsel:
Wit wint als volgt: 1. Dal-hl+, Kb7-
b8; 2. Dhl-h8+, Kb8-b7; 3. c5-c6+,
Tg6xc6; 4. Dh8-hl, Kb7-b6; 5. Dhl-
gl+ (Niet 5. Dd5 wegens 5. Lb8;
6. Db5+, Ka7; 7. Dc6: en zwart staat
pat) 5Kb6-b7; 6. Dgl-g2, Kb7-
b6; 7. Dg2-f2+, Kb6-b7; 8. Df2-f3,
Kb7-b6; 9. Df3-e3+, Kb6-b7; 10.
De3-e4, Kb7-b6; 11. De4-d44-, Kb6-
b7; 12. Dd4-d5 en zwart kan opge
ven. Er dreigt 13. Kb5 en na 12
Kb6 volgt 13. Db5 mat (Kasparjan).
(ADVERTENTIE)
bezoekt onze showroom
B redaCrogtdijk 58, Tel.(016 00) - 23744
Middelburg: Vlissingse Singel 16-IS,
Telefoon (01180) 6056 -
