Gezagsrapport spreekt niet
het verlossende woord
„Een mens drinkt Jan-Up, Piet-Up of
K!aas-Up!
't ïs goed. Ko drinkt 't.
Geduld actiefronten
in Indonesië
raakt uitgeput
ft.
familiefles
Ondanks lof voor grondige aanpak
Kerk en wereld
Te algemeen
Theologisch zwak
Suggesties
en tijdelijk
bij 2 flessen
nog 10 ct voordeel l
Wat maakt 't uit? Er is toch praktisch
geen verschil. Je zou wel gek zijn
als je een cent meer uitgaf, dan nodig
is. Neem Quick Up. Voor mij een beste
updrank. Misschien zelfs nog iets
beter dan elke andere up. En dan een
héle fles voor vijf-en-vijftig-cent!
ANGRY YOUNG MEN" ROEREN ZICH
Voorzichtig
Partij-belangen
DAGBLAD DE STEM VAN VRIJDAG 8 DECEMBER 1967
Het rapport „gezagsopvattingen
en gezag'sbeleving", dat onder
werp van bespreking zal uitma
ken op de eerste plenaire verga
dering van het pastoraal concilie
begin januari a.s. presenteert
zichzelf met een grote beschei
denheid. ,Dit rapport' aldus de in
leiding, „beoogt niet meer te zijn
dan een poging, om in de actuele
problematiek enige lijnen te ont
waren en hier en daar een hand
reiking te bieden aan wie het
aangaat". De kritische lezer
vraagt zich af, wat hij uit een
dergelijke presentatie moet op
maken. Komt zij voort uit echte
bescheidenheid? Of heeft zij de
onuitgesproken bedoeling, even
tuele critici de pas af te snijden?
Laten wij het op het eerste hou
den. En ons dus zonder remmin
gen zetten aan het schrijven van
een kritiek.
Deze moet beginnen met een woord
van oprechte waardering. De com
missie heeft zich niet tevreden gesteld
met het plaatsen van kanttekeningen
en het doen van detail-suggesties, zij
heeft getracht de huidige gezagspro
blematiek in haar geheel te omvatten
en middelen aan de hand te doen,
die de huidige gezagscrisis in de wor
tel zouden kunnen genezen. Daarbij
kwam zij tot conclusies die volop het
overwegen waard zijn. Kortom: de
commisie heeft het concilie voorzien
van een goede basis voor een gesprek
over een uiterst gecompliceerde ma
terie. En dat is geen geringe verdien
ste.
De opzet van het rapport is duide
lijk. Het wil vanuit de totale situa
tie. waarin de mens van vandaag leeft
en waarin zich overal moeilijkheden
met de gezagsuitoefening voordoen,
proberen de gezagscrisis in de kerk
te begrijpen. Het wil vanuit de wereld
een aantal vragen stellen aan de kerk,
met name over de uitoefening van het
kerkelijk gezag. Hieraan wordt meer
dan de helft der beschouwing gewijd.
Volgt een korte confrontatie van het
kerkelijk gezag, zoals dat momenteel
functioneert, met de grond inspiratie
van het christendom, geconstateerd
wordt, dat het evangelisch - aposto
lisch ideaal in de huidige werkelijk
heid maar moeilijk terug te kennen is.
Tenslotte worden dan enkele sugges
ties gedaan voor een betere gezags
uitoefening in onze Nederlandse kerk
gemeenschap. Wij zullen de verschillen
de paragrafen van het rapport op de
voe' volgen en hier en daar onze sant-
tekeningen plaatsen.
Met de eerste paragraaf, die de ge
zagscrisis in onze huidige samenleving
beschrijft, kunnen wij ons V grote
lijnen verenigen. De uiteenzetting
heeft geen wetenschappelijke preten
ties en zij kan dat ook niet hebben.
Hier en daar worden de zaken nogal
vereenvoudigd. Bijvoorbeeld waar de
veelheid van groepsvormen tot twee ty
pen worden teruggebracht. De organi-
satorisehe gemeenschap (bijv. een fa
briek) en de persoonsgemeenschap
(bij een gezin) die ieder hun eigen
j gezagstype hebben. De commissie
heeft zich hier kennelijk laten inspi
reren door Tonnies studie ..Gemein-
schaft und Gesellschaft", die ondanks
zijn blijvende waarde toch wel ver
ouderd moet worden genoemd.
In de tweede paragraaf probeert het
i. rapport de gezagscrisis die zich bin
nen de kerk voordoet, te verstaan als
een weerspiegeling binnen deze specia-
ie gemeenschap van de algemene ge-
I zagscrisis die zich in heel de samen-
leving voordoet. Factoren die in de
algemene gezagscrisis een rol spelen
5- 0,ï" de democratisclie levenshou-
amg het verlangen van de heden-
wC me,ns- zichzelf te zijn. het ge-
a *>n ,e nodige maar helaas zeld-
£0 ..seskundigheid en vindingrijk-
vp-„ de gezagdragers, de schaal-
veigrötmg ten gevolge van het gebruik
fa;L e,rn.? Publiciteitsmedia. Deze
biSninH^'V8611 volêens het rapport
zoS v kerkgemeenchap een bij-
zonder relief. En aldus is de bijzon-
vnn»- aSscrisls in de katholieke kerk
een groot deel te verklaren.
J" alla waardering voor de ter
para era»? °Pmerl™gen, die in deze
ons f word™ gemaakt, moet het
Soed al? ha''t. dat hier zo
aan rt v0[ g wordt voorbijgegaan
Seheel eigen aard van de
Natuurïïiv i ?p als soc'a'e groep,
dat in i ,le,der sociaal verband,
onderhevis samen|ev'ng staat.
samenleviL 1 proeessen die deze
ook zHn «he re™eren' Maar het heett
'och in Hi? ?lgCn en en dat zou
den onrW,een? p'aats moeten wor-
dokter knm? Als iemand da
eerst d?'m mel klachten, at deze
daarna traehfh' T'1 °"derzteken. Pas
"erre achterhalen in hoe-
milieu 7i?? e afwijkingen door het
In iJi' geconditioneerd.
Saragsnio'hiem g'eUZe groeP d°en zich
msthuut S??nV00r' sPanningen tus-
'erschap en nmficrlSma' tussen Pries-
i Van een heil??? tuss™ hoeders
ge zielzorgers d», en h-idSevoeli-
dekeken worden h? m?eten om zich
ook de invloed hpewel ze natuurlijk
zagsmne nul? 5 Pndergaan van de ge-
samenieving "adie zich in d«»totaI»
de samenstellen en'uWaarom hebben
niet laten vnnlv na,n raPP°r' zich
'Is Joachim wl?j' or ecn man
Sociology of Telïsi'n m 7djn boeit
studie heeft eJwiw eSn ultv°erige
so" problemen aai" geheel ei.
gezag11 Hii ho? v, godsdienstig
i van ?e verschillend?
stichter van e?? ,?si!g -ezag (de
rner, de nrof??t gSdsdl.ent. de hervor-
naar, L P™?et' de z'ener. de tove-
Ptiester, de relteifnT' de, heilige'
binnen hun e,n a' zien hoe
Hij geeft eè„ Sr?epfunctioneren.
spanning die 5? h???^ving van de
tnatisch en institï?« ,us,st!n charls-
'Pstitutioneel leiderscnap,
hij laat zien hoe de gelovigen op do
verschillende vormen van religieus ge
zag reageren. Als de samenstellers van
het rapport Wachs studie in hun werk
stuk hadden verdisconteerd, zouden zo
waarschijnlijk meer zicht hebben ge
kregen op de geheel eigen aard van
de gezagscrisis, die zich voordoet in
de boezem van een religieuze groep.
En minder snel hebben geconcludeerd,
dat deze in eerse instantie een weer
spiegeling is van de algemene gezags
crisis, die zich in heel de samenleving
voordoet, zij het ook. dat zij' zich
in de religieuze groep heviger doet
gevoelen.
Een uitgesproken zwak punt in hel
rapport vormt de theologisch-exegeti-
sche paragraaf, die het kerkelijk ge
zag, zoals wij dat kennen, confronteert
met het gezag zoals het leefde in de
apostolische tijd. Het rapport volstaat
hier met het trekken van enkele hoofd
lijnen en het citeren van wat bijbel
teksten. die deze hoofdlijnen moeten
ondersteunen. Een van die hoofdlijnen
is, aldus het rapport, dat de eenheid
van het volk Gods en zijn gehoorzaam
heid aan Christus voorafgaat aan hel
onderscheid tussen gezagdragers en
onderdanen Het verwijst daarvoor naar
bijbelteksten, die nu eens een door
Christus aan de apostelen gegeven vol
macht betuigen, dan weer deze vol
macht „als het ware" nivelleren ten
gunste van de gehele gemeenschap. Af
gezien van het feit^ dat de rapporteurs
hun stellingname op hinderlijke wijze
vervagen door de woorden ,,als het
ware" in te voegen, lijkt het te be
treuren dat zij zich hier niet hebben
laten inspireren door wat Hans Küng
in zijn jongste boek .,De Kerk"' over
de verschillende modaliteiten van het
kerkelijk gezag in de apostolische tijd
heeft gezegd. Küng laat duidelijk zien
dat er toen twee typen van gemeen
ten waren, gemeenten met een paulini
sche (meer democratische) en gemeen
ten met een Palestijnse (meer hiërar
chische) kerkinrichting. Het aanbrengen
van dit onderscheid zou de uiteenzet
ting ons inziens ten goede zijn geko
men.
Een tweede door de rapporteurs aan
gegeven hoofdlijn, namelijk dat de vol
macht der bisschoppen in de jonge
kerk nooit los wordt gedacht van
hun feitelijke ..morele" waardigheid en
positie tegenover Christus en de ge
meenschap, wordt alleen gebaseerd op
een passage uit de brief van Clemens.
Dit is wel een heel smalle basis, ons
inziens te smal om de verstrekkende
suggestie, namelijk dat een niet goed
functionerende bisschop door de ge
meenschap zou kunnen worden afge
zet, hoe dan ook waar te maken. Bo
vendien hebben we ons afgevraagd,
waarom het woord morele" tussen
aanhalingstekens moest worden ge
plaatst. Het lijkt absolute noodzaak in
een rapport als het onderhavige, ter
men te gebruiken, die het zonder aan
halingstekens kunnen stellen.
Een derde hoofdlijn die in deze pa
ragraaf getrokken wordt, is ons in
ziens nog vager dan de vqrige. Na
gesteld te hebben, dat het leidersambt
moet worden opgevat als een dienst
binnen de gemeente, als een broeder
lijke autoriteit, zegt het rapport:
Broederlijke autoriteit bestaat tus
sen twee wezenlijke gelijken, die te
zamen een hoge autoriteit gehoorza
men en zich slechts ter wille van
orde en eenheid in een (niet louter
momentane) rangorde begeven"- Wat
betekent dat vraagteken achter .slechts
Wat is een (niet louter momentane)
rangorde? Wat moeten we met al die
haakjes, vraagtekens en tussenzinnen
in een concilierapport? Zij werken al
thans op ons uitermate verwarrend.
Ons inziens is de commissie er niet
in geslaagd het moeilijke probleem
van de gezagsverhoudingen in de jon
ge kerk op heldere wijze uit de doe
ken te doen. In ieder geval is de pa
ragraaf, waarin een poging daartoe on
dernomen wordt, veel zwakker dan
de andere, meer sociologisch georiën
teerde, paragrafen. Daardoor komt het
rapport noodzakelijk naar een ka^
scheef te hangen, namelijk naar de
sociologische kant.
Geen wonder dal dit in de gedane
suggesties voor een oplossing tot ui
ting komt, ze zijn te zeer vanuit een
sociologisch en te weinig vanuit een
theologische gezichtshoek ontworpen.
De theologisch geïnspireerde sugges
ties lijken meermalen voor discussie
vatbaar, bijv. dat de hele gezagsuit
oefening kan worden teruggebracht
tot de verkondiging (,.in alles is hij
verkondiger, vertolker van de blijde
boodschap, ook wanneer hij geroepen
is, een beleid te bepalen in praktische
zaken") en dat de kerk zou kunnen
worden opgevat als een ..open sys
teem", waarin ook voor „ketters"
plaats zou zijn. Wij laten de discussie
over deze punten graag aan de vak
theologen over.
Als socioloog willen wij vooral be
nadrukken, dat de suggesties, welke
op sociologische overwegingen geba
seerd worden, te veel ontleend zijn aan
de algemene sociologie en te weinig
aan de specifieke godsdienstsociologie.
Is het wel zo zeker dat wij de ge
zagscrisis in een religieuze groep kun
nen bezwaren met decentralisatie, de
legatie van bestuur, communicatie,
participatie, beroep op deskundigheid
toepassing van goed democratische ge
bruiken? Zou er niet meer gezocht
moeten worden naar een herstel van
het evenwicht tussen ambt en charis
ma, tussen profetie en priesterschap,
naar wegen om het typisch religieu
ze gezag in de religieuze groep op zijn
geheel eigen wijze zo goed mogelijk te
doen functioneren?
Misschien kunnen we onze bedoelin
gen het best verduidelijken door te
verwijzen naar twee figuren, die in de
katholieke kerk van de laatste tijd
een uitzonderlijk groot gezag hebben
genoten: op internationaal vlak paus
Joannes, op nationaal vlak bisschop
Bekkers. Waaraan ontleenden zij dat
gezag? Hoe kwam het dat het bij hen
zo uitzonderlijk goed functioneerde?
Omdat zij wisten te delegeren, te de
centraliseren, te doen participeren? Of
omdat zij beschikten over religieuze
gaven van een heel bijzondere kwali
teit en deze op aangepaste wijze in
de kerk wisten in te zetten? Dat is
een vraag, die wij in tijden van een
kerkelijke gezagscrisis niet onbeant
woord mogen laten.
DR. ALFRED VAN DE WEIJER
SOEIIARTO
beslissende fase..
(Van onze correspondent Frank de Jong)
DJAKARTA Terwijl Indonesië het tweede jaar van de „na-Soekarno-
periode" binnentreedt is ei' in regeringskringen in Djakarta een toenemende
sfeer van zorg en onbehagen. De grote vraag blijft of de waarnemend presi
dent. generaal Soeharto, in staat zal blijken te zijn zijn evenwicht op het
strakgespannen koord van de binnenlandse politiek te bewaren. Geen sine
cure voor iemand, die aan het hoofd staat van een regering die momenteel
van veel kanten bekritiseerd wordt vanwege een onaanvaardbaar hoog
aantal incapabele en corrupte figuren op sleutelposten.
De scherpste critici zijn te vinden
onder Indonesië's angry young men"
de 250.000 studenten van het Kami-
actie"-ont en de bijna een miljoen le
den van het Kappi-actiefront van de
jeugdorganisaties en leerlingen van
middelbare scholen. Daarnaast zijn er
de Kapi-studenten van de colleges en
hogere burgerscholen en andere niet
weg te cijferen pressiegroepen, zoals
het Kasi-actiefront van wetenschaps
mensen. Deze en een half dozijn
andere actiefronten, die sedert oktober
1965 het spits afbijten in de strijd om
vernieuwing en verbetering, zijn niet
tevreden met het geruisloos aan de
dijk zetten van de volksmenner Soekar-
no. Zij voeren momenteel een heftige
actie om generaal Soeharto te bewegen
de samenstelling van zijn kabinet op
nieuw te herzien. Dit kabinet, dat nog
pas in oktober werd gewijzigd (zeven
ontslagenen, drie nieuwe benoemingen)
moet volgens de actiefronten worden
vervangen door een team van deskun
digen, die niet aan politieke partijen
zijn gebonden. Daarnaast wordt sterke
aandrang uitgeoefend op het ontbinden
van een andere erfenis uit de jaren
van Soekarno: het „gotong rojong"
(wederzijdse hulp)-parlement. Dit par
lement, zo meent men. kan niet lan
der als representatief worden be
schouwd. Minder dan eenderde van
zijn 300 leden is indertijd door het
volk in de enige Indonesische verkie
zingen (van 1955) gekozen. De rest is
aan het eind van de vijftiger jaren
benoemd door Soekarno. De ruim hon
derd communisten en communistische
sympathisanten, die na de mislukte
staatsgreeD van oktober 1965 uit het
parlement zijn ontslagen, zijn door
generaal Soeharto vervangen door be
noemde leden uit de klasse van zijn
„nieuwe orde".
Met zijn huidige samenstelling is
het parlement, zo vinden de actiefron
ten. een aanfluiting als stem van hei
volk. Het is niet berekend op zijn taak
om na een decennium van „geleide
democratie" onder de grote leider van
de revolutie (een inmiddels ter ziele
gegane eretitel voor Soekarno) ook
maar een schijn van parlementaire
democratie op te houden.
Generaal Soeharto, Soekarno's 46-
jarige voorlopige opvolger, is het vol
strekte tegendeel van de Boeng. De
6nelle opeenvolging van gebeurtenis
sen na de staatsgreep (die hij in 18
uur de kop indrukte) heeft hem als
het ware tegen zijn zin in de func
ties opgedrongen die hij nu heeft-
waarnemend president, eerste minis
ter va., defensie en veiligheid. Hij staat
niet alleen bekend als een zeer inte
ger, maar tevens als een zeer voor
zichtig, vaak talmend regeerder. Zijn
denken en handelen wordt bepaald doox
zijn afkomst; hij werd geboen in een
klein dorp in Midden-Java. „Als hij
uit Sumatra kwam zou hij wel wal
rechter op de man af zijn", zeggen
intellectuelen van buiten Java.
Onder de critici van het huidige re
giem is de 45-jarige Sumatraanse jour
nalist Mochtar Loebis, die in totaal
negen jaar gevangenis en huisarrest
achter de rug heeft voor zijn vroegere
kritiek Op het beleid van ir. Soekar
no. Loebis vindt het hoog tijd voor
veranderingen in Indonesië's bestuur,
van hoog tot laag. Het huidige bestuur
heeft alle slechte eigenschappen van
zijn voorgangers overgenomen, vindt
Loebis. Als voorbeeld noemt hij dp
enorm hoge meergelden die nog steeds
worden verlangd en die zakenlieden
de voorkeur aan Singapore doen ge
ven voor de verlading van goederen,
bestemd voor Indonesië.
Des te langer zulke toestanden ge
tolereerd worden, des te tragischer zal
Indonesië's toekomst worden, zo zegt
Loebis. Zolang Indonesische ambtena
ren op kwetsbare posities (douane en
belastingen) een maandsalaris houden
dat nauwelijks toereikend is voor een
week levensonderhoud, zullen zij elke
integriteit, die noK over is, verder
kwijtraken. De vroegere hoofdredac
teur van „Indonesia Raya" jaren
geleden door Soekarno verboden, 'maar
waarschijnlijk volgend jaar februari
weer verschijnend oefent ook scher
pe kritiek uit op het bankwezen, de bur
gerluchtvaart en ander transport.
„De hele Indonesische gemeenschap
is ziek. Het zijn de naweeën van de
periode-Soekarno", zegt Loebis. De
ontbinding van het huidige parlement
en van alle nu bestaande politieke
partijen zou een nieuw politiek kli
maat kunnen scheppen. Naar de me
ning van Loebis heeft onder de
huidige omstandigheden een alge
mene verkiezing in 1968 of 1969 hoe
genaamd geen zin. De meerderheid
van de stemmen zou ongetwijfeld naar
de extreem-orthodoxe „Nahdatoel Oe-
lama"-partij van islamitische schrift
geleerden gaan, van wie er velen nog
steeds aanhangers van Soekarno zijn.
Een extreem-rechtse groepering bin
nen de „Nahdatoel Oelama" meent
schijn komt, de tijd rijp is om hun
dat zodra deze partij als de grote over
winnaar uit de verkiezingen tevoor-
grote droom te verwezenlijken: het ves
tigen van een theocratische islamiti
sche staat Indonesië, waarin voor an
dere godsdiensten geen plaats meer
zou zijn.
Hoe vreemd het ook moge klinken:
Loebis' Opvattingen worden wel dege
lijk gedeeld door Soeharto en enige/,
van zijn naaste militaire medewerkers.
Het is onder ingewijden bekend dat de
waarnemend president zich herhaalde
lijk ergert aan het dilettantische op
treden van vele parlementariërs die
ten onrechte voorgeven te spreken na
mens het volk. Zij komen te vaak en
te duidelijk op voor hun eigen partij
belangen of wat daarvoor door heet te
gaan. Soeharto is, naar mij nog zeer
Soeharto (geheel rechts] tijdens een
zitting van het kabinet. In het mid
den de Sultan van Djokja en links
Roeslan Abdoelgani.
onlangs door een van zijn vertrouwens
mannen in Djakarta is bevestigd, vast
voornemens de algemene verkiezingen
nog voor verscheidene jaren uit te
stellen, als dat de enige mogelijkheid
zou zijn om de „victoriekreten" van de
Nahdatoel Oelama in de kiem te smo
ren. Soeharto. zelf een toegewijd isla
miet, duldt geen ontwikkeling die ook
maar in de verste verte duidt op een
toeneming van kansen voor een theo
cratische staat Indonesië, met de koran
als enige leidraad.
Hel lijdt geen twijfel of Soeharto
maakt momenteel een beslissende fa
se door in zijn hoge ambt. omgeven
door problemen, die om een spoedige
oplossing vragen. Evenmin lijdt het
twijfel (en hij is zich daarvan terdege
bewust) dat verscheidene van de ge
neraals in zijn kabinet absoluut onge
schikt zijn voor hun taak. Dat is hem
nog zeer recentelijk onder ogen ge
bracht door het Kasi-actiefront, geleid
door de 32-jarige advocaat Adnan Boe-
joen Nasoetion (geen familie van ge
neraal Nasoetion. ofschoon afkomstig
uit dezelfde streek in Sumatra). Het
huidige kabinet treedt in de voetspo
ren vsn dat van Soekarno en zijn le
den zijn geen deskundigen, zo heet het
in een door Kasi's front van weten-
Schapsbeoefenaars afgelegde verkla
ring. Ook dit actiefront heeft sterk
aangedrongen op een wijziging in Soe-
harto's kabinet ..dat gefaald heeft in
het verbeteren van de levensomstan
digheden voor de grote massa". Het
is een feit, dat 13 van de 23 huidi
ge ministers onder Soekarno hebben
gediend en op het wetenschappe
lijk enig juiste moment" zijn omge
zwaaid naar Soeharto's ..nieuwe orde".
De militaire commandant van Dja
karta (vier miljoen inwoners) heeft
zojuist z'jn zoveelste verbod tot het
houden van demonstraties afgekondigd
Nu de Chinese ambassade (het doel
wit van zes bestormingen in twee jaar
tijdst voorgoed gesloten is, staan de
studenten bij duizenden voor de deur
van generaal Soeharto's kantoor. In
Oktober heeft hun ..sti-aatparlement"-
acüe geleid tot het annuleren van de
import van 130 belastingvrije royale
personenwagens uit Australië. die
bestemd waren om tegen zeer schap
pelijke leveringsvoorwaarden aan
parlementsleden verkocht te worden.
Het huidige doelwit van de actiefron
ten is de enorm hoog gestegen prijs
van rijst, in Indonesië nog steeds hét
volksvoedsel van de eerste orde De
gestegen prijzen, zo zeggen de studen
ten zjn het gevolg van slecht kabi
netsbeleid. Neen", zegt Soeharto in
een sussende toespraak tot de studen
ten. het zijn de Chinese handelaar»
die met de prijzen manipuleren Maar
de studenten, die zich als ..het gewe
ten van het volk" ziin gaan beschou
wen, laten zich met dit kluitje niet in
het riet sturen.
A 168 A
